ОМАР ХАЙЯМ
РУБАЙЯТ
УЗАКЪ ЁМЮРЛЕДЕН КЕЛГЕН АУАЗ
Омар Хайям (1048–1131 жж.) бек айтхылыкъ, закий шаркъ шайырладан бири – Иранны Нишапур шахарында туугъанды...
Акъылман-философ, эсепчи-математик, жулдузчу-астроном – ол бу хаух дуниягъа кёз къарамын бош, анстан айтхан кибик, назму бла да айтып болгъанды... Алай поэзияда, аныча аз айтып, аныча кёп ангылатхан поэт а алыкъа дуниягъа туумагъанды деригинг келеди...
Аны хар назмусу – тенгиз теренлигин, кёк бийиклигин, дуния кенглигин да сыйындыргъан рубайятладыла...
Мен Хайямны хар энчи рубайятын бизни жомакъларыбызда айтылгъан бирер алтын кюбюрчекге ушатама... Окъугъанынг сайын, аллай бир кюбюрчекни ачхан кибик боласа. Тейри эшиги ачылгъан кибик, аллай бир сыйыннгысыз къудурет байлыгъы болгъан сейир дуния ачылып, узакъ ёмюрледен бир сейир жарыкъ бетинге уруп, учуп келип, жюрегинге бир жулдуз тюшюп къалгъанча боласа... Аланы окъугъан сайын – бир дуниябыз эки келмезлигин, алай ол патчахха, жесирге да хаух болгъанын бютюнда бек сезип, сагъыш этесе.
Быллай акъылман поэтни ана тилибизге кёчюрмеклик – керти фахмусуз, жюрек илхамсыз къолдан келлик иш тюйюл эди... Алай, бу огъурлу ишни хар не жаны бла да тынгылы этер ючюн, хыйласыз фахму бла шумсуз илхам окъуна азлыкъ этедиле. Былайда, сен ана тилинге кёчюрюр мурат этген поэтни суратлау чыгъармаларын, аны поэзиясын, назму хатын, жюрек къууанчын, жарсыуун да билген бла къалмай, тил-маданият, дин-адабият, тарих жаны бла да билиминг болургъа керекди... Нек дегенде ол иш, алыкъа кесинг да иги билмеген бир узакъ дунияда, жолоучулукъда айланнган кибикди, окъуучуну да ызынгдан тагъып, жолсуз жолланы баргъан кибик – къыйын иш... Алай ол ишни не къыйынлыкъны да унутдургъан, адамгъа ниет тазалыкъ, жюрек ырахатлыкъ, мангылай жарыкълыкъ да берген уллу огъурлулугъу да барды... Аны себепли, Къули Къайсындан башлап, бюгюн-бюгече да ишлеп тургъан бир къауум поэтибиз ол ауур да, сыйлы да жюкню дайым жюреклеринде жюрюттендиле...
Елмезланы Мурадин да аладан бирлериди. Ол кёчюрюп, биз айтхылыкъ испанлы поэт Антонио Мачадону, жулдуз жарыгъы кибик, сейир назму тизгинлерин, японлу поэт Исикава Такубокуну:
«Не болса да – болсун!
Энди башхалыгъы жокъду! –
Дедим да –
Кесим элгендим
Сёзюмден...» –
дегенча, алай жашырын келген назму кюйлерин, Омар Хайямны тахлыкъ рубайятларын да окъугъанбыз... Ала бизге, испан, япон, иран табийгъатларыны бирер чакълары жазылгъан жюрек сырларыча, ариу кёрюннгендиле. Туугъан жерге сюймекликлери, хар инсанны жюрек жарсыуун ангылап, ёз жанларын къурманнга кётюрюрге хазырлыкълары ючюн болур алай, эштада... Аланы суратлау сырлары окъуучуну «ийсагъан, жерде жашагъан халкъланы ачыусуз, кёл-къалдысыз да болуп, къаугъасыз – мамыр дуниягъа чыкъгъан кюнлерин энтта да бир кёрюр эди» дер чекге жетдирип тохтайдыла. Аны бла да къалмай Омар Хайямны Мурадин ана тилибизге ётдюрген хар бир назму аяты адамны таза да хыйласыз поэзияны тагы шауданына къайтарады... Ол а, диннге къайтхан кибик, аллай бир сейир да, огъурлу да ишди...
Таза да керти поэзия (дунияда бек уллу поэтледен бири айтып кетгеннге кёре) жангыз адамны ауазыды – сюймеклик азап чекдирип, кёзге кёрюнмеген бир сейир кюч, ёрге алып, ёлюп кетер жерини башында айландыргьан ауаз!.. Бу аламат сёз Омар Хайямны юсюнден айтылгъан кибик эди... аны ёз назмулары айтханлай, кеси дуниядан кетип, топуракъ болуп, ол топуракъдан желим ийлеп, къошун биширгенле, ол къошун бла чагъыр ичгенле да кетгенли, мингнге жууукъ жыл озгъандан сора!
«Таукелге нюр жауар» деп тауда сёз жюрюйдю... Таукел этип, бу рубайятланы ана тилибизге кёчюрмеклик – ол узакъ ёмюрледен Омар Хайямны ауазын алып къайтхан кибик эди... Буруннгулу акъылман поэтни тау тилде алай ариу сёлешдиргени себепли, таза да керти поэзияны сюйгенле бары да Мурадиннге ыспас этерик сунама. Ол – ол узакъ жолдан къуру къайтмагъанын рубайятла кеслери игирек айтырыкъларына уа мени ишегим жокъ эди.
Бу жарлыны эски къошуну эртде
Ёзюр эди, бек залим эди жерде.
Мени омакъ пиалам а ариуну
Акъ ёшюню тюйюлмю эди бирде!..
Бабаланы Ибрахим