КЪАЙСЫННГА - 100 ДЖЫЛ. KAYSINNGA - 100 DJIL

Sabr 29.10.2017 18:25:37
Сообщений: 7254

1 0

ПРЕДСЕДАТЕЛЮ ОРГКОМИТЕТА
ПО ПРОВЕДЕНИЮ 100-ЛЕТИЯ КАЙСЫНА КУЛИЕВА
ПРЕДСЕДАТЕЛЮ ПРАВИТЕЛЬСТВА КБР
МУСУКОВУ АЛИЮ ТАХИРОВИЧУ

Мировую поэзию невозможно представить без творчества Кайсына Шуваевича Кулиева. Его переводили в 20 веке, продолжают переводить и в 21 веке. Так будет всегда. Кайсын будет жить, пока живо человечество, ибо для его поэзии нет ни временных, ни национальных, ни религиозных границ – она общечеловечна!

Кайсын очень любил свой родной народ, свой родной язык, не мыслил себя вне родины, вне родной Кабардино-Балкарии и Кавказа, без своей страны! И в горе, и в радости он был со своими горами, Чегемом. Пастернак советовал ему перейти на русский язык, но он остался верен родному языку. Ему, фронтовику, разрешили остаться в центральной России, но Кайсын уехал к своему депортированному народу. Таким был Кайсын. Он приходил на помощь ко всем, кто нуждался в этом. Был человеком великой души и великого дара… и любви к человеку! И он отвечал ему взаимностью.

Моя учеба в Литературном институте, публикация подборки моих стихов в журнале «Минги Тау», издание запрещенной моей книги - все это было благодаря Къайсыну! Так он относился к молодым. Точно также бережно он относился и к старшему поколению.
100-летие Кайсына – это событие мирового значения. Восхищает отношение простых людей и руководства его родной Кабардино-Балкарской Республики к Имени и Слову своего великого Сына и Поэта! За что вам всем – огромное человеческое спасибо!

Хочу завершить свое краткое слово о великом сыне Кавказа стихотворением, посвященным юбилею Кайсына.

Смотрю поверх моря из Норвегии - на горы на том берегу - и вижу Кайсына – как всегда, улыбающегося, жизнерадостного.
С юбилеем Вас, Учитель!

Член Союза писателей России и Норвегии,
Народный поэт КЧР Билал Лайпанов

____________________________


Билал Лайпанов

КЪАЙСЫН

Къаллай заманы бар эди шайырны...
Хар бир джерде таный эдиле аны.
Излей эдиле, кюреше эдиле
Китабларын къол салдырыб алыргъа,
Юйлеринде баш табхагъа салыргъа.

Багъалата эдиле сёзюн аны -
Ол болгъан кибик сёзю файгъамбарны.
Анга байракъгъача къарай эди халкъ...
Не этгин: джашау, ёлюм да — хакъ.
Кеси кетди,
Сёзю къалды, Мингича, чыммакъ акъ.

Ёзге, байракъ тюшмейди джерге -
ол турлукъду мийикде, Кёкде.

Адамны, адам улуну да эте къайгъысын,
Джаралы ташдан къарайды Къайсын.
Кёк китабына бизге ача джол,
Джер китабын джазалгъанды ол.

Сёзюнден Тейри джарыгъы ургъан
Джер адамы, Тейри адамы Къайсын.

..Бушуу кюн джылай эди Кёк,
кече Ай да болгъан эди сын.
Кёкге да кетди, Джерде да къалды
Минги таулу, Минги шайыр Къайсын.
__________________


Билал Лайпанов

КАЙСЫН

Какою славой обладал поэт …
Знаком был с ним весь белый этот свет.
Автограф получить спешил любой -
Поэта, окруженного толпой …
На верхней полке том его иметь.

Ценили как слова его они –
Предтечей словаря его сочли.
Как флаг родной, стал символом он им …
Но в жизни сей уход - неотвратим.
Ушел и он ...

Осталось слово, как Эльбрус, бело,
Не властно время поглотить его.
Не сбросить наземь этот флаг вовек,
На Небе, в вышине ему висеть!

О человечестве, о людях думал он,
Из раненого камня смотрит он!

К Небесной Книге нам открыл он путь,
Сумев в Земную Книгу жизнь вдохнуть.
Из слов божественный струится свет,
Земли и Неба - и Кайсына Свет!

В день горя Небо плакало навзрыд,
Луне в печали той пришлось застыть.
Ушел на Небо всей планеты сын,
Эльбрусу равный наш поэт Кайсын.

(Перевел Н-М.Лайпанов )
Сэстренка 29.10.2017 20:54:14
Сообщений: 9927
Цитата
Sabr пишет:
Моя учеба в Литературном институте, публикация подборки моих стихов в журнале «Минги Тау», издание запрещенной моей книги - все это было благодаря Къайсыну! Так он относился к молодым. Точно также бережно он относился и к старшему поколению.
Билал, у Вас была запрещенная книга? Можно узнать, какая, очень интересно стало.

Я самая классная на форуме))))))))))))))
Sabr 29.10.2017 22:32:09
Сообщений: 7254

1 0

Цитата
Сэстренка пишет:
Цитата
Sabr пишет:
Моя учеба в Литературном институте, публикация подборки моих стихов в журнале «Минги Тау», издание запрещенной моей книги - все это было благодаря Къайсыну! Так он относился к молодым. Точно также бережно он относился и к старшему поколению.
Билал, у Вас была запрещенная книга? Можно узнать, какая, очень интересно стало.
Сэстренка, былайгъа бир статьяма салайым - анда барысы болгъаныча айтылыбды.
Sabr 29.10.2017 22:59:30
Сообщений: 7254
КЪАЙСЫННЫ, ХАМЗАТНЫ ДА ЭСГЕРЕ
(«Минги Тау», № 5 (147) сентябрь - октябрь 2009 ж.)

