2020 дж. абыстол айны 21 "КЪАРАЧАЙ"
Ашхыла
ЗАМАННГА КЕСИН ХОРЛАТМАЙ
Педагогика илмуланы кандидаты, психология илмуланы доктору, профессор, Эресей Федерацияны баш окъуууну сыйлы къуллукъчусу, Къарачай-Черкес Республиканы илмусуну махтаулу къуллукъчусу, Эресейни Суратчыларыны союзуну члени, Алийланы Умарны атын джюрютген Къарачай-Черкес кърал университетни алгъыннгы ректору Тамбийланы Нюрчюкню джашы Бурхан бу кюнледе 65-джыллыкъ юбилейин белгилейди.
Накъут-налмаз ташны мюйюшлери не къадар кёб болса, ол къадар джылтырауукъ болгъанча, бир адамны юсюнде ашхы шартлары аслам болсала, ол къадар джарыкъ сыфатлы болады. Алай а адамны адам этген, айхай да, адам шартыды, джюрек джылыууду, джумушакълыгъыды, джарашыулугъуду.
Сюеги, сыфаты бла, ышара, кука сёлеше билгени бла, налмаз таш джылтырагъан халда кесини джылтыратханы бла киши кишини алдаяллыкъ тюлдю. Бютюн да бек бюгюн дунияда. Ашхы ишлеринг, адамлыгъынг, болумунг бла айтдыраллыкъса «асыулу адам, огъуру, келбети болгъан адам» деб. Орус тилде «яркая личность» деб айтылгъан, эшта аллай адам болур. Шукур Аллахха, Джуртубузну, миллетибизни бетин чыгъаргъан адамларыбыз джетишедиле. Аланы араларында чыгъармачылыкъ бла кюрешгенле да аз тюлдюле. Маданиятыбызны, тин, иннет хазнабызны сакълауда, айнытыуда, дуниягъа кёргюзюуде аллайларыбызны, айхай да, уллу къыйынлары барды.
Къарачайгъа аллай адамланы Учкулан эл да кёб бергенди. Аланы бириди бюгюн 65-джыллыкъ юбилейи бла байламлы биз атын сагъыннган Тамбий улу Бурхан да. Ол дуния джарыгъын Азияда кёргенликге, госук джыллары мында, ёз Джуртунда, ётгенди. Къобан суу бла анасы бетин джуугъаннга, джырчы Къазанчыкъланы Махмут айтханлай, андан багъалы, андан сыйлы джер джокъду. Атасы Нюрчюк къазауатны отун, сюргюнню ачыуун да сынаб ётген керти таулу киши асыл шартларын юйдегисине да бергенди. Бурхан а ол шартланы кесини чыгъармачылыкъ иши бла да танытады.
1978-чи джыл ол Къарачай-Черкес кърал пединститутну (бюгюн университетни) суратлау графика факультетинде окъугъанды. Урунуу джолу Учкуланда башланнганды. Бёлек заманны, элчи сабийлени сурат салыугъа, черчениеге, къол чемерликге юрете, устаз болуб ишлегенди.
1980-чы джылдан башлаб аны джашауу Къарачай-Черкес кърал университет бла байламлыды. Ассистентден башлаб, ректоргъа дери джетдиргенди аны ёсюм джолу. Ректор болуб 15 джылны ишлегенди. Республиканы, бютеу Кавказны да эм эски ВУЗ-ларыны бирине башчылыкъ этген джыллары баш билим бериу системада реформала бла байламлы къыйын джылла эдиле. Джангыча оюм этерге, заманны излемича къымылдаргъа керек бола эди. Ол кёзюуде этилген кёб тюрлю башламла, джангыртыу ишле Тамбий улуну аты бла байламлыдыла.
