Халкъыбызны деменгили уланы, ёкюлю, уллу поэти БЕГИЙЛАНЫ АБДУЛЛАХ.

Халкъыбызны деменгили уланы, ёкюлю, уллу поэти БЕГИЙЛАНЫ АБДУЛЛАХ.

Sabr 11.05.2015 03:58:30
Сообщений: 7254

1 0

В национальной культуре балкарского народа творчество Абдуллаха БЕГИЕВА – многогранное яркое художественное явление. Он автор более десяти поэтических сборников, которые отражают самобытность и масштаб его поэтического дара. Он – историк литературы, публицист, литературный критик и эти пласты его творчества частично представлены в книге «Отпечатки пальцев».

Бегиев перевёл на балкарский язык все сказки А.С.Пушкина, стихи великого тюркского суфия и поэта А. Ясави и великих поэтов Востока – Ю. Эмре, О. Хайяма, Джами, а также стихи многих русских и зарубежных поэтов. Но наиболее мощно и полно эта грань его дарования реализована в переводе гениального эпоса татарского народа «Идегей», за который ему присуждено почетное звание «Заслуженный работник культуры Республики Татарстан».

В силу особенностей таланта и значимости тем, многие работы Бегиева, связанные с духовной историей народа следует сопровождать определением – впервые. Так, он впервые обратился к карачаево-балкарскому эпосу «Нарты» с самозадачей воссоздания и реставрации ритмической и смысловой цельности национальной сокровищницы. Опубликованная только одна из его частей в книге «Эхо камня» отражают уникальность его художественной и исторической интуиции и самоотверженность, титаничность труда.
Бегиев также впервые собрал, проанализировал религиозную и философскую лирику Кязима Мечиева, ранее по идеологическому диктату изъятых из его творчества. Изданные с его комментариями, статьями книги национального гения – бесценный дар культуре.
Также впервые он издал народное творчество, созданное в депортации, в котором все авторы текстов установлены. Уникальность книги – «Я свидетельствую» еще и в этой подробности.

Паралелльно с творчеством у А. Бегиева шла и идет трудовая жизнь, которая неизменно связана со словесностью и культурой. Закончив КБГУ в 1974 году, он работал корреспондентом «Заман», литературным консультантом Союза писателей, редактором Гостелерадио КБР, главным редактором журнала «Минги Тау», старшим научным сотрудником Мемориала жертвам репрессии. Где бы он ни работал были естественными высокий профессионализм, творческое обновление, внесение новых идеи и их решение.


Особо следует отметить период, когда Бегиев возглавлял журнал «Минги Тау». Как отмечают филологи, структура и состав каждого номера журнала уникальны и несомненно войдут в лоно классики для чтения будущих поколений карачаевцев и балкарцев… В каждом – новое имя, художественное открытие, новая рубрика и т. д. Впервые карачаево-балкарский акцент журнала был введен А. Бегиевым. Он взял на себя смелость публикации великую поэму Исмаила Семенов «Актамак», труды Махмуда Дудова (Рамазана Карчи), Хамита Боташева и многих других, запрещенных системой имен.


Абдуллах Бегиев – член Союза писателей СССР (России) с 1982 года. В настоящее время он – сопредседатель правления Союза писателей Кабардино-Балкарии.

______________________________________



* * *

Первая же книга Бегиева поставила его в ряд лучших поэтов балкарского языка. В этом нет никакого сомнения. А так ведь бывает редко, такое удается немногим счастливцам в каждом народе. В балкарской поэзии так случилось за последние два десятилетия до Абдуллаха Бегиева только с Ибрагимом Бабаевым, вслед за который я с радостью называю Абдуллаха одним из любимых мною балкарских поэтов. Его стихи, при своем глубоком содержании, актуальности, гражданственности, радуют своей прекрасной формой, большой эмоциональностью и непосредственностью, оригинальнейщей образностью. Молодому поэту удалось создать книгу высокой и тонкой лирики, никого не повторяя, создать свой поэтический мир, сказать свое слово в родной поэзии. А это счастье для поэта.
Кайсын Кулиев.
1979.



* * *
Вчера я читал подстрочники Бегиева и был приятно удивлен: Россия не оскудела на таланты. Поэзия, ее сущность – в каждом стихе…
Александр Межиров, поэт
1983.


* * *

Бегиев –практически закрыт для суесловия и празднословия. Он настолько искренен и первичен в Слове, что все слова вообще отстают как шелуха. «Тавро» поэта создается не единым днем, а безоговорочностью его Присутствия в культуре, ремесле, в отношении читателей, круг которых в данном случае расширяется до понятия народ. Хочу выделить особо нераздельность слова и дела Бегиева, если иметь в виду его усилия по собиранию тюркского слова и раскрытию его неисчерпаемых возможностей».
Фатима Урусбиева, доктор культурологии.
2010.


* * *

В нем живет бунтарский дух. Он из тех, кто не боится возмутить безмятежную гладь бытия, увы, скрываю­щую в своих глубинах траге­дию. Этот бунт возносит его до ассоциаций эпического порядка.
Светлана Моттаева.
2010.


___________________________________




АБДУЛЛАХ БЕГИЕВ

Балкарский поэт, переводчик и общественный деятель (р. 1950), автор множества поэтических книг, исследователь фольклора и творчества Кязима Мечиева. Заслуженный деятель культуры Республики Татарстан, заместитель председателя Кабардино-Балкарского отделения СП России.

КРУГ
Нас было девять в доме у отца.
И гвалт, и смех, и гомон – без конца!
Легко представить:
девять малышей...
Тревог не знали. Было нам всегда
тепло среди улыбчивых вещей.
Вещей, сказал я? Если иногда
я из дому куда-нибудь да шёл,
я никогда не забывал сказать:
«До встречи, печка,
до свиданья, стол!» –
И им меня непросто было ждать,
моим друзьям...
В дождливые деньки
мы вместе собирались – и тогда
все в комнате давай вперегонки
скакать, плясать –
сплошная чехарда!
А если слёзы – дедушка входил
(никто не слышал,
как скрипела дверь)
и не спеша: «Вам голодно? – стыдил.
Мы затихали. –
Рядом страшный зверь?
Блуждаете в снегу на этот раз?
Вам холодно?
Что значит этот плач?»
А мы сквозь слёзы видели – у нас
на небе много солнышек... И – вскачь!
Я потому всё это воскресил,
что ныне,
слёзы горькие тая,
я голодаю – до потери сил,
но кто же спросит: голоден ли я?
Не вспоминать о доме не могу –
который год босым бреду в снегу,
что многие мечты мои занёс,
надежды под собою хороня...
Никто теперь не спросит:
«Ты замёрз?»
Нет, никому нет дела до меня!

Я голоден – от фраз, их пустоты
(никто не спросит: голоден ли ты?),
я мёрзну – чахнет солнце в вышине
(никто не спросит: холодно ли мне?).
Мир голодает – правда голодна.
Терпение исчерпано до дна!
Мир мёрзнет – выжидающих полно.
Кто в схватке победит –
им всё равно...
Я мёрзну – люди разного хотят,
друг другу лезут в души, бередят;
мне холодно – не только в холода!
Неужто правда сгинет в глыбе льда?
И слово канет – бабочкой в пургу?!
...Иду! Куда – не знаю. Я – в кругу.



* * *

Дары, что ты с собою принесла,–
та изморозь, что на висках не тает,
да боль, что сердце сетью оплела,
да взгляд,
что в тёмной пропасти витает, –
вот те дары, что ты мне принесла.

Дары, что ты с собою принесла, –
мой голос,
от холодных слов охрипший,
и ум, забывший тайны ремесла,
и плач безмолвный по надежде,
бывшей
цветущим садом,
выжженным дотла.

Дары, что ты с собою принесла, –
то вороньё, что на ветвях повисло
в саду, где почва – пепел и зола...
Я не вспашу следы твои. Нет смысла:
здесь лебеда и та бы не взошла.


Перевёл Георгий ЯРОПОЛЬСКИЙ
Sabr 11.05.2015 04:08:49
Сообщений: 7254
"У ПОЭТА - СВОИ ЮБИЛЕИ..."

Абдуллах Бегиев - один из талантливых, многогранных деятелей национальной культуры. Он поэт, историк фольклора и литературы, публицист, переводчик и литературный критик. За годы его редакторства, журнал "Минги Тау" впервые стал живым, подлинно национальным изданием, в котором пульсировала история народа и судьбы, связанные в одно целое культуры. На его страницах ощущался заинтересованный дискурс (высказывание) его создателя, обращенный дому в отдельности читателю-собеседнику. В этом - особое сочетание поэта и редактора (вспомним пушкинский "Современник"), особая творческая от­ветственность за качество и состав каждого номера, порождающие новые рубрики в поисках правды, в не высказанном дотоле формате. Это и неутомимый поиск живого материала, и работа с архивами, и переписка, восполняющие белые пятна недавней истории. Возникающие на страницах журнала, в лицах и документах, судьбы послевоенной карачаево-балкарской диаспоры раздвигают наши представления о культурных и исторических процессах той трудной эпохи.
Структура каждого номера уникальна и, несомненно, войдет в фонд классики для будущих поколений карачаевцев и балкарцев. Так, А.Бегиев взял на себя смелость публикации поэмы Исмаила Семенова "Акътамакъ", неопубликованной ранее.
Карачаево-балкарский акцент журнала ранее других введен Бегиевым, и генетическое единство карачаевцев и балкарцев полно и многогранно от­ражалось в каждом номере. Его творческая акция - перевод эпоса "Идегей", перевод произведений А. Есеви и Ю. Эмре, - художественно исследовала и отражала единые корни общетюркского мира. Фольклористы, заброшенные лихолетьем в Турцию и Европу, носители науки и культуры карачаево-балкарского народа также впервые были открыты в публикациях Абдуллаха Бегиева (Рамазан Карча, Йылмаз Науруз, Уфук Таукул и др. евразийцы).


…Суровая реальность "глобализации" языков и культур. "Семидесятники", ответственные за судьбу родного поэтического слова и осмысляющие себя в нем, которых еще приветствовал у входа в поэзию сам Кайсын, оказались в посткайсыновском пространстве, в котором "ядерная реакция" таланта поэта уже не создавала вокруг себя поэтическую ауру.
Пожалуй, ни у кого из них не найдешь столько размышлений о состоянии и критериях Поэзии в ее целостности и традиции, как в эссе и "стихах о стихе" Абдуллаха Бегиева.

Пожалуй, никто не приветствовал так радостно и нежно друга-Поэта, входящего в поэтический Дом со своим голосом. Так что в стихах А. Бегиева 70-х годов "лицейство" и "аксакальство" незаметно перешли друг в друга, как и "начала" и "концы" традиции не только балкарского, но и тюркского Слова вообще. И тут надо выделить особо нашего юбиляра, в нераздельности слова и дела, если иметь в виду усилия по собиранию тюркского слова и раскрытию его неисчерпаемых возможностей - переводы Абдуллахом сказок Пушкина или родственного татарского эпоса "Идегей" на балкарский язык, прикосновение к духу и букве великих Ахмата Яса-ви и Юнуса Эмре..
.
…Немного "чересчур" - качество энтузиазма Абдуллаха Бегиева, часто оборачивающееся беззащитностью перед "железной рукой" фактических обстоятельств, несмотря на лидерство в кругу общения - по перу или другой общественно-творческой деятельности.
Поэтому так страстно обличает он, уже ставшие старомодными еще со времен шекспировских сонетов (переведенных им), Зло, Ложь и Притворство. Почти на уровне детского сознания, никогда не взрослея до их Понимания... "Детскость" восприятия жизни, как черта Поэта и самого Слова, каждый раз свежего в его произнесении, - не однажды декларируется Абдуллахом в упомянутой подборке стихов "Детские стихотворения для взрослых". Целебная "страна детства", как и классика стиха, вновь стали актуальны для современной поэзии вообще (Татьяна Бек в "Общей газете").

Поэт все время чередует взрослую и "детскую" поэзию, словно проверяя и кязимовский челн во взбаламученном "горьком море" бытия (вспомним мифологию челна и моря в стихотворениях И. Бабаева), афористичность и горечь кязимовских сетований, сочетающихся с кайсыновским пантеизмом Человека и Природы. Эта двухуровневая культурная "матрица" только еще более проявляет слой глубоко личностно-поэтический, выделяя его из традиции своего неповторимого вещества, поэзии своего опыта, созревшего скрыто, как жемчужина, в одиночестве поэтического сердца.

Времена года и состояния духа "завязаны" на очень драматичном для Тюрка - Мужчины - Поэта переходе от Юности к Старости, ощущаемом как оппозиция (минуя при этом категорию Зрелости, как более щадящую для осознания). Противопоставление это не менее трагично, чем оппозиция Жизнь - Смерть, на краю которой побывал поэт, "вынесший свою душу живой, как раненного солдата с поля боя", и она теперь, как на распятии, открыта Богу: Белую сказку сказывает зима, А я пред Богом предстаю...
А. Бегиев смягчает оппозиции своей очень не эпической индивидуальной нежностью, трепетом перед миром хрупким и тонким, как турий след, ощупываемый облепиховой палкою...

С природной неумолимостью созревает в нем Слово ("Сёзюм - сезим эди"). "Проживание жизни" и высказывание здесь настолько синхронно и обусловлено (одно ради другого), что не может не состояться Поэзия. Циклы жизни и времена года, даже смерть и нежность к оставшимся, белая зимняя сказка и чернеющие местами овраги оттаивающей земли, трава, взошедшая из-под снега... Скупая улыбка Надежды - на лице Поэта. С белого поля Зимы, с чистого листа стиха, - косноязычие, словно Абдуллах загоняет себя от избытка слов в немой словарь ребенка, чтобы выразить самое для себя насущное: "Беды, оставьте меня в покое...", "Скалы, не падайте на молодых наших...", "Радость, не скройся в тумане!.. - все это - мне (мне дано)".

…Об Абдуллахе писать и сложно и просто. Сложно из-за того, что он - практически закрыт для суесловия и празднословия. Он настолько искренен и первичен в Слове, что все слова "вообще" отстают, как шелуха, и тут же обращаются в ложь (по Тютчеву).
Слово неизреченное, не желающее стать изреченным, - вот его вера и предел. Впрочем, сам он преодолевает этот предел в своих "опытах" над словом, к которым можно отнести его детские "перевертыши" со словом и "поняти­ем", когда "душа" понятия еще жива в Слове, стихи, где, как в хокку и танка, остановлено мгновение и вечность... В каскадах приемов, которыми так богат, до безмерности, его язык (предисловие к "Идегей")... Словно - это и есть его конечная цель - быть выраженным или выразить язык. Впрочем, та­кие перепады меры - черты у тюркских мастеров -Олжаса Сулейменова, Чингиза Айтматова, даже в айтматовских, написанных по-русски, но... на своем языке "Легенде о манкурте" или состязании акына и акынессы в том же "Буранном полустанке". И эту панлингвистичность, демонстрацию одухотворенного слова можно обнаружить в топонимах и названиях цикла "Жерибиз жазгъан назму" ("Стихи, написанные нашей землей").
Писать об этом поэте - просто, из-за выстроенного им кредо, из-за постоянного рядом со стихом (или внутри) самосознания. "Слово" - так называется его сборник в переводе Г. Яропольского. Его размышления о стихе составляют целую ветвь в критике, на фоне почти полного отсутствия таковой в балкарской литературе. Кредо всегда подразумевает целостность ощущения и ответственность. Для Бегиева поэзия - чувственно ощущаемое Целое-Дом, который должен строиться с фундамента, заложенного большими мастерами (Кязим, Кайсын) до стены и крыши, достраиваемых поэтами " шестидесятых "... Пришедший громко, как "обвал", Ибрагим Бабаев... Пришли Байзуллаев, Ольмезов ("серебряный мальчик", бесстрашно читающий свой стих на суровом "Тёре" поэтов) и другие.

Впрочем, всякие ряды здесь рискованны и относительны... Итак, "семидесятые" - это внутреннее оживление Дома новыми смыслами и интонацией. Внешние украшательства - рифмы, темы, обязательные для подсознания прежнего поколения, смотрятся теперь как рецидивы, яркие заплаты. Или телесного цвета обувь на фоне старого овчинного полушубка -поэзии мастеров. Прежняя "конъюнктура" отменена самим временем. "Голос", "шаг стиха", "дыхание", "росчерк", а все вместе - новое качество, которое разом, как по велению сверху, освободило поэтов от внутренней "зажатости". "Золотой" век поэзии сменился "серебряным", уступив свое место в сознании читателя прозе, что не могло не сопровождаться некоторой неприкаянностью, саморегуляцией поэтического "хозяйства", групповщиной, и вот тут-то стал так необходим некий ценностный центр, который бы держали сами поэты.
Абдуллах Бегиев из тех, кто держал этот центр, достаточно для этого перечитать его статьи о поэзии, то же предисловие к книге Ольмезова, самое серьезное аналитическое рассуждение о новой поэзии.

Поэзия непрерывности традиции - это, по Абдуллаху Бегиеву, вечный Тёре (сравним библейскую Тору), Синедрион, Суд, Собрание при дворе китайской династии эпохи Цин, когда место по правую или левую руку императора оспаривалось особенно ревниво, вечный Диван для состязаний, существующий, как "другой берег" в вечном стремлении к совершенству, где по обе стороны - Талант и Большинство, всегда безмолвные и враждебные, -"А-а-а! О-о-о, заходи, заходи...", - но не пускающее дальше заветной черты...
Но вернемся к стихам, на фоне которых - портрет поэта. По замыслу - этот Дом Бытия, который обычно выстраивается в больших поэтических циклах. Конструкция Дома трехуровневая. Первый уровень составляет контекст тюркской традиции в широком смысле. По представленности жанров здесь - рубай, пяти- и восьмистишия, бейты, сатирические миниатюры, надгробные надписи. На втором уровне - контекст мировой культуры. Отдается дань мудрости предков, взвешивается на ее весах добро и зло, несправедливость. Цитируются известные и безвестные писатели и мудрецы - от Шекспира до деда самого автора Къозу. Третий уровень - контекст балкарской традиции.
Фатима УРУСБИЕВА, литературовед
19.10.2010


* * *

Бегийланы Абдуллах малкъар басмада он жыл мындан алгъа чыгъа башлагъанды, биринчи китабы уа бусагъатда, 1979 жылда, басмаланнганды. Ол шарт аны ёз жазыучулукъ ишине болмагъанча къаты, сакъ къарагъанына шагъатды. Чынтты фахму, керти, эсли жазыучу кесин алай жюрютюрге да керекди.
Абдуллахны биринчи китабы окъуна аны малкъар тилни бек иги назмучуларыны тизгинине къошханды. Аны алайлыгъына аз да ишеклик жокъду. Аллай зат а бек аз болады, аллай жетишим къайсы халкъда да алай кёп насыплыны къолундан келмейди. Малкъар поэзияда бу арт жыйырма жылны ичинде Бегийланы Абдуллахха дери алай келген жаланда Бабаланы Ибрахим болгъанды, аны ызындан мен Абдуллахны айтама, мен бек сюйген малкъар поэтледен бирин. Аны назмулары, терен магъаналылыкълары, жютюлюклери, халаллыкълары бла бирге, тауушлукъ формалары бла, уллу сезим кючлери бла, кертиликлери бла, энчи сыфат къурау даражалары бла айырмалыдыла. Жаш поэт, бир кишини да къатламай, бийик да, таза да лирикалы китап жазгъанды. Кесини энчи поэзия дуниясы болгъанын кёргюзтгенди, туугъан поэзиябызда ёз сёзюн айталгъанды. Ол а поэтге насыпды.
Бу ашыгъыш тизгинлени мен уллу кёлюм кётюрюлюп жазама, нек дегенде бизни туугъан малкъар поэзиябызгъа бек кёп игилик этерик, бир кишиге да ушамагъан, уллу поэт келгенди.
Мен Бегийланы Абдуллахны поэзиясын бек къаты сюйгеним себепли, чыгъармачылыкъ иши да тирликли, насыплы болурун сюеме.
Къули Къайсын,
1979 жыл


* * *
Мен Бегийланы Абдуллахны къол жазма китабы бла иги шагъырейме. Назмулары башхала къатыш жыйымдыкълада да окъуй тургъанма. Жаш поэтлени арасында бек фахмулулары, баям, Абдуллахды.
Бабаланы Ибрахим,
1978 жыл


* * *
Фахму адамгъа жашау берген саугъады. Ол саугъаны тас этмей, жашаугъа ахшы къуллукъ этдирир ючюн а, адам къаллай кюч керегин, къаллай сынауладан ётеригин, къаллай уллу борчну кесине алгъанын билирге керек болур…
Мени акъылыма келгенден, ол затланы Абдуллах иги ангылайды, алайсыз жаш назмучуну китабы жюрекни былай жылытмаз эди….
Абдуллах поэзияда жангылыкъланы излейди. Кесини жолун энчи салыргъа итинеди - ол а кесини кючюне базынмакълыкъ, поэзияны оюнчакъ болмагъанын ангыламакълыкъды. Керти да жашауда къаллыкъ назмула жюрекни жылытадыла, адамны сейирсиндиредиле неда кёз жашланы чыгъарадыла; алай болмагъанла, жолда кебекча, татыу бералмай, дуниядан кетедиле. Жангыз да чынтты поэзия, айырма урлукъча, жашаугъа жангыдан жангы тирлик бере, ёмюрледе къалады…
Алайды да, бизни адабиятха энтта бир фахмулу назмучу келгенине ийнанып, къууанайыкъ.
Зумакъулланы Танзиля,
1979 жыл
Sabr 11.05.2015 04:24:31
Сообщений: 7254
Bilal LAYPAN: Malkarni ullu djaziuchulari ABDULLAH, MAHTI, MURADIN

Загрузка плеера

Малкъарны уллу джазыучулары: Абдуллах, Махти, Мурадин
Sabr 12.05.2015 03:48:01
Сообщений: 7254
Bilal LAYPAN


СЕН БАРСА ДА, КЁЛЮБЮЗ ТОКЪДУ, РАХАТДЫ

«Аллахдан тилесенг, кёб тиле»,- дейдиле. Билмейме, кимни тилеги къабыл болгъанды - Кязимними, Къайсыннымы - алай а, Кязим ташын салгъан, Къайсын отун къабындыргъан тау шийирни отджагъасын сууутмай, джукълатмай тургъан фахмуланы бири Абдуллахды. Бютеудуния дараджагъа чыкъгъан малкъар поэзияда джангы сёз айталгъан бек къыйынды, Бегий улу уа айталгъанды - аны ючюн къагъадыла харс Абдуллахха Москвада, Къазанда, Анкарада да. Абдуллахны суратлау сёзю тау сыфатын тас этмегенлей, кърал-джурт-тил-дин чекледен ётгенди - къайсы джерни адамы окъуса да, багъалатырча болгъанды. Ол а - фахмуну уллулугъун кёргюзтген ёлчеди.

