Ата-бабаларыбыздан келген адеб-намыс адетлерибизни (орусча айтсакъ, институт воспитания) асламысы халкъыбызны тамам эски (древний), тин (духовный) джаны бла уа адамны сейир-тамаша этерча бай миллет болгъанына шагъатдыла. Ёмюрледен тас болмай, джашаб тургъан адетле, бюгюнлюкде тутмасакъ да ( тутары бла тутмазын хар юйдеги кеси белгилейди кесине), аланы джахилликге санау, ол джангылычды. Адетле къурау бюгюн да барады, анга тырмашыучу «ёхтемле» аз тюлдюле. «Хар элни къой союу башхады» деген сёз да андан чыкъгъан болур, алай а миллетге магъанасы болмагъан «кюнлюк» адетле тууа да, ёле барадыла. Ала джашауда кеслерине орун айыралмайдыла. Мени сёзюм да аланы юслеринден тюлдю.
Эртдеден келген терен магъаналы, бюгюнлюкде «глобализация» деген «эмеген» джута баргъан, кесибиз билмегенликден(!), тас эте тургъан магъаналы адетлерибизни юслеринденди мени айтырым…
Ала:
Джангы келиннге отоуда джаулугъун терен нек къысдыргъандыла?
Тил тутхан адетни магъанасы болгъанмыды?
Ат джашыргъан намысмыды, джахилликмиди?
Эм биринчиге айтыргъа излегеним: келин алгъан, къыз чыкъгъан бла байламлы адетлени (кертилерини!) баш магъаналары - кесини туугъан, ёсген джерин къоюб, билмеген-танымагъан юйюне кирген къыз тиширыуну юйдеги джашауу джарсыусуз, ариу башланырча этиу болгъанды.
Алайды да, адетлеге кёчейик. Джангы келиннге отоуда джаулугъун терен нек къысдыргъандыла? Анда не магъана кёрген болурла! Орус джазыучу Василий Шукшин айтханлай, адамгъа джууукъну-тенгни, танышны да бирча эси юч кере бурулады: туугъан кюнюнде, юйдегили болгъан кюнюнде эмда керти дуниягъа кетген кюнюнде! Юйдеги къурауну белгили джазыучу адамны дуниягъа келген, кетген кюнлери бла бир «тапхагъа» салады. Аны магъанасы хар адамгъа аллай бир уллуду! «Шериатха къошулмай къалгъан гюнахды», - деб да аны ючюн айтхан болурла бизни ата-бабаларыбыз.
Аллай, дуния бары да эсин сеннге бургъан кюн, сеннге къараргъа келгенлени арасында сюйген, сюймеген да, заранлы зарансыз да, кёзю-сёзю кюйдюрген да болургъа боллугъуна кимни ишеги барды? «Эрге баргъан – тынч, этек бюкген – къыйын» деселе да, къууанчы-тою этилген кюнледе джангы келиннге тынч чыртда тюлдю.
Йогла белгилеген «третий глазны» бизни ата-бабаларыбыз, бир ишексиз, иги билгендиле (ол эки къашны ортасыды). Джангы келинни кёзюн-къашын джабдырыб, зарандан, кёзден сакъланырча этгендиле! Хар джангы келин терсейиб бармагъанлыкъгъа, тюрлю-тюрлю чурумла бла эки-юч айдан джангы юйдегиле ненча чачылыб кетгенле, кирген кюнюнден саулугъу терсее башлагъанла да аз тюлдюле. Кёзмю тийди, заранмы болду?! Юйюнге киргени бла, джангы келинни ауруй-сызлай башлагъаныны сылтауу уа «мюйюшде» башына да орус фатаны атыб, джалан сюелгени да болургъа боллукъду.
Былайда дагъыда айтыргъа излегеним: динибиз да, миллет масхабларыбыз да унамагъан затланы джаш келинчиклеге этдирген аналадыла. Тойлары бошалгъанлай, джаулукъларын тешдириб, сёлешдирирге ашыгъыб, ала кеслерини «культурна» болгъанларын, заман бла тенгликге баргъанларын кёргюзтгенликлериди. Ол «культурналыкъ» тюлдю, хариб, джахилликди! «Джахил болса анасы, не билликди баласы»? – деб аны ючюн соргъан болурла бурунгула.
Орус фата бла, сырты, бойну да терен ачылгъан чепкен бла сюелген келин къайын юйде «статусуну» юсюнден уллу сагъыш этиб кюрешмезге болур. Эшигингден буюгъуб кирген келин, мен ангылагъан бла, келген юйюрюню сыйын кёрюб, буюгъа билиб, ата-ана къач дей джашар. Билмегенин юретсенг, аны алыргъа кюрешир. Бюгюнлюкде уа бир къауумубуз джангы келиннге джаулукъ къысдыргъанны артыкълыкъ этгеннге санайбыз.
Мен ангылагъан бла, джангы келинни тоюнда терен къысылгъан ау джаулугъу аны саулугъуна, джюрек халына "джабыу" болгъан бла бирге, джангы юйде джангы джашауу башха тюрлю боллугъун танытхан, джашаууну джангы чагъына киргенин кёргюзген, келин "статусун" ангыларгъа болушхан белги болгъанды. Алай тюл эсе, къалайды да?