ТАУЛУ ТЮЗДЕ АБЫНЫР

Джаш заманымда мен бу Сёзню, таб айтылгъан бир назму тизгинча кёрюб, алай бош мурулдай айланнганма. Джылла бла ол къысха сёзню тюзлюгюне, уллу магъанасына тюшюннгенден тюшюне барама. Кёрлюгюмю, кёрмезлигими да кёре, игиге, аманнга да тюбей, мен тышында айланнганлы – 30 джыл. Хар абыннганым сайын, «таулу тюзде абыныр» - кёлюме келмей къалмагъанды. Кесимден озуб, халкъыбызгъа да сагъыш этдиреди ол Сёз.

Таулу халкъыбыз тауларында джашагъан сагъатында, аны кёлю-джюреги да, саны-тёнгеги да башха тюрлю эдиле. Халкъ ёмюрле бла джашагъан джерине, джуртуна ушаб къалады. Тау халкъны тауларындан айырыб, тюзлеге джайсанг, талай замандан аны халиси да, бет къаны да тюрлениб тебрейдиле. Табигъатны кючю алайды. Ол кесине ушатыб тебрейди алайда джашагъанланы барын. Бир да ажымсыз, аны сезиб, сюргюнде-кёчгюнчюлюкде джуртуна термилиб джашагъанды халкъыбыз. Мадар болгъанлай а, джарашхан юйюн-мюлкюн да атыб, Кавказына къайытханды. Алай а...

Тау эллерибизге иймезге, къайтармазгъа кюрешгендиле бизни. Къайытханлагъа да, джашарча таблыкъла къурамагъандыла. Кетерча этгендиле. Онла бла тау эллерибиз, оюлгъанларыча, ызларына сюелмей турадыла бюгюн да. Амалсыздан, халкъыбыз тёбенлеге, тышына, шахарлагъа эне, чачыла барады. Чачыла, башхаланы ичинде джутула, эрий, тилибиз-адетибиз унутула барабыз.
«Таулу тюзде абыныр». Бир джанындан бу айтыуну тюзлюгюне сейирсинеме, экинчи джанындан а, эскертиу-эслетиу магъанасы-кючю болгъан бир керамат Сёздю бу. Бу Сёзню юсю бла халкъыбызны къыйын къадарын, джолун, джашауун, алда не къоркъуула сакълагъанларын айтыб чыгъаргъа боллукъду.

Нарт сёз болуб къалгъан, ёмюрлени джашарыкъ бу назму тизгинни джазгъан-айталгъан Батырбекланы Зейтунну джашы Хамзатды. Ёмюрлюк сёзню айталгъан адам, кеси замансыз, ёмюрлюкге айырылгъанды арабыздан. 2008 джыл июлну онбиринде джюреги тохтаб къалгъанды Хамзатны. Аурумай-къыйналмай, башхаланы да къыйнамай, алай кетген насыбды деб да къояр эдик, Хамзатха къуру 51 джыл болмаса. Энди ол тохтаб къалгъан джюрек, назму тизгинледе уруб турлукъ джюрек къаллай болгъаныны юсюнден талай сёз айтыргъа излейме.

1

1980-чи джылла эдиле. Москвада Горький атлы Адабият институтну кюндюзгю бёлюмюне джангы кёчгенме. Къайдан болгъанымы билгенлей, устазла да, студентле да «Хамзатны таныймыса?» деб сорадыла. Бютеу институтда эм белгили адам болуб чыгъады Хамзат. Къызла да былай джаратхан, джашла да былай ёрге тутхан ким болду бу? Не ючюн багъалата болурла аны быллай бир?
Биргеме баргъанладан бири, дагъыстанлы Шапи «Хамзатдан ышаннгылы адам джокъду институтда. Керти эркишиди» дейди. «Эм чырайлы да олду» деб бир джанындан сёз къошады Ира. Алай эте, сёлеше-кюле, общежитиеге киребиз. «Землягынгы» (джуртдашынгы) алыб келебиз деб, мени Хамзатны одасына(комнатасына) алыб барадыла.

Кесим излегенимча джашар джер табхынчы, Хамзат бла турама. Ол эки-юч кюнню ичинде Хамзатны одасына киргенни-чыкъгъанны санаргъа къолдан келлик тюлдю. Кёбюсюню тилеклери быллайладыла:
- Стипендиягъа дери юч(беш, он) сом бер.
- Ол бир къатда тюйюш башланнганды, араны айырыргъа бир къара.
- Бу назмуланы къалай кёресе, бир тынгыла.
- Энди джыл бир фахмулу джаш бизни институтха кирирге излейди. Болушурмуса?
- Джууугъум келгенди. Комендантха айт да, бир талай кюннге мында турурча бир эт.
Тилекле дагъыда былагъа ушаш. Джангыз бир кере «огъай» деб айтханын эшитмедим Хамзатны. Аллай «ууакъ-тюек» затланы къой, уллуракъ затланы тындырыргъа да къолундан келе эди аны.

Мени эм бек сейирсиндирген башха зат эди. Хамзат студент болгъанлыгъына, профессор-устаз къауум да анга студентгеча къарамай эди. Бир джанындан Хамзатны терен билими бар эди – китаб окъумагъан заманын кёрмегенме аны. Экинчи джанындан а Хамзат кесин тыйыншлы дараджада тута эди, адамны сыйын кёре биле эди. Бизни окъутхан шайыр устазлада Хамзатха атаб, назму джазгъанланы кёргенме. Башхала бла аллай зат болуб билмейме. Кёб кере кёргенме Хамзатны тепси джанында устазла бла олтуруб тургъанын да. Сёз нёгер болургъа, чамгъа-накъырдагъа да бек уста эди Батырбек улу.