Уллу поэтни поэзияны юсюнден фикирлери, оюмлары да сёзню ёзюн, таша магъанасын ачхан бир кераматдыла. Бегий улу кесини «Бармакъ ызларым» деген китабында
бизни поэзияны джетишимлерин, кемликлерин да алай уста кёргюзгенди - неге сейирсинирге да билмей къаласа: тилибизни байлыгъынамы, Абдуллахны фахмусунамы?

Кязимни, Къайсынны, Баба улу Ибрахимни, Ёлмезланы Мурадинни джазгъанларына тылмач керек тюлдю деб тургъанма. Алай а, керек кёре эдим: Абдуллах аланы джети къатлы сёзлерини биз эслемей тургъан къатларын ачханды, кёргюзталгъанды. Илму джаны бла атлары айтылгъан алимле да хайран болуб къалгъандыла: ала да эслеялмагъан затла ачылгъандыла Абдуллахны тинтиулеринде.

Бегий улуну фахмусу редакторлукъ ишде артыкъ да белгили болгъанды. «Минги Тау» журналны Абдуллах алллай мийик дараджагъа чыгъаргъан эди - ай Къайсын сау болуб, бир кёрсе эди аны. Къарачай-Малкъар халкъны тарихин да, культурасын да сыйындыралгъан эди, джыялгъан эди ол артыкъ къалын болмагъан дергиге. Дудаланы Махмуд да, Семенланы Сымайыл да, Мызыланы Исмайыл да - джандетли болсунла - Абдуллахны кючю бла джангыдан джашаугъа келгендиле. Джангыз ала да тюл.

Абдуллахны «Минги Таудан» къагъыб тургъан къонгурауу бизни халкъны тарих эсин, миллет ангысын уятханды, «Минги Таудан» къараб, улуй тургъан бёрюсю, бизни къадарыбызгъа бютеу тюрк дунияны сагъайтханды. «Биз кимбиз, къайданбыз, къайрыбыз?» - бу соруулагъа сагъышландыргъанды Абдуллах бизни. Бегий улуну «Минги Тау» журналны редакторлукъ къуллугъундан кетергенлери - миллет ангыбызны-эсибизни тунчукъдурур ючюн этилген бир осал ишди. Алай болса да, Абдуллах эркин сёзюн халкъына айтыр мадар табар. Иги сёзню бычакъ кесмез. Тюзлюк тюзде къалмаз. Халкъыбыз джазыуун кеси джазар. Быллай таукеллик Бегий улудан келеди.
Джаша, Абдуллах, сен барса да, кёлюбюз токъду, рахатды...

"МИНГИ ТАУ" дергини-журналны башчысы
БЕГИЙ улу АБДУЛЛАХХА


Кюнден-кюннге бу затха барама бегий:
Малкъарда сау болуб Абдуллах Бегий,
Ёзден сёз таулада джыгьыллыкъ тюлдю,
Дуния аллында бетибиз къызарлыкъ тюлдю.

Бий Поэзияны къанаты, ауазы -
Абдуллах, мен ёлсем, Сен къылдыр джаназы.
Халкъын, Джуртун сюйгеннге азаб тюлдю ахрат,
Ай марджа, бетими Минги Таугьа кьаратыб асрат.

"Минги Тау" дергини да, сал джасдыкъ орнуна,
Сени бла ёхтемлене болур, таб, Къарча огьуна.
Къатыбызгьа да, итле тюл, бёрюле келсинле,
"Эркинликден баш зат джокъ дунияда",- десинле.

Сен - бизни адабиятны Хасаукачысы, Умары,
Сен - къул сезимни, къул сёзню тюлсе унарыкъ.
Кязим хаджи, Джырчы Сымайыл, закий Къайсын,
хакъикъатчы Дуда улу, -
Бюгюн Сеннге, бары Сеннге таяналла, ышаналла, Бегий улу.

"Биз бурхубуз, букъубуз"-, деген къуллагъа,
"Огьай, халкьбыз, адамбыз",- деб, джууаб бересе.
"Бир Аллахдан башха джукъгъа табыннган,
Муслиман да, эр да тюлд"-, деб, джууаб бересе.

Сейир этиб турама сени кюрешинге,
Сен - Къарачай-Малкъар къралны джюрек уруууса, отуса.
Алай а, бир къауумла келиб сенден от алгъан кьой,
Ол отну джукълатыргьа дыгалас этелле.

Ёзге ол от, Сен саулукъда джукъланмаз,
От джилтинле джюреклеге тюшелле.
Таулучукъла "хайт" деб, ёсюб джетелле, -
Къарачай-Малкъар - кърал болмай къалмаз.

Нартладан, ас-аланладан джетген байракъны,
Джангыз кесинг ёрге тутуб тураса.
Амантишлеге, манкъуртлагъа, къуллагьа чамланыб,
"Ёзденлик - эркинлик - кишилик!" - деб, тураса.

Сен чыгъаргьан ол "МИНГИ ТАУ" дергини,
Магьанасын толу билген кесингсе,
Ол тас болгъан къазакъ бёрю, дертинги
Сатлыкъладан ала айланад, билемисе?

Терс иннетле тамырындан кесилмей,
Ол тюрк бёрю Минги Таугьа къайытмаз.
Бегий улу, биягьынлай кесингсе,
Сен сау болсанг, мен ёлсем да къайгъырмаз...


ХАКЪ СЁЗНЮ АКЪ СЁЗ БЛА АЙТАЛГЪАН

Кязим хаджини ёлтюрдю сюргюн.
Аны джашаугъа къайтарды Къайсын,
Аны джуртха къайтарды Абдуллах...
Разы болур алагъа Аллах.

Хакъ сёзню Акъ сёз бла айталгъан
насыблы къауумдандыла ала.
Адамын, Сёзюн да тюзде къоймагъан
Тау Элни ангысы-эсидиле ала.

Миллет ёкюлюдю шайыр -
Тил, Джурт ючюн этген къазауат.
Айтхан сёзю да, бармакъ ызлары да
бюгюн, тамбла да — анга шагъат.

Кетдиле Кязим да, Къайсын да. Ёзге,
Кязимни, Къайсынны да бизге
джангыдан ачды Бегий улу.
Джокъду бюгюн ичибизде
Адабиятчыбыз андан уллу.

Бегий улу Абдуллахды бюгюн -
Кязим-Къайсын черекни баргъаны,
Джаралы джугъутурну, Джаралы ташны да
ёлюмден сакълагъан дууасы-дарманы.

Хар бир назмусу, газети, журналы
халкъны ёлмезине болалла себеб.
Тау Элни юзюлмез - ауазы, джырлары -
Бар болгъанда аныча поэт.

Джырчы Сымайылны, Махмуд Дуданы да
Минги Тауда тирилтгенди ол.
Къалам алгъан бюгюн къолуна -
Бегийланы Абдуллахча бол.
Sabr 16.05.2015 14:02:29
Сообщений: 7254
М. Лермонтов

ПРОРОК

С тех пор как вечный судия
Мне дал всеведенье пророка,
В очах людей читаю я
Страницы злобы и порока.


Провозглашать я стал любви
И правды чистые ученья:
В меня все ближние мои
Бросали бешено каменья.


Посыпал пеплом я главу,
Из городов бежал я нищий,
И вот в пустыне я живу,
Как птицы, даром божьей пищи;


Завет предвечного храня,
Мне тварь покорна там земная;
И звезды слушают меня,
Лучами радостно играя.


Когда же через шумный град
Я пробираюсь торопливо,
То старцы детям говорят
С улыбкою самолюбивой:


«Смотрите: вот пример для вас!
Он горд был, не ужился с нами.
Глупец, хотел уверить нас,
Что бог гласит его устами!


Смотрите ж, дети, на него:
Как он угрюм и худ и бледен!
Смотрите, как он наг и беден,
Как презирают все его!»


1841


ФАЙГЪАМБАР

Аллах манга файгъамбарлыкъ
Сезим берген кюнден бери да,
Инсан кёзлеринде зарлыкъ,
Тарлыкъ шарты жазыу бириди.

Сюймекликге бла кертиге
Табынайыкъ деп башладым да,
Мени душманча кёрдюле,
Аямай огъ-окъ ташларын да.

Мен башымы алып къачдым,
Бушуу-бушман болуп, оу-шау да.
Да къум тюзде бир къуш къачы –
Аллах манга берген жашауду.

Жер аманат Жаратханнга,
Жан-жаныуар да, жур ызла да;
Кёкден да, сагъайып манга,
Жарыкъ жаналла жулдузла да.

Къайтсам дауур кёп шахаргъа,
Мен жан атып келлик кюннге да,
Ныгъыш къартла да, шыбырдап,
Мыйыкъ тюплеринден кюле да:

«Къарагъыз, – деп, – бу дерс сизге!
Ма бу ёхтем, инсан сёз алмай,
Былай, алай да дерсиз деп,
Кесин аллах сунуп, шо аллай.

Къарагъыз, балала, мынга:
Къалай гурмукду, саз да, ач да!
Къалай жарлыды, жаланнгач да,
Тергелмей шо адам саннга!»

Къарачаймалкъар тилге
Бегийланы Абдуллах кёчюргенди
Sabr 18.05.2015 21:38:51
Сообщений: 7254
БЕГИЙЛАНЫ Абдуллах

* * *
Азатлыкъны къарангыда
Излеп табады ким да...
Нюрю болур къарамында.
Кече тебеди кюн да.

Кюндюз Кюнню да кюнлюгюн
Къояса билмей...
Кюллюгюнг
Келип къалады ачыуда,
Татлы чыгъады ачыдан.

Азатлыкъ – къарангыдан.
Сюймеклик – къарамынгдан.

МАЛКЪАР
(Поэмадан юзюк)

Ах, къайгъылы мени башым,
Бурдум этеди гурушхам…
Сени къорууларыкъ жашынг
Къайтдымы, Малкъар, урушдан?

Къалдымы жоюлуп? Не – тас
Болуп?.. Кетдими ёкюнюп?..
Къарайма да санга – не аз
Къалгъанды, Малкъар, ёкюлюнг!

Келе да, – кюйдюре, къара…
Элте да, – къумлагъа тёге…
Жарлы сен, – жангыдан къура…
Харип сен – жангыдан тёзе...

Бары да – азлыгъынг ючюн,
Да, кёп къайдан боллукъ эдинг,
Къанлы жау таркъайтхан кючюнг
Сени къайдан толлукъ эди!

Дагъыда сен ийилмединг,
Кишилигинг къанат болуп:
«Жокъ бир хатам. Игиме!» – деп,
Турдунг, аузунг къандан толуп.

«Кулакса, байса!» – дей, эзе,
«Бандитсе, итсе!» – деп чыгъа…
Дагъыда сен: «Менден эсе
Сизге къыйынды» - дей, чыдай…

«Да сен да халкъса, бол, къурал», –
Деген а жокъ. Быласт – буруш.
Билалмайса, харип, къырал
Сени бла этди уруш!

Несин айтаса Тёренги?!
Къутхаралсанг а жанынгы!
Къанлынг къатыды – теринги
Союп, ичерча къанынгы.

Тураса энтта ийнанып,
Быласт болушурукъ сунуп,
Аны да барча ийманы,
Ол сен тюйюлсе, кёл сууут.

Тутуп турады кёзюнге
Азлыгъынгы. Зорлукъ – чексиз!
Кесинг болуш да кесинге,
Аллах да болушур шексиз.

Не, къул эсенг, – къуллан бийге –
Тёреди ол да, жокъ бедиш.
Алай, жашайбыз деп бирге,
Къулну къулу болсангды иш.

Керти къул – бий кётен этер,
Керти бий – сакъды башхагъа.
Кёзден кетген – кёлден кетер,
Керти бий бол сен башынга!

ТИЛЕК
"Къан тамды Къуран тутхан къолларыма".
Кязим

Кюз кече Кязим, келип,
Таш гытычыгъын, элин
Айлана эди жокълап...
Мен къарап турдум, жукълап.

Айлана эди кёрюп,
Гюрбежисине кирип, –
Кёрюгюн, тёшюн сылай,
Шыкъыгъа къарап, жылай...

– Кязим, не айланаса, не?
Келчи, Кязим, кел юйге...

– Балачыкъ, угъай. Буйрукъ…


Сора, намазгъа уюп,
Ол тилек этди былай:

«Яллах, Яллах, сен къура,
Жарытырча дин, Къуран,
Сен къура бу халкъымы –
Биригирча акъылы.

Берчи аллай тазалыкъ –
Алалырча Азатлыкъ!
Берчи аллай эс, акъыл –
Къайтарыр кибик атын.

Жалбарама, жалынып, –
Кетмесин деп жангылып.
Жан аурут къулларынга,
Сау атдыр сен хар тангны!..» –

Кязимни къолларына
Къан тамды...
1991

ЫСТАУАТ САКЪЛАГЪАН ПАРИЙНИ САГЪЫШЫ
Къайсынны парийине

Ыстауатынга жанлы
жанласа, кечге къарай,
шо бир ит деген жарлы
юрмесе, болур къалай?

Мен юрюп чапсам, къансып,
къош итле уа тынгылап,
шош, къуйрукъларын къысып,
мен болалмай ангылап.

Таланып, сынсый турсам,
къан жараланы жалай,
жюрегам улуп бурса —
худургъа болуп ала.

Бу къоркъакъ сабаклагъа
жукъ эталмай, кесимлей...
Быллай кёп сагъатлада
Сен тюшесе эсиме..

Зауаллы сен, атылып
чыгъыучу эдинг къошдан,
Душманынг да атынгы
эсгере болмаз бошдан.

Ай медет, бирге болсакъ –
Шо бир жау басмаз эди.
Ол чууакъ жанынг, ол сакъ
жюрегинг – аз-маз мени.

Ыстауатынга кире
келселе, соя, талай,
бир парий, шо бир кере
юрмесе, болур къалай?!
Sabr 22.05.2015 14:41:56
Сообщений: 7254
БЕГИЙЛАНЫ АБДУЛЛАХ

ПОЭТ

Ол неда бу поэтни юсюнден:
«Саумуду?» – деп сорулса, эсингде:
«А, харип, олму? Ёлгенди», – десенг, –
Тюз жууап ол эди, хакъ сёз, билсенг.

Назмучу! Сен, къаламынг не сёзюнг
Тохтагъанда, тылпыуунг да тохтап,
Жокъ болургъа тийишлисе ёзюнг,
Ат жырынгы да, къарамай, отха!

Саумуса не да ёлюпмюсе – бир,
Жокъду аны башхасы, айтыргъа.
Сау болсун ансы сёзюнг, аны бил,
Жокъ эсе ол – саналдынг факъыргьа.

Сен бир жюрексе, халкъны жюреги,
Сыйса, намысса, керти кишилик!
Жокъмуду ол? Сора бош жюрюдюнг,
Бош кюрешдинг жомакъла биширип.

Халкъ да жырсызды – жансызды сенсиз,
Сенсе! Сен – жан тамырыса, къылы.
Кёз нюрю сенсе, тилисе, сёзю,
Ал сезими, халкъны арт акъылы.

Саумуса не да саусузмуса – бир,
Жокъду аны башхасы, айтыргъа,
Сау болсун ансы сёзюнг, аны бил,
Жокъ эсе ол – саналдынг факъыргъа.


ХАЛКЪЛА

Дунияны кёп халкълары
Айтдыргъандыла атларын –
Жигитликлери бла,
Игиликлери бла,
Батырлыкълары бла,
Сабырлыкълары бла,
Закийликлери бла,
Хакимликлери бла,
Кертиликлери бла,
Эркинликлери бла…
Дунияны кёп халкълары
Къалдыргъандыла атларын –
Кими – адамлыкъ бла,
Кими – халаллыкъ бла,
Кими – кишилик бла,
Кими – ишчилик бла,
Кими – эс, акъыл бла,
Кими – ёз аты бла…
«Кёпбюз, кёпбюз, – деп,– сизден!» –
Бир тохтамАй Айтдыгъыз…
Жокъмуду андан ёзге
Махтанырча затыгъыз?!
1989

ТЕРГЕГЕНДИЛЕ…

Тергегендиле халкъгъа –
къыйынлыкъ сала туруп,
урушха ала туруп,
бойнунгу бура туруп,
элинги къыра туруп,
отунгу ёчюре туруп,
кёчюре-сюре туруп,
юсюнге юре туруп,
терсликни жагъа туруп,
жюрегинг жана туруп…

Кёрмегендиле халкъгъа –
журтума къайта туруп,
кертисин айта туруп,
къуллукъгъа сала туруп.
окъуугъа ала туруп,
юлюшсюз къала туруп,
башында ала туруп,
тюзлюкню излей туруп:
«Биз да халкъбыз!» дей туруп.

Халкъбызмы былай туруп –
Жыйылып жылай туруп?

1990

* * *

Эшта, жерибиз бла биз бир кюнде туугъанбыз…
Биз аны мында къалгъан сунуп тургъанбыз,
бизни уа бир кюн кёчюргендиле…

Биз къайтханбыз,
жерибиз а
турады энтта къайтмай…

1989


* * *
Мен эштеме бир ауаз…
«Халкъыгъызны, кёчюрюп,
жокъ эталмай,
отугъузну ёчюрюп
жукъ эталмай…
… энди уа жеригизни
кёчюрелле…
… энди уа тилигизни
ёчюрелле…»
Мен эштеме бир ауаз…
1990

* * *
«Кулак», «бандит», «враг народ»,
«Лишон» болду атынг.
Бу къыралда жаннган хар от
Санга болуп, татып.
Дагъыда сен: «Алгъын къалай
Иги эди!» – дединг.
Ангыладым, санга къарай –
Алгъын сен жаш эдинг!

АЙ!


1
Ай, зауаллы кесигиз!
Жулдузсузду кечегиз.

Сиз салгъан сыйратладан,
Гюнахлыла болмаса,
Не – Ибилис (ол да сау!)
Гюнахсыз жан ётмеди…
Аллайлагъа депми эди?!.
Файгъамбар, шыйых, ёзден
Къыл кёпюрлеригизден
Энишге уруп кетдиле
(мынафыкъла ётдюле).
Бар, Аллахдан кёп тиле.
«Энди тийме!» деп тиле.

Ай, зауаллы кесигиз!
Жулдузсузду кечегиз.

2
Хаух, жалгъан «аллахлагъа»
Табынып, палахлагъа
Байланыпды халкъыбыз.
Алданыпбыз алкъа биз
«Аллах» кёп суратлагъа,
палах кёп сыйратлагъа…

3
Сёзюмю ётдюрюп тёрге,
Бармакъгъа, акъгъа чёргеп,
Тынгылап, жазып, тергеп,
Теренден къазып, жерлеп,
Бир кюнде эсгертирле!

Ай, аман эсгертирле…
Ай, аман тепсетирле!

Бурнуму къанатырла,
Буруудан къаратырла, -
Туурада марап тургъан,
Ташада къама ургъан
Эсирик къара къулла!
(Безиреп къара тырман.)

4
Ай, зауаллы кеслери –
Къая болгъан терслери,
Зая болгъан дерслери,
Жыйынлары – эр сери!
Шиш турупду эслери!..

1991


АЙТЧЫ, БАЛАМ ...

1
«... айтчы, балам, айт, табу,
Бу кертимиди? ... Да бу?!

Ахшысын жерге сукъгъан,
Аманы ёрге чыкъгъан –
Бу бизден кетдими?

Къуллагъа бийлик берген,
Бийлени жерге кёмген
уу бизден кетдими?..