Илму-педагогика ишинде ёр джолу 1990-чы джыл башланнганды. Ол джыл Бурхан Москвада Ленин атлы кърал педагогика институтдагъы аспирантураны джетишимли бошаб, кандидат диссертациясын джакълагъанды. Арадан 10 джыл ётюб, психология илмуланы доктору да болгъанды. 60дан аслам илму, окъуу-методика ишни эмда монографияны авторуду ол. Ала сурат-графика дерслени методикалары бла байламлыдыла. Кёб студентге диплом ишле джаздыргъанды, талай аспирантха илму джаны бла башчылыкъ этгенди. Урунуу джетишимлери ючюн Тамбий улу талай кърал саугъагъа да тыйыншлы болгъанды. Аланы ичинде «За заслуги в проведении Всероссийской переписи населения», «100 лет профсоюзам России», «За вклад в развитие Российской экономики» деген медалланы айтыргъа боллукъду. Энчи чыгъармачылыгъы бла байламлы 2004-чю джыл анга Лермонтовну медалы да берилген эди. Ала бла къалмай «100 лучших руководителей России» деген конкурсда да хорламлы болгъанды. Аллай саугъала, айхай да, бошуна берилмейдиле. Алай болса да къолунда окъуб чыкъгъан студентлени, аспирантланы разылыкълары барындан да бек къууандырадыла аны джюрегин.
Тамбий улу кеси чемер суратчы болгъанын башында сагъыннган эдик. «Бёрю атарны бёркюнден» дегенлей аллай хунери боллугъу сабийлигинден да белгили эди дейдиле элчилери, аны эртдеден таныгъан адамла. Бютюн да бек акварель суратлагъа («акварельная живопись» деген затха) чемерлиги эсленеди. Бурханны суратларында Туугъан джуртну, сюйген тауларыны ариулугъу кёрюнеди, элчилерини, джердешлерини джюрек джылыулары танылады. Ол суратлагъа къарасанг, урунууну ёмюр ызлары кёрюнюб тургъан Учкуланда таш къалаула, тёппелерин кюн къызартхан тау джитиле, джайлыкълада отлагъан джылкъыла кёрюнедиле, таудан саркъгъан чучхурланы, субай наратланы шууулдагъанлары эшитиледиле. Бурхан сурат салыуун ректор болуб ишлеген сагъатында да къоймагъанды. Энчи сурат кёрмючлерине къараб, санатчыла, суратчыла, тюз къараучула хар къуру да уллу багъа бергенлей тургъандыла. Фахмулу алим, сынамлы педагог, чемер суратчы, ашхы адам Тамбийланы Бурханны къуру 40-джыллыкъ устазлыкъ ишинден хапар айтыб чыгъаргъа бир газет материал джетерик тюлдю.
Сабийликден татлы тенги, гырджынны, тин азыкъны да юлеше, бир-бирине тигим эте, къарнашлача джашагъан адамы Ёзден улу Альберт Бурханнга атагъан назмусунда аны джашауун, иннетин, оюмун, ишин, сёзюн да кимден да иги суратлайды. Бурхан къарнашыбызны туугъан кюню бла таза джюрекден алгъышлай, кесине, юйдегисине да дунияны ашхылыкъларын теджей бу сёзюмю Альбертни назмусу бла бошаргъа излейме.
ЁЗДЕНЛАНЫ Якъуб.
НЮРЧЮК УЛУ БУРХАННГА
1.
Кюрешеди заманны кемириб сагъат
Арымайын, джукъудан мени сагъайта.
Нек келмейди танг, болуб къалгъанмыд сакъат?
Не уа, айланамыды джер-джерге къайта?
Кёзюлдюреуюкню мен терсине тутуб
Къарагъанча, эсим бла узакъгъа къараб,
Терсни, тюзню, заманны... барын унутуб,
Тансыкълайма джашлыкъны джюрегим тараб.
Иги тюшден онгсунмай уяннганча, мен,
Азатлыкъдан тутмакъгъа къайтханнга ушаб,
Бюгюнлюкге къайтама, ышараса сен:
«Сау кел!» дейсе, экибиз этебиз ушакъ.
Мыдахлыкъны джырады джарыкъ ауазынг,
Амалсыздан кюлесе, сен сынаб къарай.
