СЕМЕНЛАНЫ ДЖЫРЧЫ СЫМАЙЫЛ

Sabr 03.12.2010 06:45:00

1 0

Къарачайны эм уллу Джырчысы эмда Поэти
СЕМЕНЛАНЫ ИСМАЙЫЛГЪА (ДЖЫРЧЫ СЫМАЙЫЛГЪА)
аталады бу тема.

Тамада къауумдан аны таныгъан, билген, айтыры болгъан, ушакъгъа къошулса - бек разы боллукъбуз.
Джаш къауумдан аны джазгъанларын тинтгенле бар эселе, алагъа да "хош келигиз" дейбиз.

Джангыдан таныйыкъ Къарачайны закий Адамын.

Ответы

sufilya semenova 20.10.2015 05:58:00
Сообщений: 75

ДЖЫРЧЫ СЫМАЙЫЛ
Изменено: sufilya semenova - 20.10.2015 07:13:42 (исправление ошибок)
sufilya semenova 20.10.2015 07:21:17
Сообщений: 75

ДЖЫРЧЫ СЫМАЙЫЛ

"Эки заран, бир хайыр"-деген, атамы китабын къаралагъан, нек эсе да джангы экитомлукъ китабына да салынган, серегура джазыуда, "ДЖАМБУЛДА"-деген назму "СЫМАЙЫЛНЫКЪЫ ТЮЛДЮ" -дегенге келтирилиб, аны АЗРЕТНИКИ болгъанча кёргюзтюрге къым-тымла болгъаны ючюн, былайгъа атамы "БОЛАТ КОШЧУДА"-деген назмусун, толусу бла салама.

Китабны хазырлагъан сагъатда, АЗРЕТ, "атамыкъыды"-деб, 6 тёрттизгин болгъан, "ДЖАМБУЛДА" - деген назмуну алыб келген эди.
Назмуну къарыусузуракъ кёрюнгени ючюн, атамы "БОЛАТ КЪОШЧУДА" -деген назмусуну артындан алыб (7 тёрттизгин), келишдириб, ол назмугъа джалгъагъан эдим да, тюрлендирилгенлерин да кетериб, асыл хали бла, назмуну аллы бла артын бирлешдирдим.

"ДЖАМБУЛДА"-деген назмуну уа, къаб-къара иннетлиле алыб, башларына салсынла да, закий болсунла. Атам кёблени поэт этгенди, кёблеге донор болгъанды, бу да садакъасы болсун!

Алай, бу эки назмуну тили, ёлчеси, сёз къурау ёзеллиги, назмучуну тюшюнюу, сезиу хали, кимни къаламыны малы болгъанын ачыкъ кёргюзтюб тургъанын алимлерибиз эслерикдиле.

Былайда "БОЛАТ КЪОШЧУДА" назмуну толусу бла береме.

Къарачайым тёре болсун!



БОЛАТ КЪОШЧУДА

Къарайма, кёрмейди кёзюм,

Тилейме, ётмейди сёзюм,

Факъырма, оллахий лязим

Аллахым, бер манга тёзюм!



Кёл джазыб керилмейд къашым,

Татыусузд-ашагъан ашым,

Замансыз агъаргъанд башым,

Тайгъанды босагъа ташым.



Тайгъакъды, кёк бузду джолум,

Таяна талгъанды къолум,

Ачыудан азгъанды онгум,

Кетгенди алгъынгы болум.



Алчылыкъ алгъанды джалкъау,

Бетсизни кётюрдю махдау,

Кертини хорлады алдау,

Къалгъанды игили сакълау.



Джунчуйма, джокъду керегим,

Чакъмайды, къууду терегим,

Джарымайд энди джюрегим,

Аллахым. Бер манга тёзюм!



Бушуугъа бёленген элим,

Бош къалды, ой туугъан джерим,

Саулукъда къазылды кёрюм,

Аллахым. Бер манга тёзюм!



Замансыз бюгюлген белим,

Хар кюнде тёгюлген терим,

Мени унутду бу ёлюм!..

Эй, джарымайды кёлюм.



Ышармай, кюлмейин келин,

Эрине бичгенча, кебин,

Мыдахлыкъ кемириб эсин,

Аллахым, бер манга тёзюм!



Мутхузду, мыдахды кёгюм,

Бир шкок атымды чегим,

Чыкъмазгъа болгъанды бегим,

Аллахым, бер манга тёзюм!



Джабышыб тутханды джелим,

Ачлыкъдад, ой джарлы элим,

Талгъанды, тайгъанды ёзюм

Аллахым, бер манга тёзюм!



Табмайма муну бир эбин,

Салдыла законну бегин,

Айталла халкъыма сёгюм

Ой да джер тенгли, кёлюм.



Эй, насыб, аллынга тебин,

Юз бу палахны джибин,

Къаз бу зорлукъну тюбюн,

Ачылыр болсун кёлюм!



Къарайма, кёрмейди кёзюм,

Тилейме, ётмейди сёзюм,

Факъырма, оллахий лязим

Аллахым, бер манга тёзюм!

Казахстан.
Изменено: sufilya semenova - 20.10.2015 19:49:23
Айгюль 20.10.2015 14:15:25
Сообщений: 35
Цитата
Сэстренка пишет:
за Фатиму Байрамукову точно знаю, что она и сейчас могла бы сидеть и писать свои стихи, прозу, еще на много томов написала бы, если бы то время, что посвящает продвижению творчества других посвящала бы себе любимой. Я говорю это, потому что, судя по переводам мультфильмов, фильмов, которые дублирует на карачаево-балкарском языке "Эльбрусоид", у Фатимы Байрамуковой все тот же острый ум, легкий, хоть и не упрощенный, язык, что в стихотворениях и прозе ее авторства. Это такой альтруист, что второго такого трудно и сыскать! Может быть, если бы не было ее, "Эльбрусоид" нашел бы кого-нибудь еще, кто выполнил бы то, что выполняет она. Может быть. Может - не может, а она-то уже 14 лет этим занимается! Занимается тем, что поднимает из руин, стряхивает пыль и доводит до издания чужие произведения, тогда как другие в это время пишут свои произведения, издают свои произведения, прославляют себя любимых. Вы просто не знаете, что такое "Эльбрусоид", кто такая Фатима Байрамукова

Салам, Сэстренка! Сен бу никни алай бош алмагъанынгы, кимге да эгеч джюрек бла къараргъа алланыб тургъанынгы ангылатдынг. Сау бол! Игиликге алланнган игини кёреди…


Былайда форумчулагъа Семенлени Исмаилны джангы чыкъгъан «Акътамакъ» китабыны Ал сёзюн теджейме.

«БАРЫМ БАТМАСЫН, ДЖОГЪУМ ЧЫКЪМАСЫН…»
Семенлени Исмаил... Джырчы Сымайыл… Чыгъармачылыкъ джолу, фахмусуча, джарыкъ башланнган Халкъ джырчы…
Чыкъдым кёклеге, учунуб, учуб,
Мийикден къараб, дунияны кёрдюм.
Мен эшитмеген таууш къалмады,
Джашаугъа: «Сейир-тамаша!» - дедим.
Меннге келгенед аллай бир кёзюу:
Джумлай аламгъа айтдым сёзюмю.
Къарачай тилни сыйлы этдирдим,
Къарачай джырны кенгнге эштдирдим.
«Халкъ атагъан атым»
Семенлени Исмаилны махтаулу джолу 1936-чы джыл Ереванда «Давид Сасунский» атлы эрмен эпосну мингджыллыгъына аталгъан къууанчдан алгъа башланса да, анда къралгъа белгили джырчыланы хорлаб, юбилей медалны алгъаны, аны атын бютеу къралгъа белгили этеди. Ол джыллада анга «Къарачайны халкъ джырчысы» ат аталады, Совет Союзну Джазыучуларыны союзуна член болуб, фахмусу къанат кереди.
Семен улуну джырларын С. Родов, И. Звягинцева, Г. Орловский, В. Торопецкий, Г. Миловидова орус тилге кёчюредиле. Дагъыстан совет джазыучу, литературовед, публицист, поэт Эфенди Капиев да, Исмаилны юсюнден хапар эшитиб, аны джырларын кёчюрюб, Москвада чыгъарыр кёл алыб, 1938-чи джыл октябрда Къарачай облисполкомгъа къагъыт иеди. Муратыча этиб, 1940-чы джыл эки фахмулу джырчыны (Къочхарланы Къасбот бла Семенлени Исмаилны) назмуларын орус тилде, «Стихи и песни» деб, ал сёз да джазыб, китаб этиб чыгъарады.
Ары дери бир-бири ызындан 1937-чи, 1938-чи, 1939-чу джыллада чыкъгъан юч китабы Исмаилны атын кенгнге джаядыла. Ол джыллада «Дружба народов» журналда – назмулары, «Огонёкда» (1940, №14) «Песни Карачая» деб, аны юсюнден очерк басмаланадыла. Совет правительство да Къарачайны халкъ джырчысын «Урунууну Къызыл Байрагъы» орден бла саугъалайды.
Ариулукъгъа, ёхтемликге джораланнган «Минги Тау» джыры да дуниягъа айтылады. Таулу халкъны джюрек шартын уста суратлагъан джыр саулай Шимал Кавказны белгиси болады.
Семен улуну эм баш чыгъармасы «Акътамакъ» поэма, таулу къызгъа ёлюмсюз эсгертме болгъан бла бирге, аны фахму къадарыны кенглигине, теренлигине, чомартлыгъына шагъатлыкъ этеди. Джырчы, кеси айтханлай, чыгъармалары миллетини ауазына саналыр дараджагъа чыгъадыла...
Амма, Семен улуну джашау джолу, мийиклеге чакъыра келиб, къаядан атханча, эниш сюрем алады. Уллу Ата Джурт къазауатны аллы бла къралда иннет-политика болум Джырчыны, кёб сыйлы адамланыча, атын харам этдире башлайды…
Уруш, сюргюн джылладан ётюб, миллети кёрген, сынагъан джарсыуланы барын чегиб, туугъан джуртуна сау къайтхан Джырчыгъа тёрню да, сёзню да берир орнуна, атын къара тынгылаугъа бёлеб, кесин да сансызлыкъ бла сындыра башлайдыла. 1963-чю – 1964-чю джыллада чыкъгъан 4-чю классны ана литературадан окъуу китабында «Минги Тау» джыр «иесиз» басмаланады (ол джыллада Исмаилны тёгерегинде къуралгъан болумдан бу китабны аякъ сюреминде басмаланнган эсге тюшюрюуле хапар айтадыла).
Талай джылдан биринчи кере поэтни атын белгили литературовед Къараланы Асият къарачай литератураны юсюнден джазгъан уллу илму ишинде («Очерк истории карачаевской литературы», Москва, 1966) сагъынады.
Семен улуну чыгъармаларын тас этмей сакълауда белгили поэтле Сюйюнчлени Азамат бла Хубийлени Назирни энчи юлюшлери барды. Поэт Лайпан улу Билялны, Исмаилны джазыучу, сахначы, режиссер къызы Семенлени Софья бла бизнесмен Семен улу Дахирни къайгъырыулары бла ёмюр джарымдан асламгъа созулгъан «къара тынгылау» бузулуб, Семен улуну «Джырла бла назмула» китабы 1992-чи джыл Москвада чыгъады. 1996-чы джыл Нальчикде «Минги Тау» журналда поэт Бегий улу Абдуллахны башламчылыгъы бла, тамада джашы Азрет хазырлаб, Джырчыны «Акътамакъ» поэмасы биринчи кере басмаланады.
Ёмюр джарымны аты тутмакъда тургъан закий Поэтни тин хазнасыны ёлюмсюзлюгюн, фахмусуну теренлигин, кенглигин кёргюзюуге джоралаб, белгили алимлерибиз-литературоведле Къараланы Зухра («Художественный мир Исмаила Семенова», 1997.) бла Тотуркъулланы Къази-Магомет («Эркин дуния», 1999; «Великий Певец Кавказа», 2006.) Семен улуну джашауундан, чыгъармачылыкъ джолундан да тынгылы илму ишле джазадыла. (Китабда аладан да юзюкле бериледи).
Халкъыбыз сюргюнден къайтхандан сора джыллада джаш джазыучула Поэтни китабын чыгъартыр умут бла областны башчыларына тилекчи болуб джюрюгендиле. Ала уа, Баболаны Сапар, Исмаилны джашы Азрет, Сюйюнчлени Азамат, башхала да белгилегеннге кёре, Семен улугъа динден джырдан бирин сайла деб тохтайдыла. Аны юсюнден Поэт кеси былай айтады:
Тутхан дининги сат, делле манга,
Адамлыгъынгы ат, делле манга,
Аллахха аман айт, делле манга,
Сора орнунга къайт, делле манга.
Исмаил «Чаб, деселе, чабханма, къаб, деселе, къабханма…» деген адамладан болса, анга къыйынлыкъ, зарауатлыкъ да аллай бир джетерик болмаз эди. Кесин, джазгъанларын да «харам» этерге кюрешгенлеге: «Мени джырым Къарачайда айтылыр//Миллетими ауазына сайланыб», - деб ийманы бла къалады.
Джазыучу, литературовед Тотуркъулланы Къази-Магомет ётген ёмюрню 90-чы джылларында, республиканы башчыларына джазыб, газетлени, телевидениени хайырландыра, Джырчы Сымайылны халкъны джюрегинде джашагъан атын халкъгъа ачыкъ къайтарыр джанындан кёб кюрешгенди. Ол Хубий улу Владимирден башлаб, республиканы хар джангы башчысына тилек къагъытла джазгъанлай тургъанды. Тотуркъул улу 1997-чи джыл «Къарачай» газетни беш номеринде бир-бири ызындан басмалагъан статьясындан башлаб (Джаны-тини джыры бла. //«Къарачай», №71-№75, сентябрь, 1997.), Семен улуну джашау эмда чыгъармачылыкъ джолундан газет бетледе, илму китаблада 20-дан аслам статья чыгъаргъанды.
Арт эки-юч джылда Поэтни 120-джыллыгъы бла байламлы джазылгъан эсге тюшюрюуледе, Семен улуну унукъдургъан кючлени юслеринден кёб айтылгъанды (аладан бир къаууму китабны ахыр сюреминде басмаланадыла). Амма, Поэтни тарлыкъгъа тыйгъан кючле, ол джыллада фахмуларын къралны иннет-политика джоругъуна къул этмегенлени бирине да, не сёз, не тёр, не кёл, не джол бермегендиле. Эркинликни «тенгизин», Исмаилча закийге къой, бир тюз адамгъа да ачмагъандыла.
Джыйырманчы ёмюрню тарихи джангкъылычны бояулары бла тюл, асламысына кюуле бла джазылгъанды. Артыкъ да, бизнича, сюргюн миллетлеге. Ол кёзюуге багъа бере, аны унутмазгъа керекбиз.
Закий джырчыгъа болушалмагъанларын, кеслерине джюрек ауруу этиб тургъанла да аз болмагъандыла.
Мен Семен улуну джангыз бир кере кёргенме. Ол 1972-чи джыл джазыучу къарнашланы Хубийлени Османны, Магометни, Назирни аналары Мамурхан ауушханнга, къайгъы сёзге келген эди. Адам бек кёб эди. Мен – биринчи курсну студенти – сыйыннгысыз миллетни арасында Исмаилны эслеб, ким болгъанын а билмей, аны бетини нюрюне сейирсиннген эдим. Эслемезча тюл эди – тамам ариу адам. Тин байлыкълары терен адамланы къартлыкъларында да къууатлары, чырайлары адам сукъланырча болуучусу, аны юсюнде да кёрюнюб эди. Сыфаты кёзюме джазылыб къалыб, талай кюнден Хубийлени Магометге соргъан эдим. Ол терк огъуна аны Семен улу болгъанын ангылаб, терен ахсыныб: «Бедный Исмаил, переживает судьбу великих поэтов», - деб орусча къошхан эди.
Керти да, кесибизни адабиятыбызны чеклеринден чыгъыб, тёгерекге къарасакъ да, атлары айтылгъан уллу джазыучулада джашауу къыйынлы болгъан аз тюбемейди. Ала мийик шиндикледе олтургъан «къобузчулагъа» «харсчы» болургъа унамай, азат джюреклери башларына пелахны тартадыла.
Уллу джарсыуну кёлтюрелмезликге, Аллах чексиз фахму бере болмазмы?!
Семен улу Къадар бла Джазыугъа бойсуннганын «Кете тебрей» деген назмусунда чертеди:
Джазыуум джардан атса да,
Ийсе да манга пелахла,
Буюрулгъаннга тюбедим –
Оноуум джокъду Аллахха.
Кетиб барама дуниядан,
Тохтайды тылпыу кёрюгюм...
Джамагъатынгдан уялмаз,
Сымайыл, ёлген ёлюгюнг.
Хар адамны Къадары бирер зат бла сынай эсе, Исмаилны махтау бла да, джарсыу бла да толу сынагъанды. Къралда, халкъында да махтауну эм мийигине джетиб, сансызлыкъны да эм терен кёмеуюлюне тюшгенинде:
Бу залимликди – ыхдырыу, эзиу,
Эталлыкъ тюлме бу джыргъа эжиу!
Насыб сагъайыб, келгинчи кёзюу –
«Тёзген, тёш ашар» – меники тёзюу, -
дейди поэт кеси кесине.
Аны джолун «фахмулары аз, джюреклери тар, зар адамладан» да бек къоркъакълыкъ сезим кесгенди. Совет властны ал джылларында репрессияла, сюргюн джылла миллетни къанына къаллай къоркъуула сингдиргенлерин эсге алсакъ, кёб зат ангылашынады…
Поэтни адамла аяялмагъан эселе да, Аллах аягъанды. 1937-чи – 1939-чу джылланы «тирменинден» да, фашист оккупацияны «къуршоуундан» да, кёчкюнчюлюкню «къадамасындан» да, аны ызындан «чыгъана джыллада» тылпыусузлукъдан да сакълаб тургъан Аллахха, Поэт ючюн, шукур этерге керекбиз. Закийни аууазын «эшитдирмегенликге», джюрек тебиуюн тохтатдырыргъа Аллах кишиге да къоймагъанды. Адамны джашауун учуз этген джыйырманчы ёмюрде, терен къартлыкъгъа джашаб, талай ёлюмсюз чыгъармасын да халкъына тюб-тереке этиб кетген афенди кишиге сукъланыргъа керек тюлбюзмю?! Аллах бла сакъланнган Поэт, Джырчы, Дин къуллукъчу джюрегини тебиуюн бизге юлгю этгени бла бирге, чыгъармалары бла Сюймекликге юч ёмюрлюк эсгертме салгъанды: Аллахха, Халкъына, Таулу къызгъа. Ючюсю да мийикдиле, сейирликдиле, магъаналыдыла.
Джырчыны «Акътамагъы» ким болгъаныны юсюнден эки тюрлю оюм джюрюудю. Бирле: «Ижаланы Анисатны юсюнденди», - дейдиле. Башхала аны огъурамайдыла.
Поэманы кесинде Анисат да, эт адамлары, атасы-анасы да талай джерде сагъыныладыла. Джырчыны, бу ёлюмсюз сюймеклик чыгъармагъа аллындан учундургъан, сёзсюз да, Ижаланы къыз болгъанды. Алай а поэма 1937-чи джыл джазылыб бошалгъаннга тергелгени, мен акъыл этген бла, Исмаилны кесини оноуу тюлдю. Поэманы «1916-чы – 1937-чи » джылла бла поэтни 1938-чи джыл чыкъгъан китабында басмаланнган вариантын белгилерге тыйыншлыды. 1996-чы джыл «Минги Тау» журналда чыкъгъан «Акътамакъ» андан талай кереге уллуду. Белгилисича, Семен улуну андан башха сюймекликге аталгъан чыгъармасы хазна джокъду. Аны барын да эсге алсакъ, «Акътамакъны» туудургъан сезимли джюрекни сюймеклик тебиую 1937-чи джыл бла тохтагъанды деб бегитиу, джангылыч оюм болгъаны ангылашынады.
Мен джазыу чотдан джукъ ангылай эсем, поэт, ёлюб кетгинчи, ол асыл сезимни хакъындан айтырын «Акътамакъгъа» салыб айтханлай тургъанды. Аны ючюндю джыр алай къыйырсыз-учсуз. Ол поэтни джашлыгъына «къайтаргъан» татлы джомагъы болгъан бла бирге, поэзияны бир амалыды (поэтический прием). Исмаилны джырчы джюреги 1937-чи джылдан сора сюймекликге джукъланыб къалгъанды, дерим келмейди, ийнаналмайма анга. Ма бу тизгинле да анга шагъатдыла:
Мен Акътамакъны таныгъанымда,
Отуз джылым да джетмейин,
Тохсан джылыма келгенимде да –
Сюймеклик дертим кетмейин...
«Акътамакъны» джангы джаза башлагъан кёзюуюнде, автор, ол поэма боллукъду, деб да сезе болмаз эди. Джылдан джылгъа теренден терен, кенгден кенг суратлай, тизгинлерин мингле бла саналырлай этгенди.
…Алтын бояулу бу мыйыкъларым.
Джулдуз джаннганча кёзлерим.
Эй! Бу тау эллеге таурух болурла,
Мени сеннге айтхан сёзлерим.
Бюгюнлюкде «Акътамакъ» да, Поэтни башха чыгъармалары да кеси бек сюйген халкъыны байлыгъыды. Назмучу эгечибиз Мусукаланы Секинат айтханча: «Акътамакъ» – сюймекликни ёмюрлюк белгиси, аяз къанатына къонуб, Минги Тауну эки джанында да сюйюмчюлюк къонагъыбызды. Айта барсанг, эрикдирмеген джырыбыз, санай барсанг, бошалмагъан сюймекликди».
«Акътамакъны» юсюнден сёзюмю тамамлай, атасындан иги фахму юлюш джетген Азрет 1996-чы джыл поэмагъа джазгъан Ал сёзюнде чертген бир оюмун эсигизге салыргъа излейме:
«Поэманы китабха тюшюрюуню юсюнде эки тюрлю оюм барды. Бир къауумла айтханнга кёре, куплетлени джырланныкъларыча джазаргъа керекди. Исмаил кеси былай джырлайды:
Махаралада уа кёксюл кёгюрчюн а,
Салыб, Семенлеге келгинчин,
Эй! Джюрек аурууум а джокъ эди мени,
Ариу Акътамакъны да кёргюнчюн...
Секириб миндим да атыма, деймен а,
Былай джууукъ олтур къатыма.
Эй! «Анисат» дерге уялгъан этеме,
«Акътамакъ» атадым да атынга...
Экинчи къауум буюргъаннга «хо» десек, окъуллукъларыча басмалау дурусду. Ол былайды:
Махаралада кёксюл кёгюрчюн,
Салыб, Семенлеге келгинчин,
Эй! Джюрек аурууум джокъ эди мени
Ариу Акътамакъны кёргюнчюн.
Секириб миндим атыма,
Былай джууукъ олтур къатыма.
Эй! «Анисат» дерге уялгъан этеме
«Акътамакъ» атадым атынга.
Мени сартын «Акътамакъны» макъамын нотала бла кёргюзе , автор кеси ауузу бла джырлагъан (кассетадагъы) куплетлени, джырлагъаныча, басмалаб, къалгъанларын, окъуллугъуча, джазыу тюз болур».
Азрет айтханча эте, джырлары бла зикирлерин къурагъан китабха (2-чи томгъа) «Акътамакъны» «автор кеси джырлагъанча» вариантын (40 куплетин) беребиз, биринчи томгъа – поэманы Азретни архивинде сакъланнган вариантын (6 мингден аслам тизгин).
Семен улуну 1938-чи джыл Микоян-Шахарда чыкъгъан китабында басмаланнган «Акътамакъ» эки кесекден къуралады: Джаш, Къыз. «Къыз» деген бёлюмде, къызны джашха джууаб ийнарлары 160 тизгин бардыла. Ол «джууабны» юсюнден Джырчыны тамада къызы Зубайда: «Ол тизгинлени атам джазмагъанын окъугъанлай да ангылайса. Китабны чыгъаргъанла «джашны джырына къызны да джууабы болсун» деб, халкъда джюрюген ийнарланы джыйышдырыб салгъандыла», - деб белгилейди.
Джырчыны: «Барым батмасын, джогъум чыкъмасын…» - деген осиятыны къачын кёре, ол джаны бла къолдан келген этилгенди. Бу ишде Семен улуну тамада джашы Азретни архиви бек болушханды. «Мен – Исмаилны закон бла тюл, адет бла къагъытчысы, поэтни хар несин да иги билеме», - дегенича, Азретни эндиге дери басмаланмагъан статьялары Джырчыны джашауунда, чыгъармачылыкъ джолунда да белгили болмай неда джангылыч айтылыб тургъан затланы ачыкълайдыла. Аны 1993-чю джыл джазгъан «Эки – заран, бир – хайыр» деген статьясында сёз Семен улу Исмаилны 1992-чи джыл чыкъгъан китабыны кемликлерини, ары джангылыч тюшген назмуланы юслеринден барады. Ол себебден, китабны редколлегиясыны оноуу бла, ишекли зат ётмесин деб, Исмаилгъа тергелиб тургъан бир къауум назму, джангы китабха теджелмегендиле. Аны бла бирге, башха назмулада да Азрет кёргюзген халатланы, тюзете баргъанбыз.
Былайда «Эльбрусоид» фонд Джырчы Сымайылны джазгъанларыны толу джыйымын чыгъарыргъа деб, аллай таукелликни бойнуна алалмагъанын айтыргъа керекди. Ол уллу комиссиягъа джууаблы да, сыйлы да джумушду.
Биринчи том тёрт бёлюмден къуралады: назмула бла «Акътамакъ» поэма; Семен улуну юсюнден ана тил бла орус тилде джазыучула, алимле, танышла джазгъан илму статьяла, эсге тюшюрюуле (кесини юйдегиси джазгъанланы энчи бёлюм этиб салгъанбыз); китабларыны эмда аны юсюнден джазылгъанны тизими.
Эсге тюшюрюулени юслеринден энчи айтыргъа излегеним: алада Поэтни джашаууну тюрлю-тюрлю кёзюулеринден кёб хапар барды. Ала окъуучулагъа, алимлеге да Джырчыны ётген къыйын джолуну «суратын» толуракъ кёрюрге болушурукъдула.
Семен улуну чыгъармаларын басмагъа хазырлай башлагъан кёзюуюбюзде, аны орус тилге кёчюрюлген назмулары кёб болмагъанларын эсге ала, аланы да джангы китабха къошар акъыл этген эдик. Башында айтханыбызча, Джырчыны бир бёлек назмусун Ата Джурт къазауатха дери, бир бёлегин да арт 9-10 джылда орус тилге кёчюргендиле (алим Лайпанланы Нюр-Магомет, малкъар поэт Беппаланы Муталип, ногъай поэт Сидахметова Фарида, орус поэт Синельников Михаил). Аланы бир джерге джыйышдыргъаныбыздан сора, редколлегия башха оноу этди… Керти да, закий поэтни не къадар кёб чыгъармасын, орус тилге тыйыншлы дараджада кёчюртюб, энчи китаб этиб чыгъарыу, ол тюз боллукъ болур.
Поэтни зикирлери бла джырлары, ноталары бла бирге, экинчи томну къурайдыла.
Семенлени Унухну джашы Исмаил – къарачай литератураны тамалын салгъан биринчи профессионал поэт эмда джырчы, СССР-ни Джазыучуларыны союзуну члени, Халкъ поэт, Урунууну Къызыл Байрагъыны кавалери 1891-чи джыл мартны 3-де Уллу Къарачайны Учкулан элинде туугъанды, 1981-чи джыл июлну 31-де Гитче Къарачайда, Терезе элде, ауушханды. Алай а…
Сауду назмучу Исмаил, къарачай-малкъар поэзияны сюйгенлеге, ана тилибизни байлыгъын, баш байлыкъча кёрюб, къууана билгенлеге.
Сауду закий Исмаил, къанатлы сёзню ангылагъанлагъа, джырны сюйгенлеге, Аллахха къуллукъ эте, ийман бла джашагъанлагъа.
Сауду оразлы Исмаил, сабийлерин Аллахны джолунда ёсдюрюрге, ана тилни ариулугъун танытыргъа къаст этген джаш аналагъа да.
Сауду джырчы Исмаил, джашау нёгерге сайларыкъ къызларына джюрек сарыуларын айтыргъа «Акътамакъдан» «дерс аллыкъ» джаш адамлагъа.
Сауду Исмаил афенди, джашауларыны ахыр чагъына джетиб, Аллах бла «ушакъларын» аны зикир тизгинлери бла этген къартларыбызгъа да.
Сауду хикматлы Исмаил, аны джашау, чыгъармачылыкъ джолу бла алкъын шагърей болмагъанлагъа, ол шагърейликни насыбын энди сынарыкъ келе тургъан тёлюлеге да.
Сауду акъылман Исмаил, къарачай-малкъар тил сау болуб! Халкъыбызны сёз устасы, джырчысы, олий поэти, дин къуллукъчусу болгъанлай турлукъду ёмюрледе…
«Эм керти джыр бу дунияда – белляуду // Эм керти сёз – осиятды адамгъа», - деген закий Джырчыны юсюнден сёзюмю тамамлай, артында къалгъанлагъа этген осиятларыны бирин эсигизге салыргъа излейме:
Эй, джашагъан, хар кюнюнге сейирсин!
Бир сагъатны керексизге оздурма!
Ёмюр деген, учуб тюшген бир джилтин...
Ашыкъ, джаша, сюй, джюрекни тоздурма!
Байрамукъланы Фатима,
джазыучу.



