Мен Жашууланы Назирни жашы Темирлан, 1998 жылда Нальчик шахарда туугъанма. Бусагъатда Нальчикни 32-чи школунда 11 классда окъуйма.
Гитчелигимден бери да Ана тилибизни байлыгъына, аны деменгилилигине сейир эте, Кязимни бла Къайсынны назмуларын окъуп тургъанма. Манга назму жазаргъа кёл этдирген да аланы чыгъармалары болгъандыла. Аллай фахму байлыкъны бир кесегине окъуна ие болургъа бек сюеме. Жазгъан назмуларымда да ала кёргюзтген жол бла барыргъа кюрешеме.
Гулоч таякъ
1
Ууакъ ташчыкъ, учуп, тюшдю жерге.
Ол, сызылып, кенгден келгенине
Жокъ бир ишек, аны сезди биреу
Ол ташчыкъны бек сакълагъан. Экеу
Талай заман озуп кетгенинде
Суу бойнунда бирге тюбедиле,
Бар бирини къошунчугъу, башха
Минип келгенди алайгъа атха.
Жау чыракъла жарыйдыла элде.
Бу экеулен башхаладан кенгде.
Бийик кёкде жаннган жулдузлагъа
Ушайдыла бу экиси. Алгъа
Ауузун жарып, сёзюн айтды Самат,
Болгъанды Рабигъа анда рахат.
Эки сюйген ушакъ эте блайда,
Аллах биледи, ненча турдула.
2
- Ой, Фирюза, ол неди? Сюймеклик? –
Деп сурады Самат, бир женгиллик
Табып санларында, сёзлеринде
Суу бойнундан къайтып келгенинде.
- Болур алай да, - деп эгеч анга
Жууап берди, - Аллах аны сакълар.
Кёремисе, жарлы анабыздан
Къуру къалдыкъ. Ол, кетмей ангыдан,
Жашап турады кёкюрегимде
Хар кюн сайын жана жюрегимде
Ачы сарнау, ачыу да ёлюмге,
Аны бу дуньядан кетгенине.
- Ой, Фирюза, мен не зат этейим?
- Да, жашчыкъ, атагъа билдирейим.
Рабигъаны ата-анасына
Боллукъ болурса сен киеу. Майна
Къарачы, биз тюйюлбюз онгсузла,
Аны ючюн берлик да болурла
Санга сени сюйген Рабигъаны,
Сакъларса сен да хатадан аны.»
3
Оюн да, той да терк ётюп кетди.
Мухтар келинине бек къууанды,
Жашы Самат болду юйдегили,
Кеси жашнап, ачыкъ болуп бети.
Жашау а айланчлыды бек, сейир.
Этип да бошагъынчы къууанчын,
Уруш-къаугъа келгенди къыралгъа,
Сурай жигитликни да саугъагъа.
Ол саугъаны толусунлай, битеу
Берди Совет халкъы, алышмай жол,
Не турмайын артха къыйынлыкъдан,
Къажау туруп жаугъа, аманлыкъгъа.
Эки тюйюл, тюйюлдю беш, алты,
Жыйырмасын салды совет халкъы!
Эки тюйюлдю - жыйырма миллион
Жанны саугъа этди ёлюмге ол.
Самат да, артха турмайын андан,
Къан тёгюуден, жан бергенден, окъдан,
Барды фронтха, болса да бек къыйын
Ата юйюн къойуп кетген. Дайым
Алай болады эрликни иши:
Киши бермез санга эркинликни
Алай, бир бош затныча, къолунга,
Келген эсе жауунг къабагъынга.
4
Кёп болмайын, жазды къагъыт Самат:
« Мында къарачайлы бир жаш айтад:
« Кёчюрдюле », - деп Къарачай халкъны.
Биз билмейбиз мында терсни, хакъны.
Ой, атака, хапар бери жибер.
Сиз тапмысыз? Игимисиз? Тюгел
Бир жыл къалгъан болур - уруш кетер.
Къачып барады бу немис аскер ».
Бу къагъытны алды Мухтар кечде.
« Жазарма жууабын эрттенликде », -
Деп къарт киши чыкъгъанды арбазгъа,
Къарар ючюн жаугъан жабалакъгъа.
5
Эрттенликде машинала элде.
Келди зорлукъ отряд – НКВД.
Жашла бары да урушда, отда,
Къартла бла къатынла къыйынлыкъда.