Айтчы, балам, бу кертими?..
Ай кюнюм мен, хайранма...
Къор болайым, айланма…»

2

Бу дунияда айталмай
кетген сёзюн – тюшюмде...
Тангым турду аталмай...

3

« ... къойма, балам, сен айтып
Соргъанымы тюшюнгде:
Кетмей, бу артха къайтып
Къалыргъа зат тюшгенде,­
Мында бизни тутарла,
Анда сизни жутарла...

Аллах, сен бер ырахатлыкъ
Туудугъума, туугъаннга... » –
Келлям кетди тумангa.

1993

* * *
Онг да, сол да къозгъалып:
«Азатлыкъ!» деп тургъанда,
Къалмагъанча къозларыкъ,
Тууарыкъ да туугъанда,
Кавказда бу бек эсги
Халкъыбызны тизмедик.
Барындан да бек эсли,
Бек акъыллы бизми эдик?

* * *

Темирчиди халкъ кеси да.
Ол сюе, тюе кетип,
кюйдюре, кюе кетип –
ёсдюреди закийин.
Sabr 23.05.2015 04:36:22
Сообщений: 7254
БЕГИЙЛАНЫ Абдуллах



КЯЗИМ, ЭНТТА...


Саудула Носту улун жойдургъанла,
Тюзлюкню да зинданнга жыйдыргъанла,
Азатлыкъ кемелени батдыргъанла,
«Жокъду, жокъ сизнича!..» – деп айтдыргъанла.

Кязим, энтта сауду, сау къалмукъ улу!
Айтылады юлгюге къанлы жолу, –
Къууанып турады да къанлы къолу,
Эштада, иги кесек къаллыкъ болур!

Сен айтханча, бир бирни къуууп, къачып,
Кязим, къазауат этербиз да ачыкъ,
Сора жангыдан «жангы былас» тууар,
Сора – биягъы «къалмукъ улу» бууар!..

Арсарсыз ишин башлар, кезиу келсе,
Энтта да Эней улу кеси кесин…
Биз да жангыдан тууарбыз дуниягъа,
Сора – бир бирни къууарбыз биягъы…

Кязим, сен айтханча, биз тёздюк, тёздюк…
Эшта, ажашып кетген болур тюзлюк…
Энтта да назмуларынг жиляй, къанай, –
Бюгюн, шёндю жазылгъан кибик – алай!
1989

«ЗАУУКЪ»

Жалчымысыз, биймисиз –
Ай, харип сиз, билмейсиз!
Сатыгъыз халкъыгъызны –
алыгъыз хакъыгъызны:
киминге – алтын майдал,
киминге – кюмюш майдан,
киминге – къатын майдал,
киминге – жумуш майдал, –
юсюне да къой, тауукъ…
Ма зауукъ десенг, зауукъ!


Сай болургъа сюйгенле –
«халкъыбыз» деп тургъанла.
Бай болургъа сюйгенле –
майдалгъа деп туугъанла.
Бирине – ахча майдал,
бирине – бахча майдал,
бирине да – юй майдал:
«Бергенни бек сюй!» майдал.
Ма зауукъ десенг – зауукъ!
«БереЧет берсин! Саулукъ!!»


Къоюгъуз патыуаны –
бу дуния – сатыу, алыу!
Ортагъа сал халкъынгы –
олсагъат ал хакъынгы –
ёшюнюнге бир уллу
майдан неди – бир къуллукъ,
не – сыйлы ат, не – багъыу,
не – инбашынгдан къагъыу,
не – эл бла бир тауукъ –
ма зауукъ десенг – зауукъ!


Оллахий, зауукъду бек,
халкъыбыз – саулукъ ийнек!
Сен да турма: халкъынгы
сат – алырса хакъынгы!
1993
Sabr 24.05.2015 03:18:21
Сообщений: 7254
БЕГИЙЛАНЫ Абдуллах

МЕН БЕШИКДЕ ЗАМАНДА
КЕЛЛЯМ МАНГА АЙТХАН
ЖЫРЧЫКЪ

Бёлляу-бёлляу баласы,
Сау ёсдюрсюн Келлясы.
Бёлляу-бёлляу, кёз гинжим,
Кёз жарыгъым, сёз инжим.
Бёлляу-бёлляу, балачыкъ,
Чагъып ёсер баламчыкъ.
Бёлляу-бёлляу, татлычыкъ,
Чабып жетер атлычыкъ.
Бёлляу-бёлляу этдирлик
Сюйюнчюле келтирлик.
Бёлляу-бёлляу, баллычыкъ,
Эки къатын аллыкъчыкъ,
Бёлляу-бёлляу балачыкъ,
Ашап-жашап къаллыкъчыкъ.
Мен да – къулакъ салгъанчыкъ,
Татлы жукълап къалгъанчыкъ.


БЕШИК ЖЫРЧЫКЪ

Эшек гылыучугъуна,
Бешик улучугъуна:
– Кёп окъуп, окъуп, окъуп,­
Уллу гырайт бол! – дейди.

Ол дейди: «Бол, – дейди,­ –
Уллу гырайт бол!» – дейди.

– Иебиз санга, – дейди,­ –
Бир иги саугъа, – дейди,­ –
Жарагъан эшек арба
Ишлей турады! – дейди.

Эй, дейди: «Ишлей, – дейди, –
Къууанып ишлей...» – дейди.

– Атангы да атасы
Жатхан бешикди ол, – дейди,
Жукъла, – дейди, – сен уллу,
Атангча эшек бол! – дейди.

«Бол, – дейди, ол дейди,­ –
Атангча эшек бол!» – дейди.


ЭШЕКЧИГИМ

1

– Ай, эшекчигим, былай
Нек мудахса бюгюн,
Айт,
Нек къууанмайса кюннге?

– Жаратханды Аллах мени
Жегерге…
– Мени уа – санга
Нёгерге...

2

– Акъ эшекчигим мени,
Нек мудахса бюгюн а?
– А-а...

3

Тынгылап тураса,
Къарангы бауда къара
Сагъышха къарап...

– Келчи, – дейме эшекге, –
Келчи, жаным, эшикге.

(Чыгъайыкъ бу къарангы
сагъышдан.)

1972

* * *

Жаз
башы…
Жап-
жашил
танг.
Терек.
Тар
терен.
Кёк –
аяз.
Кёп
ауаз.
Жыр,
жомакъ…
Жыл –
омакъ.

1994


* * *

Тюнене, чыбыкъ
Атчыкъгъа минип,
Арбазда чабып
Айландынг, кюлюп.

Бюгюн а ачыкъ
Башладынг солуп –
Ол чыбыкъ атчыкъ
Чум таякъ болуп.
Sabr 27.05.2015 16:38:20
Сообщений: 7254
БЕГИЙЛАНЫ Абдуллах


ЖАШАУ КЪАЙЫГЪЫ
" Дуния деген алай ачы тенгизди...". Кязим

Мен жашау къайыгъына минеме,
Толкъундан толу тёгерегим а.
Терк дуния тенгизинде, билеме,
Къайыгъым ташха тиеригин да.

– Бу теркде тёзермисе неге да? –
Тенгизни къарны буруп сорады.

– Шо бир кюн болса да, бу игиди!
– Кёг а булгъанып келе турады.

Да айтама: «Сен, анга къарамай,
Не къыйын болса да, бар, тарыкъма!»
Бюгюн толкъунну жыра барама,
Тамбла уа, эшта, ба...
– …тарыкъма!

КЕРТИ ЖОМАКЪ

Эртте-эртте, бек эртте, эртте-эртте десек да –
Аны Аллах биледи, шо тюнене эсе да...

... Къатын муну эследи, чыгъа келип буруудан,
Эмеген да жалынды таш тюбюнден – урудан.

– Мени ары чыгъарсанг, санга ата болурма...
– Атама къор бол! – деди, аны таба бурулмай.

– Неда ананг болайым, чыгъар! – деп, бу жалынды.
Анама къор бол! – деди. – Аллах алсын жанынгы!

Къарындашынг болайым. Чыгъар, маржа, мени ары!
– Къарындашыма къор бол! – ма къатынны ийнары.

– Неда эринг болайым, сен – къатын, мен - эр ... эсек!­ –
Тынгылады, дейди, бу, титиреди бир кесек.

Да... къалай чыгъарайым?! Юйрет! – деди тынгысыз.
Кюбюрюнгде apкъанны бир къыйырын манга сыз!..

Къатын, барып, аркъанны кюбюрюнден алгъанды,
Бир къыйырын терекге къаты къыса болгъанды...

Бир къыйырын уругъа – эмегеннге атханды...
– Санга къатын болургъа, э киши, ким айтханды?!

Эртте-эртте, бек эртте, бир эмеген десек да,
Аны Аллах биледи – биз кесибиз эсек да...

1994

* * *

Аз кёп шуёх табылмаз эди бюгюн, ёлсенг,
Сауса да – жокъду тенгинг.
«Бек алгъа мен эдим жакъ басхан!» – дер эди ол сен
Жокъса деучю ол кенгинг.

Сау чагьынгда этинги талашып ашагъан
Ит жыйын, сер басынып:
«Анса да биз эдик, биз, ма аны жашатхан!..»
«Хо, харип!» – дер, базынып.

* * *

Тау суучукъ кесин бузады,
Жан-жанын ашайды,
Жар эрнин кесип озады,
Бир затла жаншайды.

«Чыкъмай бу тардан къалай?.. – деп, –
Къысылыпмы энди?!»
«Этме, сен уллу, алай», – деп,
Тал да ийилгенди.

Бийикде эмен терек да
(Къарамы – тырманды):
«Бираз тёзюмлюк керек!» – дей,
Шош ёсе турады.
Sabr 30.05.2015 16:20:20
Сообщений: 7254
БЕГИЙЛАНЫ Абдуллах ("Мен Сёз Айтдым" китабындан назмула)

* * *
Кёк жаз элиме
Къууанчлы келди,
Кёп жаш эллиге
Къучагъын керди.

Кёп акъсакъалны
Ол тутду къолун.
Къыш тёрге жазны
Олтуртду, къобуп.

Кёп жылы сёзюн
Айтды жаз бизге, –
Кёк болду ёзен,
Чакъдыла тюзле.

Аны сёзюнден
Жырлады черек,
Ариу ёзенде
Жылынды терек.

Кёк жазым жекди
Жоргъа атланы,
Назмум да кетди
Жолгъа атланып…

Жолум да – жангы,
Жазым да жангы,
Назмум да – жангы –
Къууандым анга!

1970
Sabr 01.06.2015 02:40:32
Сообщений: 7254
БЕГИЙЛАНЫ Абдуллах


ЭКИ СУРАТ


1
Жашын жыйырма бла он
Жылны сакълагъанды Айша,
Умут да юзген эди ол…
Къайтып келди бир кюн жашы.

2
Жашын чалгъыгъа ашырды
Бир шош тангланы биринде…
Жангыз баласын Айшаны
Алып келдиле ингирде… 1

УМУТ

Къууана, къыйнала жюреги,
Бу уллу, тынгысыз дунияда –
Хар жара да болур дей иги,
Умут юзмей жашайды адам.

Игиге ийнанады адам,
Къыйынлыкъ чал этсе да башын,
Къарт анам Абидат да андан
Умут юзмей, сакълайды жашын.

Анга энтта бошалмай уруш,
Къайгъысы – ингирде, эрттенде.
Аллахдан: «Жашыма сен болуш!» –
Деп тилейди, намаз этгенде.

«Жашым сау келсин!» – дей, къаргъана
Айланады ана умуту.
Аллахха ышанады ана –
Алдамаз эсе уа умуту…

1973
Sabr 02.06.2015 03:34:26
Сообщений: 7254
БЕГИЙЛАНЫ АБДУЛЛАХ аламат назмула джазгъан бла къалмай, кёб назмучубузну бизге джангыдан ачады, башха кёз бла къаратады аланы чыгъармаларына. Мёчюланы Кязимни Абдуллах кеси джарашдыргъан китабында Ал Сёз да анга шагъатды.
______________________________
Багъалы окъуучу! Сен Кязим хажини китабын къолунга аласа. Ким билди, бу жолгъа дери Кязим хажини китабы сени къолунга тийген окъуна болмаз – ол болургъа боллукъду. Ким биледи, Кязим хажини менден эсе сен иги таный эсенг да – ол да болургъа боллукъду. Алай Малкъар халкъда, къарт-жаш болуп да, Кязим хажини атын бюгюннге дери эштмеген адам барды деселе – ийнанмам! Алыкъа, Кязим хажини атын сагъынып, къайда, не жерде, ким бла сёлешген эсем да, жюз жыл мындан бурун Тюркге кёчюп кетип, анда эл-журт болуп жашагъанланы арасында окъуна: «Ол а кимди?» – деп соргъан адамгъа тюбемегенме, – бары да биледиле!


Кязим хажини барлыгъына шекли болгъан угъай да, арабызда сау-эсен жашап тургъан адам окъуна сунадыла.
Бир жол, бир жол десем да, 1989 жылда, Жазыучуланы союзунда литконсультант болуучу заманымда, дейим, ишиме бир таулу къызчыкъ келеди. Иймене-иймене, «русско-балкарскийни» экинчи курсунда окъуйма дегенни айтады. Мен, хапар-назму жазаргъа кюрешген жаш адамла бла ишлегеним себепли: «Назмуламы жазаса?» – деп сорама. «Угъай, – дейди. – Кязим Мечиевни къалай кёрюрге боллукъду?» – демеймиди?! Мен, ким келгенин ангылап, бу жаш адамны абызыратмайым деп: «Шёндю мында жокъду. Не жумушунг бар эди Кязим Мечиевха?» – дейме. Манга айтыргъа сюймегенин сеземе. «Бош, бир сорлукъ затларым бар элле. Къайдады?» – «Тышына кетипди.» – «Къайры?» Тюз ма алай соргъан эди, «къайры?» деп, кесича ариу жумушакъ ауазы бла. «Арабха» дейим, дедим да, нек эсе да ол сёз эсиме келген эди, тюз ма алай айтайым дегенлей, кюлюп къояма да, бир палахха къалама деп къоркъдум. Баям, мени бетимде бир тюрлю затла бола тура болур эдиле, ол «русско-балкарский» къызчыкъ, неден эсе да элгеннгенча, кёзлерин уллу ачып, артха бурулмай, босагъа юсюнде жокъ болуп къалды. Чыкъмадым. Ашыра чыкъсам боллукъ эди Кязим хажини сау сунуп айланнган ол жумушакъ ауазлы «русско-балкарский» къызчыкъны ызындан.

Алыкъа Орта Азияда къабыры да белгисиз Кязимни къайда болгъанын а мен къайдан билип айталлыкъ эдим!
Ма аллай бир жарыкъ.
Кязим хажи кеси да бек жарыкъ адам болуучу эди, дейдиле.
Ойлачыгъыз бир, къаллай жюрек талпыныу, къаллай бир сюймеклик от керек эди устазгъа – сохталарына Кязимни сау сундурурча аллай сезимни,аллай ийнаныуну алдыртыр ючюн!
Ол тукъум зат халкъда барды.


Кязим хажини юсюнден бир-бир жазылгъан затланы алып окъусанг а, Кязим хажи кеси айтханлай, «аугъа тюшген балыкъча» болуп къаласа. Не – жазгъан адам не айтыргъа сюйгенин, не – Кязим хажи къаллай назмучу, нелляй адам болгъанын билалмай. Ийманы-дини болгъан адаммыды, огъесе иймансыз-динсиз атеистмиди, революционермиди – къан кюсеген ынгкъылапчы, огъесе демократмыды, Аллаххамы табынады не Анга къажауму сюеледи, олмуду-шумуду – былайды деп тюшюналмай къаласа. Бу айтханым бир кишини да жанына тиймесин: кесим ангылаялмагъанымы айтханлыгъымды. Сен да, багъалы окъуучу, ийнан манга, жукъ да ангылаяллыкъ тюйюлсе, Кязим хажини назмуларын кесинг окъуп кёргюнчю. Кязим хажини юсюнден алай жазылгъан къыллы къалса эди, бир Къайсынсыз, дунияда аллай назмучу барды деп адам билмез эди. Ёнге, Кязим хажи ол жазмалада айтылгъанча адам болгъан болса, аны халкъ битеу таныгъан угъай да, шо бир жангызы окъуна билирге истемез эди. Алайды да, насийхат жазыучула – кеси алларына, Кязим хажи да – кеси аллына. Ма алай къалса тюздю.


Ол-бу назмучуну юсюнден жазылгъан зат – аны не зат жазгъанын, къалай жазгъанын, нек жазгъанын, къаллай адам, къаллай назмучу болгъанын шартыракъ ангылатыргъа, толуракъ ачаргъа деп этиле эсе, мында уа, бу къужур жазмалада, сейир-аламат! – Кязим хажи ким болгъанын, не айтыргъа сюйгенин, жашаугъа, дуниялыкъ ишлеге кёз къарамын къайда да адам ангылап иш къоймасын деп, иш этип, къатышдырылгъаннга ушайды.


Ол алай на ючюндю: алгъа этер ишибизни – артда, артда этер ишибизни алгъа эте барабыз да, «хоп» дегинчи «доп» дей, – анданды, дейме. Дин назмулары адетдеча басмаланнгынчы, сюзюлюп тохташхынчы – алагъа «багъа бичилип» бошалгъанды да, – ма аны ючюндю, дейме. Чыгъарма кеси жокъ – аны юсюнден оюм а бар! Ол чюйрелик алай туура, шарт болуп тургъанлай – ёз оюмундан, сёзюнден таяргъа, жангылычын сезерге унагъан а жокъ. «Мен айтхан – тюз, сен айтхан – терс!» Даулаш –даулашлай. Ёч – ёчлей! Мындан ары да болуп турлугъу алайды – бу ишге заман ууландырмагъанла киришгинчи. Насыпха, Кязим – Кязимлейди да, ол кеси айтханча (дейим), «ырхы басмай, суу элтмей, чириген юй жангырмаз!» Ары дери уа женгдирген женгерик эди. Хорлатхан – хорларыкъды.


Кязим кеси къалай ангылашыныулу жаза эсе да, аны кесини юсюнден да алай жазаргъа керек болур, баям, – бурмай, чулгъамай – шарт, шатык, туура. Туманнга киргенча этмей, чууакъгъа, аязгъа чыкъгъанча. Кязим кеси да ким да тынч ангылагъан, кимни да ангылагъан, ачыкъ ниетли, ачыкъ сёзлю, жарыкъ кёллю, таза адам болгъанды, назмуларына ушаш, хар заманда ол сезилгенлей турады.
Ол назмуланы таула, тарла ичлеринде жашагъан адам жазгъанлыкъгъа, алада - тюзле, талала кенглиги, аулакъла азатлыгъы, аяз, жел...
Ма ол себепден айтама, Кязим хажини сёзюн сюзерик да азат жюрекли адам болургъа керекди деп. Аны «ийманын-динин» ангылатыргъа базыннган адамны да ийманы-дини, туура, Кязим хажидеча болмаса да, анга ушайыракъ, аны эсгертерек болса керек – жашауну ангылауу, жюрек тазалыгъы, кертилиги да. Закийлиги бла жеталмаса да.
Хоу, тауну уллулугъун узакъдан къарап да кёрюрге боллукъду.


Алай ол бийикликден къарап ол тау кеси не «кёргенин» а? Ёрге, аны тенгшисине кётюрюлмей, къалай ангылаталлыкъса тау не сезгенин, аны «кёзю» къалайлагъа жетгенин, кезинде къаллай булутла къайнагъанын? Къалай билаллыкъса, къазмай, тинтмей, ол тауну ичинде къаллай алтын-кюмюш хазнала асыралгъанын, къаллай шыякыла басдырылып тургъанларын?
Кязим хажиге: «Сен – тауса» – деп Къайсын аллай бир затдан оюм этип айтхан эсе уа? Динин-ийманын сагъыныргъа уа базынмагъанды. Баям, «заман алай эди» дегенден угъай. Не себепден?.. Биз а, кесибиз коммунистле болуп тургъанлай, дини-ийманы болгъан Кязим хажини жюрек сырына, сагъышына, ниетине багъа бичерге базынабыз.


Кязимни ол-бу быластха байлап биз табарыкъ жокъду. Кязим ёз жеринде закийди. Ол кесин аланы экилеринден да эртте айыргъанды.
Оу большевик, шау кадетле,
Къайдан чыкъды шу адетле?
деген чагъында окъуна: Танзиля айтханлай, Кязим хажини «Аллах аузуна салгъан сёзлерине тиймей» басмаласакъ, Кязим хажиге да, халкъгъа, кесибизге да андан уллу игилик эталмаз эдик. Баям, быллай бир затла эслеп айтханды. Ма, къарагъыз, къаллай иеси танымазлыкъ «юлгюле» басмаланадыла окъуу китаплада сабийлерибизге деп, Кязим хажини аты бла:
Суу уртлап, ауузунгу чайкъа,
Сууну тамакъдан, кемирчекден
Жиберип, – бурунунгу тазала.
Битеу чархынгы ариу жуу,
Сууукъ сууну къуюп, –
деп жазады Кязим дегенча.
Ол тизгинлени Кязим хажи къалай жазгъанына уа къарагъыз «Ийман-исламында»:
Сюннет абидез аллыкъ мукъмин, олтуруп,
Аузун чайкъар, таза суудан толтуруп.
Бурнун чайкъар, кемирчекден ётдюрюп,
Чархын жууар, барына суу жетдирип,–
къаллай низамлыкъ, къаллай субайлыкъ, ариулукъ, тазалыкъ барды ол сёзледе, дин жорукъгъа юйретгенин айтмай къойсакъ да. Ма былайда тюшеди эсинге Кольридж деп бир ингилизли адабият алимни, назмучуну Николай Гумилев юлгюге келтирген сёзлери: «Поэзия есть лучшие слова в лучшем порядке», – дегени. Окъуп бир кёрчюгюз Кязим хажини «Ийман-исламын» башындан аягъына дери – ол сёзлеге жууап этемиди, этмеймиди?
Сабийлеге аны толусунлай басмаласакъ, андан уллу игилик эталмаз эдик алагъа былайда.


