Bek sau bol Bilal.
Hou, kyop bodu bylajga kelmegelli. Kaidam dzhazganlaryma da senden bashha kishi es byolmegencha kyoryunedi. Sau bol, Allah razy bolsun, Bylajda bolmagallykga Fadzhebook'tan haparlaryngy ala turama. Moskoua- Akademik Konferansga barganygy okudum, suratlaryngy kyordyum. Kuuandym baralganyga. Bek igi etgense... / Sauluk-esenlik-kuanchla keltirsin sanga dzhangy dzhyl bla algyshlajma.
***
Dzhangy kelgen dzhyl Karachaj-Malkar halkyma da, dyuniyagada ogurlu ayak bla kelsin inshallah. Urushnu -artyklykny bolmagan bir dyuniya tilejbiz. Biz adamla igi bolsak, dyuniyada igi dzhashanyr bir dyuniya bollukdu. Ashhylyk tilejme byutyov dyuniyaga.
Солув алган байрамды сёз ючюн; кюн келип солувсуз калганында англар адам ... Кёребилгенни каллай бир байрам болганыны карангы юретир; сюймекликни, джангызлык! Джызылдамаган хар бир санынг, артыксыз да бурнугу беджени БАЙРАМды ...
Байрамды колдан аякдан тюшмейин, акылынгдан алга салларынгдан болмаган, Бёрюге кушга аш болмай '' Шюкюр Аллах букюннюде кёрдюк '' деб айталган. Сюйгенлеринг бла бирге болган хар кюнюнг, БАЙРАМды. Тамам ач болуп бир джылы гырджынны кыйырындан юзген, Корксанг ышанган бирине чырмалабилген, Мадарсыз кюнюнгде халал теннгинги ешигин кагабилген БАЙРАМды. ''Анга ышаннган едим, джаннгылмадым'' сёзю БАЙРАМды. Джангы юйюнге джасаган дарий терезе джабувла, Манглайынгы суву бла етген дюния ырысхынг,
Юйде джангызлыгыннгы артын келтирген адам солуву, Ингир ешикде сени саклаган бийченги ышарыву Кёп тилеклени арты бла келген сабий тавушла, БАЙРАМды.
Бу айтылганланы барыныда багасыны билсегиз, Кыймат билгенни юренсегиз хар кюнюгюз БАЙРАМ болур...
Хата джок!, ... алайды деп сизге тели деп айтмазла. Деп айтсала да быллай телилик, байрамдан артык калган кюнледен есе кёп халалды. Хар кюнюгюз БАЙРАМ болсун ..!
Kültürel kimlik ve bu kimliği korumada derneklerin işlevleri neler? ... yada neler olmalıdır'' sorusuna cevap aramadan önce, sanırım ''kültür''ün tanımını yapmak gerekiyor.
Evet, nedir KÜLTÜR? ... belli bir kültüre bağlı olmak nedir? ... yada bağlı olmak gerekli midir?
Aslında KÜLTÜR tek cümleyle tanımlanamayacak kadar çok farklı özellikleri içine alan bir kavram ve biz ona;
bir toplumda ahlak, bilgi, sanat, hukuk, örf ve adetleri kapsayan ve tarihi süreçlerde gelişerek toplum yaşamını biçimlendiren ögelerin toplamı diyebiliriz.
Bu davranışlar bütünü, nesilden nesile toplum büyüklerinden aktarılarak gelir ve o halkın bel kemiğini oluşturur.
Bir halkın sahip olduğu kültür, aynı zamanda o topluluktaki her fert için bir sosyal kimliktir. Elbette bu gelişim zamana yayılan bir süreçtir ve yaşanarak/denenerek zamanla gelişir ve değişir.