sufilya semenova 20.10.2015 16:25:17
Сообщений: 75
Сау болугъуз, Фатима!

Сизни дараджагъызгъа, таза джюрегигизге ишегим джокъду.
Кёлкъалды, Сизге берилген билгилени тёзюлмезлей джалан болгъаны, керексиз адамла айтханга къулакъ салынганы, тенг болмагъанланы тенгсинилдиги, алай бла атамы къол джазмасына арт иннетлилени къол тийирдиги, джашау джолуну юсюнден айтылгъанлада кёб терс зат болгъаны, ишни ичинде болгъан адамла бла кенгешилмегени, осияты болгъан, къолунда бютеу джазыулары тургъан къызы, манга, джашларындан алгъа атам ючюн джан къазауат этген Билялгъа, атам ючюн айтылалмаз кёб кюрешген Абдуллахха, аны ишине кёб къыйын салгъан Нюр-Магометге, дагъыда, аны назмуларын кёчюрюб, аны юсюнден джазыб кюрешгенлеге сорулмагъаны, мендеги, алкъын басмаланмай тургъан "Ахыр Айтыуларын" китабха киралмагъаны, "Эки заран, бир хайыр"-деген серегура къаралауну китабха салынганы, алай бла да, кертиге джалкъа къайыргъан бир уллу джаланны ортагъа чыкъгъаныды.

Китабны юсюнде ишлегенлени барысына да дюрекден бюсюреулюме, барыгъызгъа да Аллах разы болсун! Джангылыб, терс адамлагъа къулакъ салгъандан болгъан болур.
Тоторкъулланы Алийге уа бюсюреуюм чексизди. Халкъ ючюн кёб кюрешген, деменгили адамды, атамы юсюнде этген хайырлы ишлери ючюн, хакъын халал этсин!

Энди не болду эсе да болду, мындан ары джангылычланы тюзетир джолгъа чыкъдыкъ, Джаратхан болушсун!
Хар кимге да Аллах, кёлю-джюрегича, терси-тюзюча, иннети-ойумуча болум, насыб берсин!

Ишигизден къуаныгъыз!
Изменено: sufilya semenova - 20.10.2015 16:49:23
sufilya semenova 20.10.2015 18:22:49
Сообщений: 75


"АХЫР АЙТЫУЛА"китабындан бир назмусу.


ПАТИМАТХА
/кюу/

Хей, Патимат, Юй Кёгюрчюн, Джан Къанатым,

Сен кетгенлей келди манга кёр сагъатым,

Мени къалай атыб кетдинг, аямазлай,

Бурулуб да артынга бир къарамазлай!



Юйюр десенг, ала-суукъ, была-джаш,

Къарт Сымайыл къайры салсын, энди, баш?

Сенсиз бу юй, къабыр кибик къаблар болду,

Кёкюрекни ауурлугъун къатлар болду.



Сен кетгенли-санларыма ышыу урду,

Хатху буар, кёкюрекде бушуу турду,

Аш бармайды, да тамагъым буулгъанлай,

Кёз кёрмейди, кёз къабагъым джумулгъанлай.



Балаларынг кёл джазаргъа келедиле,

Тёрт бюклениб, джылай-джылай кетедиле.

Бири-бирин аушдура къарайдыла,

Тышдан кёрген керегиме джарайдыла.



Алай ичден мени джакъгъан бушууума,

Санларымы эмиб баргъан ачыууума,

Да, харибле, къайдан мадар табалсынла?

Джан аурууну ала къалай тыялсынла?



Ай, айтырым бир кёб эди, айталмадым,

Ауруу санга къатылгъанын кёралмадым.

Джумушунгдан къалмагъан энг, билдирмезлей,

Ёлюм санга тарыгъанын кёргюзтмезлей.



Ауруйма-деб айтмагъанлай, тынгыладынг,

Джашыртынлай кебининги хазырладынг,

Джукъ сездирмей, ахыр джолгъа чыкъгъан эдинг,

Ол кетиуден да сал болуб къайтхан эдинг.



Джыламаучу кёкреклинъи, джылатханса,

Тюшюнмеген тюшюнюуюн джаратханса,

Арбазынга ёлюм хауа джайдыргъанса,

Да, юйюнгю босагъасын тайдыргъанса.



Эй, бир саным кесилгенча, арсар болдум,

Джокълугъунга ийнаналмай шашар болдум,

Ай, медет дей, ёкюне да, кёз джаш тёге

Да, турама сенсизликни чеге-чеге.



Джокъ кюнюмде излеб, тилеб къыйнамадынг,

Мен саусузда не сан, не джан аямадынг,

Хар ишиме нёгер болуб, учдан тутдунг,

Терслигими, топракъ кибик, джута-джутдунг.



Ай, не этейим, айтырыгъым айтылмады,

Бир кетген бла да ызына къайтылмады,

Балаларынг сарнай-сарнай келтирдиле

Ой, ачыуну теренине эндирдиле.



Ийнаналмай, саз бетинги сууу бла джуудум,

Айыкъсанг деб къолларынгы бюкдюм, уудум,

Санча-санча, санга къарай, серча турдум,

Ма ол заман дуниягъа сыртны бурдум.



Санга дуа, дарман-дары джарамады,

Ёлюм сени табхан эд да, къайтармады.

Ай, ол менден бар хазнамы къымыб алды,

Да хатхугъа бителмезлей джара салды.



Эй, Патимат, менден алгъа Хакъны кёрдюнг,

Менден алгъа Хакъгъа тюбеб джуаб бердинг,

Халаллыгъынг базманынгы дженгдирликди -

Аллах сени дараджагъа миндирликди.



Джашлай келиб, ёксюзлеге джумуш этдинг,

Кёчкюнчюлюк палахланы чегер-чекдинг,

Джубанч болур алты бала манга бердинг,

Гурт таукъча, юйдегинге къанат кердинг.



Тыйыншлынгча джашатыргъа - табалмадым,

Къулагъынга алтын, накъут тагъалмадым,

Чын сангынга джарашырлай кийдирмедим,

Алай мени бир сёз бла кюйдюрмединг.



Джокъну-джокъча, барны-барча джетишдирдинг,

Сюйюмюнг бла халкъны юйге илешдирдинг,

Сен болгъан джер берекетден тола эди,

Дыккылыкъ да мелхум кибик бола эди.



Да, ызынгдан, тартынмайын, кёб джыладым,

Ау къарам бла къабырынгы кёб сыладым,

Дуа эте, уллу Аллахха кёб аралдым,

Да джюрекден къан тамарлай, кёб таралдым.



Эй, асыл энг, ашынг-сууунг айтылырлай,

Хар ишингде сенден юлгю алынырлай...

Сенсиз джашау тубан басхан ёзен кибик,

Джатхан джеринг мени тартхан терен кибик.



Ай, тансыкъма, Джан Ёзегим, чамларынга,

Манга тепси хазырлаучу къолларынга!..

Ай, Урулгъан Кёгюрчюнюм, Джан-Ёзюм,

Къармалгъанды сени кёрмез кёк кёзюм!



Хар затынгда сюйюм бар эд, асыл эдинг,

Къарт кёлюмю джумушатхан асыу эдинг,

Менден алгъа къалай кетдинг, ай, Джёбелек!

Сен болмагъан бу дуния неге керек!?



Уллу хакъынг, имбашымда, ауур джюклей,

Да къалгъанма ёксюз болуб, къуру джерклей,

Сени орнунгу туугъан тутмаз, туудукъ тутмаз,

Да Сымайыл ол джашауну энди табмаз!



Кюнден-кюнге джан эрий да, сан чёгеди,

Ахыр деген ич тартдыра, сырт бюгеди,

Да, хауасын, ёлюм манга сездиреди,

Кече сайын сени тюшге келтиреди.



Мен хазырма, Джан-Къанатым, ёлюм къайтса,

Джан бла джан тюбеширбиз, Аллах айтса!

Джатхан джеринг джандет болсун, кенг болсун,

Сени джанынг хур къызлагъа тенг болсун!

1980. Ноябрь.Терезе. КЧР.


СЕЗЛЮГЮ

ЫШЫУ-нервный тик.

КЁР САГЪАТ-время, остановившееся от горя.

ДЖАН-ЁЗЕГИМ-душа моя.

ХАЛЛАРЫНГ-твои привычки, настроения, выходки и пр.

АСЫУ-имеет два значения: 1.приятный. Например: " гокга кёрген кёзге асыу". 2. вешание. Здесь-приятное.

ДЖЁБЕЛЕК-прозвище Патимат.

ХАКЪ-Аллахны 99 атындан бири.

ХУР-КЪЫЗ-святая дева в раю, ангел.
Изменено: sufilya semenova - 20.10.2015 18:34:24
sufilya semenova 20.10.2015 23:35:55
Сообщений: 75
Кир иннетни азау джаргъанына шагъатлыкъ этген

«ЭКИ ЗАРАН, БИР ХАЙЫР» деген, СЕМЕН УЛУ ДЖЫРЧЫ СЫМАЙЫЛНЫ китабын къаралагъан джазыугъа, энтда бир джуаб.

Къаралаучула, «АКЪТАМАКЪНЫ» Багъатырланы Айша-Ханымдан сыйырыб, Ижаланы Анисатха тартар ючюн, аны «биринчи сюйгенчик» этер ючюн, «Акътамакъ» поэманы ичин тюрлендириб басмалатхан бла тохдамай, башха къызны суратын «Анисатды»-деб салыб, халкъны терсейтген бла къалмай, атамы джашауун да къара къатышдырыб, джашау ызын тюрлендириб, аны джаш этиб кюреше, бу ишде да алагъа джан-джакъ болгъан бир талай билимчи, джазыучу адам, бу къатыш-къура-серегура къаралауну да джырчыны экитомлукъ китабына салыб, бек эриши, къаугъалы иш этгендиле-десек джангылыч боллукъ болмаз, не ючюн десек, экинчи юйдегиси атаны сындырыргъа кишиге да онг берлик тюлдю, ётюрюкле да махкеме джолу бла джаланланныкъдыла. Бу халгъа хош болмагъан, атамы да, аны джашауун билген, сюйгенин, сюймегенин да таныгъан талай адам, тёреде шагъат боллукъларын да билдиргендиле. Аны ючюн китаб джайылмай, махкеме битгинчи тургъаны, чыгъаргъанлагъа таб болур-деб тюшюнеме.

Адамлыкъдан урхусу юслеринде болмагъанланы къаралау джазыуунда, алай бла, атамы джылына уллу джер бериледи.

Бир къаумла джырчыны джылына джабышыб, аны джаш адамчыкъ этиб кюрешгенлери ючюн, бу темагъа бир аз ачыкълыкъ берирге керек болады.

Шагъатлыкъгъа Азретни, 1959 джыл джазылгъан, 1961 де басмаланган басмаланган бир назмусун берейим.

Семенланы Азрет

"Тау бла Таулу" китабдан (Къарачай-Черкес китаб басмасы, Черкесск, 1961)

АТАМ

Сексен экиге

Келгенди атам.

Алгъын къыйынлыкъ

Кёргенди атам.



Энди къуанчдан

Кёлю толады,

Джашдан-джаш бола,

Джашнай барады.



Тылысын къоюб

Къабугъун ашайды,

Насыбдан толуб

Заукъ джашайды.



Агъач кёлтюрсек,

Базыгъын тутад.

Гебен къаласакъ,

Тюбюнден атад.



Эм артха джатад,

Эм алгъа турад.

Ныгъышдан къайытса,

Киногъа барад.



Кийикча чыгъад

Къаягъа, ёрге,

Атхан огъу

Тюшмейди джерге.



Айтхан сёзю уа

Къулакъгьа киред,

Не ючюн десенъ,

Айтыргъа билед.



Атам сюеди

Ленинни ишин.

Алда барыргъа

Салады кючюн.

1959 дж.



"Тау бла Таулу" китабдан (Къарачай-Черкес китаб басмасы, Черкесск, 1961)

Мынга къошар затым джокъду. Къаралаучуланы ёз ахлусу, Азрет, кеси атамы джылын айтыб турады. Ол аны эм гитче эталгъанын этиб алай джазгъаны уа хакъды.

Атам аузу бла, Къалау улу Аппа бизден бираз тамада эди, алай шогъайлыгъыбыз, чам-накъырдабыз джарашыу болуб, той-ойунга бирге барыучан эдик-деб айтыучан эди.

Энди Къалай улу Аппаны джылына къарасакъ -1860.

Алай бла, атамы паспортдагъы джылы (3 март,1870), бир юч-тёрт джылгъа тюрленген эсе да, андан кёбге тюрленмегенди.
Бир башха шагъатлыкъ да: ол заманлада эркишини алай 18-20 джылда юйлендирмегендиле, аны халкъ биледи. Атам кеси айтыб, кёб кере эштгенме аны.

Алай бла, атамы джашауун ызлай джылына бир къарайыкъ.