Жокъ тюзлюкге жакъ тураллыкъ блада,
Жиляу, сыйыт да бар анда мында,
Жарым сагъат – жыйылыугъа марда.
Ызы бла, жюкленип машинагъа,
Кетедиле Нальчик таба битеу,
Сора, жетип вагонлагъа, биреу
Айтды: « Аллах, сакъла къыйынлыкъдан ».
Алай а иш тепчипди амандан.
6
Кёнигсбергде Самат пулемётдан
Ата эди немислеге дзотдан.
Келди граната сызылып бирде,
Тамам тюшдю дзотну ол ичине.
Болгъанды жаралы Самат анда.
Госпитальда жатып эди, анга
Келгенинде къагъыт Рабигъадан
Конвертинде жазыу бла: « Къыргъызстан ».
Сейир тамашагъа къалды солдат.
Ачды ол къагъытны. Окъуп, Самат
Не айтмагъанды сёз, не къычырып
Ол алмады жюрегине тынчлыкъ.
Шош жилямукъ муну жыягъында:
« Атанг ёлюп къалды, харип, жолда,
Мен да кесимме Фрунзе шахарда,
Кёчюрдюле бизни бир сагъатха ».
Самат да секирип турду. Жазыкъ.
Ол унутду, ууакъ сабий кибик –
Дзотда жара тюшюп аягъына,
Асхакъ болгъанды бу жигит анда.
Биринчиден жерге жыгъылып, ол
Къобуп, генералгъа салгъанды жол,
Салып барып, аскер низамланы
Толтурмай, желкесин генералны
Урду да, къызартды ол сагъатдан.
Алай а, генерал – сабыр адам –
Артха туруп ачыкъ тюйюшледен
Айтханды солдатха узакъ-кенгден:
« Бу сагъатдан жол сал ары, Самат!
Билеме, миллетинг къыйынлыкъда
Юйсюз-кюйсюз, Ата журтсуз къалды,
Аны кюню булут бла жабылды… »
7
Барады бир асхай да, бир тохтай.
Къум тюзледе хар атламын санай.
Иссиликден да мыйысы къайнай.
Жюрегинде ачы жара къанай.
Самат барады Фрунзеге жетип,
Къоярмы ол Рабигъасын табып?
Ёзге, безгек тийип жарлы сюйген,
Болгъан болурму къабыргъа кетген?..
Къыйын болуп барады атларгъа.
Кюнню иссилиги къумда - къаугъа,
Хорлап ол Саматны атды жерге,
Жеталмайын къалды ол Фрунзеге...
8
Жер юйчюкде сейир къаугъа, таууш:
« Саусуз ачханды кёзлерин! Болуш!
Жетдир женгил бери гыржын, суучукъ
Ол ашаргъа керекди бир жукъчукъ!»
Ийнанмайды Самат кёзлерине,
Ол жол салалмай ауузунда сезге,
Кёз жашларын тёкдю да, жиляды:
Рабигъаны тапды, Рабигъаны!
Къууагчыны чеги чырт жокъду, жокъ.
Тийген эсе да бу жигитге окъ,
Болду эсе да ёлюмге жуукъ
Ол билмегенди быллай зауукълукъ!
Рабигъаны тапханды, сюйгенин.
Ол унутду фронтдача жарасын,
Сора туруп, аугъанды биягъы -
Атлатмайды женгил асхакълыгъы.
Къобардыла ол сагъатдан аны.
Сора, унутмай тау адетлени
Эки сюйген къарап узакъ-кенгден
Тансыкъ аладыла бир биринден
Башха адам болса къатларында –
Адет алайды бюгюн да мында.
Адет а бетди. Не кёрсенг да сен,
Узакъ атлама тау адетледен.
9
Сен не амал этерсе къадаргъа?
Аллах салды эсе сени жолгъа,
Барырса сен талгъанчы жашаудан,
Ёлюм алып кетгинчи дуньядан.
Кёчгюнчюню иши да ма алай.
Турду эсе да тау халкъым сарнай,
Жиляй, бу къадаргъа ачыу эте,
Ол келишди бу жашаугъа. Терге:
Аллах салгъан болса санга сынау,
Берген болур андан ётер мадар –
Жорукъду ол, жорукъ жети жерге,
Ачыкъ болурча кёз терсге, тюзге.
Самат бла Рабигъа да къадаргъа
Тапмаз эдиле жол бойсунмазгъа.
Ол себепден, Азияны жери
Къыйын болса да, журт болду благъа.