Toplum hayatına yerleşen bu yazısız kurallar, sonraki nesillere aktarılması gereken sosyal bir mirastır ve bu mirası korumak için o toplumda her ferde ayrı ayrı görevler düşmektedir. Özünden fazla uzaklaşmadan, bir takım unsurları koruyarak, zamana, yaşam şartlarına, sosyal ve teknolojik gelişime uyarlayarak devamını sağlamak gerekir. Aksi takdirde yok olmaya ve tarihten silinmeye mahkumdur.
Karaçay-Malkar halkının kökleri çok eski tarihlere uzansa da, ister istemez bir takım savaşların içinde kalmış ve zorunlu göçler yaşamış bir millet. Dolayısı ile tarihi sürecinde kendine ait bir yurt kuramamış, toprak ve sınırları belirleyememiş ve bir bayrak altına toplanamamış defalarca parçalanmaya maruz kalmış. Her ne kadar Elbruzun eteklerini yurt belleseler de, o kutsal saydıkları dağ bile bir başka büyük ülkenin bayrağı altındadır.Tüm bu sebeblerden ötürü tarihi içersinde Karaçay-Malkar halkı kendi tarihinde sosyo-kültürel yasaları hiç bir vakit hukuksallaşmamıştır.
Burdan da şu sonuca varabiliriz; Karaçay-Malkar halkının kültürel kimliği o denli güçlüdür ki, bunca zorluğa rağmen silinememiş ve bir çok özelliğini yitirse de günümüze değin sürdürebilmiş ve hala yaşatılmaya çalışılmaktadır.
Ancak zaman - teknolojik gelişim/değişim ve zorunlu göçlerden doğan bir takım etkiler ile bu kültürel kimliği sürdürmek gittikçe zorlaşmıştır.
Acil önlemler alınmadıkça da kaybolmaya mahkumdur.
Peki, soruyorum size;
Tarihte bir çok zorlukla mücadele etmiş, yaşadığı topraklardan 14 yıl haksız yere sürülmüş açlık ve dayanılmaz acılarla toplumun yarı nufüsünu kaybetmiş bir asil bir toplumun evlatları olarak bizim dilimizi ve kimliğimizi unutmaya, unutturmaya hakkımız var mıdır?
İşte bu noktada dernekler devreye giriyor yada girmelidir diyorum ve hemen ardından başka bir konuya paratez açarak ''kültürel kimlik'' konusununırkçılıkla karıştırılmamasını rica ediyorum. Türkiye'de doğup büyüyen ve son 15 yıldır da Amerika'da yaşayan bir Karaçay olarak, her iki ülkeden konuya bakışın çok farklı olduğunu biliyorum. Ben bu konuya dünyadaki onlarca renkten biri olarak bakıyor ve dünyadaki tüm renkler korunmalıdır diyorum. Dünyada bizim gibi azınlık olup da devamını sağlamaya çalışan toplumları bir çok örneklerini görmek mümkün.
Çoğunun kaygısı; var olmak ve başka halkların içinde sosyal-kültürel- hukuksal yaşam mücadelesi vermek.
Bugün Karaçay-halkının büyük çoğunluğu Kafkasya'da yaşarken, bir kısmı dünyanın bir çok yerine dağılmış durumdadır. Bunlardan ikinci büyük bölümü Türkiye'de, sonra sırası ile 5.000'e yakın bir nufusla Amerika, Avrupa, Ürdün ve Suriye' dedir. Kafkasyada yaşayanlar sayıca fazla olduklarından belki daha şanslı gibi gözükse de, onların da eğitim ve ekonomik koşulların etkisi ile dağınık yaşadıklarını ve genç nesillere ulaşamadıklarını görüyoruz. Bunu büyük bir sosyo-kültürel adım olarak nitelendirdiğim ve gençleri içine alan ''Elbrusoid'' adı altında gerçekleştirilen kültürel gençlik çalışmalarından anlıyoruz.