Бу китапха Кязим хажини дин бла байламлы жазгъанлары киргендиле. Бу жолгъа дери закий назмучубузну быллай «ийманлы» китабы чыкъмагъанды. Кертиди, бир къауум назмулары, «жангылыкъ» шартлары бла, хар замандача, соруула туудурургъа боллукъдула – къайдан? ким? нек? къалай? дегенча. Китапха Кязим хажини ёз чыгъармаларындан башха ангылатыула зат къошулмагъаны ючюн, ол боллукъ соруулагъа кезиуюнде жауап бере барыр амал жокъду. Аллах айтса, муну ызындан чыгъарыкъ китапланы биринде ол тукъум жумуш тынгылы этилир деген умут барды.


Ахырында айтырым: Къайсынны «Таулу болгъаным ёхтемлигимди!» – деген сёзю барды. Халкъыны адамлыгъына, огъурлулугъуна, иш кёллюлюгюне, чыдамлыгъына, кишилигине, жюрек тазалыгъына, акъылына-эсине, закийлигине, ариу адеплигине, айтхылыкъ тёресине, тауушлукъ жырына, сейирлик жомагъына, ёлюмсюз таурухуна, терен нарт сёзюне – барына да къууанып, кёлю кётюрюлюп айтхан сёзю! Ата, ана, эгеч, къарындаш – бары да ары сыйынады. Къайсын ол сёзню къагъытха тюшюре туруп, бир шексиз, аны кёз туурасында Кязим хажи да бар эди, дейме. Сабий жашчыкъча ышара тургъан акъсакъал Кязим. Ол сёзде халкъыбызгъа, туугъан жерибизге уллу сюймеклик жатады. Халкъыбыз ёз сыфатын-сынын, суратын-сырын бу эки адамгъа – Кязим бла Къайсыннга кёчюрюп, таулуланы барыны да атындан: «Таулу болгъаным ёхтемлигимди!» – деп кеси айта тургъан кибикди.
Сен – тауса, кёк терексе,
Жашауубузда алай
Дайым да турлукъса сен
Тау кибик агъаргъанлай, –
деп, жюрегине туугъан журтун салып, Кязимге къарап айтхан сёзю да. Бирине сюемеклиги башхасына жугъуп барырча этгенди. Ушамагъан – жукъмайды. Туугъан жерге, халкъгъа уллу сюймеклик – уллу адамланы ёсдюреди. Жюрегингде ол сюймеклигинг не къадар уллу эсе – халкъынгда сыйынг ол къадар бийикди. Ол жорукь, Аллахха шукур, халкъда бузулмай сакъланады.

Sabr 08.06.2015 02:57:01
Сообщений: 7254
БЕГИЙЛАНЫ Абдуллах


ЮЙ ИШЛЕГЕН БАЛТАЛА

Бирле да айландыла
Адамлагъа саналып...
Къыйын кюн аялдыла –
Окъ кюйдюрмей санларын.

Чапханда къанлы душман –
Къача-бугъа келдиле...
Кёп игиле урушда
Ала ючюн ёлдюле...

Бюгюн а ол букъгъанла,
Хатадан ариу къалып,
Байракъгъа тобукълана,
Кёкюреклерин къагъып,

Жаншайдыла, тангланы
Атдыргъан кибик ала,
Атларын да тауланы
Айтдыргъан кибик ала.

Жашау, алаймы бардынг –
серле балгъа батыла...
Къалып жауунда, къарда
юй ишлеген балтала?

1975
Sabr 11.06.2015 16:26:54
Сообщений: 7254
Бегийланы Абдуллахны поэзиябызны юсюнден оюмлары бек сейирдиле. Аланы "Бармакъ ызларым" китабында окъургъа боллукъду. Алай а, ол китабны мен Эльбрусоидни библиотекасында эслеялмадым.
Ол иш бла кюрешгенле, Абдуллахны "Бармакъ ызлары" кютюпханеде болурчп бир этигиз. Барыбыгъа да керекли китабды ол.
Sabr 29.09.2015 21:44:01
Сообщений: 7254
Ахмат Яссауи


* * *
Таймаздан бу дунияда Аллахым деп жюрюсем,
Зикирден кёлюм толуп, къул болуп, Раббий десем,
Тобагъа къайтсам, келип, аллынгда мен баш ийсем,
Я Раббий, былай бла мен сени табармамы?

Зекерияча, башымы быхчы аузуна салсам,
Аюпча, тёрт санымы къурт-къумурчхагъа къойсам,
Мусача, Тур таууна чыгъып, мен намаз къылсам,
Я Раббий, былай бла мен сени табармамы?

Жюнюслей, мен дария ичинде балыкъ болсам,
Юсюфлей, мен къуюда жиляп башына толсам,
Якъублай, Юсюф ючюн тохтаусуз жиляп турсам,
Я Раббий, былай бла мен сени табармамы?

Шеблеча, сюймекликни саулайын санга бурсам,
Биязидча, кече-кюн тынмай Каабагъа барсам,
Бетими Кааба ташха къысханлай жиляп турсам,
Я Раббий, былай бла мен сени табармамы?

Маруфлай, бу жоллада кече-кюн да кёрюнсем,
Мансурлай, жандан бошап, кер агъачха керилсем,
Асмагъынгдан къычырып: «Я сыйлы Аллах!» – десем,
Я Раббий, былай бла мен сени табармамы?

Мен, Къул Ахмат, обама сын болуп къалсам кесим,
Тилленип, зикир айтып, жангыдан Раббий десем,
Зикирингден учунуп, урходук болуп кетсем,
Я Раббий, былай бла мен сени табармамы?


* * *
Танг алада зикир айтып, ант этсем,
Аллах манга «мени къулум» дерми экен?
Кёз жаш тёкмей, кёзлеримден къан тёксем,
Аллах манга «мени къулум» дерми экен?

Кече, кюн да: «Аллахым», – деп излесем,
Кёз жашымы, тёге кетип, инжи этсем,
Атын айтып, таугъа чыкъсам, тюзге энсем,
Аллах манга «мени къулум» дерми экен?

Хар къайда да зикир айтып айлансам,
Жумушуна белни къаты байласам,
Барын харам этап, аны сайласам,
Аллах манга «мени къулум» дерми экен?

Мусача, Тур таугъа чыгъып, жал барсам,
Кюнде жюз минг тилек этип, жалынсам,
Токъсан тогъуз атын айтып, жан алсам,
Аллах манга «мени къулум» дерми экен?

Жетмишжыллыкъ Биязидча, сатылсам,
Аллахым дей бууулсам мен, сытылсам,
Риязетде, ачдан ёле, сагъынсам,
Аллах манга «мени къулум» дерми экен?

Аллах ючюн ёксюз этсем баламы,
Аш-суу татмай, тылы этсем санланы,
Душман этсем юйюр-бауур, сауланы,
Аллах манга «мени къулум» дерми экен?

Аллах деген къулларына къул болсам,
Сюйюп-кюйюп – жанып кетсем, кюл болсам,
Жол юсюнде, аякъ тюпде къум болсам,
Аллах манга «мени къулум» дерми экен?

Аюпча хош, сабыр болсам ушакъда,
Закир болсам, сыйлылагъа ушасам,
Бергенине шукур эте, чыдасам,
Аллах манга «мени къулум» дерми экен?

Эшигине хайран болуп жетсем мен,
Кёз жашымы жюз минг тилек этсем мен,
Гюняхымдан тели болуп кетсем мен,
Аллах манга «мени къулум» дерми экен?

Кечмез болсанг, ал жанымы, мен бир къул,
Шыйыхынгы аягъына башым къор,
Жолда къалдым, жолда къалдым, бергин къол,
Аллах манга «мени къулум» дерми экен?

Аллах ючюн жан бергенде жашнасам,
Ахлу-жууукъ, юйюр-бауур ташласам,
Жан не болсун – ийманымдан бошасам,
Аллах манга «мени къулум» дерми экен?

Танг алада эртте къобуп жалынсам,
Уллу-гитче гюняхымы сагъынсам,
Тилегиме балхам болуп жагъылсам,
Аллах манга «мени къулум» дерми экен?

Каххар Мелик, сенден къоркъуп уянсам,
Сени аллынгда гюняхыма уялсам,
Кечир деп мен, сокъуранып, жилясам,
Аллах манга «мени къулум» дерми экен?

Бу къутургъан черегинге секирсем,
Бир ажашхан тюенг кибик ёкюрсем,
Ёлгенимде атынгы айтып не кирсем,
Аллах манга «мени къулум» дерми экен?

Сокъуранып, сыйыт этип жилясам,
Сыйытыма шыйыхланы жыялсам,
Аякъларын уппа этип жалынсам,
Аллах манга «мени къулум» дерми экен?

Тангнга дери жиляп турсам, термилип,
«Субхан Аллах» деп ынчхасам, тюрленип,
Атын айтып туруп, кетсем тирилип,
Аллах манга «мени къулум» дерми экен?

Къул Хожа Ахмат, Ол – патчахынг, Ол – тахынг,
Мертлеча ёл, ёлюр болсанг, Ол – Хакъынг,
Муратынгы берир анда Аллахынг,
Аллах манга «мени къулум» дерми экен?


* * *
Кёзюм жиляй, кёлюм такъыр, кесим факъыр,
Мен не дарман этерими билмем, досла.
Тансыкълыкъда, бушманлыкъда ёмюр саркъыр,
Къайсы тюзге кетерими билмем, досла.

Къыйынлыкъны ууу, оту болуп файда,
Жюрегими сууу, ётю болуп файда,
Бу дунияда ырахатлыкъ болур къайда?
Мен не дарман этерими билмем, досла.

Аллах дей, мен кёрмез болсам сабий бетин,
Жандан, малдан бошай барсам, сыйым кете,
Къырда жангыз къазлай къалсам, сыйыт эте,
Мен не дарман этерими билмем, досла.

Бу дунияда ассы иш кёп, сууап иш аз,
Ёмюр ётдю, магъанасыз кетди къыш, жаз.
Къушум учар заман жетсе, сора турмаз,
Мен не дарман этерими билмем, досла.

Сен кимсе, Ахмат, Аллахха жан бермесенг,
Гетмен тутхан сабанчылай, нан бермесенг?
Гюлюнг чакъмаз, суу болмаса, кюн кёрмесе.
Мен не дарман этерими билмем, досла.


* * *
Ёмюрюмю ахыры къысха жетсе, Аллахым,
Жан алыучу акъылын къысха этсе, Аллахым,
Азырайыл юсюме къарап къалса, сюелип,
Сенден себеп болмаса, мен не этерме, Аллахым?

«Хайда, бол!» – дей тургъанда, таша чыбыкъ ургъанда,
Ахыратны къургъанда, мен не этерме, Аллахым?
Саным мында къалгъанда, жаным айры болгъанда,
Сал агъачха салгъанда, мен не этерме, Аллахым?

Элтип жерге кёмселе, жети атлам кетселе,
Соруучула жетселе, мен не дерме, Аллахым?
Мёлеклеринг киргенде, жансыз жанны кёргенде,
Къысха соруу бергенде, мен не дерме, Аллахым?

«Раббийинг?..» – деп сорсала, къара кюнню къурсала,
«Кимди, айт?» – деп турсала, мен не дерме, Аллахым?
Къул Хожа Ахмат, сен харип, нафс къолунда бир халек,
Бу затланы шарт кёрюп, айт, не этерме, Аллахым?


* * *
Шыйыхла айтхан заман келип къалды кёреме,
Къыямат кюню жууукъ болуп къалды кёреме,
Энтда, акъыллы къулла, не боллугъун билген бар.
Сюймеклик, жазыкъсыныу кетип къалдымы, досла?

Уллу-гитче жолдашдан адеп кетип къалдымы?
Эр, тиши жахилледен уят кетип къалдымы?
«Ийманданды уялмакълыкъ» деп айтхан эди Расул,
Иймансызла сейирлик болуп къалдымы, досла?

Муслийман муслийманнга къалды къанлы жау болуп,
Жалгъан затха баш ийип, кертини кёзбау къылып,
Мюридге не шыйыхха бет этген жокъ, хатер жокъ,
Огъурсуз къыйын заман келип къалдымы, досла?

Кезбау дуния, халкъынгда чомартлыкъ кюзгюсю жокъ,
Патчахны, ёзюрлени акъылы, тюзлюгю жокъ,
Дервишлени дууасын кюсеген, излеген жокъ,
Халкъ юсюне къыйынлыкъ жаууп къалдымы, досла?

Ахырзаман алимле залим болуп къалдыла,
«Хошкелдини» билгенле алим болуп къалдыла,
Аллах деген мукъминнге ала душман болдула,
Къыйын, огъурсуз заман келип къалдымы, досла?

Къыямат жууукълашды, жокъду да къалдыргъаны,
Къул Ахмат айтхан сёзню жокъду бир да жалгъаны,
Жокъду бир кесине деп бир насийхат къылгъаны,
Насийхатын бу киши халкъгъа айтып кетди, досла.


* * *
Къудурети уллу Аллах бизге буюрукъ этер:
Жерде, кёкде жан бар бир кюн дуниядан кетер.
Жан алыучу Азырайыл аламны учуп жетер,
Сыйлы жанны алгъынчы, артха къайтмай кёреме.

Алыкъа мен жашма деп, даулап сёлешир эдим,
Манга бош ажашма деп, тилеп кюрешир эдим,
Ишим кёпдю дер эдим, ачыкъ демлешир эдим,
Энди билдим, бир сёзюн къатлап айтмай кёреме.

Дуния мени мюлкюм деп базыннган солтанлагъа,
Ахча-бохча кёп жыйып, хазнагъа салгъанлагъа,
Ашап-ичип, талашып, къазауат къалгъанлагъа,
Ажал келсе, себеп жокъ, олтха алмай кёреме.

Эй досларым, турмайыкъ уллу кёллюлюк этип,
Кече-кюн жалгъан айтып, хош телиликге кетип,
Жан алыучу бир кюн бир сормаздан къалыр жетип,
Быллай жерде бош жюрюп аз да болмай кёреме.

Эй Хожа Ахмат, ёмюрлюк сунма дунияны – ётер,
Азыгъынгы эт хазыр, бир кюнчюк кибик жетер,
Барайым деп атланып, жол башы жолну бир кёр,
Азырайыл бир келсе, къурлай къайтмай кёреме.


* * *
Жюрек къушум учуп кетсе, къанат къагъып,
Эки кёзюм бушманлыкъда къанла тёгюп,
Риязетде тобукъланып къалсам, чёгюп,
Я Аллахым, кечермисе гюнахымы?

Динни атып, бу дуниягъа кёлню салдым,
Гюнах жюкню, эйя досла, сатып алдым,
Ол жюк бла босагъанга келип къалдым,
Я Аллахым, кечермисе гюнахымы?

Жалгъан затха кёл байладым, Аллах, сен кеч,
Къарындашынг тюйюл дуния, тюйюл эгеч,
Ол бир кюн бир атарыгъын билдим мен кеч,
Я Аллахым, кечермисе гюнахымы?

Жюрегиме къарангылыкъ чёгюп къалса,
Гюнахларым да ортагъа чыгъып къалса,
Сыйлы Пирим жаратмаздан чыбыкъ урса,
Я Аллахым, кечермисе гюнахымы?

Хожа Ахмат, гюнахынга жетди акъылынг,
Аллах деген бу сагъышны этди акъырын,
Шыйыхланы ушагъына кетди акъылым,
Я Аллахым, кечермисе гюнахымы?


* * *
Аллах, бердинг манга тилни,
Сен жаратдынг жанны-тинни,
Сен жарытдынг кюнню-тюнню,
Манга жангыз Сен керексе.

Сёлешгенде – сёзюмдесе,
Къарагъанда – кёзюмдесе,
Тилимдесе, тинимдесе,
Манга жангыз Сен керексе.

Алыр болсанг, – ма, жанымды,
Тёгер болсанг, – ма, къанымды,
Мен къулунгма, Сен ханымса,
Манга жангыз сен керексе.

Алимлеге китап керек,
Суфилеге межгит керек,
Межнунлагъа Лейла керек,
Манга жангыз Сен керексе.

Алданнганнга – дуния, мурат,
Акъыллыгъа – жол, ахырат,
Эфиндиге – минбар, суура,
Манга жангыз Сен керексе.

Жаннетинге кирейим да,
Хур-мелегин керейим да,
Аны кимге кереги бар,
Манга жангыз Сен керексе.

Хожа Ахмат – мени атым,
Кюню-тюню жанар отум,
Эки дуния, бир муратым
Манга жангыз Сен керексе.


* * *
Эй, дунияны атсам мен, билмем халим не болур;
Кёрге кирип жатсам мен, билмен халим не болур.

Элтип оба этселе, къарамаздан кетселе,
Соруучула жетселе, билмем халим не болур.

Кирсе къарыш жиляны, жатса арыш чулгъанып,
Ол болса жууургъаным, билмем халим не болур.

Къурт-къумурчха жыйылса, саным-чархым къуюлса,
Солуу деген тыйылса, билмем халим не болур.

Этмедим шо бир сууап, берейим мен не жууап?
Чекдирсе жюз минг азап, билмем халим не болур.

Къыямат кюню келсе, «неди амалынг?» десе,
Жангыдан анда ёлсем, билмем халим не болур.

Эй Ахмат, ызын изле, ёмюрюм узунду деп,
Турмагъын жашау тилеп, билмем халим не болур.


* * *
Шексиз билгин, бу дуния битеу халкъдан ётер да,
Ийнанмагъын малына, бир кюн къолдан кетер да.

Ата-ана, къарындаш къайры кетди, бир ойлаш,
Тёрт аякълы ол агъач ат санга бир жетер да.

Ах, дуниям деп ахтынма, Хакъ де, башха сагъынма,
Харам малгъа алданма, сыйратындан атар да.

Сабий-сюбюй, къарындаш, бир киши болмаз жолдаш,
Хайт де, жазыкъ, че, къармаш, желлей уруп ётер да.

Къул Хожа Ахмат, жумуш къыл, билмем ёмюр ненча жыл,
Кертисин билсенг, факъыр: топуракъгъа кетер да.


* * *
Айырылып кетдим мен ал-ахыр игиледен,
Бир деп шо бир ахшы сёз эштмедим жахилледен,
Билгенле кетип, жахил кетмеди, кёргюн неден?
Жол табалмай жарыкъгъа, тентирей келдим мен а.

Сёз эзди баууруму, бармыды жапсараллыкъ?
Топуракъ болуп алим, жахилге къарап къалдыкъ.
Аятдан зат сагъынсам, кимди ангылаяллыкъ?
Тешчи кёкюрегими, ачыудан толдум мен а.

Халими айтдым Санга, Сенсе да ийнаннганым,
Бек уллу, сыйлы саугъа – Аллахха айланнганым,
Айланалмагъанланы – юйюрюр ийманларын,
Тёрт гуппур болуп, ийман тилерге келдим мен а.

Эй Ахмат, тилер болсанг, тилегин сен Аллахдан,
Эт жумуш шыйыхлагъа: игилик бар – аладын.
Берселе кёз-къаш – къошул, сабырлыкъ ал, алалсанг,
Шыйыхла ушагъына сагъайып турдум мен а.

Хикметде шо бир мылы тапханы – кёзге сюртюр,
Жукъ табалмагъан харип хапаргъа-сёзге тюртюр,
Бир деп бир бар – Тазалыкъ, къалгъанын, тёзюп, кётюр,
Жанымы берип, жаным сюйгенни кёрдюм мен а.


* * *
Мен билгинчи, кетип къалды ёмюрюм;
Соргъан болса, анда не зат айтырма?
Мен не дерме, къарап къалса ёлюрюм?
Соргъан болса, Анга не зат айтырма?

Жолгъа кирир дерс алмадым шыйыхдан,
Юйренмедим керти досдан, шуёхдан,
Жиля, харип, энди жиля сыйытдан,
Соргъан болса, анда не зат айтырма?..

