Халкъыбызны джигит, джигер, фахмулу тиширыуларына аталгъан тема.

Халкъыбызны джигит, джигер, фахмулу тиширыуларына аталгъан тема.

Sabr 25.07.2016 02:32:47
Сообщений: 7254
2016 дж. июлну 21, "Къарачай" газет. Статьяны форумгъа салгъан - Тинибек.

Къобанланы Хауаны юсюнден китабны окъуй


ДЖАЗГЪАНЫН ИГИ ЭТГЕНДИ

Миллетибизни атын махтау бла айтдыргъан адамларыбыз кёбдюле. Ала ишлеген, уруннган заманда аланы юслеринден ана тилибизде чыкъгъан газетде джазар ючюн къалмай эдик.

Ала ишден кетиб, пенсионерле болгъанларында уа, аланы атларын бир джерде да сагъынмайбыз. Алай бла бюгюнлюкде биз аланы унутуб къояргъа джетгенбиз. Аланы бир къаууму бусагъатда да сауду, уллу болмаса да, хар бирини юсюнден бир китабчыкъ джазыб чыгъарыргъа керек эди. Аланы урунуу джоллары, кеслерини джюрютгенлери ёсюб келген джаш тёлюбюзге юлгю боллукъду.

Мен билиб Социалист Урунууну джигитлери Шидакъланы (Къобанланы) Патияны, Байрамкъулланы Зухраны, Ёзденланы Добайны дагъыда башхаланы юслеринден джукъ джазылмагъанды. Джандетли болсунла, ала бюгюнлюкде керти дуниягъа кетгендиле.

Къобанланы Хасанны къызы Хауаны юсюнден да китаб-зат джазылмагъанды деб, кишиге айтмасам да, ичимден къыйналыб тура эдим. Бир кюн Гитче Къарачай районну администрациясына кириб, башчысыны заместители Гналаны Борисни къызы Асият бла саламлашыб, ушакъ эте тургъанлайыма, ол, шкафына узалды да, бир къызыл тышлы китабчыкъны чыгъарды.

- Алий! - деди ол, мени кёзюме къарай. - Бу китабчыкъ кимни юсюнден болгъанын билемисе?

- Билмейме, - дедим. - Китабны тышына уа Къобанланы Хасанны къызы Хауаны сураты салыныбды. Кесини юсюнден китабчыкъмы джазгъанды? - деб сордум.

- Огъай, муну журналист Къозбаланы Магометни къызы Зарина джазгъанды. Сеннге береме, окъу, - деб аны меннге узатды. Хауаны юсюнден кесим джазсам да, аллай бир къууанныкъ болмаз эдим китабчыкъны кёргенимде. Аны 122 бети барды. ол 2014-чю джыл «Нарт» китаб басмада чыкъгъанды, суратлары да кёбдюле ичинде.

Къобанланы Хауа, Уллу Аллах анга энтда кёб джылланы джашаргъа буюрсун, бюгюнлюкде сау-эсенди: анга 80 джылдан аслам болгъанды. Тобукълары бир кесек къыйнайдыла ансы, саулугъуну хатасы джокъду. Мен Къобанланы Хауаны атын эртде эшитиб, аны бла ёхтемлениб турсам да, кеси бла 1980-чы джыл танышхан эдим. Мен ол джыл Гитче Къарачай районну культура бёлюмюню тамадасы болуб ишлеб башлагъан эдим. Совет Союзну тамам залим заманы эди. Эл мюлкге, промышленностха, культурагъа, медицинагъа кърал уллу эс бёле эди. Совет халкъ бешджыллыкъ планланы алыб, аланы болджалдан алгъа толтурур ючюн тамам кёлю бла уруна эди.

Гитче Къарачай районда да «Элия» завод ишлесе да, эл мюлкге айырылыб эс бёлюне эди. Артыкъ да бек сют малчылыкъгъа. Районда талай мюлк бар эди да, бары да сют саууудан планларын болджалдан алгъа толтура эдиле. Культура къуллукъчула да, эл мюлкде уруннганлагъа барыб, алагъа концертле кёргюзюб, кёллерин кёлтюрюб тура эдиле.

Бюгюнча эсимдеди, бир кере районну суратлау-чемерлик коллективлерин, джырлаучуларын алыб, Бийчесыннга баргъан эдим. Джай сайын районну сют-товар фермалары ары чыгъыучан эдиле. Бийчесында малчыланы сют заводу, штабы да бар эди. Районну фермалары аладан узакъ болмай орналгъан эдиле. Бусагъатда заводну джугъу да къалмагъанды. Ол уллу зат эди. Кюн сайын 100 тоннадан аслам сютню ала эди. Гитче Къарачай бла къалмай, башха районланы фермаларыны сютлерин да ала эди.