Мен институтну кюндюзгю бёлюмюне джангы кёчгеним себебли, талай экзамен, зачет берирге керек эдим. Хамзат устазла бла келишиб, мен аланы къысха заманны ичинде бериб, къалгъанладан артха къалмазча болдум. Кюнлени биринде уа, биринчи кере мени назмуларымы сюзерге джыйылдыла. Ол кёзюуге мени назмуларым джер-джерде да басмаланыб, энчи китаб болуб да чыгъыб, кесими кишиге тенг этмей джюрюген заманым эди.
Сюзюу башланды. Биргеме окъугъанла, адетдеча, назмуларымы алгъадан окъуб, хазырланнгандыла. Талай назмуму къарачайча, орусча да окъудум. Сора Лев Ошанин, бизни семинарны тамадасы, сёзню мени коллегаларыма берди. Эй тебредиле сора мен зауаллыны сопалаб. Сюрюуге мал кеч къошулса, бары да аны бырнак этиб, уруб бир башлайдыла, аллайын болду иш. Бир иги сёз айтхан болса уа... Сора Хамзат ёрге турду:
- Джолдашла, тиллешиб келгенча, былай этерге джараймыды? Поэзия джилтини болгъан бир тизгин табмагъаныгъыз сейир тюлмюдю? Мен аллай ненча тизгин таба эсем, анча кере рестораннга барабызмы?

Къайсы эсе да кюлдю, къайсы эсе да ышарды, Ошанин да Хамзатха айланыб, «старик» (алай айтыб сёлешиучен эди къайсыбызгъа да), рестораннга ненча кере барлыгъыбызны бир санайыкъ, айтчы ол тизгинлени»,- деди. Хамзат маджалгъа санагъан тизгинлени айта, Ошанин да бармакъларын бюге-санай келдиле да, «Элия да кёкде ташсынмаз» деб бошады тизгенин Хамзат. Ошанин да, «он» деб, эки къолун ёрге тутду. Ма алай бла джарыкъ халда бошалды ол кюн назмуларымы сюзюлгени. Талай джаш болуб «джуугъан» да этдик ол «урушдан-сынаудан» ётгеними.

Алай а, бир джылдан, Къарачай-Черкесияны джазыучу организациясында мени «Бусакъла» атлы китабымы сюзюу (ючюнчю кере) къалай баргъанын айтханым да, Ошанин меннге ийнаннган огъуна этмеди. Джазыучуланы област организациясы къол джазмамы заранлыгъа санагъанын, социалист реализмге келишмегени ючюн басмагъа теджемезге оноу этгенин эслегенинде уа, Хубийланы Назир джазгъан рецензияны ашыкъмай, рахат окъуду. Башын да чайкъаб, «ВЛК-ны бошагъан адам былай да къалай джазады, къуру политика терслеуле салыб. Сен къол джазмангы башдан аякъ орусчагъа кёчюрюб меннге табдырсанг, кёлюме келгенни керекли джерге джазарма» деди.
Ёзге мен ол затны этмедим. Хамзат «муну Къайсыннга, хау, Къулийланы Къайсыннга бир кёргюзтейик. Ол бир оноу этер. Къайсын бла сени танышдыргъан мени борчум болсун» деб тохтады.

Кюнлени биринде, Хамзат мени излеб табыб, «алан, къайда тасса, ингир сагъат бешде Къайсыннга тюберге керекбиз, кеси бла келишгенме. Къол джазмангы да ал, ол рецензия кибикни да ал» деб, мени ашыкъдырды. Такси тутуб, кечикмей джетдик, насыбха. «Москва» къонакъ юйню эшиклеринден киргенлей, кимле эселе бла да къол тутуб, айырыла тургъан Къайсынны эследик.

Бизни тартыннганыбызгъа, «огъай» дерге кюрешгенибизге да къарамай, ол бизни рестораннга киргизтди да, тебси джасады. Бизге «ашагъыз, марджа» деб, кеси рецензияны окъургъа джарашды. Мен а, эслетмей, бютеу дуниягъа белгили шайыргъа къарагъанлай турама. Къайсынны къашлары бир тюйюлюб, энгишге тюшедиле, бир къуш къанатлача, ёрге барадыла. Джанлы къашла, джанлары болгъан къашла. Рецензияны окъуб бошаб, папканы тешиб, къол джазмама да къарады. Сора биз тепсини дженгиллетгенча эследи да, «энтда бир джукъ алайыкъ»,- деди. «Ашарыкъ керек тюл эсе, бирер стакан исси шай ичейик» деб, шапагъа белги берди. Сора меннге айланыб, «къол джазмангы сюзюу къалай баргъанын бир айтчы» деди.

Айтдым. Сюзюуге джыйылгъан къарачай джазыучула бары да, Сюйюнчланы Азамат да, Къобанланы Дахир да, Семенланы Азрет да, Хубийлан Осман да (джазыучу организацияны тамадасы), башхала да Назирни рецензиясын къабыл этгенлерин билдирдим.
- Назифа уа бармы эди, Къагъыйланы Назифа?- деб сорду Къайсын.
- Бар эди. «Суратлау адабиятны сюзюу – политика ярлыкланы тагъыу тюлдю» деб, мени джакъларгъа кюрешген джангыз ол эди.
- Да, Назифа адабиятдан ангылауу болгъан адамды, фахмулу джазыучуду кеси да. Энди былай этейик. Мен бу рецензияны, къол джазмангы да Чегемге алыб кетейим, анда рахат окъуюм, сора кёлюме келгенни да тырнаб, келтирирме. Бир ыйыкъдан бери, ызыма, къайытырыкъма.

Бюгюн да сейирсинеме. Депутатлыкъ ишлери бир джанындан (СССР-ни Баш Советини депутаты эди Къайсын), джазыучулукъ ишлери экинчи джанындан, ол къыйын аурууу ючюнчю джанындан – бары да татыб тургъан адам, заман табыб, эки студентни сыйлагъан да этиб, бизни джашауубуздан-ашауубуздан да хапар соруб, къайгъы этгени. Башха адамгъа туура Къайсынча къайгъыргъан кёрмегенме. Энди ангылайма, ол къуру бизни къайгъыбызны тюл, бютеу адабиятыбызны, тилибизни, халкъыбызны къайгъысын этгенин. Онглу адам эди, уллу адам эди, керти адам эди Къайсын. Алай а, мен анга тюбеяллыкъ тюл эдим Батырбек улу болмаса. Тюберге эсиме да келлик тюл эди. Энди разылыгъымы Къайсыннга, Хамзатха да айтырча тюлдю – керти дуниягъа кетгендиле экиси да, джандетли болсунла.