Diaspora yani Kafkasya dışında yaşayan Karaçay'lıların içinde kültür ve dili koruma konusunda en çok tehlikede olan Avrupa ve Amerika'da yaşayan Karaçay topluluklarıdır. Hatta Amerika'dakiler Avrupa'dan çok daha zor durumda çünkü burdaki Karaçaylılar belli bir din ve kültürün değil, bir çok dinin ve kültürün içinde varlığını sürdürmeye çalışıyor.
Uzun yazıları çok okumayan, sabırsız bir toplum olduğumuz için konuyu daha da irdeleyesim varken burdan sonrasını durumun ''ne olduğu'' ile ilgili değil de ''sorunu nasıl çözeriz''e getirerek devam etmek istiyorum.
Türkiye'de köylerde toplu olarak yaşayan ve geleneklerini sürdürmeye çalışan Karaçay toplumu içinde büyüyen gençler ile Amerika'da yaşayanların şansı bir değildir. Çünkü Amerik'da yaşayan bir gencin kendi kültürünü yansıtan davranış ve yaşam biçimi görme şansı yoktur.
Onlar; Kore'liler, Hindistanlılar, İspanyol yada İtalian vb. gençler ile birlikte büyüyorlar ve maalesef farkında olmadan onların davranış ve yaşam biçimlerini kendilerine örnek alarak hayatlarını sürdürüyorlar. İleride evlilik seçimlerinde de onlardan birinin olması büyük bir ihtimaldir. Hatta bunun bir ihtimalden de uzaklaşarak gerçeğe dönüşmeye başladığını görüyoruz.
Büyüklerin çocuklarına;
-''Kültürümüzü, geleneğimizi devam ettirmeliyiz biz onlardan farklıyız''dediğinde,
gençlerin;
-'' Karaçay olmak ne demek?'' sorusuna verecek net cevabı olan kaç anne-baba var merak ediyorum. Onlara söyleyecek cümleleri olsa da,
bunu yaşam biçiminde onlara sunamadıkları için çocukların inanabilecek bir şeyleri kalmıyor maalesef. Biz bunu onlara gösteremiyor, bu bilinci onlara veremiyorsak onları ilerde yapacakları evlilikler için dışlamaya hiç birimizin hakkı yoktur diye düşünüyorum.
Biz onlarca dilin kouşulduğu bir ülkede, çocuklarımıza kendi ana dilimizle bile konuşmaktan acizsek, hatta bırakın çocukları kendi yaşıtlarımız arasında bile ana dilimizle iletişim kurmuyorsak çocuklarımıza ne verebiliriz ki. İki yetişkin Karaçay kendi dilini bir kenara itip ingilizce konuşuyor ve yazışıyorsa çocukları hangi kimliği ve dili koruyabilir.
Konu öyle derin ve önemli ki, ayrıntılara girmeden sonuca varmak mümkün değil.
Evet, yeniden DERNEKLER konusuna gelelim.
Aile kurumunun dışında, kültüre ve dile sahip çıkabilecek ve toplumu bir arada tutabilecek ikinci önemli kurum elbette derneklerdir.
Onların başında bilinçli, eğitimli toplumun her kesimi ile iletişim kurabilen, kendi dilini eksiksiz konuşabilen en azından buna çaba gösteren liderler olmalıdır ve bu işte yürüyeceği çalışma arkadaşlarını doğru kişilerden seçmelidir ki her konuda yeterli olabilsinler. Çünkü bu konu sadece dans ve müzik değildir.
Diaspora'daki derneklere baktığımızda ilk göze çarpan şeyin çocuklar ve gençlere yönelik ''tepsevler'' dans ve müzik olduğunu gözlemliyoruz.
Gençleri bir arada tutmak için gayet güzel bir çalışma olsa da, bunun tek başına bir kültürü korumak için yeterli olmadığı gerçeğini değiştirmiyor maalesef. Başta ANA DİL olmak üzere, örf, adet ve gelenekleri de kapsayan derin bir kültürel çalışmayı yürütebilecek, sosyal media'yı doğru kullanabilecek, gençleri de içine alan ufku ve bilinci açık insanlarla doğru bir takım oluşturmak zorundadır. Aksi takdirde tek adım yol alamayacaktır.