Штабны къатында башы да джабылгъан уллу сцена бар эди. Къуру районну артистлери тюл, областдан, башха районладан да суратлау-чемерлик коллективле келселе, концерт программаларын алайда кёргюзе эдиле. Малчыла, олтуруб, концертлеге къарарча шиндикле да салыннган эдиле.

Кюнлени биринде, медицинада, культурада, дагъыда башха санагъатлада уруннганланы КПСС-ни район комитетине джыйыб, тамбла Бийчесыннга чыгъыб, малчыла бла тюбеширге керексиз. Суратлау-чемерлик коллективле концерт кёргюзедиле, медикле уа аланы саулукъларын тинтиб чыгъарыкъдыла дегенлеринде, джыйылыу бошалгъандан сора, мен да культура къуллукъчуланы джыйыб, тамбла этерик ишибизни айтхан эдим. Унутуб барама, штабда медпункт да ишлей эди. Малчыла къышхы стауатларына тюшгюнчю дери стоматолог, фельдшер анда туруучан эдиле. Тюздю, ала бир айдан кёб турмай эдиле, аланы орунларына башхала келиучен эдиле. «Терк болушлукъну» машинасы да бар эди Бийчесында.

- Экинчи кюн танг-атар атмаз, барыбыз да джыйылыб, Бийчесыннга джол тутдукъ. Мараны башына джетиб, сол джанына бурулгъанлай, бизни милиция постда ишлеген джашла тохтатдыла. Къагъытларыбызгъа къараб, къайры баргъаныбызны билгенлеринде: «Иги джолгъа барыгъыз!» - деб, джылы ашырдыла. Тёрт джаныбызгъа къарай барабыз. Къайры къарасакъ да, къой, тууар мал сюрюуле кёрюнедиле. Ол джыллада ат тутаргъа кърал къоймай эди да, джылкъы кёрмедик. Байлыкъгъа сейирсине, къууана Бийчесынны штабына джетиб къалдыкъ.

Джолда эки сагъатдан аслам баргъан болур эдик да, бир кесек ач болгъаныбыз таныла башлады. Биз керекли аппаратураланы хазырлай тургъанлай, бир сагъатдан штабны тамадасы келди да:

- Артистлерибиз джолда арыгъан, ач болгъан болурла, келсинле да ауузлансынла деб, Къобанланы Хасанны къызы Хауа сизни барыгъызны да фермасына чакъырады, - деди. - Хауаны фермасы штабдан, сют заводдан да узакъ тюл эди. Джаяулай кёб да бармагъанлай, къошха джетиб къалдыкъ. Аллыбызгъа Хауа, аны ызындан Социалист Урунууну Джигити Байрамкъулланы Зухра дагъыда башхала чыкъдыла. Ма ол кюн Хауа бла Зухраны къолларын биринчи кере тутхан эдим. Барыбызны да тамам кёллери бла сыйладыла.

Ма ол кюн иш этиб, Хауа бла Зухраны бетлерине къараб, сёлешгенлерине тынгылаб турдум. Дуниягъа джаратылгъанлай огъуна быладан насыблы болмагъанча алай джюрюте эдиле кеслерин ала. Хауаны юсюнден китабчыкъны окъугъанымда уа, билдим аны къаллай къыйын джазыуу болгъанын. «Джазыуу къыйын болса да» деб бош атамагъанды автор китабчыкъгъа да.

Хауа къралгъа да кёлкъалды болмай, къаджыкъмай урунуб, Ленинни, Урунууну Къызыл Байрагъыны, «Хурмет Белгисини» орденлери дагъыда башха сыйлы саугъалагъа ие болгъанды.

Хауаны атасы Хасан, анасы Келимат Хурзукда джашагъандыла. Аланы дагъыда тёрт сабийлери Лейла, Магомет, Ахмат, Аминат – болгъандыла. Уллу Ата джурт къазауат башланнганында, Хауагъа 5-6 джыл болгъанды.