Атамы биринчи юй бийчеси, Ёзденланы Батыма (Батуу) болгъанды. Эсги заманлада, джашны иги башы къатхан, къолу мал тутхан болмай юйлендирмегенлери ючюн, атамы не къадар джаш этерге кюрешсек да, юйленген заманында, анга, эм азында 25 болгъанды. Ол бийчесинден айырылгъандан сора, эки – юч джылдан, Багъатырланы Айша-Ханымны тойда кёреди, (джангы айырылыб тургъан сабийсиз, ариулугъу адамланы аралтхан, аллай бир тиширыу болгъанды) анга да «АКЪТАМАКЪНЫ» этеди.

Багъатырланы Айша-Ханымны сюйген заманында, кеси назмуда айтыб тургъаныча, отуздан атлаб болгъанды. Андан сора, уллу анабыз Джулдузхан, юйлен-деб, бу да той-ойунга эс буруб, талай джылны тургъанды. («Ахыр айтыуларында» барысы да айтылыб турады).

Ижаланы Анисат бла Бостанланы Хычыуну бир кече алыб келген заманында, «эки джыйырмагъа» айланыб болгъанды.

Эки келин да ызларына къайтхандан сора, Бостанланы къызны къайтармай, Джулдузхан Анисатны къайтаргъанды.

Ол замандан, джети джыл, сабийлери болмагъанды, сора 1922 джыл Азрет туугъанды.

Алай бла, Азрет туугъан заманда атам эллиге айланыб болгъанды.

50 демей, 45 десек да, аушхан заманында атама 106 джылдан аз тюл эди.

Энди къаралаучула кеслери да бир санасынла. Учкуланда аны джылын, бютеу сырын айтханла бек кёбдюле. Ийнанмагъан барыб сорургъа болур. Азретни басмаланган назмусундан айлана келсек, 1959 Азретге 37 джыл болгъанды, анга да мен санагъан джыл къошулса (45-46) атама 1959 джыл, 82 джыл болгъанды.

Азрет кеси джазгъанды муну, дау кеслерине!

Андан сора, Маруаны туугъанын кёргюзтген справканы салыб, аны бла халкъны терсейтирге кюрешмеклик тюз тюлдю, не ючюн десенг, ол заманда паспортла болмагъандыла элчиледе, справка берилиб къалгъанды, хар зат ауздан джазыла бергенди. Аллай танылгъан адамдан а къагъыт киши да излемегенди. Кесин джаш кёргюзтюрге сюйген, элни аллында айланган бир адам, айтхан болур, ала да джазгъандыла. Къазахстанда туугъанланы, барыбызда да 1870 деб алай джазылады, Маруа къалай болгъанын а биз билялмайбыз, ол мында, тууб кетгенди.

Атабыз бир джохар адам болгъанды. Сюйген да этгенди, кесин сюйдюре да билгенди, анга джити къарагъан кёб тиширыу да болгъанды. Ол аны сыйыды, сыйсызлыгъы тюлдю!

«АКЪТАМАКЪ» - деген джыр, Багъатырланы Айша-Ханымдан сезимлениб этилсе да, ол бютеу КЪАРАЧАЙ, МАЛКЪАР тиширыулагъа аталгъан затды. Аны, ичиндеги субай атла да белгилейдиле: Сурахай, Хан Чабакъ, Акъбулут, Акбоюн, Таумарал, Алтынджал, Джан-Чох, Акъбабуш, Айтолгъан, Сарасан, Джан-джик, Суу-ариу д.б.

Быллай адамны юсюнде джалан заранлы затды. Керти, кеч, эртде, ортагъа чыкъмай къаллыкъ тюлдю, аны ючюн, артда сёгюлмез ючюн, бу къыйыкъланы тюзетирге керекди эм да асылы бла, атамы джазма хазнасын сюйген Къарачайына джетдириге керекди.
Изменено: sufilya semenova - 21.10.2015 02:00:26
Sabr 21.10.2015 04:39:41
Сообщений: 7254
КАЗИ-МАГОМЕТ ТОТОРКУЛОВ:

Было бы естественным и справедливым проведение, наконец, теперь уже много раз «откладывавшихся» или срывавшихся необходимых мероприятий: научно-практической конференции, юбилейного вeчepa, издание пол ного собрания сочинений, увековечение памяти и т. д. — в целом направленных на безусловную реабилитацию, возвращение в литературный оборот в полном объеме уникального наследия поэта, столь долго находившегося под вроде и негласным — документов, свидетельствующих о применении официальных санкций пока не обнаружено, — но абсолютным запретом. «Преследования отца частично и не столь откровенно начались еще в 1937 году за стихотворение «Зорлукъну джыры» («Песня насилия»), в котором отец отразил боль за гибель Умара Алиева. В этом стихотворении содержится острая критика деятельности Сталина, оно в то время быстро облетело литературные круги, — писала дочь поэта Софья Семенова, обращаясь во многие инстанции с просьбой помочь восстановить справедливость, дать в конце концов отпор темным силам, долгие годы тиранившим, терзавшим ее отца, выбившим его из колеи, подорвавшим здоровье и силы.

— Зная, что как только начнет звучать имя Исмаила Семенова, — клеветники опять поднимут голову, я обратилась в Союзы писателей СССР и РСФСР, к секретарю правления СП России И. К. Чуеву, писателю Чингизу Айтматову, как и в соответствующие органы, во все руководящие инстанции нашей области с заявлением «изложить вину поэта», но после тщательной проверки, изучения архивного дела отца, получила ответ о его полной невиновности, о полной несостоятельности, необоснованности уличных толков, ответ, сформулированный: «Исмаил Семенов никогда не был репрессирован»'*.

Сопровождавшие Джырчы в течение всей жизни и не прекратившиеся и после его смерти, непрестанные, многолетние потуги врагов, злопыхателей, тех, кого он называл «лиходеями», «завистниками», «ворами», направленные на то, чтобы дискредитировать, опорочить, уничтожить его имя и творчество, — что в результате на самом деле сумело внедрить в общественное сознание отдельные негативные, словно во фрагментах разбитого зеркала, представления о нем, отравило, сделало несносной его жизнь, сломало великую судьбу — были постоянно подогреваемой, направляемой властями злобной кампанией беспредельной черной клеветы, людской тупости, черствости, подлости, всего того, что объективно развенчивала его бескомпромиссная поэзия.

«Становление и развитие карачаевской литературы, достаточно полно и глубоко изученное карачаевскими литературоведами, не может быть осмыслено и понято во всей своей полноте-без определения роли и места творчества И. Семенова в национальном культурном и литера- турном пространстве», — справедливо подчеркивает в своей книге «Художественный мир Исмаила Семенова» доктор филологических наук Зухра Караева^.

Не менее актуальной для национального сознания и истории поэзии представляется проблема написания четкой научной биографии, воссоздания целостного творческого облика Джырчы Исмаила. Прежде всего, как было отмечено оттого, что долговременные идеологические козни вокруг его имени способствовали искусственному внедрению в читательскую среду мотивов отторжения и осуждения поэта, они и поныне продолжают подпитывать, поддерживать устойчивую деформацию восприятия. Многие люди совершенно бездумно, беззаботно, инертно идут на поводу некогда запущенной интриганами, живучей как сорняк, все не утихающей злой молвы-пропаганды, и по прошествии большого периода времени без напряжения обращающей белое в черное.


Как на самом деле складывались жизнь и судьба Джырчы Исмаила, почему стала печальной его муза, и почему до сих пор не остановятся злые языки, не потухнет огонь ненависти? Как тридцать, сорок, пятьдесят лет назад, эти вопросы стоят перед обществом и в ответе на них должны принять участие все, кто почитает литературу, справедливость, кому есть дело до того, чтобы мир в конце концо в и вовсе не покривел, не потеря л свою привлекательность.

Видимо, у многих людей — а лично знавших поэта, видевших его триумф и злоключения, как и помнящих разговоры о нем, слава богу, еще достаточно — много разных правд, нужно, чтобы все они вышли теперь на центральную арену, установленную беспристрастнейшим из судей земных — Временем, и, несомненно, при непосредственном обозрении истина будет тотчас открыта, совесть народа ее определит. Народа, который сам долго был гоним, истерзан, уничтожаем, подавляем и только-только стал обретать естественное право хоть как-то влиять на то, что с ним может быть завтра, заботиться о своем духовном здоровье и благополучии. Народа, которому верой и правдой, каждым своим дыханием служил величайший из его сыновей — Исмаил Семенов.

Из книги «Великий певец Кавказа»
Sabr 21.10.2015 05:18:52
Сообщений: 7254
КАЗИ-МАГОМЕТ ТОТОРКУЛОВ:

13 января 1964 года написано заявление Исмаила Семенова в Комиссию по персональным пенсиям при Совете Министров РСФСР, где, в частности, говорится: «Мне 93 года. С 15 лет я занимаюсь литературным творчеством, выступал как поэт, певец и композитор. В довоенный период неоднократно участвовал на совещаниях писателей в Москве и других городах вместе с народными певцами Казахстана и Дагестана Джамбулом Джабаевым и Сулейманом Стальским. Пою только на родном карачаево-балкарском языке. Я являюсь автором более 120 песен и мелодий, большой поэмы «Акътамакъ» — труд моих нескольких десятилетий. Часть изданного моего творчества составляет 5 поэтических сборников, которые хранятся в Москве в Госбиблиотеке им. В. И. Ленина. Мои лучшие произведения давно нашли путь к сердцу читателей и слушателей, получили признание среди карачаевского и балкарского народов, стали народными, что является для меня, как автора, лучшей наградой. Однако мое литературное и музыкальное творчество до сих пор полностью не издано, хотелось бы, пока я жив, все это передать в дар народу, но я безграмотен и сам без соответствующей помощи со стороны писательской организации не могу исполнить. Больше того, сейчас я стар, имею семью и нахожусь в затруднительном положении. Я состоял членом Союза писателей СССР, выбыл в связи с переселением карачаевцев в 1943 году, а печатания на языке не было по 1957 г. Сам я бывший колхозник. Мои хлопоты о назначении пенсии до сих пор не удовлетворены. Решение райисполкома о назначении мне пенсии местного значения облисполкомом не утверждено. Настоящим обращаюсь к Вам с просьбой помочь мне в полном издании моего литературно-музыкального творчества и назначении пенсии". Приложение в 23 листах. 13 января 1964 г. И. Семенов».


Назифа Кагиева вспоминает, что в целях реабилитации поэта, не раз вместе с ним пыталась обратиться и найти поддержку у чиновников тогдашнего «обкома и облисполкома, но ни один из них нас дальше порога не пускал. ...Нас вдохновил и обещал помочь писатель Леонид Соболев, который выступил на семинаре писателей в г. Карачаевске, и который потом посетил поэта, жившего тогда в с. Красный Октябрь. Также горячо поддержали наши усилия в борьбе за восстановление доброго имени поэта профессор Васильев из Ставрополя и критик Кабаченко. Но вскоре, как известно, они скончались, и мы опять остались одинокими в своей борьбе»".

В это трудное время Джырчы Исмаила всячески поддерживали простые люди, его односельчане, его многочисленные доброжелатели, повсеместно знавшие и любившие поэта, как выдающегося своего представителя, олицетворявшего талант и достоинство всего народа. В его документах, например, сохранилась и справка Джингирикского аулсовета КЧАО от 22 декабря 1961 (или 2 — плохо читается) года, где написано: «Выдано Семенову Исмаилу Унуховичу, рождения 1870 г., в том, что он действительно проживает на территории а. Джингирик, нигде и никакой пенсии не получает, и нигде не работает, нет источников дохода. Председатель аулсовета. Подпись». Есть также акт, составленный депутатом Джингирикского сельсовета Хетагуровым А. В., жителями аула Хубиевым И., Касаевым А. о том, что «Семенов Исмаил имеет только купленный на ссуду в размере 1000 рублей дом и огород площадью в 12 соток и не имеет другого источника дохода»-


Надо заметить, что в условиях, когда любое несанкциони- рованное, тем паче, идущее вразрез с установками чиновничьего аппарата действие было чревато жесткими оргвыводами, выдать подобные справки тоже требовало определенной решимости, убежденности в своей правоте. Нет сомнения, что в аулсовете, конечно же, знали об отказах облисполкома назначить Джырчы Исмаилу пенсию, но тем не менее написали документ, свидетельствующий, что прославленный поэт, имевший к тому времени 10 детей, фактически обречен на голод, нищенское существование. Одновременно с жесткой, изуверской политикой всяческого избиения и дискредитации Исмаила Семенова, в эти же 60—70 годы неоднократно предпринимались попытки вновь рекрутировать, заполучить его в ряды идеологических «бойцов коммунистической стройки». «Отцу было предложено публично, через органы информации, отречься от веры, объявив верующих мракобесами. Но отец отказался», — пишет Софь я Семенова^'.

Вот об этом строки 'Джырчы: Тутхан дининги сат делле манга, Адамлыгъынгы ат делле манга, Аллахха аман айт делле манга. Сора орнунга къайт делле манга. Мен эталмадым алагъа хыны... Несин билеме мен Аллахымы? Кёрюм джуукъду тёрюмден эсе, Айыб болмазмы — динсизме десем? Бу залимликди — ыхдырыу, эзиу, Эталлыкъ тюлме бу джыргъа эжиу! Насыб сагъайыб келгинчи кёзюу — «Тёзген тёш ашар» — меники тёзюу. «Тезюу". 1974 дж.
"Мне сказали, продай свою веру (которой придерживаешься). Мне сказали, выкинь (вытрави) свое человеческое достоинство. Мне сказали, произнеси (говори) плохое об Аллахе И после этого вернись на свое место, мне сказали. Я не смог им грубо ответить (не стал этого делать)... Что я знаю о моем Аллахе? Могила ближе, чем то, что наяву (мирские выгоды) (я, как всякий другой, нахожусь одной ногой в могиле). Не будет ли стыдно — если скажу, что я не верующий (без веры). Это жестокость (их), тиранство — стеснение (человека), раздавливание, гнет, я не стану (поддерживать это), подпевать такой песне! Пока счастье не пробудится и не вернется (пока не придет такое время) — «Терпение — залог успеха»* — мне остается терпеть, (все) выдержать. «Терпение». (Подстрочный перевод мой — К.-М. Т.]

Безжалостна я система все давила и давила. На самую глубокую старость пришлись самые тяжелые годы, которые можно характеризовать как время морального добивания поэта. Джырчы Исмаила стали обвинять (эти сплетни ходят до сих пор) и в прочих «грехах». В том, напри- мер, что он религиозен, что слишком хорошо владел арабским языком, знал наизусть Коран, непременно побеждая в богословских спорах, в которые его (волей-неволей) втягивали и где ему не было равных, в том, что он под конец жизн и работал эфенди и т.п., и это при том, как другие «судьи» вменяли ему в вину совершенно противоположное, то есть будто он недостаточно компетентен в сфер е отправления религиозных обрядов, не имеет должного прилежания, непоследователен как мусульманин, что не обладает должными знаниями основ веры и т. п.

Вот об этом строки из зикир а Джырчы Исмаила «Сал, Аллахым, сыйлы болгьан Каабагъа» («Благослови, мой Аллах (положить) в священную (обретшую достоинство, святость) Каабу»): Адам тюрсюнлю шайтанла Мени арагъа алдыла. Сабийликге къул болдум Намазларым къалдыла. Шайтаны (черти, нечистая сила) в человечьем обличье Меня взяли (со всех сторон) в середину (окружили) Детскости(?) (я) стал рабом. Намазы мои остались (несовершенными). (Подстрочный перевод мой — К.-М. Т.)

Жител ь а. Красный Октябрь Зеленчукского района Амбий Хубиев вспоминал такой случай. В одном доме, где проводились поминки, в самый разгар чтения собравшимися эфенди священных книг, вдруг погас свет. Все разом замолчали, но продолжал звучать голос находившегося среди них Исмаила Семенова, больше часа в полной темноте декламировавшего все необходимое наизусть, и он один довел маулут (маулут — мусульманский поминальный религиозный обряд, совершаемый на 52-й день после смерти человека) до конца"-.

В таких ситуациях, которые невозможно было оспорить, находившиеся рядом с ним и в большинстве случаев не хотевшие признавать его очевидных преимуществ, ревниво, недружелюбно к нему настроенные эфенди, вынуждены бывали сдать позиции. Готовность людская изыскать соринку в чужом глазу и, попутно стараясь превратить его в дерево, изобличать, обвинять, приговаривать, пытаться морально растрепать, казнить себе подобного, поистине достойная лучшей участи, поразительна. Горько, неутешительно это сознавать. Так как именно подобным отношением была большей частью окружена, обложена жизнь великого Джырчы в его последние годы и ничто уже исправить невозможно. Нет, не смогли враги положить его на лопатки, в неравной изнурительной борьбе не стал он побежденным, до последнего часа сохранив свою веру в доброе и вечное, поистине сыновнюю преданность и любовь к родному народу, устремленность к светлым идеалам человечества, свое стремление принести ему как можно больше пользы. Ничто не смогло заставить его почувствовать себя никчемным, несчастным. Великий духом, великий в делах, он уберег, не разрушил свой светлый мир, свой цельный характер ничем, и, безусловно, эта вот его неистребимая жизненная сила, то, что он и его творчество выше всех злодейских происков, тлетворных влияний — охранит его имя и наследие в будущем, оставаясь для потомков светочем, маяком вселенской любви и добра, торжества духа, человеческого величия.

Такие произведения Исмаила Семенов а последних лет, как «Драчливому соседу», «Утренний скандал», «Соседу — доносчику», «Ты видишь недостатки», «Ни обман, ни жадность, ни зависть...», «Мое время», «Жалоба», «Когда грустно», «Разговор с «известным» певцом» и многие другие свидетельствуют о его повседневных мытарствах, о темных грубых силах, изо дня в день его третировавших, «ниспровергавших», пытавшихся сровнять с землей (или с собой...).

"Ой, не этейим заманыма? Ой, не этейим заманыма? Адамланы джаманына. Фитна-хыйла зтгенлеге. Имансызлай кетгенлеге. Ой, что мне делать с временем моим (тем, в котором живу)? Ой, что мне делать с временем моим (тем, в котором живу)? С людьми, которые зловредны. Совершившими хитрые интриги, жульнические трюки (нанесшими урон) (Которые) и ушли (умирают) без веры (не освященные светом имана — веры в единого Аллаха). Из зикира «Тревоги находящегося на смертном одре». (Подстр. перевод мой — К.-М. Т.)

Потеряв всякую надежду найти при жизн и справедливость, Исмаил создал полное трагизма стихотворение- завещание «Сыну»: Къошум чачылды, сюрюуюм тюзде, Бештау барамта — табмайма излеб. Табханыма да душманым даучу, Булбул орнуна гугук джырлаучу. Бештау шаушалса, кюн джылыу алса, Излеялырча мадарынг болса, Урланнганымы сыйыр ызына Джый сюрюуюмю эсги арбазыма. Даучу болсала, айтсала джалгъан, Хатерсиз селеш, болма джалынчакъ, Белгилидиле мени эним, тамгъам, Халкъ айтырыкъды сен сорууласанг. Барым батмасын, джогъум чыкъмасын, Барымы бер да халкъымы сыйла, Кесингден артха чыртда къалмайын Болушурукъду санга Суфиля. «Джашчыкъгъа» (осият) 1981 дж., Джингирик.
"Кош мой разрушен, отары (стадо) бесхозны (где-то в степи). Преграда — восточный ветер (бештау), мешает — найти не могу, А то, что нахожу, оспаривают враги. Вместо соловья поет кукушка (заняла ее место). Если бештау (ненастье, ураган, темень) прекратится и день обретет тепло (прогреется, станет теплым), И у тебя появится возможность искать (поиска). Отбери то, что у меня украли. Собери мое стадо (отары, то, что я создал, развел) в мой старый двор. Если вступят в тяжбу (ссору), станут врать. Говори безжалостно, не превращайся в просителя. Известны мои метки, тамга (клеймо, тавро). Народ скажет (укажет), если ты спросишь. Что мое — пусть не исчезнет, что не мое — пусть не возникнет. Отдав (подарив) мое, уважь мой народ. Не отставая (ни на йоту) от тебя Будет помогать тебе Суфиля. 1981 г., с. Джингирик. (Подстрочный перевод мой — К.-М. Т.)

Все апелляции поэта к прогрессивным в обществ е силам, попытки получения помощи, ожидание нового счастливого поворот а судьбы были обречены на провал, разбиваяс ь о холодную неприступност ь правяще й чиновно-бюрократической клики. Вполне логично считать, что Исмаил был одним из первых диссидентов в стране, в полной мере испытавшим на себе всю тяжесть тоталитарной государственной машины, политического преследования. И было б справедливо, если это бы признали на международном уровне. Потому что Исмаил Семенов — гражданин страны и мира, его поэзия, полно раскрывающая вековечные духовные ценности Карачая — общечеловеческое достояние.

Из книги «Великий певец Кавказа»
sufilya semenova 21.10.2015 05:55:35
Сообщений: 75
Цитата

Sabr пишет:

Все апелляции поэта к прогрессивным в обществ е силам, попытки получения помощи, ожидани е нового счастливого поворот а судьбы были обречены на про- вал, разбиваяс ь о холодную неприступност ь правяще й чиновно-бюрократическо й клики. Вполне логично считать, что Исмаил был одним из пер- вых диссидентов в стране, в полной мере испытавшим на себе всю тяжест ь тоталитарной государственной маши- ны, политического преследования. И было б справедливо, если это бы признали на международном уровне. Потому что Исмаил Семенов — гражданин страны и мира, его поэзия, полно раскрывающа я вековечные духовные цен- ности Карачая — общечеловеческое достояние.