Derneklerin dar bir çerçevenin içinde kalmayıp belli konu başlıklarında kültürel çalışmaları içine alan festivaller düzenlemelerini istiyoruz.
Dil konusunda eğitimler vermeli, bunda teknoloji ve media'yı kullanabilmeliler. Gençleri de içine alacak aylık gazeteler - yarışmalar yapılabilir.
Spor çalışmaları ve geziler. Gençlik kolları kurulmalı ve onları kendi bünyelerinde özgür bırakmalılar. Onların ufukları çok geniş ve olaylara bizden farklı bakıyorlar.
Daha bir çok konu irdelenebilir, halktan öneriler alınabilir. Bunlar benim ilk aklıma gelenlerdi.
Son olarak eklemek istediğim şey; DERNEKlerin de varlıklarını sürdürebilmesi için biz halkın desteğine ihtiyacı var. Maddi ve manevi destek vermeliyiz. Derneklerde çalışanlar bir ücret karşılığında çalışmıyor bu işleri gönüllü olarak yapıyor ve kendilerine ayıracakları zamanı bir toplum için veriyorlar. Kültürümüzün silinmesini ve dünyadaki renginin solmasını istemiyorsak lütfen çocuklarımızla daha yakın ilişkiler içinde olalım, derneklerimiz topluma sahip çıksın bizler de onlara çıkalım.
yzn: Leman J Koç
Today I want to talk about the associations that were founded to preserve our culture.
What should those associations deal with?
Before answering this question, we need to understand what culture is. Culture cannot be described in two words; it holds a set of values.
According to Wikipedia, “culture is the set of customs, traditions and values of a society or community, such as an ethnic group or nation.” All of the above is a cultural heritage passed down from generation to generation.
The most important factor in the preservation of culture is an inextricable link between the older and younger generations. Each member of our society has a great responsibility to preserve that heritage.
Without detracting from the original sources and at the same time without getting stuck in the past, we have to move forward. Otherwise, our culture could disappear forever from history.
What defines nation, as a nation is its unique culture and native language. People that lost their culture and native language are not complete. Therefore, cultural institutions must take an active role in preserving culture.
However, before we talk about the organizations, I would like to emphasize the following. The desire to preserve national identity should not cross the lines and mixed with racism. Every nation has its good and bad sides.
Each member of our community must honor and respect the culture of others.
Throughout its history, Karachay-Malkar people passed through the hardships of war and exile. As a result we weren’t able to show and represent the beauty and richness of our culture and history.
Dear respected brothers and sisters now it’s our time to pass the great values of our culture to the next generation!!!
KÜLTÜREL KİMLİK & DERNEKLE (АССОЦИАЦИИ )
Bukün kültürabız bla bu kültüranı koruvlap saklar üçün kuralgan dernekle (associations / ассоциации)üsünden bir kesek cazarga izleyme.
Dernekleni tuthan işleri nedi? ... neda kalay bolurga kerekdi? ...soruvga cuvap izlerden alga '' Kültüra''nı ne bolganın açıklarga kerekdi dep sunama.
Nedi KULTURA ? ...belli bir kulturaga baylamlı boluv nedi? ... neda baylamlı bolurga kereklimidi?
Kultura alay, kuru bir sözçükle aytılmaz tengli köp türlü zatlanı içine koşhan bir sözdü.
Kültura üçün;
bir halkda adeb, bilim, sanagat, corukla, adet-namıs, ol barı da zamannı içinde östürüle kelgen milletni caşavunu coluna salgan, coruklanı saulayını baylıgı dep aytırga bollukdu.