кёчюрген БЕГИЙЛАНЫ Абдуллах
Sabr 16.10.2015 22:09:00
Сообщений: 7254
А.С.Пушкинни таурухун бизни тилге кёчюрген БЕГИИЙЛАНЫ Абдуллах
Солтан ханны бла
аны айтхылы уланы пелиуан батыр
Солтан улу Гвидон бийни эмда
патчахны тауушлукъ къызы ариу Къанкъазны
жомагъы


Юч эгеч, урчукъ алып,
Кеч къарангыда халы
Ийире болгъандыла.
Бирлери айтды: «Ханны
Къатыны болсам, – деди, –
Къыркъ къазан асар эдим –
Халкъ ашап тоймаз кибик,
Тюбюнде къоймаз кибик».
Башхасы айтхан эди:
«Ай, болса уа хан эрим!
Хан эрим болса, – деди, –
Чепкенлик согъар эдим,
Дуниягъа жетер кибик,
Халкъ сейир этер кибик!»
«Мен а, – деп кичилери, –
Хан болгъан болса эрим,
Сукъланыр кибик анга,
Жаш табар эдим ханнга».

Ол да шо айтыр-айтмаз,
Жырылдап эшик аз-маз,
«Кеч ахшы болсун!» – деп, хан,
Ушакъны эштип тургъан,
Шош кирип келди, дейди.
«Ариу къыз, – деди, дейди, –
Барындан да сен кичи,
Барындан да сен энчи,
Болчу ханынга бийче!
Кюз чыкъгъынчы заманнга
Бир тулпар жаш тап манга.
Сиз а, – дейди, – юч эгеч,
Къалмагъыз сиз да кеч,
Чыгъыгъыз да сиз мындан,
Тебирегиз ызындан,
Ызындан бийчегизни,
Бу ариу гитчегизни.
Биригиз шапа болсун,
Биригиз чепкен сокъсун.

Хайдагъыз!» – деп алагъа,
Атланнганды къалагъа.
Халкъ да жыйылып ары,
Той-оюн болду бары.
Жаш къатынчыгъы бла,
Насыплы киши бола,
Олтурады Хан Солтан,
Чам эте да хар жолдан,
Бийлери да харх болгъан!
Сора уа къонакълары,
Жер, отоу къурап ариу,
Келинчик бла ханны
Кеслерин къоюп, халны
Ангылап, жайылдыла.
Аш юйде – сыйыт, жылау.
Къычырыкъ, хахай, къайгъы, –
Шапасы сарнай къалды;
Чепкенликчиси – тауат
Артында, дейди, хауа
Жетмей бууулгъан кибик –
Бирча ачыудан кюйюп,
Зарланадыла была, жылап,
Хан къатынына была.


Хан да юйленнген чакъда,
Бир палах уруш чыкъды.
«Энди, жаным, хайт деп тур!» –
Дейди хан. Бийче – ауур.
«Ханым, кесинги сакъла!» –
Деп бийче да, къучакълап…
Хан кенгде уруш эте
Айланнгынчы, жыл кете, –
Заманы жетип, къатын
Бир тулпар жашчыкъ тапды, –
Бешикге къапланнганлай,
Шо ана къушча, алай.
Къууандырыргъа эрин,
Къагъытчыкъ жазып берип,
Айтдырады сюйюнчю –
Атлыдады сюйюнчю.
Шо аны эштген бла,
Ол эки эгеч – была, –
Бабарыха деп да бар,
Жюреги аны да зар, –
Атлыны тыйдырдыла,
Ызына жыйдырдыла.
Бир башха къулну сурап,
Бир башха къагъыт къурап:
«Ханыбыз, озгъан кече,
Къутулду ауруп бийче,
Къыз тюйюл не жаш тюйюл –
Макъагъа ушаш, тюрлю
Жаныуар тапханды», – деп…
Ол къулну атха жерлеп:
– Ма муну бийче санга
Буюргъанды, че, ханнга
Терк жетдир! – дегендиле. –
Къуугъуннга ийгендиле.

Къул да къууулуп кетди,
Къул да, къыйынлы, жетди,
Сюйюнчю элтген сунуп.
Хан аздан къойду муну
Алыргъа башын, уруп.
Къул да, баштёбен туруп,
Жал барып уллу ханнга.
Ол да: «Бу сёзню манга
Чапдырып келген, базып,
Сен этмез зат жокъду!» – деп.
Къул аздан къалды жазыкъ.
«Билмегенме!..» – деп, тилеп.
Сора, хан да жумушап,
Буюргъанды, уруша:
«Хан къайтхынчы тиймезге,
Бир жары да иймезге!» –
Деп, къагъыт жазып берди.
«Бар, думп бол!» – деп жиберди.

Терк къайтханды къул атлы.
Бабарыха, тул къатын,
Ол эки эгеч – была
Оноулашдыла былай:
Атлыны тыйдырыргъа,
Чагъырдан тойдурургъа,
Сора артмагъын къагъып,
Салыргъа башха къагъыт...
Келтиргенди кеф атлы
Быллай огъурсуз затны:
«Къатынны кесин да, – деп, –
Тапханын, несин да, – деп, –
Хан келгинчи, тенгизге
Атыгъыз деп мен сизге,
Буюрама!» – деп алай.
Не этсин адам, къалай!
Жокъ этер амал. Бийле,
Иш тапсызлыгъын биле,
Бийчени отоууна
Келдиле, оноууна
Тынгылатдыла ханны,
Ангылатдыла халны.
Бийчеге да сейирге,
Жашчыгъы бла бирге
Ырбыннга тыйып, жазыкъ,
Чыккыргъа жыйып, жазыкъ,
Чыккырны да башындан,
Чыгъалмазча тышына,
Темирден чюйле къагъып,
Желимден чайыр жагъып,
Сакълатып тёгерекни,
Чыккырны тёнгеретип
Тенгизге атып, дейди,
Кетдиле къайтып, дейди.

Кёк кенги жулдузлагъа
Кёк тенгиз къанат къагъа,
Бийикде булут жюзе,
Чыккырчыкъ тенгиз тюзде
Чайкъалады кечеде,
Ханбийче да ичинде
Ачыудан кюе, сарнап.
Жаш да, кюн угъай – сагъат
Мардагъа ёсе, былай
Кюн озду, бийче – жиляй...
«Ой, толан-толан толкъун,
Сен жарыкъ суудан толгъун!
Къайры тап кёрсенг – ары
Чайкъаласа сен, жарый;
Ёмюрлюк ташла жона,
Кюнча жылтырай-жана,
Къайыраса жалкъангы,
Бир селейтмей жоргъангы,
Тюбюнгде тау кёмюле,
Кётюресе кемеле, –
Жойма сен жаныбызны,
Элт тенгиз жагъабызгъа», –
Дей эди жашы былай,
Толкъунну ашыкъдыра.
Терк толкъун да чыккырны
Чыгъарды суудан бери.
Былагъа Аллах эрип,
Батмай тенгизге, андан
Сау къутулдула, алай
Чыккырдан чыкъгъын къалай?
Жашчыгъы, халны кёрюп,
Жауурунларын керип,
Аягъын жерге тиреп,
Аркъасын ёрге берип:
«Арбазгъа бир терезе
Ачайым!» – деп, тёреде
Жюрюгенча, сыгъынды, –
Имбашын да сыдырды, –
Чыккырны тепмез башын,
Чартлатып ийди жашы.

Ёлмей-къалмай чыкъсала, –
Къол аязча бир тала,
Кёк тенгиз тёгереги,
Таланы бир тереги –

Тюз ортасында, сыртда.
Жаш, аны таба тарта:
«Бир къабар зат табалсам,
Жокъ эди, – деп, – хатасы», –
Эрлай терекден бутакъ
Сындырып, андан бир тап
Жыялыкъ алгъанды да,
Сора, узалгъанды да,
Бойнунда чилле дууа
Баучугъун тешип, жыя
Тартдырып, ариу садакъ
Къурагъанда олсагъат.
Бир чыбыкъчыкъны алып,
Жютючюк къыйып аны:
«Аллах, сен болуш бизге», –
Деп, баргъанды тенгизге.


Хан улу да тенгизге
Жууукълашханлай, тюзде
Ынчхагъанча бир адам,
Бир таууш чыкъды андан,
Тенгизни бир къайгъысы
Барды дейди. Къараса –
Толкъунла арасында
Бир къанкъаз амалсыздан
Таралады, къычыра,
Башында уа – къыртчыгъа.
Акъ къанкъаз адыргыдан
Дыгалас этип, мындан
Ычхыналмай, амалсыз
Тыпырдайды, аяусуз
Чачдырып, булгъап сууну,
Къыртчыгъа уа асыулу
Бошлады тырнакъларын
Башлады тырнап, къабып...
Къан жугъу къама бурнун
Жангыдан анга буруп,
Урургъа тебиннгенлей, –
Жояргъа тюбюндегин –
Жаш садакъ огъун ийди,
Окъ да бойнундан тийди!
Огъурсуз къыртчыгъаны
Тёгюлдю суугъа къаны.
Акъ къанкъаз да, кючсюне,
Атылгъанды юсюне.
Жаралы къыртчыгъаны
Таралып къычыргъаны
Къанатлыча да тюйюл.
Акъ къанкъаз муну тюйюп,
Тебинип, уруп, къабып,
Къанаты бла къагъып
Батдырады тенгизге.
Сора, къыйналып жюзе:
«Хан улу! – деп ийлешди,
Ас адамча сёлешди, –
Сен, ахшы жаш, хан улу,
Болушдунг манга уллу,
Унутмазма ёмюрде –
Къутхаргъанса ёлюмден.
Хайырсыз къанкъаз ючюн
Ач къалдым деп сау юч кюн,
Не садакъ огъум учуп
Тас болду деп, сен ачыу
Этме аз да, къаш тюйюп,
Ол бары да тас тюйюл.
Бек сау бол, жигит бала,
Къайтыры – иги бла.
Къутхарып сен къанкъазны –
Къалдырдынг жанын къызны,
Къыртчыгъа тюйюл ол сен
Ёлтюрген – обурд, билсенг.
Табылырма хар къайда,
Энди ызынга къайта
Бар, жарсыма бир жукъгъа,
Жат да, ырахат жукъла».

Тартынып ачыкъ кёкге,
Акъ Къанкъаз учуп кетди.
Хан улу бла бийче
Ач къарангылай кече
Алайда къалгъандыла.
Кёпмю жукълагъандыла –
Ким билсин, бир заманда,
Тюш кёрюпмю сагъайды,
Жаш да секирип туруп
Къараса – бир акъ буруу!
Акъ буруу, аны ары
Жанында уа бир жарыкъ,
Кюн тийгенча, бир къала,
Чокайбаш килисала
Жылтырап, ой не айтырса!
Нюр жана, ойнай турса!
Хан улу да арсарсыз
Уятханды анасын,
Ол да: «Ой!» – деп, элгенип...
«Къоркъма, анам, ол мени
Къанкъазымды, эшта да.
Ма, кёрюрсе, энтта да
Ол бир келмесе бизге!»
Хан улу бла бийче
Бардыла ол къалагъа,
Шо ала да алайгъа,
Жетгенлей, чарс жабышхан
Тийрени къарс тауушха
Алдырып, жырлап, тепсеп,
Къуюлгъанды халкъ десенг –
Ой, алтын арбалада!
Чыкъдыла алларына
Бай, омакъ кийиннгенле.
Тюз была кёрюннгенлей,
Къычыргъанды халкъ уллу:
«Кел, сау кел, ой, хан улу!
Баш урабыз, бийибиз
Бол!» деп ийилгендиле,
Таж да кийдиргендиле.
Сора, ол кюнден башлап,
Къаланы халкъы жашха
Бойсуннганды ол кюйде,
Атына Гвидон бий деп.

Сызгъырады жел тюзде;
Кемечик да тенгизде
Къайры эсе да ашыгъып,
Жел да, таймай, ашырып,
Юфгюрюп, элпкеленип,
Кердирип желпеклени.
Кемедегиле бирден
Элгенип бу сейирден:
Ол таныш айрыкамда,
Ол къарыш айрыкамда,
Эменден башха бир зат
Болмаучу жерде, таза,
Кюн тийгенча, бир къала,
Чокайбаш килисала
Чарс тартханча кёрюне;
Жагъада уа кемеле
Тохтаучу жери да бар,
Аскерчилери да бар.
Топладан атып, была
Кемени чакъырдыла.
Бий Гвидон да алагъа:
«Келигиз деп къалагъа...», –
Сыйлады ахшы кюйде,
Солутду омакъ юйде.
«Не затла сатасыз? – деп, –
Къайры жол тутасыз?» – деп, –
Бий, толу хапар сора,
Ичирди чагъыр, сыра.
Айтдыла кемечиле –
Къалмай саудюгерчиле:
«Ой, къундуз, тюлкю тери!..
Кёрпеге, жюннге дери
Жокъду, – деп, – биз сатмагъан,
«Магъыз» деп узатмагъан,
Аллай-аллай сатыула.
Къыдыргъанбыз сау дуния.
Энди уа, заман жетип,
Баргъанлыгъыбыз кетип,
Бу Баян бойну бла,
Тенгизни къойну бла
Тюзюнлей Солтан ханнга...»
Бий айтхан эди анда:
«Да, Баян бойну бла,
Тенгизни къойну бла,
Жел да къайыра жалкъа,
Барыгъыз ахшы жолгъа.
Хурметли Солтан ханнга
Ийилип, менден анга
Айтыгъыз салам! – деди.

Бий да жагъадан мудах
Къарамы бла узакъ
Ашырады кемени.
Гурушхады кимине?
Къараса – Къанкъаз, келип:
Бийини халын кёрюп:
«Бийим, кюн ахшы болсун!
Некди шош мени досум?
Жауарыкъ кюнлей – былай
Нек мудахса сен, бир айт?» –
«Не этейим да мен, мудах
Болмай бир кесим мында;
Бек тансыкъма атама,
Кёрюрге сюйюп тамам».
«Олмуду, – деп, – бий, сени
Жарсытхан! Да, кемени
Ызындан барырмыса?
Сёзюме къарармыса?
Хому, сора бол ургъуй!» –
Къанаты бла уруп,
Чачдырды сууну бийге,
Жибитди юсюн иги.
Бий да, гитчере кетип,
Ургъуйчукъ болду керти.
Сора, къызынып барып,
Ызындан жетип, ары
Эрлай кемеге тюшюп,
Тас болуп къалды, тешик
Азмыды чибинчикге –
Сугъулду жепичикге.

Жел урады сызгъырып,
Айланады сызылып
Тенгизни бирден аулай,
Толкъунла къатыш аунай.
Кемечик да – къызынып,
Кюн кёзюча, къызарып,
Бу Баян айрыкамны
Туурасы бла ханны
Къыралы болгъан жерге,
Къучагъын ачып желге.
Ма, кемечиле кенгде
Кёрюннгендиле, кеме
Терк жетип, ма, тюшдюле,
Бек жарыкъ тюбешдиле.
Хан Солтан да къалагъа
Чакъыртады къонакъгъа.
Ургъуйчукъ ызларындан
Зууулдап, шо барындан
Алгъаракъ окъун кирди,
Хан тохананы кёрдю.


Болгъаны алтын ханны,
Да, мудах эди халы.
Олтурадыла аны
Тёгерегинден алып,
Бирча юсюне къатып:
Бабарыха – тул къатын,
Зар шапа бла чепкен
Согъуучу, таза чеплеу
Башлары – хан бир жары
Къараса, – былай ары
Бурулуп тохтагъанла,
Къысылып тоханагъа.
Олтуртуп къонакъларын,
Хан сорду саулукъларын:
«Сиз, ахшы жюйюсханла,
Хатасыз жыйышханла!
Да, узакъмы бардыгъыз,
Не затха жарадыгъыз?
Не тукъум жашайды халкъ?
Дунияда къалайды хал?
Айтыгъыз, маржа, хапар,
Не хайыр да, не хатар?»
Айтдыла кемечиле, –
Хан бла кенгешчиле:
«Къыдыргъанбыз сау дуния,
Жарагъанбыз сатыугъа.
Бек иги жашайды халкъ,
Дунияда ахшыды хал.
Ханыбыз, да сен биллик –
Биз кёрдюк бир сейирлик:


Бар эди бир айрыкам,
Бир такъыр жер, арыгъан
Эс табарча да тюйюл,
Суу татарча да тюйюл.
Солургъа жарамагъан
Не бир жан жашамагъан,
Бир жангыз терекчиги,
Чакъмагъан тёречиги.
Энди уа алайчыкъда,
Кёгерген талачыкъда –
Сейирлик ариу къала,
Алтынбаш килисала, –
Кюн тийгенча, бир шахар, –
Бахчасы – неси да бар;
Къалада уа – бий Гвидон,
Жаш да, баш да бийди ол.
Бий кеси да, хан, санга,
Саламын этди саугъа».
Хан да сейирге къалып,
Хан да, ёзгерип халы:
«Ким кёргенди аллай а?!
Саламын да алмай а!
Ичимде болуп жаным,
Бармай тёзалмам ары,
Болмай Гвидоннга къонакъ», –
Дейди, жеринден къоба.
Бабарыха – къарт эгеч,
Ол эки да зар эгеч,
Къошдула ханнга былай:
«Аз зат демезле была,
Нетесе ары барып,
Къыйналып, арып-талып?
Тюбетмез ахшылыкъгъа, –
Кёз къыса башхалагъа,
Къыздыра эди шапа, –
Кёрмегенсе дей шахар!
Чапмасанг неге да сен!
Сейирлик керек эсе,
Тынгыла манга, – деди, –
Айтайым санга, – деди, –
Жерлени бир жеринде,
Бир жарны бир эрнинде
Барды бир назы терек –
Хапарны азы керек –
Гебенчикча, ёречик,
Тюбюнде уа – эрленчик.
Эрленчик жырла айта,
Чертлеуюкчюкле арта,
Чертлеуюкчюкле бары –
Алтындан ташчыкълары,
Ичлери инжи бюртюк –
Ма сейир десенг керти!
Ансы сиз да къайтдыгъыз,
Не сейир зат айтдыгъыз?
Сёз айтабыз деп аны,
Аллына келип ханны,
Бош затны затха тергеп».
Хан да билмей не дерге,
Сагъайды. Сейир этди:
«Да болурму да керти?..»
Ургъуйчукъ а жашыртын
Къаратханды башчыгъын.
Жепиден къарай кетип,
Къанчыгъы къайнай кетип,
Тауусханды тёзюмюн,
Сермегенди кёзюнден
Шапаны, танып, билип.
Ол къалгъан эди тили
Тутулуп, эсин ташлап,
Онг кёзчюгюнден бошап,
Тынч турурча экинчи.
Олсагъат ол эгечи,
Къуллары, жууукъ къатын,
Ургъуйгъа мыллык атып:
«Ай, аман кюнлю боллукъ,
Биз сени!..» – деп бу уулу
Ургъуйну, къысып таргъа,
Кюрешелле тутаргъа,
«Уо, хахай!» – деп къычырып.
Ургъуйчукъ а, ычхынып,
Терезе кёзю бла,
Тенгизни юсю бла
Хауаны жырып кетди,
Къалагъа учуп жетди.

Айланады бий тенгиз
Жагъагъа чыгъып тенгсиз.
Къараса – анда, кенгде,
Акъ Къанкъаз жюзюп келе.
«Бийим, кюн ахшы болсун!
Некди шош мени досум?
Нексе басылып былай,
Нек мудахса, – дейди, – айт?»
«Да, андан мудахма мен –
Барды бир Аллах билген,
Бир жерде бир терекчик,
Тюбюнде уа – эрленчик.
Эрленчик жырла айта,
Чертлеуюкчюкле арта,
Чертлеуюкчюкле бары –
Алтындан ташчыкълары,
Ичлери – инжи бюртюк,
Да болурму да керти?
Ол мени болса, – деди, –
Бек къууанырыкъ эдим!»
Акъ Къанкъаз айтды бийге:
«Энди сен къайтхын юйге,
Эштгенинг бары – керти,
Барды аллай бир жерде,
Келаллыкъды къолумдан,
Сен аны ючюн, къой, мудах
Болма аз да, бетсинип,
Болушурма бек сюйюп».


Бий да, ыразы болуп,
Юйюне келсе, толу
Арбазда бир терекчик,
Тюбюнде уа – эрленчик.
Эрленчик ташы алтын
Чертлеуюклени артып,
Чыгъарады инжисин,
Айырады игисин,
Сора бир жерге къалап
(Халкъ да сейирге къарап),
«Бахчачыкъ да сабанчыкъ,
Алгъанчыкъ да салгъанчыкъ…» –
Деп жырлагъанчыкъды ол.
«Сау къаллыкъ, – деди Гвидон, –
Акъ Къанкъаз, мени нечик
Жарытдынг, келип кече,
Аллахдан алай къууан!»
Сора устала къурап,
Ол эрленчикге деп, бий
Ишлетгенди аллай юй!..
Сакъларгъа деп къалауун,
Салдыргъанды къалауур.
Алтынны тергетирге
Алтаулан келтиртдиле.
Эрленнге – намыс, бийге –
Ырысхы къона иги.