КАЗИЙ-МАГОМЕТ!
КЪАЛАЙ ИЧДЕН КЕЛГЕН СЁЗ АЙТХАНСА, ТАМАМ ДЖАНГА ДЖЕТГЕН!..
ДЖЫЛАТДЫНГ...
САУ БОЛ! УЗУН ЁМЮРЛЮ БОЛ!



ДЖАН-КЪАРНАШЫМ, БИЛЯЛ!
БУ ДЖАЗЫУНУ БЫЛАЙГЪА САЛГЪАНЫНГ ЮЧЮН САУ БОЛ!
МА БУ ТАЗА ДЖЮРЕГИНГ ЮЧЮН АЛЛАХ СЕНИ ХАР ДЖЕРДЕ КЪОРУРУКЪДУ!
СЕНИ ИГИЛИГИНГИ КЪАЙТАРАЛМАМ!!!
Sabr 21.10.2015 06:08:06
Сообщений: 7254
КАЗИ-МАГОМЕТ ТОТОРКУЛОВ:


Точное время рождения Исмаила Семенова не установлено. В прижизненных документах указаны разные даты — 1874, 1876, 1878, 1886, 1894, 1896 г.

Старший сын Джырчы Исмаила Азрет Семенов, несомненно, на сегодняшний день один из лучших знатоков его жизни и творчества, годом рождения отца называет 1891 год. Однако младшая дочь народного поэта Софья Исмаиловна Семенова считает, что нет никаких оснований ставить под сомнение 1870 год, который и записан в паспорте, выданном поэту в 1957 году, после возвращения из Средней Азии.

Следует заметить, что им отец завещал (стихотворение «Сыну»| решение всех вопросов, касающихся своего наследия.

Как бы там ни было, представляется целесообразным взять, для начала за основу, хотя бы, например, одну из указанных дат и провести юбилейные торжества (на которых можно будет уточнить и день его рождения), так как общество давно в неоплатном долгу перед великим Джырчы и искусственное затягивание, волокита с проведением важнейших мероприятий есть продолжение, пролонгирование нынешним обществом былой несправедливости, нанесение и теперь урона образу и памяти выдающегося сына нашей земли, как и непоправимого вреда делу национального возрождения, каждому из нас в отдельности и всем вместе.

Из книги «Великий певец Кавказа»
Sabr 21.10.2015 06:17:08
Сообщений: 7254
sufilya semenova,

Софья эгечим, "Эльбрусоидни" электрон библиотекасына кирсенг, атангы юсюнден кёб зат табарыкъса. Сёз ючюн, Тоторкъулланы Кязимни китабларын да, "Великий певец Кавказа" китабын да http://www.elbrusoid.org/upload/iblock/2a4/2a4cc7fddc2021212016591b73db86a4.pdf

Барысы да салыннгандыла, джангыз ол сен 1992-чи джыл Москвада чыгъартхан китабны кёрмейме - иги къарамагъан болурма.
Чыкъгъан китабланы барын да сала барадыла, таб Исмайылны къазауатха дери чыкъгъан китабларын да эследим.

Бек уллу иш этедиле. Библиотека http://www.elbrusoid.org/library/ "Авторла" деген джазыуну бассанг - кимни излесенг да тынч табарыкъса.

http://www.elbrusoid.org/library/
Sabr 21.10.2015 16:19:46
Сообщений: 7254
«Джыйыб, басмалаб, сакълаб аламат
Бизге «Акътамакъны» келтирди Азамат,
Шамсюдюнледе табылды ауазынг.
Къууаныб, барыб, алгъанма джазыб.
Кесинг саулукъда джоралаб нюзюр
Онбир джырынгы джаздыргъан Назир
Ауазынг къатыш берди саугъагьа,
Тыйыншлыд анга махтау, сый, багьа».
(Семенланы Азретни «Ахыратха письмо» назмусундан )

«Джюрюгеннге джёрме» — дейле,
Энтда кетдим.
«Джанкъылычда» джукъ болур — деб
Ишек этдим.
Бардым сора, онг джанымы
Анга бура.
Эсим сезиб, кезюм кёрюб,
Табдым: Ура!
«Джулдуз атлы, балдан татлы
Ананг сени:
«...Балдан атлы, балдан татлы»
Болуб тура!!!
(Cеменланы Азретни «Ахыратха письмосундандан»)

ТОТОРКЪУЛЛАНЫ КЪАЗИ-МАГОМЕТ:

«Ай медет, Исмаилны «сюрюуюне » къол узатыу бюгюн да тохтагъанды дерча тюлдю. Назму тизгинлери, сейир образлары, адамсызлыкъ онглагъан властны излемлерине табылыулары бла эртделеден бери поэт атха къалыб тургъан: "Хар неден да борбай алгъан, абынмагъан, Не межгитде, не клисада табынмагъан, Джарлы халкъны ачыуларын сагъынмагъан" — бир-бир «белгили джырчыланы» фахмусуз, джашаусуз назмуларыны арасында , башха дунияладан джесирге алыннганча, джылтыраб , мутхузланмай турадыла . Аланы ким да кёрюрчады, Семен улуну «эни, тамгъасы» юслериндеди.


Сёз ючюн, Джырчы Исмаилны ачы къыйынлыгъын, бютеу джюрек инджиуюн, анасына учсуз-къыйырсыз сюймеклигин, аны ёлгенине джылауун-таралыуун джыйгъан «Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!» деген назму тизгинине къол этиб, анга кесини ауушхан анасыны атын салыб, кюу «джарашдыргьан» джашха-«поэтге» не айтхын? Тюз адам эталмазлыкъ ишди бу. Фахмусу, магьанасы дыккы джазыучу сермеб, къралны ауурлугъу, джамагъат болумну, ангыны бузулгъаны джетдирген къыйынлыкъланы тюбюнден ычхыналмай ёлген халкъ поэтни эм онглу тизгинлерини бирин тонау бла башына сый чакъырыб кюрешгенд, кесиникича газетледе, китаблада басмалагъанд. Гудучу «поэт» къаллай бир ыйлыкъгъа, бедишге ие болгъанын айтмай къойсакъ да — излегенин табады — ауушхан анасына биреуню башха къыйынлыкъдан сарнауун атау бла сыныкълыкъ, учузлукъ джоралагъанын эсгермезча джюрек дуппукълугъуна, ангысызлыгъына-антсыз- лыгъына сейир этерчады. Алай а бу мисал Исмаилны «душманлары» не адамла болгъанларын толу айгъакълайды.

Ай медет, ол тукъум гудулау къарачай литературада орунлу болгъаны аны сюйгенлеге барыбызгъа уллу бедишди. Власть Джырчы Исмаилны къурутду, энди аны аты ёмюрде СНГ табмаз, джазгъанларын киши джокъламаз деб тонагъанланы заман кеси ёкюндюрюр, боюнларына къаллай бир ауур джюк алгъанларына тюшюндюрюр , уруну арты къуру болгъанын энтда бир кере шагъатлар.

Бусагъатлада да къууанч джыйылыулада, таб бир-бир поэтлени творчество ингирлеринде, Джырчы Исмаилны «Минги Таууну» макъамы согъулады, не да джыр джырланады, авторну аты уа сагъынылмагьанлай къалады. Алай бла, билмеген адамгъа, джыр не халкъныкъыча кёрюнеди, неда — аманы — ол ингирни иесиникича .

Мындан ары, халкъда, уллугъа-гитчеге да, джангыдан белгили болуб бошагъынчы, аллай джерледе Джырчы Исмаилны затлары хайырлансала, уллу поэтни аты кесгин айтылыргъа керекди. Атсыз-чуусуз, «урлана» тургьаны терк тохтаргьа керекди. Узакъ созулгъан, халек, хатерсиз джыллада Джырчыны творчествосу литература ичинден, хайырланыудан кенг быргъалыб, таб аны сагъыныргъа мадар болмагъаны себебли, тынгылы литературовед тинтиуле этилмегендиле. Илмуда керти багьа берилмегени, къарачай литератураны ёсюуюне къошхан магъанасы айырылмагъаны, бегитилмегени уа поэтге аманлыкъ излегенлеге, аны учуз этерге кюрешген «душманларына», «даучуларына» таблыкъ къурагьанды — сыйлы атын, поэзияда дуния дараджалы джетишимлерин аякъ тюбге быргъаргъа, ишлеген «къошун чачаргъа».

Семенланы Исмаилны джашау джолу — биографиясы, кесгин, толу, илму тамалда джазылыргъа кереклиси бюгюн джууаблы литературовед ишлени бириди. Бу иш баджарылмаса, поэтни образын бюгюннгю адамла да, келлик тёлюле да кёраллыкъ, ангылаяллыкъ тюлдюле. Биографиясы къуралгьынчыннга уа, сынгар Исмаилны кесини джазгъанлары, чыгъармаларыдыла бизге, окъуучулагъа, аны сынагьанларындан, джюрек халындан, джашау нюзюрлеринден тюз хапар берлик. Аладады, джашау бла поэзияны тенг кёрген акъылманны Аллахны джарыкъ дуниясын ангылауу да, сыйлауу да, миллетине теджегени да. Сынгар ноэзиясы бла тенглешдирликбиз, анда излерикбиз, табарыкъбыз Джырчы Исмаилны джашау джолундан, кёргенинден, этген муратларындан тюз хапар.

Кесини юсюнден поэт кеси айтханча башха бир адам айталлыкъ тюлдю. Башхача айтылгъан а — терс айтылады. Исмаил поэзиясында джашауну джазыб баргъанды — кесиникин да, халкъныкъын да. Джашауун хаух алыб, алдаулукъгъа джашамагьанча, джазгъанында да джалгъан сёзге орун болмагъанды. Дуния джарыгъы бла халкъын тенг кёрген иннети уа, Аллах берген бютеу онглу кючюн хайырландырыб, узакъ ёмюрюнде бир кюнюн зыраф ийдирмей, Къарачайны айнытыр джанындан кюрешде ашыртханды.

СССР-ни джазыучуларыны Союзу чачылгъынчыннга, 90-чы джылланы аллында область бёлюмню къарачай секциясы Джырчыны творчество хазнасын толусу бла джыйыб басмалар джанындан тыйыншлы иш баджара тебрегени эсимдеди. Аны бла бирге поэтни туугьан кюнюне атаб юбилей джыйылыу, илму конференция хазырларгъа таукеллениб эдиле къарачай джазыучула. Ахырында уа джукъ да этилмеди да къалды. Сёзсюз да, олсагъатда джазыучуланы талай джыйылыуларында башланнган иш Джырчы Исмаилны джашаууну да, творчествосуну да толу политика реабилитациясын баджарыр мурат эди. Аны ахырына дери болдурургъа къоймагъанла, ёмюр джарымдан артыкъны Джырчыны унукъдуруугъа ууланыб тургъан къара кючге, Совет власть къуруб кетгенден сора да, юлюш къошдула, Исмаилны творчествосу окъуучугъа эркин ачылыр джеринде тыйдыла.

Къарачай джазыучуланы организациясы бу ищде таукелсизлик, къарыусузлукъ этгенине ишексизме. Эшта, алгъыннгы ыхдырыуну ууу энтда тауусулмагъан болур! Аллай болумда, энчи башламчылыкълары бла, 1992 джыл Джырчы Исмаилны сайламаларын Москвада китаб этиб Семенланы Дахир, Чаушланы Исрафиль, Лайпанланы Билял чыгъардыла. Халкъларыны культураларыны, искусстволарыны, литератураларыны ёсюуюне джан аурутханла сау болсунла! Поэтни иги кесек назмусу кирген «Джырчы Сымайыл» деген бу китабдан сора 1996 джылны январь айына дери аны творчествосундан окъуучу къолуна алырча башха зат джокъ эди.

Нальчикде чыкъгьан «Минги Тау» журналны 199ол джылгъы биринчи номеринде, Семенланы Исмаилны 105 джыллыгъына аталыб, «Акътамакъ» поэмасыны бюгюннге табылгъан толу тексти басмаланды. Чыгъарманы басмагъа хазырлагъан, журналны баш редактору Бегийланы Абдуллах «Ал сёзюнде» былай джазады:

«Адам не къадар уллу, не къадар фахмулу болса, аны о къадар терен тунчукъдурургъа, о къадар ыспассыз этерге кюрешиб келген дуниядан чыгьар-чыкъмаз жашайбыз. Алай, Аллахха шукур, акъ сёз, таза сёз, керти сёз жокъ болмайды, ёлмейди, чыгъады бир кюнде жарыкъгъа, туурагьа, Исмаилны «Акътамагъыча». Бу закий чыгъарма энди басмаланады, юч жыйырма жылдан сора! Аны басмалауну «Минги Тау» кесине уллу намысха, борчха да санайды. Ана тилин, ата юйюн, туугьан ташын, тарихин, халкъын сюйген хар таулугъа «Акътамакъ» уллу къууанч боллугьун да биледи. Ол сейир этиб къаллыкъды тилибизни шатыклыгъына, байлыгъына, жюрек, ниет тазалыгъына, тёрени, адетни ариулугьуна, сюймекликни чууакълыгъына, эсни-акъылны теренлигине... Бу тауушлукъ зат эндиге дери чыкъмай тургъанына да. Бир шексиз, «Акътамакъ», тейри эшиги ачылгъанча, къарачай-малкъар миллет культурагъа, Тюрк дунияны алтын хазнасына жангы сёз болуб къошуллукъду».

Къарачай литератураны чынг мийик джетишими — Семенланы Исмаилны поэзиясы — бырнак болуб тургъаны — бюгюн да литература джашауубузну терен къыяулулугъун шагъатлайды. Джазыучуланы Союзу быллай чотну тюзеталлыкъ тюл эсе, аны магъанасы недеди? Мен ангылагъандан, къарачай джазыучуланы, республиканы джазыучуларыны организацияларыны да бюгюнледе баш иши — Семенланы Исмаилны творчество хазнасын толусу бла джашаугъа къайтарыуду.

Исмаилны китаблары чыкъмасала, Джырчыны сыйлагъан юбилей джыйылыула, илму конференцияла бюгюннгю окъуучугъа аны тин байлыгъын келтирген къууанч болмасала — барыбызгъа, бюгюннгю къарачай литературагьа — дуния литературагьа да, къарачай халкъгъа — бютеу адам улуна да ажымсыз заранды, къоранчды. Исмаилны бютеу чыгьармаларын окъуучугъа толусу бла къайтарыу, сёзсюз да, бир-эки адамны къолундан келлик иш тюлдю, поэтни ахлуларыны, джууукъларыны иши тюлдю — халкъны ишиди, Республиканы ишиди — Джырчы Исмаил бютеу халкъыбызны онгун кёргюзген адамы болгъаны ючюн, Дунияны адамы болгъаны ючюн.

Мен бу статьямда, Джырчы Исмаилны джашауу, чыгьармачылыкъ джолу этдирген бир къауум сагъышларымы джазама. Аллах айтса, литератураны сюйгенле, окъуучула, литературоведле, алимле уллу ишге кеслерини юлюшлерин къошарла, алай бла Къарачайны эм онглу адамларыны бирини керти тюрсюню, суратлау къадары келлик тёлюлеге да тин хазна болуб джетер, 20-чы ёмюрню болумун, къайгъысын-зауугъун, алда заманлагъа да ачыкъ этер. Аллах айтса, джыйылыр Исмаилны «сюрюую» «къошуна», къайытыр тин берекети халкъына!»
(Тоторкъулланы Къази-Магометни «Великий певец Кавказа китабындан»)

Sabr 21.10.2015 17:48:20
Сообщений: 7254
Биреуню малын урлагъан, назмусун урлагъан - аманлыкъды. Ким урлагъан эсе, аны атын ачыкъ айтыргъа керекди - алайсыз "Джулдуз атлы, балдан татлы" - "Балдан атлы, балдан татлы болуб тура" деб, Семенланы Азрет алай айтхандан не магъана?

"Сёз ючюн, Джырчы Исмаилны ачы къыйынлыгъын, бютеу джюрек инджиуюн, анасына учсуз-къыйырсыз сюймеклигин, аны ёлгенине джылауун-таралыуун джыйгъан «Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!» деген назму тизгинине къол этиб, анга кесини ауушхан анасыны атын салыб, кюу «джарашдыргьан» джашха-«поэтге» не айтхын? Тюз адам эталмазлыкъ ишди бу. Фахмусу, магьанасы дыккы джазыучу сермеб, къралны ауурлугъу, джамагъат болумну, ангыны бузулгъаны джетдирген къыйынлыкъланы тюбюнден ычхыналмай ёлген халкъ поэтни эм онглу тизгинлерини бирин тонау бла башына сый чакъырыб кюрешгенд, кесиникича газетледе, китаблада басмалагъанд. Гудучу «поэт» къаллай бир ыйлыкъгъа, бедишге ие болгъанын айтмай къойсакъ да — излегенин табады — ауушхан анасына биреуню башха къыйынлыкъдан сарнауун атау бла сыныкълыкъ, учузлукъ джоралагъанын эсгермезча джюрек дуппукълугъуна, ангысызлыгъына-антсызлыгъына сейир этерчады. Алай а бу мисал Исмаилны «душманлары» не адамла болгъанларын толу айгъакълайды.

Ай медет, ол тукъум гудулау къарачай литературада орунлу болгъаны аны сюйгенлеге барыбызгъа уллу бедишди. Власть Джырчы Исмаилны къурутду, энди аны аты ёмюрде СНГ табмаз, джазгъанларын киши джокъламаз деб тонагъанланы заман кеси ёкюндюрюр, боюнларына къаллай бир ауур джюк алгъанларына тюшюндюрюр , уруну арты къуру болгъанын энтда бир кере шагъатлар"
. Тоторкъулланы Къази-Магометни джазгъаны тюздю, алай а, сёз кимни юсюнден баргъаны айтылмайды

Аманлыкъ этгенни - ким да болсун - аты, тукъуму ачыкъ айтылмаса, аманлыкъ этиу тохтарыкъ тюлдю. Игилерин билгенча, аманларын да халкъ билирге керекди. Ахырат азабдан, дуния намысдан къоркъмагъанны - джамагъат налат бериб, аны бла да тохтамаса, законнга тартыб, неда экисин да этиб, тохтатыргъа боллукъду. Алай а, адам, терслигин, гюнахын бойнуна алыб, кечмеклик тилесе - анга башха тюрлю къараргъа да боллукъду.

Москвада бир Конференцияда, Джаппуланы Расул бла мен Горбачев бла бираз ушакъ этген эдик. Къарачай халкъны къаты ишлеген, уруннган халкъ болгъанын айта келиб, айраныбызгъа дери махтаб, сора "тогдашний режим, руководство виноваты перед вашим народом" деген эди. Ол "режимге", "руководствогъа " кесин къошамы эди - билмейме.

Биз кърал башчыланы, уллу къуллукъчуланы - Сталинни, Берияны, Сусловну - ала кибиклени хыртха урургъа болабыз. Ичибизден чыкъгъан аманлыкъчыланы уа - башындан келген терс оноуланы да джанлаусуз бардырыучуланы - къуллукъчу болсун, джазыучу болсун - сагъынмазгъа, неда атларын айтмай, ат башындан терслерге кюрешебиз. Алай бла уа терслик къалай хорланыр, къалай тохтар?.
sufilya semenova 21.10.2015 18:34:58
Сообщений: 75
Цитата

Сэстренка пишет:

Раньше, пока не узнала, что такое Эльбрусоид. Софья, изучите поближе этот феномен, и Вы только от того, что узнаете это, станете счастливым человеком! А что статьи и книги касательно, все можно сделать путем научных обсуждений, с доводами, аргументами. И это будет очень интересно. И для Вас лично, и для вас, писателей и литераторов, и для нас, читателей)).





Сестренка!
Вы умница, спасибо!
Да, я недавно вошла в Эльбрусоид, но в писательском деле обладаю некоторым опытом, поскольку издала 10 объемных книг на турецком языке, по 500-600 страниц, по истории, мифологии, фольклору гунно-карачаевцев, стихи, пьесы, учебник русского языка для тюркоговорящих студентов и.др., а потому имею представление о труде составителей и, безусловно, за это благодарна. К тому же Халимат Байрамукова была той волшебной женщиной, которая пришла в газету в самую трудную минуту и поддержала меня в деле публикации опровержения клеветнику, облившего отца и его творчество, незадолго до ее кончины. Никогда в жизни этого не забуду и поэтому, никогда к Байрамуковым у меня не может быть предвзятости или негатива. Я никогда ничего не забываю, а потому лично к Фатиме ничего не имею, кроме благожелательности.

У каждого человека есть талант на что-либо, а потому каждый должен заниматься тем, что умеет и может. А здесь получилось, как по Шекспиру: башмачник стал печь пироги.

И ошибка Фатимы в том, что малограмотных, недостойных, думающих только о своих интересах и ничего не понимающих ни в творчестве, ни в жизни отца, за последние 43 года, так называемых "потомков", она допустила до себя так близко, что прониклась их коллективной ложью, приняв это за действительность.

Меня в стране не было долго и они решили перекроить отца под свои амбиции, а Фатима не распознала в них недоброжелательства.

Вот о чем речь!
Из-за этой ошибки, сейчас предстоит очищение "Акътамакъ", зикиров и стихов от чужеродных вводов...