Къайсын айтханыча дженгил къайыталмады. Алай а, ол кеси мени табмаса, аны бла байламлы болургъа, тюзюн айтайым, таукеллигим джетерик тюл эди. Бир кюн окъуудан къайытыб келиб, общежитиени босагъасындан атлагъанлай, сакълауул тиширыу къагъытчыкъны узатды. Анда Къайсынны телефон номери джазылыб эди.

Хамзат мында болмагъаны себебли, телефон этиб, Къайсын айтхан заманнга «Москва» къонакъ юйге кесим бардым. Къайсын тургъан одагъа чыгъыб, эшиклени къакъдым. Къайсын эшиклени ачды да, мени ичкери киргизтди. Олтуруб тургъан эки адам ёрге туруб къолуму тутдула. Абызырагъан огъуна этдим – бири Давил Кугультинов эди, бири да Чингиз Айтматов. «Давид, Чингиз, это Билал Лайпанов – завтрашний день нашей горской поэзии. Он ещё студент, а уже противостоит целой писательской организации. С характером. О нем я уже говорил вам» деди Къайсын мени къатына олтурта.

Аланы ашырыб къайытхандан сора, Къайсын джашырмай айтды:«Иги болду была бла танышыб къалгъанынг. Меннге бир джукъ болгъаны болса да, бир бек керекли заманынгда быладан болушлукъ табарыкъса. Ол осал рецензияны алагъа да окъутханма. 1937 джыл болса, адамны думп этерге быллай къагъыт озуб да джетерик эди. Китабынг а чыгъарыкъды – къоркъма. Обкомну биринчи секретарына къагъыт ийгенме.
- Хы, быйыл институтну бошай эсенг, не этер муратынг барды?
- Мында къалыб кетерми эдим деб да бир болама...
- Алай этсенг, арабыз кырты боллукъду сора. Поэт халкъы бла болургъа керекди къууанчда, бушууда да. Заман бла хар не тюрленнгенча, халкъ да тюрленеди. Халкъынг бла болсанг, аны бла бирге сен да тюрленесе. Тышында къалсанг, алай боллукъ тюлдю. Мында къалгъандан эсе, элге барыб бир къойчу болгъанынг игиди.

Тюз айта болур эди Къайсын. Ол кеси алай джашагъанды – халкъы бла, ана тили бла. Кавказда къалыргъа эркинлиги болса да, Азиягъа сюрюлген халкъыны ызындан кетгенди Къайсын ол палах джыллада. «Орус тилде да сен уста джазаллыкъса, орус тилге кёч» дегенди ол заманлада анга Борис Пастернак. Алай а, акъылман ана тилинден айырылмагъанды. Халкъы бла джашагъанды, ана тилине да кертилей къалгъанды.

Къайсынны эсге тюшюргенлей, Хамзатны тюрсюню да келиб сюеледи кёз аллыма. «Кязим джакъгъан отджагъаны сууутмагъыз» дегени эсиме тюшеди Къайсынны. «Таулу тюзде абыныр» деген нарт сёзю да Хамзатны. Мен бек багъалатхан эки адамны сагъына, чайкъала тургъан Шимал тенгизни джагъасында сюелеме: не эсе да мени кёлюме ушайды ол бюгюн.

Джашау дегенинг сейирди. Бир зат бир затдан чыгъыб барады. Аллай осал рецензия джазылмаса, тюзлюкню бек сюйген Хамзат чамланыб, мени Къайсыннга алыб да бармаз эди. Аны себебли, мен къадарыма разыма.

2

Хубийланы Назир джазыб, джазыучуланы Къарачай-Черкес област организациясы къабыл этген рецензия да, къол джазмамы юсюнден Къайсынны оюму да, басмалансала, окъуучуланы, джазыучуланы да талай затха тюшюндюрюрле деб кёлюме келеди.

КОГДА ОТСУТСТВУЕТ ЧУВСТВО МЕРЫ И ОТВЕТСТВЕННОСТИ
(Рецензия Назира Хубиева на рукопись Билала Лайпанова «Тополя»)

Каждая встреча с новым именем в литературе для меня является особой радостью. Знакомство с рукописью первой книжки стихов молодого карачаевского поэта Билала Лайпанова оставило в моей душе светлый след. Во время ее обсуждения я с удовольствием цитировал отдельные удачи. Мне показалось, что автор имеет свою поэтическую тропинку.

Новая рукопись Б. Лайпанова «Тополя» написана на карачаевском языке и состоит из 110 стихотворений. Объем 130 страниц. Среди разных в ней встречаются удавшиеся стихотворения, стофы и строки. На мой взгляд, к лучшим относятся следуюшие произведения: «Сен кетдинг, кетдинг башхагъа», «Танг аласында», «Къаядан чынгаб келген секиртмеча», «Бусакь джулдузгьача, суу да — тенгизге», «Сюйгенле» и другие. Мне думается, эти стихотворения являются продолжением тех удач автора, о которых я говорил при обсуждении первой книги. Но, к сожалению, их совсем немного.

Наряду с определенными удачами в данной рукописи встречаются серьезные недостатки и упущения. Во-первых, тематика некоторых стихотворений страдает абстрактностью, во-вторых, нет четкого классового подхода, в-третьих, заметны идейные заблуждения автора и его преклонение перед религиозными культами. В-четвертых, не соблюдаются нормы стихотворной речи, в-пятых, отсутствует чувство меры и ответственности. Это все делает стихи Б. Лайпанова неинтересными и непонятными. Чтобы не быть голословным, я приведу примеры:

Бир джетген кюн таулугьа къолунгу берсенг,
Сеннге керек кюн таулу джанын да берир.
Алай а таулуну уруб бёркюн тюшюрсенг,
Таулу уруб башынгы тюшюрюр.