Жел урады тенгизде,
Кемени сюре тюзде;
Юфкюрюп, элпекленип,
Кётюрюп желпеклени.
Айрыкам жаны бла,
Шахарны аллы бла
Кемечик да къууулуп,
Топчула да, къууанып,
Топладан атадыла, –
Хошкелди айтадыла,
Къайтдыла кемечиле,
Сатыудан келиучюле;
Бий Гвидон да къонакъгъа
Чакъыртады къалагъа.
«Не затла сатасыз? – деп, –
Къайры жол тутасыз? – деп,
Бий, толу хапар сора,
Ичирди чагъыр, сыра.
Айтдыла кемечиле –
Сатыудан келиучюле:
«Къыдыргъанбыз кёп жерле,
Кёп сатханбыз ажирле,
Акъ атла, тулпар атла,
Энди уа, жолну къатлап,
Айрыкам бойну бла,
Тенгизни къойну бла
Иебиз Солтан ханнга…»
«Да, менден салам анга!»
Баш уруп Гвидон бийге,
Къонакъла бу монг юйге
Кёп алгъыш этгендиле,
Къууанып кетгендиле.
Бий да баш уруп, дейди,
Бий да ашырып, дейди.

Бий сууда жюзе тургъан
Къанкъазгъа айтды туура:
«Энтта жюрегим ары
Тартдырады, – деп, – барып
Къараргъа сюеме деп...»
Къанаты бла сермеп,
Чачдырды Къанкъаз сууну,
Жибитди юсюн муну,
Бу да, дидинчик болуп,
Кемени жетди, къонуп,
Бугъунду жипичикге,
Азмыд жер дидинчикге!

Жел барады сызылып,
Айланады сызгъырып,
Тенгизни бирден аулай,
Толкъунла къатыш ойнай,
Ашыра кемечикни,
Ашыкъгъан кемечикни.
Тенгизни бир жеринде
Ма, къырал да кёрюндю,
Ма, жууукъ жанладыла,
Халкъ чыкъды алларына,
Жетдиле, ма, тюшдюле,
Бек жарыкъ тюбешдиле.
Хан да сакъды былагъа –
Чакъыртады къалагъа.
Дидинчик ызларындан
Сызылгъанды, барындан
Алгъаракъ болуп кёрдю:
Олтурады хан тёреде,
Болгъаны алтын болуп,
Жан-жаны къатын болуп, –
Макъалача, аралып.
Олтурады жаралы
Кёзюнден тутуп шапа,
Азыракъ айтыр хапар!
Олтурады ол чепкен
Согъуучу да, ол четен
Бабарыха да анда,
Бирча къысылып ханнга.
Олтуртуп къонакъларын,
Хан сорду саулукъларын.
«Сиз, ахшы жюйюсханла,
Сау-эсен жыйышханла!
Кёпмю-азмы бардыгъыз?
Да, неге жарадыгъыз?
Не сейир иш кёрдюгюз?»
Не жангы зат билдигиз?
Айтдыла кемечиле,
Хан бла кенгешчиле:
«Къыдыргъанбыз сау дуния,
Къууаннганбыз сатыудан,
Халкъ да, хал да бек иги.
Да, кёрдюк бир сейирлик
Айрыкам, да сен къара:
Кюн тийгенча, бир къала,
Аллында уа къаланы
Бир назы терек, аны
Тюбюнде уа бир юйчюк,
Нюр мияладан ичи,
Ичинде уа – эрленчик,
Да, тюйюлдю серленчик.
Эрленчик жырла айта,
Чертлеуюкчюкле арта,
Чертлеуюкчюкле бары –
Алтындан тышчыкълары,
Ичлери инжи. Кёрген –
Чырт кеталмагъан эрлен,
Халкъ турады къарашып,
Кёп къулу, къарауашы,
Къалауурлары алай,
Сир къатып аскер анга.
Чертлеуюклени биреу
Санатып, тергеп, билип.
Ким жетишдирир айтып!
Чертлеуюк тышдан алтын
Ахчала этедиле,
Сатыугъа элтедиле
Нарт деулеча кишиле,
Хур къызла уа инжини
Ташагъа ташыйдыла;
Бир да бай жашайдыла
Айрыкам адамлары.
Хан, бир барчы сен ары.
Да, кёрлюкдю къарагъан –
Бир да къалмай къалала,
Жокъ гыты деген анда,
Ол жангыз айрыкамда.
Къалада уа – бий Гвидон,
Баш да, жаш да бийди ол,
Саламы да бард санга,
Къонакъгъа бир барсанг а».
«Уо, сейир, о, тамаша!» –
Дейди хан да, къармаша,
Ичимде болуп жаным,
Бармай туралмам ары,
Кёрмей бу Гвидон бийни», –
Дейди, къапталын кие.
Бабарыха – ол четен,
Зар шапа бла чепкен
Согъуучу да бир болуп,
Сёзлери сингир болуп:
«– Хоу, ма бек керек эди!..
Хеу, ма бек керек эди
Аллай баш ауруу бизге!»
Кюрешелле иймезге.
Хыликкя кюлюмсюрей:
«Аз алтын кёргенсе дей! –
Сора, бай къонакълагъа
Бурулуп, омакълана, –
Къоймайсыз муну алдап,
Энди бир эрлен анда
Алтынла жыяды деп,
Артмакъгъа къуяды деп –
Барды не сейирлиги!
Ма – оюн сабийлеге!.. –
Бардыра эди чепкен
Согъуучу, озуп чекден, –
Сейирни уа мен сизге
Айтайым, – деп, – тенгизде
Суу кёбюп, кётюрюлюп,
Толкъунла кюкюретип,
Шууулдайды булгъанып,
Таларыкъча болгъанны;
Сора, жыйылады да,
Сора жыйырма бла
Он тулпар жаш алайгъа,
Сукъланырча алагъа,
Бир кепден тизилишип,
Бир чёпден юзюлюшюп,
Бир кибик ариу бары,
Барды деу къарыулары.
Тизилип келгенлени
Нюр жана кюбелери,
Бек алларында уа мор
Чепкенли къарт Черномор».
Тынгылайдыла эсли
Къонакъла, уллу эсге
Алмай къатынны сёзюн,
Олтурадыла тёзюп.
Хан да сейирге къалып,
Хан да эсине алып…
Дидинчик тёзе кетип,
Тёзюмю къуруп, жетип,
Ол кезиуде къатынны
Сол кёзюне къатылды.
«А-ай!» – деп, агъарды чепкен
Согъуучу, кёзю четен
Бурулуп къалды, кёбюп.
Уу дидинчикни кёрюп.
Барысы да къычырып:
«Эй, къоясыз къачырып!
Уо, хахай, ой, тут, серме!
Ычхынды, эй-хей, сенде...
Жет! Ой, турма къубулуп,
Хайда!..» - Бий а, къутулуп,
Терезе кёзю бла,
Тенгизни юсю бла
Зууулдап учуп кетди,
Тас болду ачыкъ кёкде.


Бий да тенгизге чыгъып
Тургъанлай, Къанкъазчыгъы:
«Кюн ахшы болсун! Бийим,
Нек мудахды, нек, ийи?
Жауарыкъ кюнлей – былай
Нексе басылып, бир айт?»
«Да, андан мудахма мен -
Барды бир Аллах билген
Бир жерде бир аламат,
Бир сейир иш». – «Ангылат». –
«Суу кёбюп, кётюрюлюп,
Тенгизни кюкюретип,
Чайкъалады, булгъанып, –
Таларыкъча болгъанны.
Сора жайылады да,
Сора жыйырма бла
Он тулпар тизилишип,
Бир кепден юзюлюшюп...
Тизилип келгенлени
Чий алтын кюбелери.
Бек алларында уа мор
Чепкенли къарт Черномор.
«Бир къарар эд алагъа,
Ол батыр тулпарлагъа!»
Акъ Къанкъаз айтханды: «Ах,
Болма, Кюнюм, сен мудах! –
Мен таныйма аланы,
Ол батыр тулпарланы.
Сен излеп, кюсеп тургъан
Батырла мени туугъан
Къарындашларымдыла.
Сен сагъышларынг бла
Бош къыйнама кесинги,
Бар, юйде бол, келселе”.
Бий да къайгъысын чачып,
Къалагъа къайтып, ачыкъ
Тенгизге сагъышланып
Тургъанлай, суу башлады
Шууулдап, кёмюкленип,
Толкъунла къатыш келип.
Сора жайылады да,
Сора жыйырма бла
Он тулпар жаш чыкъдыла,
Жагъагъа ашыкъдыла;
Бек алларында уа – нарт,
Батыргъа ушаш бир къарт.
Чепкени, бёркю да мор,
Эшта, буду Черномор!
Чий алтынды юслери.
Терк тизгенди аскерин
Къарт да, бурмай, къалагъа.
Бий жетгенди алайгъа,
Бек соргъанды халларын,
Чабышханды халкъ ары.
Чакъыргъанды бий юйге,
Къарт ыспас этди бийге.
«Акъ къанкъаз бизни санга
Жибергенди да, сакълап
Турургъа деп къалангы,
Биз келгенбиз къараргъа.
Кюн сайын да сен бизни
Эслериксе тенгизни
Жыргъаныбызны бирге,
Акъ буруу болгъан жерде.
Шёндю уа, деди, биз терк
Къайтыргъа керекбиз, жер
Хауасы бизге ауур
Кёрюнеди»,- къалауур,
Аскерлик борчун айтып,
Бурулуп кетди, къайтып.


Жел урады тенгизде,
Кемени сюре тюзде;
Юфгюрюп, элпекленип.
Къайырып желпеклени,
Айрыкам жаны бла,
Къалланы аллы бла
Кемечик да къууулуп.
Топчула да, къууанып,
Топладан атадыла, –
Хошкелди айтадыла.
Жетдиле кемечиле –
Узакъдан келиучюле.
Бий Гвидон да къонакъгъа
Чакъыртды къалагъа.
«Не затла сатасыз? – деп, –
Къайры жол тутасыз?» – деп,
Бий, толу хапар сора.
Келтиртди чагъыр, сыра.
Айтдыла кемечиле,
Жер аулап келиучюле:
«Айланнганбыз сатыуда,
Къыдыргъанбыз сау дуния,
Тындырлыкъ эдик бир иш, –
Чий алтын бла кюмюш
Жарады ахшы кюйде,
Энди жолубуз – юйге.
Бу Буян айрыкамны
Туурасы бла – ханны
Къыралы болгъан жерге
Тохана болгъан тёрге...» –
Баш уруп Гвидон бийге,
Къонакъла бу монг юйге
Бюсюреу, ыспас этип,
Башлагъандыла кетип.
Бий да ашырып, дейди,
Бий да баш уруп, дейди.
«Да менден, – деди, – ханнга…» –
Айтдырды салам анга.

Къонакъны да кетгени –
Къанкъазны да жетгени.
Бий да: жюрегим ары
Тартдырады деп, барып
Келирге излейме деп,
Кёрюрге кюсейме деп.
Акъ къанкъаз да, эс буруп,
Къанаты бла уруп,
Чачдырды сууну бийге,
Жибитди юсюн иги,
Бий да, гитчере кетип,
Ургъуйчукъ болду керти.
Сора зууулдап барып,
Кемеге къонду, ары,
Ызындан жетип чекде,
Сугъулду жипичикге.


Жел барады сызылып,
Айланады сызгъырып,
Тенгизни бирден аулай,
Толкъунла къатыш аунай,
Ашыра кемечикни,
Ашыкъгъан кемечикни.
Тенгизни бир тёрюнде,
Ма къырал да кёрюндю,
Жетдиле, ма, жагъагъа,
Халкъ чыгъады алайгъа.
Къонакъла да тюшдюле,
Бек жарыкъ да тюбешдиле.
Хан да сакъды алагъа, –
Чакъыртады къалагъа.
Ургъуйчукъ ызларындан
Къууулгъанды, барындан
Алгъаракъ болуп кёрдю:
Олтурады хан тёреде,
Болгъаны алтын болуп,
Жан-жаны къатын болуп.
Олтурады ол чепкен
Согъуучу да, ол четен
Бабарыха да анда,
Бирча къысылып ханнга.
Ючюсю да – тюрт сёзлю,
Ючюсю да тёрт кёзню
Жандырып къарайдыла,
Да, угъай, къалайдыла!
Олтуртуп къонакъларын,
Хан сорду сорлукъларын:
«Сиз, ахшы жюйюсханла,
Саламат жыйышханла!
Кёпмю-азмы бардыгъыз?
Да, неге жарадыгъыз?
Не сейир иш кёрдюгюз?
Не жангы зат билдигиз?»
Айтдыла кемечиле,
Сатыудан келиучюле:
«Къыдыргъанбыз сау дуния,
Жарагъанбыз сатыугъа,
Хал да, халкъ да бек иги,
Да кёрдюк бир сейирлик:
Тенгизни барып, анда –
Ол сейир айрыкамда,
Суу кёбе, кётюрюле,
Бурулуп бир тюрлюле,
Чайкъалады, булгъанып,
Таларыкъча болгъанны.
Сора жыйылды да,
Сора жыйырма бла
Он тулпар да алайгъа,
Сукъланырча алагъа –
Бир кепге тизилишип,
Бир чёпден юзюлюшюп…
Тизилип келгенлени
Чий алтын кюбелери,
Биргелерине уа – нарт
Батыргъа ушаш бир къарт,
Ол буйрады алагъа –
Ол батыр тулпарлагъа:
Тёгерегине айланып,
Сакъларгъа айрыкамны;
Да сакълайдыла къаты,
Жокъду аладан батыр.
Къалада уа – бий Гвидон,
Баш да, жаш да бийди ол…»
«Бий Гвидон – бу кимди?! – деп,
Хан сейир этгенди бек.
Сора: – Сау къадар жаным,
Кёрмей туралмам аны,
Болмай Гвидоннга къонакъ», –
Дейди, узакъгъа къарап.
Жокъду жеринден тепген.
Тынгылайдыла чепкен
Согъуучу бла шапа,
Энди айтмайла хапар.
Бабарыха уа, былай
Ыспассыз эте была
Айтханны, тебип, къозуп:
«Ол да не сейир болсун!
Тенгизден адам чыгъып
Кёрмегенбиз дей! – чыбыкъ
Ургъаннга ушаш сёзю,
Къонакъла мынга тёзюп, –
Жокъду, – дейди, – эсигиз,
Ма, керти зат десегиз:
Барды тенгизден ётюп
Бир патчах къызы, бети
Нюр жана, кюнню жапхан,
Кечени да жарытхан,
Чачындан къарайды ай;
Шо инжича, жылтырай
Мангылайында жулдуз,
Тюз алтын тауукъча къыз,
Ауазы уа: кюн тийип,
Шауданчыкъ саркъгъан кибик.
Ма, сейир зат алдаусуз,
Ансы сиз да аяусуз...»
Тынгылайдыла эсли
Къонакъла, хазна эсге
Алмай къатынны сёзюн,
Бир хыйла ишин сезип.
Хан да сейирге къалып
Хан да жюрекге алып…
«Ол а не сейирди?!» - деп.
Бий ачыуланнганды бек,
Къарт ыннасыны кёзюн
Аягъанды да, тёзюп,
Шо хойнухча бурула
Турмай, тюз да бурнуна
Ийнесин чанчханды да, –
Къычырып чапхандыла
Алайдагъыла, кёрюп.
Ыннаны бурну кёбюп,
Къайнагъанды догъура,
Къалдыргъанды дауургъа.
Энтда биягъы хахай:
«Тутугъуз муну, аха!
Ий, болушугъуз, табу!
Да къырып бошайды бу!
Къан тамасын, ня, кёзюнгден!
Ня, аман кюн эзилгин!
Жокъ болур да учхунунг!..
Хайда, эз!..» Бий ычхынып,
Терезе кёзю бла,
Тенгизни юсю бла
Ол кеси бийлик этген
Къалагъа учуп кетгенд…

Айланады бий тенгиз
Жагъада кеси жангыз.
Къараса – тенгиз тюзде,
Биягъы Къанкъаз жюзе...
«Бийим, кюн ахшы болсун!
Некди шош мени къоншум?
Жауарыкъ кюнлей, былай
Нек мудаса, – дейди, – айт?»
«Да кесим жангыз мында...»
«Бий, аны ючюннге мудах
Болургъа жараймыды?»
«Да, – дейди, – къарайма да,
Жокъду бир менден башха
Нёгерсиз тургъан». – Жашха:
«Бармыды бирсиледен
Бегирек бюсюреген
Адамынг?» – деди Къанкъаз.
«Барды, дейдиле, бир къыз –
Кюн ариулугъун жапхан,
Кечени да жарытхан,
Чачындан къарайды ай,
Шо инжича, жылтырай
Мангылайында жулдуз,
Тюз алтын тауукъча къыз;
Сёзлери уа – кюн тийип,
Тау суучукъ саркъгъан кибик!
Да керти болурму ол?” –
Дейди, сагъая Гвидон.
Акъ Къанкъаз да, тынгылап,
Сагъышлы айтды мынга:
«Хау! Эштгенме, аллай къыз
Барды, дейдиле, дурус.
Жарытамыды айлай,
Бийим, билмейме, алай,
Къолкъапча тюйюл къатын,
Къолунгдан тартып атып
Неда бел башха сугъуп
Айланырча, бошсунуп.
Бийим, сен ахшы бала,
Бир къара, ашыкъма да,
Энтта эт сагъыш иги,
Бол сокъуранмаз кибик.
Ант этип айтханды бий:
Акъылым андады, бил,
Сагъышын этип аны
Бошагъанды деп жаным,
Тап, хазырма мен, деди
Жер этегине дери
Барыргъа да, сен ийнан,
Жокъду деп ансыз дуниям.
Акъ Къанкъаз да, ахтынып,
Сёлешгенди: «Ах, кюнюм!
Энди айтайым ачыкъ –
Жюрегинг ансыз тынчлыкъ
Тапмазын билгенме, – деп, –
Ол патчах къыз… менме», – деп.
Сора ол Къанкъаз, дейди,
Къагъылып аз-маз, дейди,
Толкъунла башы бла,
Тенгизни къашы бла
Жагъагъа чыкъды учуп.
Къанатын къакъды ачып,
Сора силкинди жерге,
Сора секирди ёрге,
Жангыдан къанат къагъып,
Къыз болуп, къарап къалды.


Чачындан къарайды ай,
Шо инжича жылтырай
Мангылайында жулдуз.
Тюз алтын тауукъча къыз;
Ауазы уа – кюн тийип,
Шауданчыкъ саркъгъан кибик.
Бий да бу Къанкъаз къызны.
Кёкюрегине къысды.
«Бол, – деп, – анама келин», –
Къолундан тутуп, келип:
«Анам, жаным, кеч манга -
Къыз болур кибик санга,
Келтиргенме келинчик,
Да кесимме келечи.
Сен ыразы эсенг, – деди, –
Ыразылыкъ берсенг эди…»
Къууаннганды да ана,
Атлагъанды да алгъа:
«Онгарсын сизни Аллах,
Аясын сизни палах,
Балаларым! – деп, алай
Жилямсырады ана,
Къучакълап келинчигин, –
Жокъ ёлюм келечиге».
Ол кюн окъуна некях
Этилип, юйге да халкъ
Алгъышха келип жашха,
Къууанып ашап-жашап
Башлагъандыла была,
Насыплы юйюр бола.

Жел урады тенгизде,
Кемечик да – кенг тюзде
Юфгюрюп, элпекленип,
Кётюрюп желпеклени.
Шахарны аллы бла,
Айрыкам жаны бла
Кемечик да къууулуп,
Топчула да, къууанып,
Топладан атадыла,
Хошкелди айтадыла.
Бий Гвидон да къонакъгъа
Чакъыртханды къалагъа.
«Не затла сатасыз? – деп, –
Къайры жол тутасыз?» – деп,
Бий толу хапар сора,
Ичирди, чагъыр, сыра.
Айтдыла кемечиле,
Къонакъгъа келиучюле:
«Къыдыргъанбыз сау дуния,
Бош къыйналмадыкъ, ийнан,
Жашырын хапчюк сатып,
Энди уа артха къайтып
Баргъанлыгъыбызды бу,
Кюнчыгъыш таба, уллу
Ханыбыз болгъан тёрге,
Халкъыбыз болгъан жерге».
Бий айтды, башын булгъай:
«Барыгъыз ахшы жолгъа,
Халкъыгъыз болгъан жерге,
Ханыгъыз болгъан тёрге.
Хан да бир келликме деп,
Да турады келмей нек?
Эсине салырсыз бир,
Кесине да, – дейди бий, –
Айтыгъыз менден салам”.
Сора кетдиле ала.
Бий да бу жол къалада
Ыразыды къалыргъа.