Что сказать?
При всем уважении к труду составителей, согласиться с этой книгой и пустить в жизнь - НЕЛЬЗЯ, как ни больно это сказать!
Думаю, Фатима и сама это уже понимает, поэтому, хоть и тяжело, надо заново подготовить книгу и издать, чтобы не стыдно было перед читателем и воздать должное отцу, который любил только ПРАВДУ и говорил о себе всегда только чистую правду, не скрывая ни бедности, ни гонений, ни страданий, потому что ЛЮБИЛ СВОЙ "ШАМ-КЪАРАЧАЙ" и никак не мог ему лгать! Это завещал он и нам!

Буду благодарна за правильное понимание моей позиции.

Здесь, также хочу выразить грусть, по поводу выпада Азрета Акбаева, который в недостойном стиле написал мне сообщение, что, прежде всего, унижает его самого.
Буду рада говорить и спорить в рамках виртуальной галантности. Говорить языком домохозяйки прошлого века, на уличной перепалке (а стиль таков) недостойно никого, и, особенно, мужчины!
Я уважаемая женщина! В Карачае враги отца и сводные братья/сестры, может быть и злословили на мой счет, в мое отсуствие, потому что мое присутствие в стране им не нужно, чтобы творить "чудеса" в творчестве отца, но я не та! И в вопросе "намыс" я буду повыше тех женщин, которых он считает "намыслы". Для меня, как для порядочной женщины и писателя, этот вопрос очень чувствительный. За свое достоинство непременно спрошу!!!
Буду рада, если ему передадите!

Сестренка!
Спасибо за Ваше мудрое письмо.
Вы не простая, это чувствуется. В Вас большая ДУША!
С уважением...
sufilya semenova 21.10.2015 21:42:25
Сообщений: 75
«Семенланы Азрет джазгъанды»-деб алдаб, ёлген къарнашын да алай бла сындырыб, «атасын бек сюйген», Элеккуланы Зубайда бла ишбирликчилери джазгъан «ЭКИ ЗАРАН, БИР ХАЙЫР» деген, СЕМЕН УЛУ ДЖЫРЧЫ СЫМАЙЫЛНЫ китабын къаралагъан джазыудагъы энтда бир башха ётюрюкге джуаб.

Энди, бу джазылгъан къаралау бла бирге, Сымайылны эки юйдегисини арасы ёмюрге айырылгъаны ючюн, хар затны халкъыма ачыкъ айтыргъа сюеме. Сёзню кеслери чыгъардыла, кертиге да кёллери къалмаз.

Болгъан-болмагъанны айта, къайдан не чурум табайым-деб, чучхуй-къаза келиб, бу «билимли» къаралаучу , «китабны тышы джараусузду»-дейди, алай бла да, китаб басыудан хапары болмагъанын, къаты, омакъ тыш къаллай бир ачха тутханын билмеген сант болгъанын танытады.

Азрет муну джазарыкъ тюл эди, не ючюн десенг, нени не болгъанын, 90-ларда къралда къаллай хал болгъанын, китаб чыгъарыр ачха да джолда табылмагъанын биле эди, алай бла бу кир джазыуну Азрет джазмагъаны былайда да, энтда бир кере, белгили болады.

Была, къуру мени атамы къаралагъан бла къалмай, кеси къарнашы, атасына да тамгъа салгъандыла.

Сорама бу «эгечге», ким берегенди бир сом атасыны китабын чыгъарыргъа, ким кюрешгенди аны атын акълаб, бир джангызыгъыз кюйшенгенин бузгъанмыды, бир Азрет болмаса?

Джашла, Лайпанланы Билял, Чауш улу Исрафиль бла Семен улу Дахир, сау болсунла, аты теблениб тургъан джырчыны китабын, ол къыйын джыллада, 90-ларда, кеслери ачха бериб басмалатхандыла. «Тюкенлеге салыргъа ашыкъгъандыла»-деген кир сёз, айтханны бетине налат бла бирге джабышсын -десек айыб боллукъ болмаз!

Китабдан бир адам да сом кёрмегенди, алайына чачылгъанды халкъгъа. Ол къыт джыллада, чачыу-къучуу болуб тургъан къралда, ортакълашыб ол китабны басмалагъанлары - бек уллу адамлыкъды! Аны бла атамы аты адабиятха джангыдан къайтды. Аллах не муратлары бар эсе да берсин!

Тыш адамла бютеу къара ишни этген заманда, «къой-къой»-деб тура эдигиз да? Иш джолуна киргенинде уа, «хазыргъа бисмилля»-деб арагъа кириб, ауур ишни этген джазыучулагъа, алимлеге, иш адамлагъа, бу тукъум аууз джетдирирге бетигиз къалай джетди? «Акътамакъ» ючюн Абдуллах Бегиев Азретге тёлегенни бизни юйдеги сизге сордуму? Бир сёз айтдыкъмы сизге? Не уа китабларын сатыб айланганла сиз тюлмюсюз? Бизни юйдеги атамы назмусу, джыры чыкъсын-деб кюрешеди, сиз да не гыл тюшюреуик –деб!

Фахмусузла атабызны газетде къаралагъан сагъатда, Союзну тамадасы аны вечерин этерге унамай, созуб тургъан сагъатда, барыгъыз да бек ариу биле тургъанлай болумну, биригиз баш къаратмай къойгъан эдигиз да? Азрет ортадан тас болуб, мен Дагерман бла къаугъалашыб, Кипланы Русланны, Байрамукъланы Халиматны (нюр ичинде джатсын), Кагийланы Назифатны(джандетли болсун) болушлугъу бла, ит сёзчюге джуаб басмалаб атамы атын тазалаб, ишни бери бургъанымдан сора, «сюйген джаш» болуб, мени тюртюб, кесин алгъа уруб, ортагъа алай чыкъмадымы, Азрет?

Бу затха джазыучула бары да шагъатдыла. Атасын сюйген, джан аурутхан бары бир болуб кюреширге керек заман эди, ол заман, алай манга болушлукъ этгенле, сиз болмадыгъыз!

Атамы юсюнде ёрге тургъанла, алай бла да клеветниклени уундан къутхаргъанла была эдиле:

Джерлери джандет болсун дейме- Чингиз Айтматовгъа, Байрамукъланы Халиматха, Сергей Михалковгъа, Генриэтта Миловидовагъа, Кагийланы Назифатха, Джаубаланы Хусейге – бу алим адамла бек кёб къарыу салгъан эдиле атамы ишине.

«Аллах узун ёмюр берсин»- деген тилек бла биргелей, атамы ишине джан атхан, унутулмазча болушхан, башха, уллу билимчилерибизни, джазыучуларыбызны, алимлерибизни, артистлерибизни, иш адамларыбызны атларын да былайда айтыргъа сюеме. Ала- Бегий улу Абдуллах, Лайпан улу Билял, Тоторкъулланы Казий-Магомет, Хубийланы Назир, Тохчукъ улу Борис, Гочия улу Руслан, Батды улу Азрет-Алий, Ёзден улу Казим, Семен улу Дахир, Байрамукъ улу Ислам, Лайпан улу Нюр-Магомет, Хапчаланы Роза, Заузанланы Асият, Чауш улу Исрафиль, Темрез улу Руслан, Боташланы Зинхара, Аппаланы Билял, сора биринчи секретарь болуб тургъан, аламат адам, Кипке улу Руслан эдиле!

Иш джолгъа киргинчи, клеветникле азаутиш болуб, мени къаралаб, юсюме атылыб тургъан сагъатда, ма бу адамла аркъа болуб, хар ким къолдан келген бла болушуб, атамы аты алай тазаланганды. Бюгюн аны халкъгъа мен джетдирген назму хазнасын да, кёзюгюз бла да кёрмегенсиз, ётюрюкчюле!!! Сиз билген джангыз 40-чы джыллада джазылгъан затладыла. Сорама сизге, «къызы», «торунлары», къайда эдигиз? Иш къайсы джанына ауарын сакълаб, харам-харам олтуруб турмаймы эдигиз?

Алайды да, «китабны тышы» хапар, къайтыб, уялмагъан ётюрюкчюлени бетине джабышсын!!!

Къаралауну андан арысын ызлай, «Исмаил»-деб джазылыргъа керек эди, Сымайыл-деб нек джазылгъанды?»-деген соруугъа тюбейбиз.

Да, хадаусла, халкъ, биз билиб, хар ким анга «ДЖЫРЧЫ СЫМАЙЫЛ», «АПЕНДИ СЫМАЫЛ»-дей эдиле. Сиз кесигиз да, уллу юйдеги, барыгъыз да «СЫМАЙЫЛ»-демейми эдигиз?

Алай аны ючюн джазылгъанды! Халкъгъа танылгъан аты-ОЛДУ! «Акъылыгъызгъа сохан туурайым»-деб бир аламат сёзюбюз барды да, ол былайгъа бек тыйыншлыды. Аты бла къалмай, суратына да тийишгенле, аны да уллу сёлешир чурум этедиле, нек салынмагъанды?»-деб чамланадыла. Нек салынмагъанын а билмейдиле, нек ючюн десенг, ишни ичинде болмагъанларындан, халны билмегенлеринден!!!

Хал а былай эди.

Мен Москвагъа, ол заманда Джазыучула Союзуну тамадасы, Михалковну юйюне барыб, хапарны айтыб, ол да, джандетли болсун, архивде танышлары бла сёлешиб, къаздырыб, атамы юсюнде бир тукъум бир тыйыгъычы болмагъанын белгилеген бир билги алгъан эди. Кеси да, тизгин тюбю кёчюрюу бла кёчюрюб, анга кёргюзтюрге алыб баргъан бир талай назмусун окъуб, артыкъсыз да Генриэтта Миловидова кечюрген назмусуна сейирсиниб, «быллай адамыгъызны сора чыгъармай нек турасыз?»-деб соргъаны бла къалмай, китабны хазырлагъыз, келтиригиз-деген эди. Былайгъа, ол аламат адамны эсгере, ол сейирсинген, Генриэтта Миловидова кёчюрген назмусун салайым:

«Ни зло, ни ложь, ни зависть ока

Не рождены природою при нас,

Мы обрели их в жизненный свой час,

Угаснут с нами, в миг, достигши срока.

Отпустим душу, временную нашу,

Едва испить успеем, жизни чашу.

Куда уйдет все то, за что мы бьёмся?..

В пучине вечности, все, равные, сольемся

И станем месивом, из коего Господь,

Вновь сотворит живой круговорот»

Перевод Генриэтты Миловидовой.

Михалковдан иги хапар алыб, Къарачайгъа къайтханымда, бек уллу зорлукъла башладыла. Бирлери – къара тынгылауда, бирлери-къаралауда, адамлыкълары болгъанла да- джырчыны джанынына туруб, Союзда, джазыучуланы джыйылыуунда бек сейир кенгеш болгъан эди.

Алайда да, Азрет бла Ханафий ( джандетли болсунла), кеслерин экиге тартдырыб, юйде атама бети менден бек ушагъан болмагъанлай, «бизден тюлсе»-дерге да тартынмай, бизни юйдегиге «джалгъан юйдеги» -деб бек ауур сёлешген эдиле.

Къаугъа уа «вечер этилмесин, мени атам ол джылдан джашды, алкъын вечерин этер заманы тюлдю» -деб къарнашла, аны юсюнден сёз чыгъаргъан эдиле.

Терс, тюз джазылгъан эсе да паспортда, бу джылгъа быллай бир нек тагъыласыз?-дегенге уа ауур сёзден сора джуаб джокъ эди.

Алай бла, эки юйдегини бир-бирине этген, шыбырдаучу джауланы къузгъун ышарыуларыны тюбюнде, атамы вечери этилмегенлей къалды, китаб басмаланныгъы да болмаз кибик болду.

Джаулары аякъланыб тургъанлары ючюн, местный архивле къазылыргъа керек болуб, анга да, сау болсун, Кипкеланы Руслан болушлукъ этиб, архивлеге къаралды, алай анда да атамы аллын тыйгъан, деулет салгъан тыйгъыч чыкъмады. Бир талай сатлыкъны «кляузаларындан» сора, башха аны намысына тиер зат табылмады. Алай бла, партия секретары Кипге улу Русланны буйругъу бла, тазаланган къагъыты бла, атамы аллы ачылды, тилчиле да, мур-мур эте, къабышдыла.

Уллу юйдеги, Москва бла Кавказны арасында, кирмеген джерим къалмай, тюбемеген адамым къалмай, джазмагъан джерим къалмай, атам айтханлай, «эки аягъым-ат, эки къолум-къамчи» болуб, ол иш къалай джолуна киргенин билемиди? Билмейди! Этмегенди! Кёрмегенди, андан былай базыкъ-базыкъ сёлешеди!

«Ат басханны джер биледи», ол къыйынны билген, кёрген, джюрегинден ётдюргенле, башда атлары айтылгъан адамладыла!

Атамы уллу юйдегисини уа бир бюртюк болушлугъу болмагъанды!!!

Айтханымча, сатлыкъла атамы ызына къайтырын чыртда сюймей, эзеу къурай айланганлары къулагъыма чалышыб, энтда бир чурум чыгъарыб кёмюб къоядыла-деген къокъуу ичиме кириб, Лайпан улу Билялгъа халны ангылатханымда, «а марджа, китабны хаман, бу аллы ачылггъаны бла басмалайыкъ да къояйыкъ, ким билир энтда бир фитна болмасын»- деген эди. Аны эштиб Азрет келиб, уруш-тюйюшню да унутханча этиб, «экибиз да бирге ишлейик китабны»-деб, сюелгенинде, мен да хатерин этдим, айтханларын кечдим, атамы саргъалыб тургъан къагъытларын чыгъардым, алай бла юч айгъа джуукъ заманны кюрешдик, джарашдырдыкъ, сора мен назмуларын Москвагъа, Билялгъа ийдим, ол да «Акътамакъны» алыб Абдуллахха кетди.

Ол къаты ишлеуден болгъан болур эди, суратын салыргъа мен унутуб, Москвада да Билял табалмай, басмагъа дженгил кирирге керек болуб, заман къысыб, китаб суратсыз алай къалгъанды.

Энди аны ды былайда чурум этгенлеге айтылыр сёз табылмайды.

Эй, атам айтханлай: «урсанг-ёлдю, сатсанг-келди», кеси джауунгдан аманы уа джокъ кёреем!!!

Ай, сизни ёсдюрген, джарлы атам-дегенден башха бир зат къалмайды!

Не этейик! Къарачайым кеси тёре болсун!

Изменено: sufilya semenova - 21.10.2015 21:55:59
Sabr 22.10.2015 03:10:30
Сообщений: 7254
sufilya semenova, бу китабны кёргенмисе? Интересные воспоминания

СЕМЕНЛАНЫ МАРУАны «Ёмюрню ызлары китабындан»:

«Мен таныгъанлы Anna акь сакьаллы эди. Мен аны джаш сагъатын кёрюрге бек сюе эдим. Джаш аталары болгъанлагьа да бек сукълана эдим. Бир кече: "Anna, джаш заманынгдан бир хапар айт”, - деб буудум мен. Эки къашын тюерек этиб, уллуракъ ауазы бла: - Сизни атагьыз, Эжиу, алай къарыусуз джаш тюл эди. Бизни кесибизни Семенланы Къасым болмаса, мени Къарачайда киши джыкъмагъанды, - деб башлады атам. - Атамдан мен 14 джыл болуб къалгъан эдим. Андан бери юй башчы болуб келеме. Атамы хайт деб къызыл къанджал баш юйлери бар эди. Мени акъылым бла, ала аман юйле тюл эдиле. Мен омакълыкъны, тазалыкъны бек сюе эдим. Тойлагьа чыгьа эдим. Тепсерге уста эдим. Къызла, ол юйлени меннге азсыныб, ийнар этген эдиле..»


http://www.elbrusoid.org/upload/iblock/65f/65f19446b250b00eb13d36156294fed6.pdf
Айгюль 22.10.2015 11:53:51
Сообщений: 35
Семенлени Исмаилны "Минги Тау" китабына (Эльбрусоид фонд чыгъаргъан 2-томлукъну экинчи китабына) джазылгъан Ал сёз:



«…ДЖАРЫКЪ ДЖУЛДУЗ КИБИКДИ»

Ёмюрледен бери да джыргъа, назмугъа миллетде уллу сый бериле келгенди. Миннген атын кесини къанатларыча кёрген таулу киши: «Тейри, ол джыр бир иги атны багъасы барды», - деб, джаратхан джырын атына тенг этиб сёлешгенди.
«Джыргъа уста, джарыкъ джулдуз кибикди», - деб, джырчыгъа да джулдуз багъа бергендиле, сюйюб къонакъ этгендиле, тёрге ётдюргендиле, сёзюню сыйын, къачын кёргендиле.
«Джылына кёре – джыры», - деселе да, иги джыр, заман чархындан тюшюб кетмей, къанат джайыб, миллет эсинде джашаб турады. Анга шагъатдыла Семен улу Исмаилны «Минги Тау», «Акътамакъ», «Анам», «Чалкъычыкъ» деген эмда башха джырлары. «20-чы – 30-чу джыллада уа Джырчы Сымайылсыз бир керти къууанч ётмей эди», - деб айтыу барды.
Фахмулу джырчыны джюрегинден чыкъгъан джыр, ол кеси «къанатларын къакъгъан» бла къоймай, тынгылагъаннга да къанатла битдиреди. Семен улу аллай джырчыладан эди. Ол Аллахдан тилерин да, халкъына айтырын да, анасына теджерин да, сюйген адамына сезимин да, сабийлерине эсгертирин да зикирлеге, джырлагъа салгъанды.
«Авторну поэт болуууна, макъамла чыгъарыууна да ол джыллада, ангысына сингиб къалгъан зикир музыканы, магъанасы да бек теренди», - деб джазады Исмаилны джашы К-ЧР-ни халкъ поэти Семен улу Азрет, эсге тюшюрюулерини биринде…
Чыгъармачылыкъ джолуну ал сюреминде, зикир макъамла аны джюрегин байындыргъанча, Исмаил да, халкъны зикир хазнасын байындырыугъа энчи юлюш къошханды.
«Джюрекде ийманны уятхан, акъылгъа ашау берген, ангыны тюзюне бургъан кючю барды зикирни, - деб чертеди «Зикирле» дуния джарыгъын кёрдюле» деген статьясында журналист Ёзденлени Якъуб. - Алада халкъыбызны дин, тин, тил, байлыгъы да, терен культурасы да ариу халда кёрюнюбдюле. Ала муслиман поэзиябызны классика юлгюлеридиле. Аны бла, бирге тарих джолубузну, асыл миллет шартларыбызны да эсге саладыла… Зикирни, дууаны, тилекни да бир белгили алгоритмлери бардыла: Аллахха махтау салыу, шукур этиу, файгъамбаргъа салауат салыу, ызы бла тилегинги айтыу.
Алай болгъанлыкъгъа, Семен улуну зикирлерини энчи шартлары да барды. Сёз ючюн, таза къарачай литература тил бла джазылгъандыла ала. Чыгъарманы ич магъанасын, сезимин берген сагъатда башха бирлени эниклерге кюрешмейди, кебге урулгъан хазыр формулалагъа, къадалыб турмай, къарачай тилни эркин ойнатады, эстетика джаны бла да таб тукъум джасай биледи».
Къурандан, Хадиследен да терен хапары болгъан Исмаилны фахмусуну кенглиги, тилини байлыгъы зикирлеринде да толу кёрюнедиле. «Атам 1960 джыллада Дагъыстанда, Буйнакскеде, арабча окъуб, афендилик къагъыт алгъан эди… - деб билдиреди Семенлени Маруа[1] 2000-чи джыл атасыны зикирлерине джазгъан ал сёзюнде. - Аллахха бек ийнаннган, Къуранны азбар билген, араб тилге уста, терен назмучулугъу, макъамчылыгъы болгъан, 1200-ден артыкъ зикир тизгин джазгъан билимли адам эди. Аны кёб муслиман китабы къалгъанды.
Меккядан атасы келтирген пес бёркю, абасы, уллу сары Къураны къолундан тюшмей эдиле. Ол кийимлени кийиб, алай намаз эте эди.
Семенлени Исмаилны тамыры: Хуштана хаджи, Хусейн хаджи, Оштана хаджи, Къалтур хаджи, Окъуб хаджи, Умар хаджи, Унух хаджи. Умар хаджи бла Унух хаджи Кябада ёлгендиле… Кёб талпыса да, атам хаджи болалмады. 1981-чи джыл июль айны 31-де (оразаны ахыр кюнюнде) Терезе элде ауушхан эди».
Джетмиш джылны динсизликде джашатхан кърал, кёб сыйлы сёзюню унутдургъан эди. «Къадарны», «къыяматны» «буйрукъну», «аджалны», «кераматны», «намазны», «айыбны-бюсюреуню», «сууабны-гюнахны», не болгъанларына сагъыш этмей, джахилликде талай тёлю ёсгенди. Бюгюнлюкде Исмаил афендини зикирлери, къарангыда, узакъ джарыкъ кесине чакъыргъанча, Аллахны эсгертген джолну кёргюзедиле.
«Зикирлени ариу суратлау тиллери, макъамлары адамланы джюреклерин эритедиле. Исмаил кесини фахмусуну теренлиги бла, сёзюню тамамлыгъы бла бизни, Аллах джаратхан джанланы барыны, Уллу Аллахдан насыб, саулукъ, рахат джашау, ашхылыкъла тилеген тилеклерибизни дин назмуларында толу кёргюзеди», - дейди Аджилени Ислам хаджи да, Исмаилны джангы чыкъгъан «Зикирле» (Черкесск, 2011) китабыны юсюнден джаза.
Семен улу джашагъан ХХ-чы ёмюрде миллетни джашауунда къара, къыйын, ач-джаланнгач кюнлери кёб болгъандыла. Ол болумда къууанчны белгиси бола билген, джарыкълыкъгъа къуллукъ этген адамлагъа джамагъат бек тартханды. Къууанчлагъа тансыкъ миллет Семен улугъа разылыгъын билдире, анга «Джырчы Сымайыл» деб атагъанды. Аны зикирлери джашауну, ахыратны юслеринден сагъышландыра эселе, джырлары адамны къанын ойнатхан, джюрегин айнытхан, кёлюн кёлтюрген, насыблы болургъа алландыргъан, ёхтемлик сезим туудургъан музыка чыгъармаладыла. Аллай татлы сезимле уа, джарсыуладан башларын алалмагъан адамлагъа, артыкъ да бек керек эдиле!
Сени джырынг халкъ ауазы болмай эсе,
Аллай джырчы керек тюлдю Къарачайгъа! –
деген поэтни керти да джыр хазнасы халкъны ауазы болуб тургъанды.
Халкъ джырчыны Ата джурт къазауатха дери джазгъан назмуларыны асламысыны, «Акътамакъ» поэма да ары кириб, макъамлары болгъанды. Джашы Азрет, башхала да айтхан бла, Семен улуну джюзден артыкъ джыры джырланнганды. Ол джыллада чыкъгъан китабларыны атлары огъуна кёргюзеди аны: Джырла. (Микоян-Шахар, 1937). Джырла бла назмула. (Микоян-Шахар, 1938). Джырла бла назмула. (Микоян-Шахар, 1939). Баболаны Сапарны эсге тюшюрюуюнде да барды анга шагъатлыкъ этген сёзле: «Мен назму тизген эсем да, джыр джарашдыргъан эсем да, мардасыз уллу къыйыным кетиб, мангылайым терлеб къурашдырыб тургъанма. Эндиги тёлюча, эсиме келген тизгинчикни, дженгил огъуна къагъытха чабдырыб, андан copа, аны ызындан келлик тизгинни сагъышына кире турурча, мадарым болмагъанды. Орус окъууум джокъду. Назму бла алай да кюрешмегенме, кёбюсюне джырла бла талашханма. Мени устазым, джыр нёгерим да Къобан эди. Аны джагъасына барыб, шууулдагъан тауушуна тынгыласам, ол таууш эжиуча болуб, башыма бир тюрлю бир макъам келе эди да, сора мен, ол макъамны тас этмегенлей, сёзле излеб башлаучан эдим. Алай бла къуралгъан джыр мени эсимден бир кюнню да кетмей эди», - дегенди поэт зулмучулагъа…
Семен улуну эм кёб джырланнган джыры «Минги Тау» болса да, эм сейир, эм ариу, эм терен джыры «Акътамакъды». Джырчы Сымайыл тохсан джыл джашаса да, поэманы джазыб бошамагъанлай кетгенди:
Мен Акътамакъны таныгъанымда,
Отуз джылым да джетмейин,
Тохсан джылыма келгенимде да –
Сюймеклик дертим кетмейин...
«Акътамакъны» сёзлери сюйген джюрегинде туугъан эселе, «...Джумарыкъны джырлагъаны, гуждарны сызгъыргъаны, бусакъ чапракъланы шош аязда харс ургъанлары» – ма аладыла Акътамакъны макъамы… «Эй!» деб созулгъанын да, Махар Аягъында сууну шууулдаб баргъан тауушуна ушатыб», табигъатдан алгъанды. «Акътамакъда» аны белгилеген тизгинле да бардыла:
Джумарыкъ джырлай джырынгда,
Гуждар сызгъыра эжиуде.
Субай бусакъла аяз ушакъда,
Джырынг джырланнган кёзюуде…
Къалай-алай да, «Акътамакъ» поэма халкъыбызны тин гёзенини эм сейирлик накъут-налмаз терегиди, «дунияны алтын хазнасына джангы сёз болуб къошулгъанды». Сюймекликни тазалыгъына, ариулугъуна, кертилигине, ёлюмсюзлюгюне эсгертмеди:

Эй! Багъангы берген, алмайын сени,
Багъангы билген алгъаед.
«Къарачай-малкъар поэзияда джырланыб окъулгъан поэма, сынгар «Акътамакъды». Ол джорукъ – джырлаб окъуу – Азияны башха халкъларында (къазах, къыргъыз, узбек, таджик, дагъыда бирсиле) джюрютюледи. Бизде да, «Акътамакъны» окъугъан адам, окъуб бармай, джырлаб барса, поэманы да магъанасы чыгъа, авторну мураты да толлукъ эди», - деб джазады джашы Азрет.
Бу китабны къолуна алгъанны аллай мадары боллукъду.
«Мен бир алим бу дунияда кёбге тёзген...» - деб джазгъан поэтни кесини къадарыча, чыгъармаларыны джазыулары да къыйын болгъандыла.
Асыраргъа да кюрешдиле,
Джаным саулай.
Джырымы да юлешдиле,
Джаным саулай, -
деб бош айтмагъанды поэт.
Белгилисича, поэтни бир бёлек чыгъармасына джалгъан иеле табылыб, талай джылны тургъандыла. Джашы Азрет, атасыны осиятын толтура, джырларын керти иесине табдырыб кюрешгенди. Ол 1988-чи джыл «Ахратха письмо» деген назмусунда «тас» болгъан макъамланы къайдагъыларын хапарлайды атасына:

…«Минги Таудан юсюме»... деб
джырлагъан да,
Макъам джанын «Аууал айдан»
Урлагъанды…
«Сюрюучюню» макъамыны
Арт джанын да
«Джаш болдумдан» алгъандыла,
Бил аны да…

«Возьми меня в Балкарию»
Деген макъам,
«Салам тондан» алыннганды
Тюзю, атам!..
Ма, сёз ючюн, макъамчыгъын –
«Арбачыны»
Алгъандыла «Колхоз» деген
джырдан муну…

Барсам, сени талай малынг
Бир джаякълаб,
Отлайдыла, керпеслениб,
«Айджаякъда».
«Кёзлеринг кёзюр ойнайла,
Сёзлеринг джюрек байлайла
Ариуну эшиги джабылсын,
Ариуну кёбле сайлайла»…

Барсам, ол а, Адыгейде
Бир джазыучу.
Мысхытханын къайтармазгъа
Бек базыучу…
…Къулакъ салыб тынгыласанг
Пикирлеге,
Джырладача, урлау джокъду
Зикирледе…
«Буюрулгъаннга тюбедим» деб, башын Аллахха салгъан закий, дагъыда, джашына, бизге да «кёл эте», «мутхуз кюню булутдан чыгъарына» ийнаннганын, фахмусуну ёлюмсюз болгъанына ышаннганын айтады бу аламат назмусунда:

Мени Аллахым меннге берген хаух джанны,
Узаймайын сыйырлыкъды, аллыкъды.
Мен ёлсем да, айтхан сёзюм барысы,
Ёллюк тюлдю, сизни къатыш къаллыкъды…

Джырларыкъма къууанчлада, тойлада:
«Акътамакъны», «Минги Тауну», «Анамы»...
Ана тилим тас болмаса джашауда,
Унутурукъ тюлдю халкъым аланы.

Маулутлада зикирлерим айтылыр,
Къууанчлада алгъышларым этилир…

Зикирле, джырла да ноталары бла берилгенлери, джангы китабны баш махтаууду. Семен улуну джазыучу къызы Маруа атасыны зикир, джыр макъамларыны асламысын ноталагъа тюшюртгенди. Бу иш не дараджада этилгенине устала багъа берирле, биз а Маруагъа бюсюреу-спас этебиз.
Джырчы Сымайыл миллетге къойгъан джыр хазнаны джыйыуда, сакълауда, къагъытха тюшюрюуде, алай эсе, халкъгъа къайтарыуда, бу китаб да бир уллу иш болуб къошулады. Алай а этиллик алкъын кёбдю.
Семен улуну экинчи китабын ноталары бла 57 зикир, 19 джыр эмда 9 дин назму къурайдыла. Ала бла бирге алимлени сёзлери, джазыучуланы, таныгъанланы, юйдегисини эсге тюшюрюулери, поэтге аталгъан назмула китабха энчи бёлюм болуб киргендиле. «Минги Тау» китабны суратла, чыгъармаларыны тизими эмда поэтни юсюнден джазылгъан эсге тюшюрюуле, илму статьяла, аталгъан назмула тамамлайдыла.
«Ана тилни таза-тикирал билген…», «айтхан джырларын сейирлик тенглешдириуле бла таб къураб, уста, мийик дараджада джырлагъан…», «тамам ариу къонгурау-булбул ауазы болгъан» Джырчы Сымайылны зикирлери, джырлары, назмулары да къарачай-малкъар тил барлыкъда, нарт таурухларыбызча, ёмюрледен ёте, джашаб турлукъдула. Инша Аллах!
Байрамукъланы Фатима,
джазыучу.




[1] («Ас-Алан», М., 2001 дж., №4, б.338-410.).
sufilya semenova 22.10.2015 19:20:47
Сообщений: 75
«Эки заран, бир хайыр»-деген къаралауну бир башха ётюрюгюне да джуаб.

«Акътамакъгъа » ма былай къол джетдирилгенди.

Былайда, Азрет басмалагъан вариантдан бир эки кесек салайым. Джамагъат кеси бир къарасын да болумну бир кёрсюн:

«Бизге келинчик боллугъунгу уа

Анам кёргенди тюшюнде,

Эй! Джерклени ичинде субай наратча

Сен тенглеринги ичинде»



«Джалынчакъ къонакъ тигимчи,

Сюйгенчигимсе биринчи

Эй! Биреу къолунда кёргюзтмем сени

Аджалым джетиб ёлгюнчю»



«Эй! Томураулада кючлю тоба этдим,

Сени Гебенлагъа элтирге,

Эй, мен сени керсем, унутуб къояма

Джарыллыгъымы этерге» д.б.

Ижалагъа айтылгъан махдауланы къойуб, былайда «сюйгенчигимсе биринчи», «Гебенлагъа элтирге», «Томураулада кючлю тоба этдим» эм да «бизге келинчик боллугъунгу» тизгинлеге бир къарайыкъ.

Была Джырчы Сымайыл айтыр сёзлемидиле? Атам адебни бузгъан бир сёз айтмагъанды, сюймеклигин башха сёзле бла билдиргенди. Сора «гебен, томурау да» былайгъа нек сугъулгъандыла?

Атам асыл суратлау тил бла джазгъанды, сюймеклигин адебни бузмагъан, юсю джабыкъ, магъанасы керилген сёзле бла айтханды:

Сёз ючюн, атамыкъыла быладыла:

«Хэй, Хан Балыкъгъа къармакъ атханма,

Илиниб чыкъсын а, чырмаусуз»;



«Ой, алтын сагъат ишлеялмайды

Кюнде къургъучу къурулмай,

Хэй, Хансеменледе алай джашарса

Ол, ариу сыфатынг бузулмай»д.б.

Башда берилген тёрттизгинле, атамыкъы тюлдюле, кеслери да, къанау адамгъа, не да сантыракъ къатынга джарашхан сёзледиле. Поэманы ичи уа быллайладан толуду.

Окъугъанымда ичим джанды.

Бу тукъум атаны сюймеген а эштилмеди, кёрюлмеди!!!

Бу тукъум затланы, Тебуланы Шукургъа хапар айтхан сагъатында да айтхан эди Зубайда, атам къарангы адам болгъанды, окъуу, джазыуу болмагъанды-деб, джюрегибизни бек къыйнагъан эди, алай, «сер болгъан болур»-деб сансыз этиб къойгъан эдик, бир къауум «алимле» анга джол салыб, сандыракъ джыярыкъларын а ким биле эди! Былай боллугъун билсем, кимни не мысхал тартханын, ол заманда халкъгъа ачыкълар эдим! Алай, не медет!..Къара джюрек къара ишин этди!

Атам а арабча уста эди, тюркча да сёлеше эди, арбча, латинча да джаза эди, кирил бла да къол салыучан эди.

Москвагъа мени араб тенгим, Яхья Ахметге арабча джазгъан мектубун, Египетли джаш окъугъанында, аны къарачайлы болгъанына, арабда да джашамагъанына ийнанмагъан эди. Аны башы бюгюн да сауду, сорургъа боллукъду.

Ол усталыгъы джазыуларында да эсленедиле, тюрк, араб сёзле, анда-мында, хайырландырыладыла.

Къалай айтылыр Сымайылгъа къарангы эди-деб?

Тоба, Зубайданы къаралыр кереклиси барды! Аллахха ийнанганына да минг шагъат керек!

Адам атасына быллай джаулукъ да къалай этер? Не уа, 43 джылны атасындан узакъда джашагъан, бир кере юйюне къонакъгъа келмеген, бир къарангы тиширыугъа атамдан хапар сорургъа алимлерибиз, журналистлерибиз нек атылдыла?

Муну тюбюнде арт иннет джокъму дейик? Кёрюнгенге кёре, арт иннет ортадады: «учхара затны айтыр адам керек болгъанды».

Бу джаланны джазгъанланы бетине, айтхан затлары бары да, айыб мухур болуб басыллыкъ тюлмюдю?

Андан ары, къаралаучула, «Кюу» назмугъа келедиле, сора анга уллу салауатны макъамы бла айтылгъанды – дейдиле. Ауз ачылыб къалгъан десек, джангылыч боллукъ болмаз, не шашхан джазады, не да ит джюрекли биреу. Адам ётюрюкге бир кирсе теренден-теренге кете бара кёреме! Салауатны макъамы къарачай джыргъа салынырча ёлчеде тюйюлдю сора, аны къалай саллыкъ эдиле «Кюуге»?

Хай-хай-хай- дегеден башха джукъ къалмайды! Къатыбетлилик-деб мынга айтыла болур!

Андан ары, назмуланы къайсы джыллада джазылгъанын кёргюзтген тариххе атыладыла, ол терсди, «джырчы джангыз 37 джыл джашагъанча болады»-дейдиле. Шо муну джаза тургъан адамны узункъулакъ болгъанын, экитомлукъну хазырлагъанла къалай эслемегендиле? Китаб чыгъарыуда азау джаргъан Азрет, быллай тели-мели затны джазарыкъмы эди? Хар джазыучу биледи муну: китаб темагъа кёре бёлюнюр, хар бёлюмню ал сайфасында да, къайсы джыллада джазылгъаны салыныр.

Бу кюлкюлюк зат кёрюнмей къаллыкъ зат тюл эди бир джазыучугъа, къаугъа керек болгъан болур да, серегуралагъа джаздыра бергендиле-деген оюм акъылгъа келмей къалмайды.

Андан ары уа, къызгъандан къыза баргъан абракадабрачыла, хахай-туай эте, «Джырчы Сымайыл» китабны (1900-1937) деген кесегинде къуру 13 назму басмаланнганды», алай нек болгъанды, андан кёб джазаргъа керек эди-деб, чот-хесаб этиб башлайдыла.

Да юйюнге къар джауарыкъ, сюргюнде, тутмакъда, ачлыкъ-джалангачлыкъда эзилиб, болгъаны талан болгъан бир адамны бютеу назмулары къалай сакъланныкъ эди? Артда эсгере, айта, джаздыра туруучан эди. Аны кабинети, компьютерими болгъанды да сюргюнде, хар заты джыйылыб-къыйылыб турурча?

Башында тутхан затлан, айтыргъа аллы айланган сагъатда, джазыб ала эдим, джыя эдим, кёбюсюне мыдах эди, уллу юйдеги таныгъан заманладача тюл эди атам. Мен аны кюлюб бек аз кёргенме десем, антыма ёлмем. Аны бизни юйдеги барысы да айтырыкъдыла. Анга этилген артыкълыкъ анга ёмюр бушуу мухур салыб бошагъан эди. Андан эди сёз урумуну тюрленгени да, назмучу хатыны башхалыгъы да. Уллула уа андан не билсинле! Келген, къарагъан, болушхан джокъ эди да? Атам бизни бла бирге саман этиб, юй ишлеген сагъатда, бичен чалгъан, аргъыш этген сагъатда, бири башын къаратмагъан юйдеги, аны артдагъы джашауундан не билсин?

Сталинни заманында джазылгъанладан ары къараялмагъанладан бек узакъгъа кетген, философия теренлиги болгъан, ёлюм, джашау, алам темалада назму айтыучан эди атам.

40-чы джылладагъы назмуларына уа, кеси чам этиб, «энди ала ат юсюнден властха -деб айтылгъан бир затла эдиле, къызым»-деучен эди.

Уллу юйдеги уа «алагъа къаралыб, ала салыныргъа керекдиле китабха»-деб, дуния кёрюшлери кериде къалыб кетгенин кёргюзте, атамы керти чыгъармачылыгъына тамгъа тюшюре, аны джауларыны тирменине суу тёгюб кюрешедиле. Бу да ачыкъ джаулукъ этиудю!

Атам быллай назмула джаза эди арт джыллада. «АХЫР АЙТЫУЛА» къол джазмасындан бир юзюк берейим. Иншааллах, къаламгъа алыб, къыйырына да бир талай болмаз тизгин къошуб, тюрлендирилген этгенди -дерге уялырла, бу джол.

Алай, ким биледи, бир башха къатынны картын «анамды» -деб халкъгъа джутдургъан, ким да билген, Багъатырланы Айша-Ханымгъа этилген джырны, Анисатха этилгенди-деб Акътамакъны ичин чанчхакълагъанла, аны этерге да тартынмазла.

Болса да… бир къысха кесек берейим:

«…Джашлыкъ-джолгъа атланыучу бёгекди,

Къартлыкъ-джандан таяныучу безгекди.

Джашлыкъ-мурат толуруна ийнаныр,

Къартлыкъ-дуния хаухлугъуна къыйналыр.



Джашау-деген, джашагъанны сынайды,

Къаллай бир джюк ташыр - деб а къарайды,

Эй, джазыуум мени-теплер тепледи,

Эм ауурну алыб манга джюкледи…»

Быллай атаны алай чарт-гурт этерге боламыды?

Айыб болсун ол тели-мели къаралауну ортагъа чыгъаргъанлалагъа да, алагъа нюзюр бергенлеге да, аны китабха сукъгъанлагъа да, юйдегиден былагъа джан басханлагъа да!

Атамы къачы урлукъду барысын да!

Андан ары ызласакъ бу джазыуну, назмуланы аз кёрген «акъыллыла», андан ары чот этиб, хар джылда ненча назму джазаргъа керек болгъанын, бёлюб, ёлчелеб, энин, бойун тартыб кюрешгенлери, тюрк къарачайда, сау сёзю болмагъан бир бухгалтер къатын барды, «деулет тамаданы советнигиме»- деб, хар джерге сугъулуб айланган, аны къол ызына ушады, не ючюн десенг, къаралауну джазгъанла , аллай тинтиу бла санау, бёлюу, орта сан чыгъарыуну биллик тюл эдиле. Ол а эки джыл бухгалтерлик окъугъан къатын, эшда болушхан болур.

«Усталыкъ» китаб чыгъаргъанлагъа андан къакъгъанын къараламаны кёргенлей да ангылагъан эдим. «Тенг тенгни табады» -халкъым айтханлай, не этериксе, Аллах ол «дараджалы» «советникледен» айырмасын, къаралама джазгъанланы да, аны китабха салгъанланы да!

Алай бла, быланы санау къым-тымына кёре, атам джылда аз назмуму джазгъанды, огъесе назмулары урланганмы этгенди?-деген магъанагъа сёзню сюрюклейдиле.

Ай джарлы джанла! Ай, Аллахдан юлюшсюзле!-дегенден башха бир зат къалмайды.

План бла джаратыучу адамла ишлемейдиле, хадаусла, назмучула-джюрек да, баш да бирден толса тёгюледиле! Керти шайыр деген да буду, ансы, оруслула айтханлай, «тяп-ляп» этиб, танышлыгъын хайырландырыб, бир китабчыкъ басмалаб, аны да сатаргъа джан атхан, назмучу да-тюл, шайыр да болаллыкъ тюлдю ёмюрде. Атам джюреги толса айтыучан эди. Аллай заманлары уа, джашауну тарлыгъы, къыйынлыгъы, тюшюнюулерини ауурлугъундан, аз бола эди.

Алайды да, къараламаны бу «бёлюмюне» да джуаб бердик дейик.

Багъалы Къарачайм!

Атамы экитомлугъуна тыйыншлы кёрюнюб «алимле» салгъан сандыракъ алкъын узунду.

Тюркле айтханлай: бу абук-субук сандыракъны ызына къайтарыуну алкъын арты келе-келе турлукъду.

Сёзню бу бёлюмюн тамамлай айтырым а бу тилекди:

«Акътамакъда», ол къараламада не къадар керти зат айтылгъан эсе, бу къара ишни этгенле, аллай бир джыл джашасынла!»

Амин Аллах, дейик да Джаратхан буюрсун!!!
sufilya semenova 22.10.2015 21:04:32
Сообщений: 75
№5.