Это противоречит принципам дружбы и братства народов. К чему призывает автор читателей? Я не берусь утверждать, что такие стихи отвечают требованиям социалистического реализма. К сожалению, такого рода ошибки в рукописи встречаются часто:

Къотур шхылды къысыр къаяда
Орнун табалгъан чакълы, орнуму
Табалмай къалдым бу шашхан дунияда
Деген кюнлерим да болду.

Конечно, на земле есть два мира, два образа жизни. О мире капитала, насилия и неравенства можно сказать так, как заявляет Лайпанов. Но как же может так заявлять человек нашего общества? Здесь заметна и его нескромность. Рукопись не освобождена от грубых строк и слов:

Улурум келди джулдузлагьа къараб,
Итча, бёрюча созуб улурум,
Ёзге мен адам болгьаным себебли,
Назму джаздым да, сизге окъудум.

Где здесь идейное содержание и художественное достоинство? Такие строки, на мой взгляд, ничего общего с поэзией не имеют. Здесь отсутствует полностью и эстетическая сторона стихотворения. У автора заметно преклонение перед религиозными культами:

Джандетинги джаханим этсенг,
Джашарынг, кюеринг да джаханимде.

Какая необходимость пугать кого-то ужасами ада? Это проповедь муллы, а где же поэт, который должен убеждать людей беречь природу силой поэтического слова? Он должен, опираясь на наши нравственные принципы, пользоваться другими формами и методами.

На 34 странице рукописи в стихотворении «Эки сагьыш» встречается строка: «файгьамбар джуууннган сют кёлча бир кёл». Для автора символом высшей степени нравственной чистоты является озеро, где купался пророк. Это, по крайней мере, звучит странно. Религиозное настроение, дух присутствуют во многих стихотворениях:

Сен келтирген таулу китаблагъа
Тау башлагьача алай къууандым.
Алай къууаннган болур Меккягьа
Баргьан дин ахлусу, окъуй Къуранын

Странно, что автор для сравнения высшей своей радости, получив книги любимых авторов, ничего другого не нашел.

Автор часто берется за мироваые проблемы. Конечно, здесь он ударяется в крайность, теряя чувство скромности:

Мен болсам эди джаратхан дунияны,
Кёб затын башхаракь этеригем аны.
Алай а, мен тюл эсем да джаратхан дунияны,
Кесим излегенча этерикме аны!

Самые великие светила мировой поэзии не смогли переделать мир. Не могут взять на себя такую миссию, наоборот, они от скромности стесняются именовать себя поэтами.

Приведу несколько строк из одной статьи, опубликованной несколько лет назад в «Литгазете»: «Майя Борисова как-то вспоминала, что во время традиционной
встречи в югославском городе Струге переживал гнетущую неловкость один из значительнейших поэтов нашего времени Кайсын Кулиев.
— Не представляю себе, — жаловался он вечером, как я произнесу во время выступления «мы — поэты!». Я никогда не именую себя поэтом. Разве можно сказать: «Я – поэт!», «Я – стихотворец! ...»
Так говорит действительно великий поэт Кайсын Кулиев, а автор одной маленькой книжки, изданной на карачаевском языке, Билял Лайпанов заявляет:

Джашайма. Джашайдыла ма менде
Ишчи да, философ да, поэт да.

Рукопись данная местами говорит о том, что автор порой не понимает самой сути поэзии, значения искусства слова: «Эки итча улуйдула эки кёзюм», «Аллах къыйынлы джаратхан бир джан», «меджисууну заманында адамча, табынырым келди бир кюн терекге».
Список таких строк можно было бы продолжить, но из-за неимения времени и возможности я называю только отдельные. Как видно, рукопись страдает от идейных и художественных недостатков. На мой взгляд, первая книжка Лайпанова была намного лучше, чем рукопись «Тополя».
12 января 1982 г. Назир Хубиев

________________________________



МАРДА ЭМДА ДЖУУАБЛЫЛЫКЪ БОЛМАСА
(Назирни орус тилде джазылгъан рецензиясы къарачай тилде)


Адабиятха джангы адам къошулгъаны меннге къууанчды. Лайпанланы Билалны биринчи къол джазмасы мени кёлюмде джарыкъ ыз къойгъанды. Аны сюзген сагъатда, анда-мында тюбеген иги джерлерин разы болуб чертген эдим. Назмучулукъда кесини джаяу джолчугъу болгъанча кёрюннген эди кёзюме...

Лайпанланы Билалны «Бусакъла» атлы джангы къол джазмасы къарачай тилде джазылгъанды, 110 назмудан къуралыбды, чапыракъ саны – 130. Мен игиге санагъан назмула быладыла: «Сен кетдинг, кетдинг башхагъа», «Танг аласында», «Къаядан чынгаб келген секиртмеча», «Бусакъ джулдузгъача, суу да – тенгизге», «Сюйгенле» эмда башхала. Ай медет, быллай назмула бек аздыла. Ала бла бирге, къол джазмада уллу кемликле бардыла.

Биринчиси, бир къауум назмуну тематикасыны абстракт кемлиги барды.
Экинчиси, кескин класс-сыныф къарам джокъду.
Ючюнчюсю, авторну иннет джангылычлары эмда диннге баш ургъаны кёрюнеди.
Тёртюнчюсю, назму джорукъну бузады.
Бешинчиси, сёзюнде марда эмда джууаблылыкъ джокъду.
Бу бары да Билалны назмуларын къуджур эмда ангылашынмазча этедиле. Юлгюле келтирейим:

Бир джетген кюн таулугъа къолунгу берсенг,
Сеннге керек кюн таулу джанын да берир.
Алай а таулуну уруб бёркюн тюшюрсенг,
Таулу уруб башынгы тюшюрюр.

Халкъланы шохлукъларына, къарнашлыкъларына къаршчы келген оюмду бу. Окъуучуланы не этерге чакъырады автор? Быллай назмула социалист реализмге келишедиле дерге базмам. Быллай джангылычла къол джазмада кёб тюбейдиле:

Къотур шхылды къысыр къаяда
Орнун табалгъан чакълы, орнуму
Табалмай къалдым бу шашхан дунияда,
Деген кюнлерим да болду.