Жел урады сызгъырып,
Айланады сызылып,
Тенгизни бирден аулай,
Толкъунла къатыш аунай –
Ашыра кемечикни,
Ашыкъгъан кемечикни.
Ол да – кёк айрыкамны
Туурасы бла ханны
Къыралы болгъан жерге,
Къучагъын ачып желге.
Тенгизни бир жеринде,
Ма, къырал да кёрюндю,
Хан да сакъды къонакъгъа –
Чакъыртады къалагъа.
Барысы да кёрдюле –
Олтурады хан тёреде,
Зар шапа бла чепкен
Согъуучу да, ол четен
Бабарыха да анда,
Бирча къысылып ханнга,
Ючюсю да тюрт сёзлю,
Ючюсю да тёрт кёзню
Жандырып къарайдыла,
Жагъылып къаладыла.
Олтуруп къонакъларын,
Хан сорду саулукъларын:
«Да, сыйлы жюйюсханла,
Хатасыз жыйышханла!
Кёпмю-азмы бардыгъыз?
Не затха жарадыгъыз?
Не тукъум жашайды халкъ?
Дунияда къалайды хал?»
«Ханыбыз, – деп келгенле, –
Хал игиди, – дедиле, –
Къыдыргъанбыз бек иги,
Жоймагъанбыз бетинги.
Тенгизни аулап келдик,
Кёп сейир ишле кёрдюк.
Айрыкам, анда – къала,
Чокайбаш килисала,
Аллында уа къаланы
Бир назы терек, аны
Тюбюнде уа бир юйчюк,
Хурс мияладан ичи,
Ичинде уа эрленчик,
Эрленчик да – серленчик.
Эрленчик жырла айта,
Чертлеуюкчюкле арта,
Чертлеуюкчюкле бары –
Алтындан тышчыкълары,
Ичлери – инжи, кёрдюк;
Къалауурлары бир кёп.
Сора суу кётюрюлюп,
Шууулдап бир тюрлюле,
Чайкъалды да, булгъанып,
Таларыкъча болгъанны,
Сора жайылады да,
Сора жыйырма бла
Он тулпар да жагъагъа,
Сукъланырча алагъа,
Чыкъдыла тизилишип.
Сынжырдан юзюлюшюп.
Тизилип келгенлени
От жана кюбелери,
Биргелерине уа мор
Къапталлы къарт Черномор,
Къаланы сакълап къаты -
Жокъду аладан батыр.
Ол бийни уа алтынны
Журунуду къатыны:
Нюр бети кюнню жапхан,
Кечени да жарытхан,
Чачындан къарайды ай,
Шо инжича, жылтырай
Мангылайында жулдуз.
Хан, Гвидон бийди жангыз
Иеси ол къаланы,
Бек махтайды халкъ аны,
Ол кеси да, хан, санга
Энтда айтдырды салам.
«Къонакъгъа келликме деп,
Хан турады келмей нек?
Кёрюнсе уа, – дейди, – бир!» –
Бираз кёлкъалдыды бий».

Бу жол хан тёзалмады,
Къулакъгъа сёз алмады:
«Салмайын, – деп, – болжалгъа,
Хазырланыгъыз жолгъа!» –
Хан буйрукъ этди къаты,
Бабарыха – тул къатын,
Зар шапа бла чепкен
Согъуучу, озуп чекден,
Жибермез умут эте…
Хан да, тюрлене бети:
«Сёлешесиз оюмсуз, –
Дейди бир да оюнсуз, –
Тынгыламайсыз сёзге!
Ким болгъанма мен сизге!?
«Бармайса, ой, иймейме!..» –
Ханмамы, сабиймеми?! –
Занг деп эшикни уруп,
Хан чыгъып кетди, туруп.

Танг эрттен бир заманда,
Бий да терезе аллында
Сюелип, кенгнге къарап,
Суу да чайкъала жарыкъ,
Кюн да толкъунда аунай
Тургъанлай, – кюле, ойнай –
Тенгизни бир жеринде
Кемеле кёрюндюле.
Бий да, аланы кёрюп:
«Анам, чыгъыгъыз бери!
Кёрчюгюз кемелени –
Тизилип келгенлени,
Атабызды ол келген!» –
Дейди, къууанып кенгден.
Кемеле тийишдиле,
Келгенле да тюшдюле.
Бий да быргъысын буруп
Къараса, ёрге туруп –
Хан да быргъысы бла
Сюеле эди, была
Кёрюннген жерге къарап.
«Ол-лох!» – деп, сейир къалып.
Сюелелле, къатындан
Аз да таймай, къатынла –
Ол эки да зар эгеч,
Бабарыха – къарт эгеч,
Бир сары затла кийип,
Юй сибирткиле кибик.

Бир буйрукъ болуп бийден,
Атдыла топла бирден.
Сагъайтырча къаланы,
Къонгуроу да къагъылды.
Бий, алларына барып,
Тюбеди ханнга жарыкъ.
Зат сагъынмай былагъа,
Келтиргенди къалагъа,
Халкъ да жыйылгъанды да.
Хан да жыйырма бла
Он тулпар жашны кёрдю, –
Къалагъа кирген жерде
Тизилипдиле ала -
Батырла, чырайлыла,
Алтындан – кийгенлери,
Нюр жана кюбелери.
Биргелерине уа мор
Чепкенли къарт Черномор.
Хан да арбазгъа кирди,
Кёк эрленчикни кёрдю.
Эрленчик жырла айта,
Чертлеуюкчюкле арта,
Чыгъарады инжисин,
Айырады игисин –
Аманын къабып, атып.
Бу уллу арбаз алтын
Чертлеуюк тышдан толуп.
Хан да тамаша болуп.
Арлакъ барсала, анда -
«Ай, хай-хай! Угъай, адам
Болмайды былай ариу!
Неди, не, бу ай жарыкъ?!»
Тюз алтын тауукъча къыз –
Мангылайында жулдуз,
Шо инжича, жылтырай,
Чачындан къарайды ай.
Жаш къатынчыгъы бийни,
Кюнча жарыта юйню, –
Хан да, халкъ да сагъайып, –
Шош чыкъгъан эди къайын
Анасы бла бирге.
Хан да, шо кёрюр-кёрмез,
Титирейди элгенип,


Терк урады жюреги:
«Неди бу? Да ким? Къалай!..» –
Хан, тамашагъа къарай,
Таныгъанды къатынын,
Сора окъча атылып,
Къучакълайды ол аны,
Къучакълайды уланын,
Жаш келинчигин, жиляп.
Тансыкълайдыла была
Бир бирни, да сормай къой,
Башланнганды сора той,
Ауданлача отоула
Хант къангаладан тола.
Ол эки да зар эгеч,
Бабарыха – къарт эгеч,
Къоркъгъандан, къачып, бугъуп,
Халкъ да излерге чыгъып,
Четенлеринден танып,
Келтиргендиле, табып.
Терс болгъанбыз деп была,
Кечгинлик тилеп, жылап,
Женгдиргендиле толу;
Хан да жарыкъчыкъ болуп,
Хатерин этип тойну,
Быланы бошлап къойду.
Танг ата Солтан ханны –
Кефирек болгъан ханны,
Кёп къыйнамай, жер этип,
Тынчайтхандыла, элтип.
Мен да бал, сыра иче,
Олтургъанма сау кече,
Мыйыкъларымы бура,
Татыгъынчыннга сыра,
Айтмайын андан ары,
Хатадан алай ариу
Къалайыкъ биз, ол кече
Турмагъанча мен иче.
Sabr 19.10.2015 04:10:27
Сообщений: 7254
65 жыл Бегий Абдуллахха, Мустафа улугъа

Алтмыш бешге жетгеннге Къарачайда «адам ортасына жетди» дегендиле алгъын!

Абдуллах-Хажи! Аллах ёмюрюнгю узакъ этсин! Саулукълу этсин! Сабийлерингден -Туудукъларынгдан къууаныб, сау-саламат жаша!

Терк Къарачайда Уллу Къарачайны Келечиси болгъанынгы бир такъыйкъагъа да унутма!

Хурмет эте Сеннге, Юйдегинге, Бегий улу бу дуниягъа къаты беги, дейме!

Раягъа да минг сыпас, сени бюгюнге дери жаш кюеуню юсюне, къарнына къарагъанча къараб, къарт бетли этмей, сыйынгы ёргеледе тутуб тургъаны ючюн!

Къарнаш салам бла Нюр-Магомет Лайпан
19.10.2015 ж. Гитче Къарачай
Sabr 19.10.2015 04:40:25
Сообщений: 7254
Багъалы Абдуллах!

Сени чакъырыуунг бла барыб, мен алан джуртугъузну, алан халкъыгъызны кёрюб къайытханма. Къонакъбайлыгъынг эсден кетерик тюлдю. Нарт эпосугъузну норвеж тилге кёчюрлюгюмю айтхан эдим Моквада Конференцияда тюбегенибизде да.
Сени — викинглени алан къарнашларын — туугъан кюнюнг бла алгъышлайма. Сен халкъынгы бек сюйген джазыучуса, аны дуниягъа билинирин да излейсе. Ол джаны бла мен да къолдан келгенни этерикме.
Туугъан кюнюнг бла алгъышлайма Сени, Абдуллах. Кёб джаша. Муратларынга джет.
Мадарынг болса, келирча болсанг, чакъырыу къагъыт иерикме.
Эсен кёрюшейик

Сени къаламдашынг, къарнашынг
Эрлинг Киттелсен, норвежли джазыучу
Осло, 19.10.2015
sufilya semenova 19.10.2015 05:03:09
Сообщений: 75

Семенланы Софья


БЕГИЙЛАНЫ АБДУЛЛАХНЫ ТУУГЪАН КЮНЮНЕ

Адамлыкъ бла фахмунг бирге ёрюлген,

Хар ишингде асыллыгъынг кёрюнген,

«Алтын къалам»-деб айтырча, джазгъанынг,

Хар джюрекге джетер кибик, айтханынг.



Адебинг бла юлгю болур, къыйылгъан,

Учхарадан кери тургъан, тыйылгъан,

Фахмунг бла башхалагъа эс берген,

Къыйыкъ затны, юсюн джабмай, терс кёрген.



Малкъар халкъны унутулмаз адамы,

Къарачайны, джан юлюшлю, уланы,

Тюзню айтыр кюч табыучу, бёгексе,

Джарлы халкъгъа сен ёкюлсе, керексе.



Аллах сени узун ёмюр джашатсын!

Сен сюйгенни, барын, джазлай джашнатсын!

Ауруу сенден узакъ болсун, тиймезлей!

Насыб сени тутар болсун, иймезлей!



Кюнде кюнюнг къуанч бла арытсын!

Ёмюрюнгю алам чагъы джарытсын!

Алгъышлайма сени Туугъан Кюнюнгю!

Кёб джылны джай дуниягъа нюрюнгю!



***

Изменено: sufilya semenova - 19.10.2015 16:20:43
Сэстренка 19.10.2015 14:07:32
Сообщений: 9927
Абдуллах Мустафаевч!
Присоединяюсь к поздравлениям Ваших соцеховиков)). Аллах узакъ емюр берсин, тирилик этиб, энтда кеб ишле баджарырча бир салукъ берсин! Джазыучу болсам, мен да кебюрек да, ариу да джазар эдим)), алай а не медет, фахму хар кимге да берилиб бармайды). Аллах сыйырмасын берген фахмусун Сизден, берген фахмусун тюз хайырландырырча этсин, хайыры эки дуниягъызгъа да джарарча этсин!
Читательница, Сэстренка))

Я самая классная на форуме))))))))))))))
Sabr 19.10.2015 16:08:25
Сообщений: 7254
Багъалы къарнашым Абдуллах!

Сен бизни халкъны эм онглу адамларындан бирисе. Сен - бюгюнлюкде къарачай-малкъар адабият сёзню ариулугъун, байлыгъын, туру, таша магъанасын да ачыкъ эталгъан, аны бла не онглу суратлау чыгъармаланы, илму ишлени да джазаргъа боллугъун кёргюзталгъан — ма аллай сейирлик таулуса, джазыучуса, алимсе

Семенлени Исмайылгъа аталгъан Конференцияда Джырчыны чыгъармаларын тинте, айтхан Сёзюнг — не уллу илму ишден да теренди. Сен бизни закий шайырыбызны «Акътамагъын» эм биринчи болуб, «Минги Тау» журналынгда басмалагъанынг — унутулмазлыкъ ишди. Дудаланы Махмудну, Боташланы Хамидни чыгъармалары бла танышдыргъанынг а? Мызыланы Исмайылны тарихибизни ачыкълагъан илму ишин къоркъмай, орус тилде журналда бергенинг а? Барысы да — бизни халкъыбыз ючюн, тилибиз, джерибиз, тарихибиз ючюн сени къалай кюрешгенинги кёргюзтген затладыла. Сенича къаламчыларыбыз болгъан къадарда — бизни миллет эсибиз, тарих ангыбыз тас боллукъ тюлдю, алай демек, Къарачай-Малкъар джашарыкъды.

Халкъыбызны керти уланы, уллу джазыучусу Бегийланы Абдуллахха — Лайпанланы Билал айтыучу Минги Таулугъа - бюгюн, туугъан кюнюнде, мен тилерик: юйдегингден, халкъынгдан къууана, барыбызны да къууандыра кёб джаша.

Кечерукъланы Азрет-Алий хаджи,
Къарачайны «Джамагъат» атлы демократ организациясыны Башчысы.
Къарачай шахар

19.10.2015
Sabr 19.10.2015 23:02:37
Сообщений: 7254
БОТАШЛАНЫ ЗОЯ АЛГЪЫШЛАЙДЫ


Шимал тенгизни джагъасындан Ата джуртунда - Шимал Кавказда джашагъан таулу къарнашым Абдуллахха салам иеме, туугъан кюню бла да алгъышлайма.

Абдуллах, сени юсюнгден Лайпанланы Билал, Эрлинг Киттелсен айтыб, билгенме. Артыкъсыз да башха къралны, башха миллетни уллу джазыучусу сени махтаб сёлешгени мени бек къууандыргъанды. Башха миллетлени онглу адамлары бла араны иги этиб, халкъыбызны дуниягъа алай бла таныта барлыкъбыз.

Москвада халкъла арасы Конференцияда кесинги кёрюб, къууаннган эдим. Алай а, манга бек джаш кёрюннген эдинг. 65 да кёб тюлдю. Аллах саулукъ берсин, узакъ ёмюр берсин. Бизле — Сталинни лагерлерин, сюргюнню сынагъан адамла, артыкъ да бек къууанабыз, джуртубузда бюгюн тынч-эсен болгъаныгъызгъа, къалам бла халкълыгъыбызны, культурабызны, литературабызны сакълагъаныгъызгъа, айнытханыгъызгъа.

Муратларынг толсунла, таулу къарнашым.

Зоя Граннес, Норвегия,
19. 10. 2015
Sabr 20.10.2015 02:23:08
Сообщений: 7254
ТУУГЪАН КЮНЮНГ БЛА, АБДУЛЛАХ


Кайсын Кулиев:
«Первая же книга Бегиева поставила его в ряд лучших поэтов балкарского языка. В этом нет никакого сомнения. А так ведь бывает редко, такое удается немногим счастливцам в каждом народе. В балкарской поэзии так случилось за последние два десятилетия до Абдуллаха Бегиева только с Ибрагимом Бабаевым, вслед за которым я с радостью называю Абдуллаха одним из любимых мною балкарских поэтов...»
1979

Фатима Урусбиева доктор культурологии:.
«Бегиев –практически закрыт для суесловия и празднословия. Он настолько искренен и первичен в Слове, что все слова вообще отстают как шелуха. «Тавро» поэта создается не единым днем, а безоговорочностью его Присутствия в культуре, ремесле, в отношении читателей, круг которых в данном случае расширяется до понятия народ. Хочу выделить особо нераздельность слова и дела Бегиева, если иметь в виду его усилия по собиранию тюркского слова и раскрытию его неисчерпаемых возможностей».
2010.


Абдуллахха - дуния билген Къайсын бла, халкъыбызны эм иги литературоведи Орусбийланы Фатима айтхан - тамамды. Фатиманы уа дагъыда бир оюмун а былайда да келтирирге излейме.
Фатима бла арам иги болгъаны ючюн, аны бла сёлеше туруучан эдим. Бир-бир сорууларыма джууаб этерге излемей, бир сагъыш этерме деб да къоюучан эди. «Бюгюн малкъар литературада ким болур эм иги назмучу, сизни оюмугъузгъа кёре»,- деб сордум. «Малкъарда назмучула джетишедиле, араларында личность джокъду, Къайсынча. Къайсын бла тенглешдирмейме, алай а, «личность» деб, Абдуллахха айтыргъа боллукъду. Кърал чачылыб къалмаса, ким биледи, ол да Къайсынча белгили болуб кетерге да болур эди. Абдуллахны арт кёзюуде джазгъан назмуларын, ол башчылыкъ этген «Минги Тау» журналны, «Бармакъ ызларым» деген китабын кёрсе эди Къайсын, бек къууаныр эди. Хоу, бюгюн Малкъар джазыучулада «личность» деб, джангыз Абдуллахха айталлыкъма.
-«Личность» сёз бизни тилде къалай боллукъду экен?».
-«Къайдам, «Адам» дерге боллукъ болур.
-Алай эсе Абдуллах Адамды — Тейри адамы, Сёз адамы, Миллет адамы...»

Абдуллах Бей, Къайсын Къулий бла Орусбийланы Фатимадан тюз багъа санга киши да бераллыкъ тюлдю.
Кязим хаджи да, Джырчы Сымайыл да, Къайсын да, Отарланы Керим да, Дудаланы Махмут да, Боташланы Хамит да, Мызыланы Исмайыл да, Къагъыйланы Назифа да, Орусбийланы Фатима да — джандетли болсунла, бары да санга разы болгъанларына ишек джокъду. Не ючюн десенг, аланы иннетлерин, сёзлерин, ишлерин алгъа бардыргъан адамса. Кёб джаша.
Туугъан кюнюнг бла Абдуллах.

Лайпанланы Билал
19.10.2015
Sabr 22.10.2015 18:36:55
Сообщений: 7254
http://kbpravda.ru/2015/10/21.pdf

газета "Каюбардино-Балкраская Правда"

Статья, посвященная Юбилею Абдуллаха Бегиева "Кайсын Кулиев: Я с радостью называю Бегиева одним из любимых мною поэтов"

Sabr 22.10.2015 22:13:17
Сообщений: 7254
ОМАР ХАЙЯМ

* * *
Бу кёзюнг къууаннган затла – бары да бош.
Бу кесинг къурагъан затла – бары да бош.
Даулашынг, умутунг, Жер жюзю, булуту,
Бу махтау, бу сыйлы атла – бары да бош.

* * *
Намысынг жюрюмейди мында, иги эсенг,
Адамгъа саналмайса мында, ийилмесенг, -
Къаллай дуниягъа къалгъанбыз, тоба-тоба,
Эшекнича кёрюрле, эшек тюйюл эсенг.

* * *
«Быллай, аллай акъылманды» – бу багъа
Ётюрюкдю, не дейим мен былагъа?
Мен а ким болгъанымы да билмейме,
Туура, нек туугъанымы да дуниягъа.

* * *
Жюрекни бир къулу, мен къалгъанма къуллай,
Кёп гюнях иш этдим, да жетгенме къурлай,
Шо кечип окъуна къойгъанда да мени,
Аллахха кёрюнюрме, уялмай, къалай?

* * *
Аркъау агъачы белинден бюгюлген,
Эски гыты менме, жерге жюгюннген.
«Къабыргъаларынг къарыусуздула» деп,
Жаным кетерге башлагъанды менден.

* * *
Айтайым санга: кёп этме тенглени,
Жууукъдагъынгдан игиди кенгдеги.
Ангыларса тенг да нек ышаргъанын,
Жау болуп чыкъса ол бек ышаннганынг.

* * *
Тур ачлай, нени болса ашагъандан эсе,
Бол тилсиз, бош керексиз жаншагъандан эсе,
Къал жангыз, жангыз къалсанг игиди –
Ким бла болса жашагъандан эсе!

* * *
Бурун саз букъуну да болгъанды жаны,
Бек узун эшмеси, акъ, субай да саны,
Бу къоннган букъуну эслеп къакъ юсюнгден,
Жаны болмасын ол ол ариу Зухраны.
* * *
Къарамазма Айгъа да, къарама десенг,
Къайталмазма артха да, къайтама десем.
Бу зорлукъду – толу аякъны толтуруп,
Суусапны кесерге изин бермей эсенг.

* * *
Бу жалгъан дуниягъа таяннгын, айт, къалай?
Бу жансыз жукъудан уяннгын, айт, къалай?
Бир чирип, жангыдан тирилирме деп мен, –
Шо бир чёп болуп да, – ийнаннгын, айт, къалай?

* * *
Бу жарлы кишини бу эски къошуну
Бир ёзюр эди бек бурун, кёр шо шуну!
Бу аягъ а, бу чын аякъ, бу бир ариу
Къызчыкъны жаягъы эди, акъ ёшюню.

* * *
«Жаханим да, жаннет да кёкдеди», – дерле.
Мен, къарап кесиме, тюшюннгенме: эрле
Жангылып айтдыла. Жаханим да, жаннет да
Жюрекдеди, шексиз. Тюйюлюпдю бирге.

* * *
Бахчада бир къызыл гюл, кюе-сытыла:
«Мен Юсюпме, – деди, – ол къулгъа сатылгъан».
«Да, къайдад да сени шагъатынг?» – дегенде:
«Ма, – деди, – къан жугъу кёлегим сыртымда».

* * *
Биреу бай болалса бир мажал: «Менме!» – дер.
Юйюню да башы, ол къанжал: «Менме!» – дер.
Энди ох деп бир тап жашайым дегенлей –
Эшикден шош кирир да, ажал: «Менме!» – дер.

* * *
Гюняхсыз жашаргъа байладынг эсинги,
Жаханим бла къоркъутма кеси кесинги,
Гюняхсыз жанны не этер Аллах, да терге:
Гюняхлы жан керекди анга – кечерге!