ДЖЫРЧЫ СЫМАЙЫЛНЫ экитомлугъуна салынган, «Эки заран, бир хайыр»-деген, джашаууна, джазгъан затларына да тамгъа салыр умут бла этилген КЪАРАЛАУДА, алкъын джууаб берилир бек кёб джалан-талан болгъаны ючюн, энтда бир ыхдырыу джазама.

Халкъым айыб этмесин, кёб сёлешилди-деб, алай бу ётюрюк ызына къайырылмай къалса, артда, алдаула бир-бирине джалгъаныб, зарла да бири-бирине тагъылыб, атамы джашау ызын, назмусун, джырын да талар онг чыгъарыкъды.

Алай болур ючюн этилген болур бу къара иш ансы, джырчыны хазнасына, намысына да джан аурутхан алимле, сант адам джазгъаны белгили болуб тургъан, асылсыз, тамалсыз ётюрюклени, китабха салырмы эдиле?

Къаралауда, джазыуну да «Азрет джазгъанды»-деб алдай, къаралаучула былай джазадыла»: «былайда поэтни творчествосуна эс бёлмегенлик, аны затын джыймагъанлыкъ, адамланы ийнандыралмагъан ётюрюкле – бары да къол аяздача кёрюнедиле. Мен – Исмаилны закон бла тюл, адет бла къагъытчысы, поэтни хар несин да иги билеме».

Эм башда, бу болумсуз айтыуну Азрет джазса, атама «Исмаил» - деб айтырыкъ тюл эди, «Сымайыл»-дерик эди, сора «поэтни хар несин да иги билеме»-деген а, былайын, джаш тёлюден бир мангырамаз «торун» джазгъанын абба-ачыкъ танытады.

Ол айтыуну къуралгъан хали, джазгъанны ичиндеги зарлыкъ бла ёге кёрюбболмагъанлыкъ къалай къаты болгъанын кёргюзтген бла къалмай, кесин мирасчы (наследник) этерге талпыгъанын да ачыкгъа чыгъарады, «быланы ауруулары уа бу кёреме!»-деген акъыл да, кесин сакълатмай ортагъа чыгъады.

Былайдагъы сандыракълагъа джуаб бериб кюрешгенни хайыры джокъду, аны ючюн, Азрет келтириб, «мен джазыб алгъанладыла»-деб, китабха салынган 16 назмуну атларын джазайым да (хыртха урулгъанла да аладыла), аны бла сезню бошайыкъ.

Бу назмула атамы арт джыллада джазгъанларыны сёз урумуна келишмегенлери ючюн, башда айтханымча, «салмайыкъ»-деб кюрешген эдим, алай Азрет къоймады, салдырды.

Тюзюн айтсам, бу назмула, текеле мюйюзча, атамы бютеу терен магъаналы, мыдах назмуларындан айры болуб, 30-чу джылланы хауасын китабха келтириб, арт джыллада джазгъанлары бла хоншулашалмай тура эдиле да, сёз чыкъгъаны, бир джаны бла, иги болду, джангы китабха аланы салмаз онг чыкъды.

Ким биледи, не мурат бла келтирилген эдиле бу назмула, нек салдырылгъан эдиле китабха?

Айтханымча, Азретни келтиргенлери быладыла:

1. «Сталин деген чуутлу»

2.»Эчкиге гакгы табдыргъан»

3.Тилчи хоншума»

4.Хрущевгъа»

5.Межгитни кюую

6.Махар гарагъа

7.Бал чибинни джыры

8.Будённаны джыры

9.Край олимпиадагъа тебрей

10.Чаганы джыры

11. Зорлукъну джыры

12.Къайдады революция

13.Ленин бла тюзлюк

14Кюу

15.Джамбулда(6 куплет)

16.мЕЖГИТНИ КЮУЮ (3, сегиз тизгинли, назму)



Къайтарыб айтайым: мен быланы къошаргъа да излемеген эдим, не ючюн десенг, атам ол эски тюшюнюуюнден, джазыу халинден, эсги сёз урумундан эртде айырылыб, арт заманлада, башха ёлче бла, ауур магъаналы назмула джазгъаны ючюн, быланы къошуллугъуна разы да тюл эдим. Алай Азрет къоймай салдыргъан эди.

Быланы ичинде «Джамбулда» -деген назму, айтханымча, 6 куплет болуб келиб, «Болат къошчуда» - деген назмусу узун болгъаны, сора экиси да назму ёлчеси бла бирча болгъанлары ючюн, аны къысхартыб, 7 куплетин андан алыб, къарыусузакъ кёрюнген, 6 куплет болгъан, Азрет келтирген, «Джамбулда» деген назмугъа келишдириб, аны артына мен салгъан эдим.

Азрет «атамдан джазгъанма»-деб келтирген, ма бу тёртизгинле эдиле (6 куплет):

Тартама-кесмейди чалкъым,

Батханды-чыкъмайды халкъым,

Иги бла айтмайла атын,

Ким билир, не болур артын.



Окъуйла законну шартын,

Бичелле халкъыма тар къын,

Айталла: уян, тын, тартын

Билмейме, не болур артын.



Джюрегим болгъанды салкъын,

Бушуулума мени сартын,

Къуанч келирми бир джартын,

Билмейме, не болур артын.



Тюшмейди кишени алкъын,

Халкъымы джашын эм къартын,

Къаздым къайгъыны къат-къатын,

Билмейме, не болур артын.



Сынайма хар кимни къартын,

Халкъымы халиси алтын,

Сакълайма Джамбулну къатын,

Билмейме, не болур артын.



Сюймейме дунияны затын,

Дуния мал законга сапын,

Мыдахды сабий, къыз, къатын.

Билмейме не болур артын.

Энди бу назмугъа ишек этдириб, ол атамыкъы тюлдю -дегенге келтириб кюрешгенлеге, атамыкъы болуб, мен джазыб алгъан, мени къолумда болгъан, аланы кёзю да кёрмеген, «БОЛАТ КЪОШЧУДА» назмуну, ол мен къобаргъан къыйырын да къошуб, толусу бла бир къарайыкъ:

Назмуну китабда басылгъан халы буду:

БОЛАТ КЪОШЧУДА

Къарайма, кёрмейди кёзюм,

Тилейме, ётмейди сёзюм,

Факъырма, оллахий лязим

Аллахым, бер манга тёзюм!



Кёл джазыб керилмейд къашым,

Татыусузд-ашагъан ашым,

Замансыз агъаргъанд башым,

Тайгъанды босагъа ташым.



Тайгъакъды, кёк бузду джолум,

Таяна талгъанды къолум,

Ачыудан азгъанды онгум,

Кетгенди алгъынгы болум.



Алчылыкъ алгъанды джалкъау,

Бетсизни кётюрдю махдау,

Кертини хорлады алдау,

Къалгъанды игили сакълау.



Джунчуйма, джокъду керегим,

Чакъмайды, къууду терегим,

Джарымайд энди джюрегим,

Аллахым. Бер манга тёзюм!

Энди уа, мен «Болат Къошчуда»-деген назмудан къобаргъан, «Джамбулда»-деген назмугъа джалгъанган, джети тёрттизгинни береме:

Бушуугъа бёленген элим,

Бош къалды, ой туугъан джерим,

Саулукъда къазылды кёрюм,

Аллахым, бер манга тёзюм!



Замансыз бюгюлген белим,

Хар кюнде тёгюлген терим,

Мени унутду бу ёлюм!..

Эй, джарымайды кёлюм!



Ышармай, кюлмейин, келин,

Эрине бичгенча, кебин,

Мыдахлыкъ кемириб эсин,

Аллахым, бер манга тёзюм!



Мутхузду, мыдахды кёгюм,

Бир шкок атымды чегим,

Чыкъмазгъа болгъанды бегим,

Аллахым, бер манга тёзюм!



Джабышыб тутханды джелим,

Ачлыкъдад, ой, джарлы элим,

Талгъанды, тайгъанды ёзюм

Аллахым, бер манга тёзюм!



Табмайма муну бир эбин,

Салдыла законну бегин,

Айталла халкъыма сёгюм

Ой, да джер тенгли, кёлюм!



Эй, насыб, аллынга тебин,

Юз бу палахны джибин,

Къаз бу зорлукъну тюбюн,

Ачылыр болсун кёлюм!



Къарайма, кёрмейди кёзюм,

Тилейме, ётмейди сёзюм,

Факъырма, оллахий лязим

Аллахым, бер манга тёзюм!



Къаралаучу къауум, «Джамбулда»-деген назмугъа бек джабышханлары ючюн, аны джангы хазырлана тургъан Сайламаларындан чыгъарылгъанын ачыкълайма, анга джутланган, фахмудан урхусуз къалгъанлагъа да береме. Дау бу эсе, мен аны китабха сукъмам, алагъа мал болсун ол 6 куплет, алай, эсге алынныкъ, «Болат Къошчуда» назму да, «Джамбулда» -деген назму да, эгизлеча блуб, экисинде да кимни эни болгъанын ачыкъ кёргюзтюб турадыла. Ол да эсге алыныр затды.

Алайды да, соруула туадылы:

Атамыкъы тюл эсе, Азрет «аныкъыды»-деб нек алыб келди?

Нек зор бла салдырды китабха?

Бусагъатда бу сёз нек чыгъарылды, 22 джыл озгъандан сора?

Огъесе арт иннет ол заманда да болуб, планланыбмы тура эди бу къара иш?

Таб алай огъуна да болур-деген оюм акъылгъа келмей да къалмайды, не ючюн десенг, анам аушхандан сора, тёшекде ёле тургъан атамы алдаб, биз санга алай-былай къарарыкъбыз, «была-джашдыла, сени ушагъынг бизге келишеди»-деб, эки айгъа, Азретни юйюне хабджюгю бла элтиб, анда да джагъасына джабышыб, ёлю тёшегинде, хырылдаб, солуу алалмай тургъан джырчыгъа, зор бла Акътамакъны джырлатыб, «Айша-Ханым» атны орнуна да «Анисат»-деб айтдырыб, магнитофонга джаздырыб алгъандан сора, ызына, кеслери хабджюгюн алыб кетген къуру юйге келтириб атыб кетерге тартынмагъан уллу «сабийлери», аллай затны да алгъадан эсеб эте билгенлерине ишек бек азды.

Бу итлик эгечим Сарагъа сорулсун. Бюгюн «сюйген» «къызла», «торунла» болуб айланганланы бетине бек кёб зат сыйыныб турады, биз да халкъдан тартыныб, тынгылаб!

«Уялмагъан буюрулмагъанны ашар»-дегенни кёз бла кёрдюк!

«Акътамакъны» Айша-Ханымдан сыйырыб Анисатха тартар ючюн, атамы джашау ызын, Акътамакъ поэмасын, назмуларын чанчхакълагъанлагъа, алагъа джан-джакъ болуб кеси зарлыкъларына къуллукъ этген бир къаумлагъа, «бетигизге налат болсун!»-дегенден башха сёз табмайма.



Андан ары «Межгитни джыры» толу джазылмагъанды-деб, тили болмагъан бир джарлы джазгъан ма бу болумсуз назмуну къараламагъа салыб, китаб чыгъаргъанла терсленедиле. Бу назмуну болуму, Азретни къолу джетмегенин бек ариу кёргюзтюб турады. Алай болса да окъуучу кеси бир къарасын бу «шедеврге»:

Алгъа, Азрет келтирген, китабда басмаланган назмуну береим:

Оноучула сёзню сыйдам сёлешелле,

Джетдире-джетдире сюрмени.

Межгитни чачдыла, къангаларын элтиб,

Ишледиле джангы тюрмени.



Апендини тутуб, сюрюб алыб барыб,

Ол джангы тюрмеге салдыла.

Бир джанындан – ачыу, бир джанындан – чачыу…

Адамла тентиреб къалдыла.



Апендини айыбын кърал биле болур,

Андан бизге не зат джетгенди.

Терсди ким эсе да межгитни чачдыргъан,

Межгит юй не хата этгенди?



Бир къауумла чыртда акъыл этмейдиле:

«Ач боллукъбуз», - деб бир тойсала.

Шо, не боллукъ эди аны чачыб атмай,

Кирит салыб, турма къойсала?



Энди уа «онглу критикле» джазыб такъгъанга кёз атайыкъ:

«Оноучула сёзню алай сёлешелле,

Джетдире-джетдире сюрмени.

Межгитни чачдыла, къангаларын элтиб,

Ишледиле джангы тюрмени.



Апендини тутуб, сюрюб алыб барыб,

Ол джангы тюрмеге салдыла.

Бир джанындан – ачыу, бир джанындан – чачыу,

Адамла тентиреб къалдыла.



Экинчи кюнюнде Къуранны келтириб:

«Былай ал! - деб анга бердиле. -

Ма, муну теблесенг, башынга бошса сен,

Теблемесенг, он джыл!» - дедиле.



Кёзюнде огъу болса, урур кибик болуб,

Узатханнга хыны къарады.

Ичин ачыб-ачыб уппа этди да аны,

Тышын тили бла джалады.



Эки кёзюнден да джуммай-джуммай тёкдю,

Келди да кёлюне таукеллик.

Он джылын да алыб, Сахалиннге кетди,

Ол эсен келлик, сау келлик.



Межгитни чачдыла. Къангаларын элтиб,

Ишледиле джангы тюрмени.

Энди межгит да джокъ, энди молла да джокъ,

Динсиз этгендиле тийрени.

Энди, ма бу тукъум чарпылгъан тили, тюшюнюую болгъан адам, китаб чыгъаргъанла бла джан-татах болуб айлана эсе, бу затла китабха салына эселе, быланы болумлары бирчамы болур-деген соруу акъылгъа келмезми?

Башха джерин окъумай, къуру муну окъугъан керти алим, джазгъанны болумун ангыларгъа керек эди!

Бу болмагъан затны, не атам, не Азрет джазаргъа мадар джокъду, бу бир къыяу башны юрюнюдю.

Не уа, Совет Властны джетерсизликлерин барыбыз да айтабыз, алай къуранны алай берген хапар а, чыртда джашауда болмагъан затды. Сахалинге да бир джангыз къарачайлы сюрюлмегенди! Неди бу?!

Алгъынгы джазгъанымча, болуму джетмеген адамны тапыуу артыкъ болса, аны да къара джюрек тюртсе, ортагъа, экитомлукъну чыгъаргъанлагъа «ПОЭЗИЯ» кёрюнген, ма быллай «ШЕДЕВРЛЕ» ортагъа чыгъадыла!

Бир джаны бла КЪАРАЛАУНУ китабха салгъанла иги этдиле: болумну, билим, фахму дараджаны къаллай болгъанын Качайгъа айгъакъ этдиле. Не дейик?..

Хайырлы болсун!-дейик.
Изменено: sufilya semenova - 23.10.2015 23:20:37
Айгюль 23.10.2015 14:51:30
Сообщений: 35
Цитата
j
Изменено: Айгюль - 23.10.2015 14:54:18
Азрет Акбаев 23.10.2015 15:01:08
Сообщений: 5
Цитата
sufilya semenova пишет:
Я уважаемая женщина! В Карачае враги отца и сводные братья/сестры, может быть и злословилина мой счет, в мое отсуствие,потому что мое присутствие в стране им не нужно, чтобы творить "чудеса" в творчестве отца, но я не та! И в вопросе "намыс" я буду повыше тех женщин, которых он считает "намыслы". Для меня, как для порядочной женщины и писателя, этотвопрос очень чувствительный. За свое достоинство непременноспрошу!!!
Буду рада, если ему передадите!

Гражданка, Софья! К сожалению, ты далека от здравой и доброжелательной переписки с людьми. Видимо, тебе не позволяют быть благоразумной устоявшаяся твоя природа. Ибо, являясь дочерью великого Исмаила, ты так не оболгала бы, разбрасываясь грязными словами, причем, ничем не обоснованными, даже отца родного, старшего брата и своих старших сестер, я уж не говорю чужих и пытаешься что-то фантазировать и в мой адрес. Я, слава Богу, жив и здоров, и тебе могу ответить по закону за твои противоправные действия, а вот ты воюешь с детьми дорогого тебе отца и со многими другими, давно ушедшими в мир иной. Это как можно назвать? Ты, которая называет себя «уважаемой женщиной», себя «характеризуешь» каждой строчкой, написанной тобой на страницах этого форума. Спрашивается: ты, которая написала и издала, как ты говоришь, много своих книг, почему после 1992 года до и сих пор, не издала ни одной книги великого отца Исмаила Семенова?
«Эки заран, бир хайыр» написан рукой одаренного и достойного сына Исмаила, талантливого поэта Карачая Азрета Семенова и с этим тебе придется смириться до конца своей жизни! А за оскорбления ни в чем неповинной своей сестры Зубайды, т.е. самой старшей дочери твоего отца, придется ответить перед законом, есть и другой суд – перед Аллахом. Тебе, гражданка, Софья, если не остановишься, придется держать ответ за клевету и гнусные твои речи перед многими. Сколько лжи ты вылила сюда, в форум Эльбрусоида, которая на самом деле живет ЧИСТЫМИ ПОМЫСЛАМИ И ДОБРЫМИ ДЕЛАМИ.
Что касается меня, то ты зря не трать своего времени, я всегда служил и служу Отечеству и своему народу. Они всегда в глубине моего сердца и, в отличие от некоторых других, я им предан.
Ну а раз ты так «виртуозно», «артистично» (да, твой опыт сценической жизни, здесь пригодился), изощренными методами разносишь своих близких, а, что можно говорить о твоем отношении к другим лицам? Мой совет «уважаемой женщине»: пора тебе остановиться, твои оскорбительные выпады, кляузы в адрес безвинных людей, могут обернуться статьями из Семейного и Гражданского Кодексов. Рекомендую тебе, перелистать страницы этих правовых нормативных документов. У Билала, при всем при этом, надо отдать ему должное, хватило разума остановиться. Что сказать: Молодец! Рекомендую следовать его примеру.
Да поможет тебе в этом Аллах!
Изменено: Азрет Акбаев - 23.10.2015 15:02:15
sufilya semenova 23.10.2015 22:32:48
Сообщений: 75
Гражданин Азрет!

*Я ответила кляузе АБСОЛЮТНОЙ ПРАВДОЙ!
*"КЛЯУЗА"-принятая тобой за шедевр и помещенная в книгу поэта, "Эки заран бир хайыр", нанесла громадный ущерб памяти и творчеству отца!
*Вводы в "Акътамакъ" будут нивелированы судом и выведены из произведения!
*Книга будет судима.
*Поскольку право распоряжаться творческим наследием завещано мне, без моего согласия не может быть опубликовано ничего!
*Люди, написавшие "Эки заран, бир хайыр" не могут назвать себя детьми отца и моими родственниками!
*Люди, принявшие кляузу за "достойный уровень", чтобы поместить в книгу, не могут быть мной уважаемы, как профессионалы!
*За слова "уважаемая женщина", "оболгала", "видимо, тебе не позволяют быть благоразумной устоявшаяся твоя природа", "ибо, являясь дочерью великого Исмаила, ты так не оболгала бы..." тебе придется отвечать в суде и расшифровать смысл своих слов, указав источники!


*генетическая экспертиза докажет, что я дочь Исмаила, за что придется тоже отвечать, "профессор-юрист-депутат-поэт-комсорг-служитель народа-член редколлегий и пр. - намыслы-адебли"!


*и одним словом скажу все что о тебе и тебе подобных думаю: АСЫЛЫНГЫ ТАНЫТДЫНГ.

Добрый совет:
Тебе не надо брать в рот слова "достоинство", "уважаемая женщина", "служу народу"! Смех вызываешь!
Да поможет тебе Аллах, хоть на старости лет понять, ПОЧЕМУ!
Изменено: sufilya semenova - 05.11.2015 06:13:18
Sabr 24.10.2015 01:38:42
Сообщений: 7254
Цитата
Азрет Акбаев пишет:
У Билала, при всем при этом, надо отдать ему должное, хватило разума остановиться.

У меня хватило благоразумия, а почему его не хватает вам? Почему вам, семейной паре — Фатиме Байрамуковой и Азрету Акбаеву - не признаться, что зная закон об авторском праве, вы игнорировали его. Подготовка и издание двухтомника втайне от Софьи Семеновой, без её ведома и согласия, которой завещал свое наследие Джырчы Сымайыл — это не преступление? А то, что, Исмаил завещал свое наследие Софье, были в курсе и Кази-Магомет Тоторкулов и Зухра Караева — ученые, которые писали свои научные работы, пользуясь стихами, записанными от от отца Софьей. Фамилии этих ученых поставлены в редколлегию, но нет сомнения, что они не участвовали в подготовке двухтомника Исмаила, ибо не позволили бы себе нарушить авторское право.
И теперь, когда вы таким поступком вызвали справедливую ярость Софьи, начинаете обвинять её, даже угрожать судом — и светским, и Божьим. Надо же до этого дойти.
Вы должны просить прощение у Софьи Семеновой и остановиться — так будет лучше и для вас самих, и всем, кто хочет, чтобы Справедливость по отношению к Исмаилу восторжествовала.