Джерде эки тюрлю дуния, эки тюрлю джашау барды. Тенглик болмагъан, зор капитал дунияны юсюнден Билал айтханча айтыргъа боллукъду. Бизни совет джамагъатны адамы уа былай айтыргъа къалай болады?
Къол джазмада дюрген сёзле, тизгинле да джетишедиле:

Улурум келди джулдузлагъа къараб,
Итча, бёрюча созуб улурум,
Ёзге мен адам болгъаным себебли –
Назму джаздым да, сизге окъудум.

Къайда былайда иннет магъана не да суратлау дараджа? Поэзия джокъду былайда.
Лайпан улуну диннге баш ургъаны да ачыкъ кёрюнеди:

Джандетинги джаханим этсенг,
Джашарынг, кюеринг да джаханимде.

Адамланы джаханим бла къоркъутургъа уа неге керекди? Бу молланы фатауасыды, шайыр а, табигъатны назму сёз бла къорууларгъа чакъырыргъа борчлуду. Ол бизни совет социалист принциплеге таяна джазаргъа керекди.

34-чю бетде «Эки сагъыш» деген назмуну бир тизгини былайды: «Файгъамбар джуууннган сют кёлча бир кёл». Лайпан улугъа иннет тазалыкъны баш дараджасыча кёрюнеди файгъамбар джуууннган кёл. Къуджур тюлмюдю? Дин кёллюлюк кёб назмусунда кёрюнеди:

Сен келтирген назму китаблагъа,
Тау башлагъача, алай къууандым.
Алай къууаннган болур Меккягъа
Баргъан дин ахлусу, окъуй Къуранын.

Къуджур тюлмюдю, къууанчын кёргюзтюрге автор башха тенглешдирир зат табмагъаны?
Билал дуния проблемаланы да кёлтюреди. Эталмазлыкъ затын айтады:

Мен болсам эди джаратхан дунияны,
Кёб затын башхаракъ этеригем аны.
Алай а, мен тюл эсем да джаратхан дунияны,
Кесим излегенча этерикме аны!

Дуния поэзияны эм джарыкъ джулдузлары да тюрлендиралмагъандыла дунияны. Ала боюнларына аллай уллу борчну алгъан къой, кеслерине поэт дерге да тартынадыла. Бизни заманны онглу поэтлеринден бирини, Къайсын Къулиевни айтханын басмалагъан эди талай джыл мындан алгъа «Адабият газет»: «Ёмюрде да мен кесиме поэт демейме. «Мен поэтме» дерге къалай боллукъду, мен назмучума». Ма алай тартынады поэт дерге керти уллу поэт Кайсын Кулиев. Лайпан улу уа, къарачай тилде чыкъгъан джангыз бир гитче китабчыкъны автору, айтады:

Джашайма. Джашайдыла ма менде
Ишчи да, философ да, поэт да.

Билал бир-бирде санат сёзню, поэзияны магъанасын, борчун ангыламагъанына шагъатлыкъ этген тизгинле кёбдюле къол джазмада: «Эки итча улуйдула эки кёзюм», «Аллах къыйынлы джаратхан бир джан», «меджисууну заманында адамча, табынырым келди бир кюн терекге».
Быллай тизгинлени тизиб барыргъа боллукъду, алай а, заман да, мадар да болмагъаны себебли, мен бир-бирлерин айтама. Билалны къол джазмасы иннет, суратлау джаны бла да къарыусузду. Лайпан улуну биринчи китабчыгъы кёб къатха иги эди, бу биз сюзе тургъан «Бусакъла» атлы къол джазмадан эсе».
1982 дж., январны 12-си.
Хубийланы Назир


____________________________________________


БИЛАЛ ЛАЙПАНОВ – ПОЭТ!
(Отзыв Кайсына Кулиева на рукопись Билала Лайпанова «Тополя»)

Внимательно и заботливо относиться к начинающим и молодым писателям – это долг их старших и опытных собратьев, а также редакционно–издательских работников. Так должно быть в нашей стране. Но так бывает, к сожалению, не всегда. Жаль, что порой и талантливые люди сталкиваются с ледяным холодом равнодушия и непонимания со стороны тех, кто обязан понимать даровитых людей, заботится о них, поощрять их. Насколько мне известно, не избалован вниманием и молодой карачаевский поэт Билал Лайпанов, который уже завершает учебу в Литературном институте.

Я прочитал его довольно объемистую рукопись. Что мне показалось главным? А вот что: Билал Лайпанов – Поэт! Это мой главный вывод. Он по–настоящему талантлив. И к нему мы обязаны относиться как к таланту, помогать ему, воспитывать его, окрылять своим пониманием и поддержкой.

Маленькое стихотворение, открывающее сборник, сразу же заставляет нас поверить в Лайпанова, в его дарование:

Къалай къутсузду бюгюн кюн,
Джауум да джауады къаллай!
Кёлюнг кюннге ушаб къалмай,
Сен а кюлюучюнгча кюл.
Олсагьат тубан таяр:
Ёзен – тургъаны кибик,
Суу да – баргъаны кибик,
Кюн да къучагьын джаяр.

Тут все хорошо – и содержание, и форма, образность, выразительность, лаконизм, рифма. Только третью строфу я считаю лишней, скучной, а потому ненужной. Я её и не стал цитировать. Лайпанов написал еще такие строки:

Кемени бир чёбнюча элтген
Тенгиз да багъалыды манга.