* * *
Акъылман эрлени мажалымыса, айт?
Бу жашау элберни тешалырмыса, айт?
Жаннетденми осалды бу кёк къыртыш, ма…
Ёлсенг, быллай жерге тюшалырмыса, айт?

* * *
Боллукъну, болмазны да, акъны, къараны да
Жазыугъа тюшюрген – Аллахны къаламыды.
Хар атлам да къалгъанды кёкде жазылып,
Жокъ жарсып, къууанып тургъандан магъана да.

* * *
Къайдады бизни ёмюрлюк этерик?
Къайдады мында муратха жетерик?
Бир чыкъ тамычыбыз, тангнга чыкъгъанлай,
Аз-маз жилтиреп, жутулуп кетерик.

* * *
Къала болуучу эди да былайда,
Ичи да хархдан толуп: «Ал! – деп. – Сайла!».
Къайдады ол энди – сайлау да, ол харх да?
Кукук да анданмы: «Ку-куук!» – деп жайда?..

* * *
Мен кёп ойландым бу жашау сартындан,
Бек кёп илмуну да салдым сыртындан.
Барын да билдим дей, жашай келгенде,
Жукъ билмегеним ачылды артындан.

* * *
Атынг айтылса: «Гынттылыды!» – дерле,
Сабыр эсенг сен: «Болумсуз!» – деп серле.
Жашар эди шо бир киши да танымай,
Шо мен да танымай бирин да жерде!

* * *
Биз бу аламны – таза суу сураты,
Биз бу аламны – чынтды сыр сыфаты,
Дуния да жюзюкча бир зат эсе, сора
Жаухар ташы бизбиз, – толгъан мураты.

* * *
Мен да – башымы намазлыкъгъа тюйюп,
Сен да – серлени, телилени сюйюп...
Аллах, бир жазыкъсынсанг манга да!
Мен а бир акъыл токъмакъмамы, ийи?

* * *
Шуёх, тамбла деп турма, тур! Санга
Бюгюн танг атады да – къууан анга.
Тамбла уа кетерикбиз къайтмазгъа,
Къоймайса, тура эдим да айтмазгъа.

* * *
Шашдырды ариулугъунг алай – тилсизме.
Кёп эди айтырыгъым къалай – тилсизме.
Аллахым, сейирди – суусапдан ёле турама,
Аллымда уа – суу, земзем! Айхай, тилсизме.

* * *
Жесириме дунияны. Да, не билдим? Нени?
Тартынама кесимден, кёрюп билгенлени.
Ангыларма деп, шо не бек кюрешдим эсе да,
Ангыламадым, не ол не бу дуния, сени.

* * *
Жокъ тийишлиге да тийишли саугъа,
Жокъ юлюшлюге да юлюшлю саугъа.
Айт, тийишсизле бла жашагъандан
Жаханим азаб а бармыды санга?

* * *
Мен айтхан болса, келмез эдим бери,
Келгенден ары – кетмез эдим, тейри.
Сормай-ормай келтирип атханса да,
Атханынг кибик, эри манга, эри!

* * *
Хо, жаша къыйналмай, – сора уа, андан сора?
Хо, ачыу сынамай, – сора уа, андан сора?
Ох деп, къайгъысыз жюз жыл окъун жаша,
Жюз дагъыда аллай, – сора уа, андан сора?

* * *
Эштгенинг да, айтханынг да бошду, бош.
Кёргенинг да, татханынг да бошду, бош.
Юйден чыкъмай ашыргъан да ёмюрню,
Жер къыдырып къайтханынг да бошду, бош.

* * *
Манга да сормай берилди жашау,
Дагъыда сора этдирди оу-шау,
Ма энди: «Кет!» – деп… Жалкъытханды бу.
Билсенг а нек деп жаратханды бу!

* * *
Жарсыма бош къайтдым ишге деп тюнене,
Ма бюгюн кёрлюгюнг бишген эд тюнене.
Къайнайса, не къайгъынг! Санга да сормай,
Аллах къадарынгы бичген эд тюнене.

* * *
Мен чекмеген къалдымы, Аллах, Сен жазып?
Гуппур этгенсе аркъамдан – бирден басып,
Мен къыз бетин, жюзюм этин да кёрмеген
Кюнюм ючюндамы тёлерме мен жазыкъ?!

* * *
Адам улу, къайдан келдик? Биз кимбиз? Небиз? –
Хакъ къолунда бир оюнчакъбыз, гинжилебиз,
Булжутады, жылата да, кюлдюре да,
Сора бир-бир жыярыкъды кюбюрге да.

* * *
Санга саугъамы бермелле – унут,
Сени саннгамы кёрмелле – унут,
Сен жаратылмай къалыргъа боллукъ энг да –
Бу хаух затды – жашау деген – булут!

* * *
Саным эсе – тал чыбыкъдан субай,
Жаным эсе – нюрден толгъанча ай,
Айт, Суратчы, кюн бермезлик болуп,
Нек кюрешдинг ишлеп мени былай?

* * *
Ууаз бересе: «Эй мискин, ийман бла ёлсенг,
Жаннетде ол хур къызла, чагъыр, шербет – ол сен
Ол бек сюйген затларынгы берир Аллах! – дейсе.
– Ай моллаке, «берир» угъай, «алыр, харип» десенг!

* * *
Кёресе да бу къып-къызыл гюлле ёсген жерни? –
Ма былайгъа синнген эди къызыл къаны эрни.
Ма алайда уа – ол жанкъозчукъ чакъгъан жерде –
Нюржан къызчыкъ асыралгъан эди эртте.

* * *
Топуракъдан бизни, бир къошуннуча, жаратаса,
Ызы бла, уруп-бузуп, жерге-жерге атаса,
Тапсызмы ишлегенсе, Аллах? Терс кимди сора?
Тап ишлеген эсенг, айт, нек деп ууатаса?

* * *
Бу дуниягъа биз жангыдан тюшмезбиз деп къоркъама.
Ол дунияда, жарлы биз, тюбешмезбиз деп къоркъама.
Жашау бир такъыйкъады, къалайыкъчы айтышып,
Ол такъыйкъа кетсе, биз тиллешмезбиз деп къоркъама.

Кёчюрген БЕГИЙЛАНЫ Абдуллах
Sabr 26.10.2015 18:50:19
Сообщений: 7254
http://kbpravda.ru/2015/10/21.pdf
газета "Каюбардино-Балкраская Правда"



ЮБИЛЕИ


Кайсын Кулиев: Я с радостью называю Бегиева одним из любимых мною поэтов

19 ОКТЯБРЯ ИЗВЕСТНОМ У БАЛКАРСКОМ У ПОЭТУ, ПУБЛИЦИСТУ, ПЕРЕВОДЧИКУ, ЗАСЛУЖЕННОМУ РАБОТНИКУ КУЛЬТУРЫ РЕСПУБЛИКИ ТАТАРСТАН АБДУЛЛАХУ БЕГИЕВУ ИСПОЛНИЛОСЬ 65 ЛЕТ. СВОЁ ПРИСУТСТВИЕ В ПОЭЗИИ ОН ДОКАЗАЛ И ДОКАЗЫВАЕТ БЕСКОМПРОМИССНЫМ И ВДОХНОВЕННЫМ ТВОРЧЕСТВОМ. БЕСКОМПРОМИССНОСТЬ ЕГО ТВОРЧЕСКОЙ ПОЗИЦИИ И УТВЕРЖДАЕМЫХ В ТВОРЧЕСТВЕ ХУДОЖНИЧЕСКИХ ПРИНЦИПОВ ДАВНО СНИСКАЛИ БЕГИЕВУ БЕЗУПРЕЧНУЮ ЛИТЕРАТУРНУЮ РЕПУТАЦИЮ. С ЧЕМ, ДУМАЕТСЯ, НИКТО ИЗ ТЕХ, КТО ЗНАКОМ С ТВОРЧЕСТВОМ ПОЭТА, НЕ СТАНЕТ ПОЛЕМИЗИРОВАТЬ.

Когда задумываешься над вышесказанным, не можешь обойти молчанием все плюсы и минусы социума, среды, времени, в котором он рос. Рождённый в бывшей Киргиз­ской ССР в 1950 году, в одном из отдалённых селений этого горного края, Бегиев десятилетним мальчишкой ощутил, сколь безрадостна судьба его народа, оказавшегося не по своей воле на чужбине. Ему запало в душу, как грезили о родине его родители, дедушка и бабушка. Впиты­вая их рассказы и отзываясь детским сердцем на боль и тоску взрослых, Абдуллах уже тогда априори копил в себе любовь к далёкой и столь лелеемой старшими родине. В его мальчишеском сердце зрел и протест. Это с годами всё больше поглощало его. Это ощущение пронизывает каждое его слово, каждую строку, каждое произведение. Любовь к родине требовала выхода, стихия этих чувств цепко держала его в плену.

Из киргизского аула семья Бегиевых переезжает в Верхнюю Жемталу. Это село было и остаётся его родными пенатами, здесь он получает аттестат зрелости и в 1969 году становится студентом историко-филологического факультета (русско-балкар­ ское отделение) КБГУ.

Абдуллах много читает, круг его интересов сосредоточен на литературе. Его настольные книги - отече­ственная и зарубежная классика. Из поэтов, писавших на родном языке, он вдохновлён творениями Кязима, Кайсына. Это стимулирует выбор профессии. Учитель по базовому образованию, он не идёт работать в школу. В 1975 году Бегиев становится переводчиком на республиканском радио. Далее последовательно он - корреспондент газеты «Коммунизмге жол» (ныне «Заман»), Газетная текучка не мешает молодому журналисту отдаваться литературному труду. Абдуллах пишет стихи, они звучат по радио, появляются на страницах «Ком­мунизмге жол», альманаха «Шуёхлукъ» (журнал «Минги Тау»), Он часто появляется в стенах Союза писателей, знакомится с Кайсыном Кулиевым, Керимом Отаровым, Магомедом Мокаевым, Ибра­гимом Бабаевым. Молодой поэт погружён без остатка в уже выстроенный им мир стихотворчества.

Ему повезло. Он благо­склонно принят литературной элитой балкарской поэзии. Не каждому молодому поэту удаётся заручиться
благосло­вением Кайсына Кулиева. В 1972 году на выход первого сборника Бегиева «С верой в доброе» Кулиев пишет: «Пер­вая же книга Бегиева поставила его в ряд лучших поэтов балкарского языка. В этом нет никакого сомнения. А так ведь бывает редко, такое удаётся немногим счастливцам в народе. В балкарской поэзии так случилось за последние два десятилетия до Абдуплаха Бегиева только с Ибрагимом Бабаевым, вслед за кото­рым я с радостью называю Бегиева одним из любимых мною балкарских поэтов. Его стихи, при своём глубоком содержании, актуальности, гражданственности, радуют своей прекрасной формой, большой эмоциональностью и непосредственностью, оригинальнейшей образностью. Молодому поэту удалось соз­дать книгу высокой и тонкой лирики, никого не повторяя, создать поэтический мир, сказать своё слово в родной поэзии. А это счастье для поэта».

Редко кто удостаивался от Кайсына таких высоких эпи­тетов, откровенного восторга. Думается, мнение К. Кулиева стало для Абдуллаха Бегиева оберегом его поэтической судьбы, ответом на разного рода наветы, которые нередко сопровождают талантливых творцов. И Абуллах как бы по наитию отвечает поколению Кайсына Кулиева. Это о сборнике «Черёд», где встречаются лирико-философские произведения, вызывающие ассоциацию с некой клятвой ровесников поэта, осознающих свой черёд для утверждения и продолжения лучших традиций предшественников. За словом «черёд» следует слово «служить». Бегиев понимает работу в литературе не только как рефлексив­ную тираду намерений, а как непременное отстаивание, через высокую степень художественности, как миссию, долг перед взрастившей его землёй. «Учись у меня терпе­нию... », «И дерево не похоже на камень... », «Мать, плачу­щая у портрета сына... », «Две звезды», «Надежда», «Встре­ чаю я рассветы и закаты... », «Разочарованная любовь», «Топоры, что срубили дом... », «Месяц» («Луна») и другие - о главном, что окружает человека - о жизни. «Моё Отечество, / Я стремящийся навстречу к тебе - всадник/ С горькой ли вестью, или с надеждой быть одарённым за добрую весть - / Не ведаю. Сердцевина сердца (есть у балкарцев такое понятие) поэта - это всегда она - его родная земля! »

А кто из поэтов земли не восторгался родной почвой, взрастившей его? Абдуллах один из тысяч таких собратьев по перу.

Отдельная страница его поэзии - это переводы. Пуш­кин и Гейне, Лермонтов, Есенин и Петефи, Муса Джалиль. Много и мучительно размыш­ ляет он над их строками. В его переводах, например, сказки Пушкина звучат так, как если бы их создали балкарцы.

Следует отметить удиви­тельно тонкое и глубокое отношение Бегиева к архитектонике стиха. Его приверженность и даже ратование за силлабо-тонику, которая может отлично работать вместо силлабического, традиционного стихосложения. Это Абдуллах наглядно демонстрирует в своей поэзии, особенно в переводах, - возьмём «Мо­царта и Сальери», «Сказку о Золотом Петушке» или «Сказку о рыбаке и рыбке». Детских стихотворений, да и обращений к теме детства, у Бегиева предостаточно. Они в алгоритме знакомых нам слов - все мы вышли из детства.

Любовная лирика особенно впечатляет обнажённостью сердечных излияний. В ней, да и в целом в творчестве по­ эта, благородная страсть, от­кровенный монолог. Красивы и броски его пасторали, в них образно высвечены пейзажи. В оценке творчества Бегиева интересные высказывания мы находим у Ибрагима Бабаева и доктора культурологии Фатимы Урусбиевой. Пер­вый пишет, что «из молодых поэтов Абдуллах самый та­ лантливый, конечно», вторая - «Абдуллах один из самых многоплановых деятелей нашей духовной культуры. Он поэт, фольклорист, историк литературы, публицист, переводчик и критик. В каждой из этих сфер он проторил свой путь».

Думается, нарядус именами К. Кулиева, Ф. Урусбиевой, И. Бабаева можно вспомнить и имя М. Мокаева - они рас­писались под отзывами об Абдуллахе, и это говорит о многом, являясь ответом на вопрос: какое место занимает Бегиев в балкарской литературе. Ответ - оно
по­чётно. В свою очередь, и Бегиев вложил благородную лепту в историю балкарской литературы. Следует здесь назвать выход его солидного исследования «Кязим», опу­бликованного в 1996 году, где поэтом буквально «добыты» неопубликованные стихи, не вошедшие в его книги до Абдуллаха.

Бегиев также обогатил национальную словесность переводом братского татар­ского эпоса «Идегей». За этот литературный подвиг
Абдул­лах удостоен высокого звания «Заслуженный работник культуры Республики Татарстан». Достойная оценка братского жеста нашего поэта!

О творчестве Бегиева написано немало. Оно застави­ло взяться за перо Эльдара Гуртуева, Жаухар Аппаеву, Махти Гаева, автора этих строк. Согласны, что боль­шое видится на расстоянии, но Абдуллах Бегиев давно и прочно вошёл в общественное сознание, главным
образом, за литературную деятельность. Не пройти мимо такого его замечательного труда по фольклору как «Ачей улу Ачемез». В «КБП» была помещена наша рецензия на эту книгу «Поверить эпос литературой». В произведении Бегиев воссоздаёт цельную партитуру известного произведения устно-поэтического творчества балкарцев.

Оригинальный сборник «Совесть» («Бет») - ещё одна книга поэта, в которой доминирует пафос гражданственности. Здесь вновь усиленно акцентированы душевные порывы, без которых Бегиев не был бы самим собой - одним из самых талантливых поэтов (по Кайсыну), до боли ощу­тивший наше суровое время и с таким оптимистическим трагизмом воспевавший его. Молитвенная тональность стихов выдаёт в нём истинно­го горца, от века уповавшего и на милость природы. Да и на волю человека.

Справка:

Абдуллах Бегив - член Со­юза писателей и Союза журналистов РФ, член Правления СП России. В 1983-1985 годах учился на Высших литератур­ных курсах при Литературном институте им. М. Горького в Москве. В 1991 г. - последовательно литературный
консультант Союза писателей КБР и редактор журнала «Минги Тау», в 1993-1998гг. - главный редактор. В 2008-2013 годах. -
заместитель председателя Союза писателей КБР.

Светлана МОТТАЕВА
Sabr 28.10.2015 04:11:44
Сообщений: 7254
Мында айтылгъан зат керти болгъан ишди. Жарсыугъа. Бу назму жазылып тургъанлы сау 30 жыл! Бир жерде да басмаланмагъанды. Жюрегим къан сыгъа жазылгъан эди. Къаябыз оюлгъан ол къара кюнюбюзде той этгенлени бирлери - керти дунияда, бири да - жалгъан дунияда. Къатыбызда. Ол да дыгъырайып кетгинчи, билип къойсун билгенибизни да, ким болгъанын да, назмуну хапарын да элте барыр, ары, шохуна. Билмегенле да билсинле кимлеге баш къагъып тургъанларын (аты уа… аты уа ушхууур артында айтылсын!) Бюгюн да этим-женим къалтырайды, бу зат эсиме тюшсе. Басмагъа да арсар бола чыгъарама. Болса да, аманыбыз-игибиз да туура бола бармаса, къутургъанла буууп бошап къаллыкъдыла къолгъа аллыкъладан, солуусуз этип. Алайсыз да, кёресе!.. Хар итлик ташха керкиле барса керек! Керти дуниядамыды, жалгъан дуниядамыды. Кертилерибизни бла жалгъанларыбызны айыртлай билмейбиз да, палах анданды.
Къайсы итни «Итсе!» деп, къара багъанагъа такъгъанбыз!
Игилерибизни уа тагъабыз къара багъанагъа да, налат ташха да.
«Налат таш», «Къара багъана» деген затла халкъда бошдан болмаз эдиле, ол тёре къалгъанлы – бошланнгандыла!

____________________________________

Абдуллах Бегий улу


КЪАЙСЫН ЁЛГЕН КЮН

Къайсын бек сюйюучю ол чууакъ
Эрттенлик къаралып келгенде,
От тиргизмей, жандырмай чыракъ,
Ингири да къара кийгенде,
Кётюрген эдинг сен да чагъыр,
Ресторан башына жалгъашып.
«Бу къууанчды, барын да чакъыр!» –
Деп, алай учунуп. Жолдашынг:
«Ол кеси да чагъыр тартыргъа
Сюйюучю эди, – деп, – былайда!»
Сен керти сандырай, къатыракъ:
«Да кёрюнмейди да!.. Бу къайда?..»
Къолланы бир-бирге ышый, сиз:
«Къуйчу, тенгим, сакълатма. Ура!..»
Малкъарым къалгъаны ышыкъсыз
Ачылгъан эди ол кюн туура.

Сен байрам этерик эдинг, танг
Айланнгынчы, къайтып дуниягъа…
Малкъарда къаралып эди тау.
Жыйылып эди халкъ дууагъа.

Тохтагъан эди ол кюн шапа
Къыз, унамай аш-суу салыргъа:
«Сиз уялмаймысыз, – деп, – шахар,
Эл къара кийгенде, сандырап?!»

«Барысы да билип къалсынла!.. –
деп, алай къутургъан эдинг сен –
Къайсындан сора да Къайсынла!..» –
Чагъыргъа къутулгъан эдинг сен!

Термилтип ашырдынг кюнлени,
Кечгинлик да сурамай артдан…
Ол шапа къыз, дюгер къыз сени
Къыстагъан эди ол кюн «Нартдан».

«Хоу, бары да! Билип къойсунла!..» –
Деп аман оздургъан эдинг сен.
Экинчи кюн, келип, Къайсынны
Жерине олтургъан эдинг сен.

Сора атмай къалгъан эди танг,
Кюн да къайтмай сууукъ дуниягъа.
Малкъарда къаралып эди тау.
Сюеле эди халкъ дууада.

1985
Sabr 28.10.2015 21:38:48
Сообщений: 7254
БЕГИЙЛАНЫ Абдуллах


* * *

Учуп келгенди юйюне жарлы
ананы эртте кетген жаны,
Юйюнде уа терезе жарыкъ,
ожакъ тютюн да жокъ, жарлы.

сора, шахаргъа мыллык атханды,
юйюрюн бир фатарда тапханды.

Къулагъын салгъанды эшикге да,
Термилген ауазларын эшитсе да,
Сарнагъанды ананы жаны:
Юйюрю башха тилде аны...
Sabr 29.11.2015 02:53:37
Сообщений: 7254
БЕГИЙЛАНЫ Абдуллах

* * *
Къой тюйюл, тауукъ сюрюу кютсенг да,
Къул эсенг, уллу къуллукъ алырса.
Не къадар жахил эсенг кесинг да,
О къадар уллу сыйгъа къалырса.

О къадар жолунг болур сыйдам да, –
Бу ишге мен кюн сайын тюбейме.
«Я Аллах, сакъла сен, – деп тилейме, –
Аллай къуллукъдан, сыйдан да!»
Читают тему (гостей: 1)

Форум  Мобильный | Стационарный