Азрет, вы, как сами пишете «были и депутатом Государственной Думы, вы профессор-юрист, вы писатель, вы государственный и общественный деятель», позвольте спросить: когда оскорбляют наш народ, которому, как пишете «я всегда служил и служу Отечеству и своему народу. Они всегда в глубине моего сердца и, в отличие от некоторых других, я им предан», что вы делали, делаете? Вы здесь пытаетесь судом пугать, угрожать дочери Исмаила Семенова, которая пытается защитить свое право на духовное наследие отца, а вот, когда оскорбляют, унижают наш народ, что же вы не подавали, не подаете на них в суд? На кого? Да хотя бы на них:

«Къабартыдан Гонов деб бир «алим» докторлукъ диссертациясында къарачай-малкъар халкъны кёчюргенлерин-сюргенлерин тюз этгендиле деб джазады;

Москвадан телевизион журналистле Масюк, Доренко бир-бири ызындан келе-келиб, «къарачайлыла оруслулагъа къыйынлыкъ джетдиредиле» деб, Къарачайны Орусха, къралгъа да эрши кёргюзтюрча, телебериуле бардырадыла;

Москвада «Новая газетаны» къуллукъчусу Латынина «къарачайлыланы орусха дертлери барды, 30 орус элни кючлегенле, бандитлелле, террористлелле, таулада джашыныб, Россиягъа чабыуул этерге хазырдыла» деб, къайда болмагъан ётюрюкню басмалайды, къралны, башха халкъланы да бизге юсдюрюб кюрешеди;
АПН (Агентство политических новостей – сиясет джангылыкъланы агентствосу) «Карачаево-Черкесия: «Бурная политичекая жизнь» статьясында-макалесинде андан да хылымылы затланы джазады;

ЛДПР партияны тамадасы, Россия Федерацияны да парламентини башчыларындан бири Жириновский кесини «Обращение к мужчинам Кавказа» публицистика шедевринде-оюмунда «Бюгюн къарачайлыла черкеслилени, оруслуланы да тонайла, ёлтюрелле» деб джазады;

Къабарты-Малкъар правительствону гуманитар тинтиу институтуну бир конференциясында «къарачайлыла бла малкъарлыла Къабартыны джерин кючлеб турадыла» деб айтылынады;

Москвада гуманитар тинтиулени Академиясы Сваранц деб бир эрменлини «Пантюркизм в геостратегии Турции на Кавказе» атлы китабын чыгъаргъанды. Анда Россияны тюрк халкъларыны джамагъат организациялары (къарачай, малкъар организацияла да аланы ичинде) Тюрк тахсачы органлагъа ишлейдиле деб джазылады. Алай бла, орус халкъгъа, къралгъа да бизни душман этиб кёргюзеди;

Мазукабзов (Хабезден черкесли, бусагъатда Америкада джашайды) башчылыкъ этген Кавказвеб атлы интернет-сайтда, хар кюн сайын дегенча, къарачайлылагъа, малкъарлылагъа къаршчы бир кир, ётюрюк зат айтылынады. Аны къысха магъанасы: Къарачайны къалгъан кавказ миллетлеге, орусха, къралгъа да душман этиб кёргюзюу; Къарачай – динчилени-бандитлени уясыды, анда «чистка-тазалау» бардырыргъа керекди деб, кърал къоркъуусузлукъну органларын бизге юсдюрюб кюрешиу».


Азрет, сиз — депутат, профессор-юрист, кърал, джамагъат къуллукъчу, «халкъын-джуртун бек сюйген адам» — башында айтылгъанланы джангыз бирин сюдге-махкемеге нек бермегенсиз?

Огъесе, сизни бютеу фахмугъуз, билимигиз, болумугъуз Софья бла кюреширгеми джетеди?

Башхаланы терс, гюнахлы этерден алгъа, «неден башланды сёз, бизде да — Исмайылны экитомлугъун хазырлагъанлада да - болурму терслик, гюнах» деб, нек айта билмейсиз?

Быллай дау-дауур боллукъ тюл эди Бегийланы Абдуллахха, Лайпанланы Билалгъа да бираз тынгыласагъыз. Экитомлукъ чыкъгъынчы, Байрамукъланы Фатиманы кесине джазыб «Софья къошулмай амал джокъду, Софья бла да келиширбиз, бирге ишлейик» деб, бек джумушакъ, эслеб айтыргъа, ангылатыргъа кюрешген эдик.

Азрет, сизге айтырым: кесинги да, башхаланы да къыздырыб барма. Исмайылны къызлары, джашлары, Аллах айтса, бир-бирин ангыларла.

Абдуллах (сёзюн Софьягъа джораласа да), барыбызны да тюшюндюрюрча джазгъанды: « Биз аз санлы халкъбыз, къарачай-малкъар халкъы, адабиятдан ангылаулары болгъанла уа бютюн да азбыз, сен-мен-ол, бир-эки-юч дегенча, ала да биригалмайбыз! Къайсыбызны сюдге берейик деп турабыз! Къалай къатыракъ чимдийим деп, адыргыгъа къалабыз. Бу сагъышдан кёлюнг такъыр болады, тамагъынг бууулады. Хауа жетмей башлайды. Айхай да, терсдиле ол 2-томлукъну жарашдыргъанла. Билалгъа, Санга, манга да – китап хазырлана тургъанындан хапарлары болгъанлагъа, кёп-аз эсе да, бу ишге аладан алгъаракъ къыйын салгъанлагъа, хаталары огъай - хайырлары тиериклеге сорургъа, тынгыларгъа, ишге къошаргъа да керек эдиле. Бек сейир этеме, бизни къыйыныбыз, сёзюбюз нек «харам» болгъанына. Балтаны сабы къолумдады, къалай сюйсем алай урама дерге жарамайды да!».

Азрет, джукъ айтырдан, джазардан алгъа, Байрамукъланы Фатима эгечибиз бла да, бир кенгеше тур. Ол бусагъатха дери джазгъанларында адабият дараджадан, интеллигент чекден тышына чыкъмайды. Экитомлукъну юсюнде джангылгъанын да, айта биллик болур деб турама.

Барыбызгъа да джораланыб, бурун айтылгъан сёз тюшюндюрсюн барыбызны да:
«Не судите, да не судимы будете, ибо каким судом судите, таким будете судимы; и какою мерою мерите, такою и вам будут мерить».
sufilya semenova 24.10.2015 03:37:39
Сообщений: 75
Цитата
Sabr пишет:

Абдуллах (сёзюн Софьягъа джораласа да), барыбызны да тюшюндюрюрча джазгъанды: « Биз аз санлы халкъбыз, къарачай-малкъар халкъы, адабиятдан ангылаулары болгъанла уа бютюн да азбыз, сен-мен-ол, бир-эки-юч дегенча, ала да биригалмайбыз! Къайсыбызны сюдге берейик деп турабыз! Къалай къатыракъ чимдийим деп, адыргыгъа къалабыз. Бу сагъышдан кёлюнг такъыр болады, тамагъынг бууулады. Хауа жетмей башлайды. Айхай да, терсдиле ол 2-томлукъну жарашдыргъанла. Билалгъа, Санга, манга да – китап хазырлана тургъанындан хапарлары болгъанлагъа, кёп-аз эсе да, бу ишге аладан алгъаракъ къыйын салгъанлагъа, хаталары огъай - хайырлары тиериклеге сорургъа, тынгыларгъа, ишге къошаргъа да керек эдиле. Бек сейир этеме, бизни къыйыныбыз, сёзюбюз нек «харам» болгъанына. Балтаны сабы къолумдады, къалай сюйсем алай урама дерге жарамайды да!».

Азрет, джукъ айтырдан, джазардан алгъа, Байрамукъланы Фатима эгечибиз бла да, бир кенгеше тур. Ол бусагъатха дери джазгъанларында адабият дараджадан, интеллигент чекден тышына чыкъмайды. Экитомлукъну юсюнде джангылгъанын да, айта биллик болур деб турама.

Барыбызгъа да джораланыб, бурун айтылгъан сёз тюшюндюрсюн барыбызны да:
«Не судите, да не судимы будете, ибо каким судом судите, таким будете судимы; и какою мерою мерите, такою и вам будут мерить» .


БИЛЯЛ!
СЕН УЛЛУ ДЖАЗЫУЧУ БОЛГЪАНЫНГЧА, УЛЛУ ДА АДАМСА!
БИР КЪАУМЛАГЪА ОЛ ДАРАДЖА, ОЛ АСЫЛЛЫКЪ-КЪАЙДА!
ЗАМАННЫ ЧАРХЫ БУРУЛУР, КЮН КЕЛИР, СЕНИ АЯКЪ ЫЗЛАРЫНГЫ ЫЗЛАЙ, ХАР СЁЗЮНГЮ ДЖЫЯ, КЪАРАЧАЙ КЁБ АЙЛАНЫР!
БУСАГЪАТДА УА ДЖУРТНУ КЁГЮНДЕ - БУЛБУЛ - АЗ, ШОРБАТ-ТУЛ-ТУБАН. БАРЫСЫ ДА АНДАНДЫ.
КЁБ ДЖАША!
sufilya semenova 24.10.2015 03:53:19
Сообщений: 75
Былайгъа мени назмум къалай тюшгенин ангыламадым.
Кетердим.
Изменено: sufilya semenova - 30.10.2015 14:53:59
sufilya semenova 24.10.2015 19:18:33
Сообщений: 75
Цитата
Sabr пишет:

Да, Азрет, ты не должен обижаться, читая, что я пишу. Я написал адекватно твоему письму. Каков привет, таков ответ.

Хотелось бы узнать на заданные мною вопросы мнение и других членов редколлегии двухтомника Караевой Зухры, Тоторкулова Кязима...
_________________________

Но чтобы и читатели поняли о чем идет речь - ставьте двухтомник Исмаила Семенова в электронную библиотеку "Эльбрусоида"



ЛАЙПАН УЛУ БИЛЯЛГЪА


Асыл Билял, дагъан болгъан хар тайгъаннга,

Мыдахлыгъынг кёзге тийе, къарагъанда,

Да сени да, атамыча, басхандыла,

Болумсузла болумлугъа чабхандыла.


Бусагъатда сеничагъа орун джокъду,

Кир иннетли, кенг джайылыб, башды, токъду,

Эм фахмусуз фахмулугъа джекириучю,

Алай бла да халкъгъа заран джетдириучю.


Заман келир, бу джартыла, къаралырла,

Сен айтханла барысы да айтылырла,

Сен къыйналгъан хар затынг да, кёлге тюшер,

Къарачайынг душманынгы энин кесер.


Къаламынгдан, бютеу чыкъгъан - ойлатыучу,

Сени онглу, акъылманга сайлатыучу,

Сени сёзюнг джюреклеге ётюучюдю,

Сени билген, санга дуа этиучюдю!


Сени тюртген джараусузла, джарамайла,

Халкъыбызны джараларын байламайла,

Сени кибик кёкюрекли, халкъын сюйген,

Аз болгъанды,- олду бизни мыдах этген!


Джек-джердесе, узакълада кенгледесе,

Халкъгъа ёкюл сёзюнгю да излетесе,

Аллах айтса, Къарачайым оноу этер,

Душманынга, иннетича, багъа бичер!

2015
Изменено: sufilya semenova - 25.10.2015 02:43:29
Sabr 24.10.2015 21:36:06
Сообщений: 7254
sufilya semenova, Софья эгечим, аламат назмунг ючюн сау бол, алай а тилерим: мени махтаб кюрешме былайда, нек десенг, "эгеч къарнашны, къарнаш эгечни махтаб турадыла" дерикдиле. Тюзю, Сымайыл манга тукъум джууукълукъдан да бек тин джууукълугъу бла багъалыды.

Махталлыкъла уа бардыла. Ма сёз ючюн, къарачай газет 2015 джыл августну 8-де чыкъгъан номеринде алим Гочияланы Софьяны "Акътамакъ" нек джырланмайды?" атлы уллу статьясын басмалагъанды. 1963-чю джыл Къызыл Октябрда алим бёлек бла болгъанын айтады Софья.. Андан бир юзюк:
"Этген ишибизде эм уллу джетишимлерибизни бири, мени сартын, ёмюрге эсде къаллыкъ тюбешиуюбюз эди – Семенланы Исмайыл бла . Мен аны аты Джырчы Сымайыл болгъанын эшитиб биле эдим. Алайда да Исмаилны табыб къойгъан тынч тюл эди. Ол бир элде кёб турмай эди, миллетни ичинде кёб айланады дей эдиле. Ракай: «Тамбла Исмаил (Сымайыл) Эки Суу Арасында боллукъду», - дейди. Эртденбла эртде къобуб джетсек: «Танг атмай, Къызыл Октябргъа кетгенди», - дейдиле. Ары барсакъ: «Морхда ёлген болуб, Исмаилны алыб кетгендиле», - деб тура эдиле. Ахыры, бир кюн Ракай, аны эллени биринде табыб, Октябрь элге алыб келеди. Эртденбладан огъуна эл Советни башчысы тёгерекде болгъан эркишини-тиширыуну да 6 сагъатха джыйылыугъа чакъырыб, элни хазырлагъан эди. Сора, Исмаил, акъ сакъалын сылай, эшикден киргенинде, адамла, ёрге къобуб, кими къучакълаб, кими ийнакълаб тансыкълай эдиле. Бизни не борч бла келгенибизни эшитгенинде, «огъай» деб да айтмай: «Къоюгъуз, къарт болгъанма, унутхан да этгенме», дерге кюрешди. Алай а Ракайны эртдеден таный эди да, аны хатеринден чыкъмай: «Сора эжиуге хазыр болугъуз», - деб, «Минги Тауну» джырлаб башлады. Андан сора «Акътамакъны», андан сора «Чалкъычыкъны»...
Былайда бир энчи эпизодну айтырым келеди. Биз эллеге айлана келиб, Эки Суу Арасында Исмаилны юсюнден хапар соргъан заманыбызда, бир талай элчи тиширыу, мени да, Зоя харибни да, дагъыда биргебиздеги талай школ устазны да, тёгерегибизден алыб, бир-бири ауузуна чаба: «Аллах ючюн тилегиз да Исмаилдан Кулистаннга этген ийнарларын бир айтдырыгъыз», - деб аягъыбыздан ала эдиле. Кимди Кулистан деб соруу салгъаныбызгъа: «Кесибизде, былайда фермада, ишлеген доярка тиширыучукъду, джаш адамды», - деб хапар айтдыла. Биз билгенден, ол заманда Джырчы Исмаилгъа 83 джыл бола тура эди... Ай медет, биз Къызыл Октябрда тюбеген кюнледе (юч кюн ишлеген эдик Джырчы бла) джангы ийнарланы не кюрешиб айтдыралмагъан эдик... «Къоюгъуз бошду...», - деб тура эди. Алай а эл Советни юйюнде башланнган джыр бла эжиу танг белги бере бошалгъан эди. Къарт эди Исмаил, алай а «Акътамакъны» толкъунларында кеси да джюзе эди, джыйылгъанланы да джюрек къылларына тийиб, къозгъагъан эди".


Сау болсун Гочияланы Софья. Аны кибик алимле Къараланы Зухра, Тоторкъулланы Къази-Магомет, Лайпанланы Нюр-Магомет - ма была керти да уллу иш этгендиле. Бегийланы Абдуллах а керти да джигитлик этген эди Къабарты-Малкъар ркспубликаны кърал журналыны бир номерин толусу бла Джырчы Сымайылгъа бериб. Бюгюн да Исмайылны джакълаб кюрешген олду. Сау болсунла барысы да.
sufilya semenova 24.10.2015 23:35:02
Сообщений: 75
Цитата
Sabr пишет:

Софья эгечим, аламат назмунг ючюн сау бол, алайа тилерим: мени махтаб кюрешме былайда, нек десенг, "эгеч къарнашны, къарнаш эгечни махтаб турадыла" дерикдиле. Тюзю, Сымайыл манга тукъум джууукълукъдан да бек тин джууукълугъу бла багъалыды.

МАХДАР АДАМЫ БОЛГЪАН, МАХДАЙДЫ. АНЫ АЙЫБЫ ДЖОКЪДУ.
sufilya semenova 25.10.2015 01:02:14
Сообщений: 75
Цитата
sufilya semenova пишет:

Былайда бир энчи эпизодну айтырым келеди. Биз эллеге айлана келиб, Эки Суу Арасында Исмаилны юсюнден хапар соргъан заманыбызда, бир талай элчи тиширыу, мени да, Зоя харибни да, дагъыда биргебиздеги талай школ устазны да, тёгерегибизден алыб, бир-бири ауузуна чаба: «Аллах ючюн тилегиз да Исмаилдан Кулистаннга этген ийнарларын бир айтдырыгъыз», - деб аягъыбыздан ала эдиле. Кимди Кулистан деб соруу салгъаныбызгъа: «Кесибизде, былайда фермада, ишлеген доярка тиширыучукъду, джаш адамды», - деб хапар айтдыла. Биз билгенден, ол заманда Джырчы Исмаилгъа 83 джыл бола тура эди... Ай медет, биз Къызыл Октябрда тюбеген кюнледе (юч кюн ишлеген эдик Джырчы бла) джангы ийнарланы не кюрешиб айтдыралмагъан эдик... «Къоюгъуз бошду...», - деб тура эди. Алай а эл Советни юйюнде башланнган джыр бла эжиу танг белги бере бошалгъан эди. Къарт эди Исмаил, алай а «Акътамакъны» толкъунларында кеси да джюзе эди, джыйылгъанланы да джюрек къылларына тийиб, къозгъагъан эди".

Сау болсун Гочияланы Софья. Аны кибик алимле Къараланы Зухра, Тоторкъулланы Къази-Магомет, Лайпанланы Нюр-Магомет - ма была керти да уллу иш этгендиле. Бегийланы Абдуллах а керти да джигитлик этген эди Къабарты-Малкъар ркспубликаны кърал журналыны бир номерин толусу бла Джырчы Сымайылгъа бериб. Бюгюн да Исмайылны джакълаб кюрешген олду.Сау болсунла барысы да.


Энтда бир шагъатлыкъ, Джырчы Сымайылны джаш этиб кюрешгенлеге! 1963-чю джылда болгъанны айтады автор.
Халкъыбызны ангысы бек кючлюдю. Бир затны да унутурукъ тюлдю. Кёб адам чыгъарыкъды ётюрюкню къайырлыкъ. Сау болсун, ГОЧИЯЛАНЫ СОФЬЯ!
Джюрекден бюсюреу этеме!
Изменено: sufilya semenova - 25.10.2015 01:04:55
sufilya semenova 25.10.2015 01:59:38
Сообщений: 75
Джырчы Сымайылны джылын 1894-дю- деб кюрешгенле, кеслерин тарбуунга тыядыла.


ОЛ АЙТЫуГЪА ИЙНАНЫЛСА, АТАМЫ ДЖЫЛЫ БЫЛАЙ БОЛАДЫ:

/////Ёзденланы къыз бла юйленген заманында (1908) атама 14 джыл болады;


/////Айша-Ханымны сюйген заманында (юйлениую бла Айша-Ханымны арасында 2-3 джыл барды) - атама 16 джыл болады;


/////Бостанланы Хычыу бла Ижаланы Анисатны келтирген заманында (1914) - атама 18-19 джыл болады.
/сабий болмай 7 джыл тургъандыла. Азрет 1922 туугъанды./


/////Кеси назмуларында айтыуу бла, атадан14 джылында ёксюз къалгъанды,
сора юйге иелик этиб, къош къураб, къой, джылкъы этиб, айтылгъан черномор ийнеклерин да келтириб, болумлу, кирили, айтылгъан юй болгъанды. Была айтыу бла бу джылла джокъ боладыла. Сора назмуларында кёрюнген тил, болум, адам халиси, чыртда 14 джыл болгъан сабийге ушамайды. Джазгъан, бишген адам болгъаны хар тизгинде танылады."Быланы аналары келген заманда адам ортасы болгъан эдим"-деб аузу бла айта эди, джылын соруб башласакъ. "Адам ортасы" уа "эки джыйырма джыл", не да анга джуукъду. Алайды да, Анисатны заманында атама, эм азында - 35 джыл болгъанды, не ючюн десенг, кеси Акътамакъда айтыб тургъаныча, Айша-Ханымны заманында атам 30 атлагъанын талай джерде айтыб турады. Алай эсе, Анисат, Айша-Ханымдан сора бир талай джылдан келгени ючюн, атама 35 джыл болгъан болур дегенибиз, керти болургъа болур.


ДАГЪЫДА ШАГЪАТЛЫКЪЛА ЧЫГЪА БАРАДЫЛА:

/////Къалай улу Аппа бла таныш болгъанды. Кеси да аны бек кёб чамын бизге, хар ингир сайын айтыучан эди. КЪАЛАЙ улуну джылы 1860.

/////1963 джыл, Гочияланы Софья, "джырчыгъа 83 джыл бола болур эди"-деб джазады.

/////1959-да басмаланган бир назмусунда, Азрет, "сексен экиге келгенди атам"-деб джазады.

/////1939 туугъан эгечим, Маруа, атамы къуру акъ чачы, акъ сакъалы бла таныгъанын джазады. Алай бла атамы "адам ортасы болгъан эдим"-дегени тюзге ушайды.

Паспортунда, бизни метрикаларыбызда да 1870-деб джазылады.

Алайды да, бу тартышыуну орунсуз кёреме. Паспорту бютеу шагъатлыкъланы дженгер затды. Мени сартын, паспортха кёре джылы салынса иги болур. Бир талай джыл къошулгъан эсе да, ол джылдан атам узакъ тюлдю.


Шагъатлыкъла энтда келе-келе турлукъларына ийнанама.

Читают тему (гостей: 1)

Форум  Мобильный | Стационарный