Автором таких строк может быть только поэт. Недаровитый человек не найдет такого сопоставления. Билал Лайпанов умеет мыслить, раздумья его о жизни и человеке серьезны, глубоки. Это я увидел во многих стихотворениях. Назову только некоторые из них: «Эки сагъыш», «Мен назмула джазгъан сагъатда», «Сагъышла», «Адам джюрегинде». У него встречаются прекрасные рифмы, такие, как «аркъан – аркъанг», «анга – ангылай», «кескин –кесинг», «къуу-шуу – къушунг». О таких вещах я считаю нужным сказать потому, что еще недавно многие карачаевские стихи страдали слабостью формы, а форма, как известно, должна соответствовать содержанию произведения. Это азбучная истина, но мы о ней часто забываем. И в этом смысле Билал Лайпанов делает хорошее дело.

Сказанное вовсе не означает, что рукопись Лайпанова совершенна. Ее необходимо вдумчиво и внимательно отредактировать, кое-что снять; некоторые из стихотворений подсократить, сжать. Это несомненно. У автора встречаются и языковые промахи. Он пишет «кеч мени», а надо «кеч меннге». У него в данном случае получился как бы малограмотный перевод с русского. На такие вещи надо обратить серьезное внимание.
А главным является то, что эта рукопись станет хорошей книгой, если издатели проявят добрую волю. Это тоже для меня несомненно. Рукопись Лайпанова заслуживает того, чтобы стать книгой. Билал Лайпанов – Поэт! Это уже мне ясно. А потому я горячо советую издательству выпустить книгу молодого поэта, поддержать его.
8 января 1984 г.
Чегем
Кайсын Кулиев
Сэстренка 30.10.2017 11:15:01
Сообщений: 9927
Билал, бек сеир болуб окъудум. Тамам алай болгъанды деб билмей эдим, коммунист идеология кючлю болгъанын билгенликге, кесим да коммунист болгъанлыгъыма. Келкъалды болургъа да джарамайды Назир Хубиевге - ол да системаны адамы, аз-буз къуллукъда ишлешенле барысы да алай кибик болур эдиле.
Цитата
Къотур шхылды къысыр къаяда
Орнун табалгъан чакълы, орнуму
Табалмай къалдым бу шашхан дунияда
Деген кюнлерим да болду.

Конечно, на земле есть два мира, два образа жизни. О мире капитала, насилия и неравенства можно сказать так, как заявляет Лайпанов. Но как же может так заявлять человек нашего общества?
Тюз айтханды Кайсын Кулиев, ма блайда 37 джыллада адамны тас этиб иерча бир терслик салыныб турады)). "Бу шашхан дунияда орнуму табалмай къалдым" дегени ючюн поэтни предатель Родины этгенни орнундады бу джазыу))). Бусагъатда кюлкю да керюне болур)).

Ма блайда уа керти да кюлдюм:
Цитата

Билал дуния проблемаланы да кёлтюреди. Эталмазлыкъ затын айтады:

Мен болсам эди джаратхан дунияны,
Кёб затын башхаракъ этеригем аны.
Алай а, мен тюл эсем да джаратхан дунияны,
Кесим излегенча этерикме аны!

Дуния поэзияны эм джарыкъ джулдузлары да тюрлендиралмагъандыла дунияны. Ала боюнларына аллай уллу борчну алгъан къой, кеслерине поэт дерге да тартынадыла. Бизни заманны онглу поэтлеринден бирини, Къайсын Къулиевни айтханын басмалагъан эди талай джыл мындан алгъа «Адабият газет»: «Ёмюрде да мен кесиме поэт демейме. «Мен поэтме» дерге къалай боллукъду, мен назмучума». Ма алай тартынады поэт дерге керти уллу поэт Кайсын Кулиев. Лайпан улу уа, къарачай тилде чыкъгъан джангыз бир гитче китабчыкъны автору, айтады:

Джашайма. Джашайдыла ма менде
Ишчи да, философ да, поэт да.
Муну окъугъанлай да кесими 1-чи курсда уллукеллюлюгюмю эсиме тюшюрюб, ичимден Назир Хубиевге джууаб бердим: "Айхайда тартыныр Кайсын Кулиев кесине мен поэтме дерге)), ол уже билирин билиб, елгили поэт болуб турады! Игитда тартыныр!)) Мен биринчи курсда, институтха джангы кириб окъуб башлагъанымда, генеральный прокурорну юридический образованиеси болгъаннга санамай эдим)). Дерследен сора троллейбусха студентле да, преподавателле да бири-бирин теблеб кирселе, бирин кесиме тенг этмей эдим)), быа барысы окъуулары болмагъан къарангы халкъ болгъанча, мен а юридическийге киргенме!!!))) Билал Лайпановну да мени 1-й курсда заманчыгъымча бир заманы болур эди)) - литературныйге кирген!"))) Мен да алай сагъыш этдим, чуть ергеракъда окъуйма:
"Ол кёзюуге мени назмуларым джер-джерде да басмаланыб, энчи китаб болуб да чыгъыб, кесими кишиге тенг этмей джюрюген заманым эди".)))))

Цитата
Sabr пишет:
Лайпан улуну диннге баш ургъаны да ачыкъ кёрюнеди:

Джандетинги джаханим этсенг,
Джашарынг, кюеринг да джаханимде.

Адамланы джаханим бла къоркъутургъа уа неге керекди? Бу молланы фатауасыды, шайыр а, табигъатны назму сёз бла къорууларгъа чакъырыргъа борчлуду. Ол бизни совет социалист принциплеге таяна джазаргъа керекди.

34-чю бетде «Эки сагъыш» деген назмуну бир тизгини былайды: «Файгъамбар джуууннган сют кёлча бир кёл». Лайпан улугъа иннет тазалыкъны баш дараджасыча кёрюнеди файгъамбар джуууннган кёл. Къуджур тюлмюдю? Дин кёллюлюк кёб назмусунда кёрюнеди:

Сен келтирген назму китаблагъа,
Тау башлагъача, алай къууандым.
Алай къууаннган болур Меккягъа
Баргъан дин ахлусу, окъуй Къуранын.

Къуджур тюлмюдю, къууанчын кёргюзтюрге автор башха тенглешдирир зат табмагъаны?
... Билал, Кайсын Кулиев коммунист болгъанмыды, КПСС-ге киргенмиди? Бу назмулагъа уа не айтхан эди экен? Ала да киргенми эдиле китабха?