Беш сабийлери болгъаннга да къарамай, Хасанны фронтха аладыла. Алай а ол фашистле бла урушха кирмейди. Невинномысск шахарда башха аскерчиле бла юрениулени ёте тургъанлай, фашист авиация чабыуул этиб, алайда кёблени къырады, Хасанны да ауур джаралы этедиле атылгъан тобланы осколкалары. Аны юйюне алыб келедиле - тёшекге тюшеди. Джаралары сау болургъа, 1943-чю джылны ноябрь айыны 2-де бютеу къарачай халкъныча, быланы да тууар мал ташылгъан вагонлагъа миндириб, Орта Азия бла Къазахстаннга зор бла ашырыб иедиле. Была барыб, Къыргъыз ССР-де орналадыла. Сабийлени аталары Хасан Азияда кёб джашамайды. Джолда бара джаралары ашланадыла, къаты ауруб, ёлюб къалады. Бютеу ауурлукъ аналары Келиматны юсюне тюшеди. Беш сабийни джанларын сау къалдырыр ючюн, къыш айлада битимлери джыйылгъан чюгюндюр бачхалагъа барыб, анда джукъ табалсам деб, къалгъан-булгъанны джыяргъа кюрешеди. Джукъ табхан болса, бишириб, сабийлерине береди. Алай а аны джашауу да кёбге созулмайды. Ачдан асыры къарыусуз болгъандан, кечелени биринде сабийлерини арасында джукълаб тургъанлайына ёлюб къалады. Аны ызындан Хауаны бир къарнашчыгъы Магомет да ёледи.

Атасыз-анасыз къалгъан сабийле къайгъылы киши болмайды. Болуб да ким боллукъ эди, хар ким башын кечиндиралмагъан заманда? Къыш ачлыкъ, тюрлютюрлю ауруула, алагъа сууукъла къошулуб, кёб кёчгюнчюню джашауларын юзе эди. Сабий болса да, Хауа къарнашчыкъларыны, эгешчиклерини джанларын сау къалдыр ючюн, сууукъ бола, чюгюндюр бачхалагъа кеси барыб, джукъ табса, отха атыб, бишириб, алагъа бериучен эди. Была да къырылыргъа башлаб тургъанлайларына, насыблары тутхан болур эди, кюнлени биринде танг да тюгел атхынчы аналарыны гитче эгечлери Берхан келиб къалады. Сабийлени болумларын кёрюб, джылайды-сарнайды. Эрлай огъуна барын да биргесине алыб кетеди. Сабийлеге къарай, Берхан эрге кеч чыгъады. Хауагъа ол кёзюуде 14 джыл болса да, сабийлеге аталыкъ-аналыкъ этиб башлайды. Ишге джарашады. Аланы инджитмез ючюн, кесини джашауун киши бла байламлы этмей къояды.

- Джуртуна къайтханында уа, Хауа, «Ючкекен» совхозну биринчи фермасына тамадалыкъ этген бла къалмай, ийнек саууучу болуб турады. Байрамкъулланы Зухраны - Социалист Урунууну Джигитини джетишимлеринде Хауаны да уллу къыйыны барды. Ол бютеу коллективге ата-аналыкъ этиб, хар бирине къайгъырыб тургъанды. Урунууда джетишимлери ючюн талай орден алгъан бла къалмай, область, край советлеге депутат эмда СССР-ни Профсоюзларыны съездине делегат болгъанды.

Мен кесими джашауумда кёб китаб окъугъанма. Къобанланы Хауаны юсюнден джазылгъан «Джазыуу къыйын болса да» деген китабчыкъ бир тюз таулу тиширыуну къыйын джашау джолун ариу кёргюзген бла къалмай, аны огъурлу, ариу сыфатын суратлайды. Китабны авторуна джюрегими теренинден уллу разылыгъымы билдиреме, белгили адамыбыз Къобанланы Хасанны къызы Хауаны джашауун, урунууда этген джетишимлерин таб суратлай билгени ючюн...

ХУБИЙЛАНЫ Алий,
КъЧР-ни культурасыны
махтаулу къуллукъчусу.
Sabr 26.07.2016 21:24:59
Сообщений: 7254
Боташланы Зоя (Зоя Граннес) Норвегияда джашагъанлы - 50 джыл. Аллай бир заманны ичинде тилин унутмагъаны, халкъына сюймеклиги, тансыкълыгъы ёсгенден ёсюб баргъан болмаса, таркъаймагъанды. Зояны юсюнденди радиобериу.

https://www.youtube.com/watch?v=RWAm8teodhU

Загрузка плеера

Радиопрограмма "Добрый день" 26.07.2016
Читают тему (гостей: 1)

Форум  Мобильный | Стационарный