Ызы бла уа узун жылла, жолла,
Мамукъ сабанла, ит комендаднтла,
Жаназыла, тойла, жиляу, къууанч,
Азатлыкъгъа да термилиу, жубанч.
10
Ма аллай жашауну бир кюнюнде,
Баргъан эди Самат къыргъыз элге:
Ол Фрунзеден узакъ тюйюл, къаршы,
Анда жашай эди бир танышы.
Ол танышы, аскер тенги - Фархат,
Аны окъдан, топдан да къутхара,
Бек кёп жерде этгенди болушлукъ.
Уллу болалмаса да тауушлукъ
Муну этген иши, жигитлиги,
Ол тенгине этген игилиги
Анга намыс да сый да бердире,
Санарчады бу Фархатны эрге.
Ол бек сюйюп этди къонакъбайлыкъ.
Сора Фархат къуру иймез кибик,
Бергенди Саматха гулоч таякъ
Кёрюп аны ол болгъанын асхакъ.
Агъач, жылтырауукъ, оюу да бар.
Ол таякъны Самат кёпден сакълар,
Атлам сайын ол тюшюрюр эсге
Фархат бла чабыуулун немисге,
Аны халаллыгъын, бу къумланы,
Мында къалгъанланы, ёлгенлени -
Бу жашауну, болса да жунчуулу,
Къыйын болса да ол, бек бушуулу…
11
Таулу элле къобуз тауушладан
Толупдула. Къачып къыйынлыкъдан,
Хрущёв берген азатлыкъгъа ала
Тагъадыла эл-элледе жырла.
Самат да Рабигъа да саламат.
Жашау къыйын эди да, аламат
Болду. Туугъан жерни топурагъын
Хар бир таулу басып баргъан сайын,
Къууанч къайнайды, кюч да къошула,
Шукур эте уллу Аллахына,
Мындан ары жашау этер бу халкъ:
Терслик къурупду, барды энди хакъ!..
12
…Суу бойнунда экеу. Ушакъ. Сайлау.
Бланы акъыллары – зулму, тонау.
Къарайдыла Саматланы юйге,
Ырысхылы – накъут таш жюзюкде.
Къабакъ эшик чыкъырдады. Атлам.
Къарт Саматха эшитилди, баям,
Киргенча арбазгъа экеу. Бирде
Къойла да макъырып тебиредиле.
Гулочуна да таянып, Самат
Эшик таба женгил кетип барад,
Алай а, ол ачама дегенлей,
Киргенди зулмучу, бичакъ билей.
Самат анга атды кесин. Гулоч
Ачы тийгенди гудугъа. Ол борч
Къоюп да кетмей, къарт кишини терк
Урду да къаплады, жетип жюрек.
Гулоч таякъ да ууалды. Къойла
Бирем-бирем баудан чыгъып бара,
Ёрге да секире да, макъыра,
Кетедиле, айырмайын ара,
Терслик бла тюзлюкде. Ала – сюрюу.
Блада чырт жокъду аманлыкъ, ачыу.
Ала билген кырдык, къыртиш, бичен,
Хайыр да кёпдю, акъылла уа кем.
13
Гулоч таякъ да ууалыпды. Бек
Къайнайды, бек жарсыйды къарт жюрек
Ол гулочха, тёзсе да зулмугъа,
Тёзалмайды сыннган багъанагъа.
Ол тутурукъ болгъанды Саматха,
Не жапсарса да энди Рабигъа,
Ол къуругъанды, тас болду, кетди.
Жокъ Саматны бир кишиге дерти.
Алай, болса эди анда мадар,
Болса эди Самат ажал табар,
Ёле туруп, айтыр эди аны,
Ол жакъ туруп, тапсыз жоюлгъанны…
14
Тёздюк неге да, таулагъа ушай.
Тёздюк, жилямукъла тёге, сарнай.
Алай а, тобукъланмайын, асхай.
Тёздюк, къара жерден суула уртлай.
Бюгюнлюкде, Уллу Аллах, сакъла
Кёрмезча эт бизни къыйынлыкъла,
Сен бюкме тау халкъны, сынама сен:
Тёзюм ол замандан сора – бек кем.
Тобукъланмакъ, биз бюгюлмек, алай,
Уллу Аллах, тилейме, мудахлай
Кёгюзтме сен таулуланы манга,
Тилейме, сен кёргюзтме чырт къаугъа!