Замансызлай келиб къыш, къарлы аязы
Агъартады чачынгы, терсине тарай.
Сёлешесе, сёзюнгден бир тарыгъыу шарт
Чыгъады деб къоркъама, сен къатылай тур!
Сен тарыкъсанг, джокъ манга ышанырча зат,
Аны ючюн эсинги сёзлериме бур...
2.
Бурхан, тенгим, акъыллы, бир айтайым мен,
Мен Хурзукдан саркъгъанем, Учкуландан сен,
Окъуйбуз деб, башыбыз къалды палахха...
Не аманлыкъ этгенек, Уллу Аллахха?!
Нек кюрешдинг сен болуб кандидат наук?!
Сабийликден урларгъа юренсенг тауукъ,
Урлар эдинг джашлыкъда токълу, тууар, ат...
Бюгюн ачар эдинг сен МММ-ча зат!
Урламагъан телиди, халкъгъа сор да кёр,
Урлагъанны сакълайды хар джерде да тёр!
Тёрде огъай, ортада орун джокъ санга,
Эшик арты джетсе да, бек къууан анга!
Чырт биз ангыламагъан келгенди заман,
Школну зордан бошагъан, бюгюн олду «хан».
Бюгюн кимге керекди кандидат наук?!
Кандидат къагъытынгдан багъалыд тауукъ!
Алим къагъытынгы сен джолда этсенг тас,
Кесинг табыб алгъынчы, киши да алмаз!
Не да этиб, тюшюрсенг асламыракъ сом,
«Эйнштейнме» деб, сатыб аллыкъса диплом!
Нек окъудунг, нек болдунг алим, тенгим, нек?
Нек ушады къадарым сеннге бир кесек?
Ол ийнамлы джашлыкъгъа къайтар эсинги...
Нек алдатдынг кесинги, мен да кесими?
Кюреш, тенгим, энтда сен бир джукъ джазаргъа,
Кюрешейим мыйымы мен да къазаргъа,
Чыгъармаларыбызны элтиб базаргъа,
Сатмай эсек, башладыкъ бютюн азаргъа.
Ким аллыкъды аланы, сагъыш бир эт сен?
Къуруб кетсин сен бла мен болгъан бизнесмен!
Керек тюлдю кишиге бюгюн тин байлыкъ,
Аз эсе да, кърал ишден алайыкъ айлыкъ.
3.
Сени керти багъангы билген мингден бир,
Кёбле ангыламазла, бирлени уа кир
Иннетлери, «о, къой-къой, кимди ол?!» дерле,
Эшеклерин атынгдан мийик этерле.
Талай джылны тутмакъда туруб келсенг сен,
Багъа берлик эдиле къоркъуб джууукъ, тенг...
Керти ишде чыгъармай миллетни бетин,
Ашар эдинг сен кеси халкъынгы этин.
Къойчу, Бурхан, къойчу къой, сен кесинглей къал!
Кемирекле болсунла заманнга токъал!
Заман сеннге къул болсун, сен заманнга тюл,
Къарыуунгча онгсузгъа бол тылмач, ёкюл!..
Сакълагъанынгча сакъла таза атынгы,
Къошма эшек чабышха чабар атынгы,
Бюгюн къайсы тапхагъа салсанг кесинги,
Тамбла андан алырла туудукъла сени!
Къысмасынла ачыуну сени тишлеринг,
Мени джырларым, сени илму ишлеринг
Бир кюн керек болурла, бол сен ишексиз!
Алай, тенгим, ол кюнню кёрюрбюзмю биз?
Неле сандырайма мен, къоркъгъанча кёрден?!
Адам къыйын ашагъан къоркъсун ёлюмден!
Биргебизге элтирге джокъду затыбыз,
Мында къаллыкъ ишибиз, таза атыбыз.
Аллахы бла адамын бюгюн эсгерген,
Дайым къаллыкъ бир затны халкъына берген
Ол адамды джашаугъа ара багъана...
Андан башха джашаудан джокъду магъана!
1994 дж.