Бахау мне передал кучу материалов, которые он составил из своих воспоминаний, ознакомившись я понял, что они имеют историческую ценность и заслуживают издания отдельной книги, я могу лишь выложить это на наш сайт, поэтому буду по возможности время от времени печатать сюда, если существует какой либо облегченный вариант буду рад совету.
------------------------------------------------------
КЪАЗАХСТАННЫ КОМПАРТИЯСЫНЫ БИРИНЧИ СЕКРЕТАРЫ КУНАЕВ ЭКИНЧИ КЕЧКЮНЧЮЛЮКДЕН САКЪЛАГЪАН КЪАЛДЫРУУ
1956-чи жыллада, Къарачайгъа, Домбайгъа Москвадан, туристле болуп, солургъа, безирерге оруслу къызла келип боладыла. Ол къызладан бири, бир келбетли, ариу жашха кезю къарап аны бла танышады. Была бир къаум кюн шуехла болуп турадыла. Къызны Москвагъа къайтыргъа заманы жетгенде, къыз жашха сорады: "Мени артха къайтыргъа заманым жетгенди. Энди биз къалай болабыз мындан арысында?. Ол айтады: "да, къалай боллукъбуз? Энттада, сюйген заманынгда, келалсанг, келе-келе тур, тюбеше турурбуз". Къыз аны жаратмай, келип атасына айтады: "Манга баллай биреу артыкълыкъ этгенди" дегенни айтып.
Къызны атасы уа Суслов болады. Ол а совет министрлени председатели. Ол а анга ачуланып: " Къарачайны энттада экинчи кере кечюрмесек болмайды. Бизни, солургъа баргъан къызларыбызгъа, къарачайда былай артыкълыкъ этип турургъа къалай жарайды! Быллай ишле анда кеп бола тургъан хапары барды. Бу затлагъа тезерге жарарыкъ тююлдю" деген акъылга келип, СССР-ны компартиясын жыйдырады.
ЦКП-ны членрери жыйыладыла, ол оноуну этерге.
Ол заманда, хар республиканы биринчи секретарлары ЦКп-ны членлери болгъандыла.
Ол жыйылуда, хар чыгъып селешген, къарачайлылагъа:
уручула,
гудучула,
эринчекле,
спекулянтла, деп, хар чыкъгъан аманлагъан болмаса, ариу сез бир адамда айтмагъанды. Ол заманда, Къабарты - Малкъарны секретары Мальбаховда анда болуп сезню алай башлайды: " Эркин этсегиз, мен да сез алайым. Бизни республикада, Къабарты - Малкъарда Малкъарлыла деп бирле бардыла да, къарачайлыладан да амандыла.
Къайдан келгенлерин да кимле болгъанларын да киши билмеген, ашай, жашай билмеген, адам къылыкълары болмагъан, бир хайыуан, жаныуар маталлыла" дегенни айтып, аманлагъандан ол да къалмады.
"Была, кеслери да, бирге ушайдыла, бирден да айырылгъан болурла" деп, биягъы Къарачай - Малкъар миллет бирге жокъ болсунла деп умут этип сезюн бошагъанында.
(Малбагъулу умут этген болур, эди Къарачайлыланы кечюредиле, Малкъарлылада къайтадан экинчи кере ала бла бирге кете барса Малкъарны жерине да, дагъыда къайтып келгенлени да жыйгъан къазахстандан келтирген байлыкълары да, бизге къалыр эди деп. Керемисиз ло жыртхычлыкъны, ол огъурсузлукъну, бир кечюргенлери азды, ол заманда азыракъ харакет, мал, мюлк, ырысхы къалгъанды, энтада ахыр артларын этейик дегенни ойлап аныда бизге этер аманлыгъы къалмагъанды.
Ма аллай адамла ючюн айтылгъан болур бу айтуу. "Малкъарлы бла Черкесли кеслери сойгъан малланы этлерин бир къазанга салып биширсенгда, шорпасы бирге къошулмаз дегендиле бизни эртегили къартларыбыз.)
Ахырында уа Кунаев туруп алай айтады: "Эрттеледен окъуна бу Къарачай-Малкъар миллетге аман кезле къарап, аманлыкъчы ишле этиле тургъаны кезге керюне тургъанды билинипди.
Биринчиден бу миллет эки тююлдю - бирди. Муну къалай бла бирден айырасыз? Жерлери бири Африкада, бири уа антарктидадамы? Огъосе, тиллерими башхады? Динлерими? Ызлары, къылыкълары, жашау жоллары, хар не затларын тинтип, къарай келгенде, бу миллетни экиге белюрге ахырсы бла да бир амал да бир киши табаллыкъ тююлдю. Была: Къарачай-Малкъардыла.
Экинчи айтырыгъым: Герман урушну уахтысында, 1943-44-чю жыллада, бизге да сормай, Къарачай-Малкъарны, дагъыда терсликлери болмагъанны да биле туруп, къыралны да къыйын заманында, келтирип текгесиз. Ол заманда бу миллет кесин, къазахстанны аллында угъай, жер юсюнде, башха къыралланы алларында окъуна кегюстгенди. Къазахстанны хар не байлыгъын да, жерчилигин да, малчылыгъын да бу миллет кетюрюп кетгенди.
Бу миллетни адамы болуп, хар къайда да, игилик, кертичилик, билимлик, этимлик айтдыргъан болмаса, бир адам бу миллетге бир аман зат айталлыкъ тююлдю.
Эркин этигис! Бу жол а биз кеси кючюбюз бла кечюреик. Кеслери Къазахстанда къайры сюйселе да анда юйле ишлеп, мал харагет да берип, турмушларын игилендирип, къыраллыкъларын да берирге Москваны аллыда угъай - къыралланы барыныда аллында сез береме!" дегенинде, бир бирлерине къарашып, тохтап къалдыла.
"1955-56-чы жыллада Къарачай-Малкъаргъа, ата журтларына къайтыргъа эркинлик берилгенде да: "Сиз да биз да бпр миллетбиз, атларыбыз башха-башха болгъанлыкъа. Хыйсап этип къарачыгъыз не затыбыз башхады бизни сизден?" Деп бек къаты тилеп кергенибизде да тохтамай, ата журтлары ассыры татлы керюнгенден болур.