... Билал, аперим. Аперим! Мен Кайсын Кулиевни алгъын сагъынсагъыз, меннге Кайсын Кулиев да уллу багъа бергенди, деб "махтаннганча" кере эдим. Бюгюн бу статьяны ашыкъмай окъуб чыкъдым да ангыладым: Кайсын Кулиевни да, Хамзатны да болушханларын унутмай, алагъа бюсюреу этгенигизни, поддержкаларын унутмагъаныгъызны уллукеллюлюк этмей, "поддержкаларын" миллетиге саулай, энтда тууарыкъ телюлеге хапар айтханыгъызны.

Алайды да. Билал, башха джазаучуларыбыздан, поэтлерибизден Къайсынны поддержкасын унутмагъан, айтхан, багъалатхан ким барды дагъыда?

Я самая классная на форуме))))))))))))))
Sabr 31.10.2017 04:57:32
Сообщений: 7254
Сэстренка, неден да алгъа - туугъан кюнюнг бла. Сау-эсен, къууанч бла, насыб бла, кёб джаша.

Башында джазгъанларынг тюздюле - сен тюз ангыламасанг, ким ангыларыкъ эди. Болгъанны болгъаныча кёргюзтюрге кюрешеме ансы, озгъан джангурну джамчы алыб сюргенден хайыр джокъ.

Октябрны 30-да "Стена скорби" мемориалны ачды Путин. "В конце выступления Путин процитировал слова также пришедшей на открытие Натальи Солженицыной: «Знать, помнить, осудить и только потом простить». После чего президент заявил, что нельзя призывать к сведению счетов и «снова подталкивать общество к опасной черте противостояния». Бу сёзле репрессияла бла, уллу къыйынлыкъла бла байламлы болсала да, ууагъыракъ терсликлеге да келишедиле.

Къара кюнлерибизни да унутмазбыз (эки кюнден - ноябрны 2-си), халкъыбызны уллу къууанчлары-байрамлары уа алдады. Аллах айтса.
Sabr 31.10.2017 05:07:16
Сообщений: 7254
Bilal Laypan


АНГА ДЖОЛ

Анга джюз атлам.
Анга минг атлам,
Миллион атлам,
Миллиард атлам...

Боллукъ тюлдю джолну ахыры.
Къаллай бир барыб турсакъ да –
Джеталлыкъ тюлбюз Анга.
Ол – МИНГИди.

Джети къат сёзню
Ичиндеди, тышындады,
Башындады Ол.

Арба джол джокъду Анга.
Хар ким кеси энчи джол сала,
Джангы джол сала,
Джангыз алай бла
Джууукълашаллыкъды Анга.

Джеталмай къаллыкъла да,
Джете кетиб, къайыталмай къаллыкъла да,
Къайытыргъа излемей къаллыкъла да
Боллукъдула – алай тартады мийиклик кесине,
Аллай тауду Поэзия деген.

Ол тауну джюз тюрсюнюнден
Бириди назму.
Джюзюнчюсю уа
Джашыныбды тубанда, чарсда.
Анга джетерге, аны кёрюрге
Кюрешедиле шайырла бары.

Белгилиди:
Анга джеталгъан,
Аны ачалгъан
Ёлюмсюз боллукъду.
Минг-минг джылны,
Минг-минг джулдуз къычырым джолну
Къората, джыгъыла-тура,
Кюрешедиле джетерге анга
Тынгысыз джанла – шайырла.
Сэстренка 01.11.2017 19:44:14
Сообщений: 9927
[ ***
Къызгъанма сен бар игиликни,
Огъурлу жай, жылы къыш да бер,
Кёпге жюрек ырахатлыкъ бер,
Жашау, мен сюйген тиширыугъа!

Бет жыйырылгъанладан кёпге
Сакъла, къызгъанма ариулугъун,
Субайлыгъын да сакъла кёпге,
Жашау, ман сюйген тиширыуну.

Къолларыны ариулукъларын,
Ариу ышаргъанын да кёпге
Сакъла, къутхар хар къыйынлыкъдан,
Жашау, мен сюген тиширыуну.

Узакъ кюнню кёп игилик бер,
Ырахат кече, жарыкъ танг бер,
Къууанч къанатлысын да жырлат,
Жашау, мен сюйген тиширыугъа.

Ахлулурын палахдан сакъла,
Субай санларын да - къыяудан.
Сабийлерин ёлюмден сакъла,
Жашау, мен сюйген тиширыуну.

Сакъла бетини ариулугъун,
Аны сюймеклигин да сакъла,
Саулукъ бер, узакъ ёмюрлю эт,
Жашау, мен сюйген тиширыуну!

Къули Къайсын, 1975

***
Судьба, прошу, не пожалей добра,
Терпима будь, а значит, будь добра,
Храни ее, и под своей рукою
Дай счастье ей, а значит, дай покоя
Той женщине, которую люблю.

Дай знать ей, где друзья, а где враги,
И от морщин ее убереги.
Не дай пресытиться любимым делом,
Не дай отяжелеть душой и телом
Той женщине, которую люблю.

Обереги от порчи, от изъяна
Рук красоту ее и легкость стана,
Обереги ее от всякой боли,
От старости храни как можно доле
Ту женщину, которую люблю.

Из всех щедрот, из всех невзгод земли
Добро приблизь, все злое отдали.
Дай силы и возможность без предела
Жить по добру, благое делать дело
Той женщине, которую люблю.

Пусть будет наш остаток – путь недальний,
Не столько долгий, сколько беспечальный,
Ты сбереги тепло огня и крова,
Любовь мою до часа рокового
К той женщине, которую люблю.

Не приведи, судьба, на склоне дней
Ей пережить родных своих детей.
И если бед не избежать на свете,
Пошли их мне, не ей самой, не детям
Той женщины, которую люблю.

Я самая классная на форуме))))))))))))))
Читают тему (гостей: 1)

Форум  Мобильный | Стационарный