Bu sayganlarımı barı ata-babaladan caş tölüne oza kelip, ol halknı ayakta tutgan omuravu, kim bolganını belgileridile. Allay a, bıla bolgunçun üsünden köp zamanla, köp tamaşaala ozarga kerekdi.
Halknı ol milletni caşauna cerleşip col bla ong bergen bu corukla bla adet/namıs artdan öse kelgen caş tölüne üretilip saklanırga kerekli meresledile(miras).
Ol meresni saklar üçün ol halkda caşagan adamlanı har birine ayrı ayrı ullu iş tüşedi. Özünden, özeginden kenge ketmegelley zamanga, caşaunu kereklerine köre caraştırılıp kuraştırılıp bardırılırga kerekdi. Alay etilmese ol kültüranı da, ol halknı da, tarihten silinip ızı da kallık tüyüldü.
Halknı, halk etgen kesine ençi kulturası bla ana tilidi. Sora alanı tas etgen bir halk kayda caşasa caşasın bir millet bolallık tüyüldü.
Söz bılayga kelgelleyine işni içine ''kültura dernekle'' kiredi neda kirige kerekdi desem daha tüzdü.
Munu aytırdan alga bir zatçıknı igi belgilerge izleyme; Kültura kimligi bla ırkçılık birbirne katıştırılmasın dep tileyme. Har milletni kesine ençi igi da aman da bolsa caşau corukları bardı. Kesi kültürasına kalay sıy bere ese adam, alanı içine barıp kesin koşlmagallıkga kalganlaga da alay sıy berige kerekdi. Bizniça gitçe milletleni barını da derti- kaygısı birçadı. Barı da başha milletleni, bayraklarını kölekgesi tübünde caşauna ong berige, col açarga küreşedi.
Biz Karaçay-Malkar halk köp uruşlanı kazavatlanı içinde kalıp, bu kıyınlıklanı içinde kesibizge bir curt kurayalmagan, çekleri (sınırları) bolmay cerin-curtun belgileyelmegen bir milletbiz. Bıla amaltın bir bayraknı tübüne cıyılalmay düniyanı tört canına çaçılganganbız. Mingi taunu eteklerini tübüne curtubuz desek da, ol da bir başha ullu kıralnı bayragını tübündedi. Ol sebebleden bizni kültura baylıgıbız, coruklarıbız tarihni içinde kagıtga kalamga bek alay tögülmegendi
Karaçay-Malkar halknı kulturası alay bir kuvvatlıdı ki, milletibiz köb kıyınlık körgenlikge künübüzge deri atalarıbızdan kelgen adetleni tutarga küreşebiz. Alay bolganlıkga zaman, teknolojik ösüm, em köçgünçülük sebebi bla adetleribizni tutarga kıyın bolub tebregendi.
Aşıgış onou etilmese cok bolurga da bollukbuz.Tarihde köb kıyınlıgı bla kazauat etgen, caşagan topraklarından 14 cıl haksız cerge sürülüb açlıkdan halknı cartısın tas etgen milletni sabiyleri bolub bizni tilibizni bla adetleribizni unuturga,unuttururga hakkıbız barmıdı?
Birbirinden ayrı ayrı caşagan milletle tutarga küreşgenleri adetle tas bolub kaladıla.Bügün Karaçay halknı köbüsü Kafkazda caşagan zamanda milletibizni bir kesegi dunyanı türlü cerlerine çaçılgandı. Aladan birinçi ullu kesegi Türkde, art küzüuu bla 5.000 çaklı adam bla Amerika, Avrupa, Urdun em da Suriyada caşaydıla. Kavkazda caşaganla köb bolganları üçün ariurak şartlada caşagnça körünse da, alanı da okutuu em ekonomik şartlanı sebebi bla essiz caşaganların, em da caş tölü bla baylanalmaganların körebiz. Bunu ullu bir sosyo-kültürel atlamça körgenim caş tölünü içine algan «Elbrusoid» degen caşlık işlerinden angılaybız.
Kavkaznı tışında caşagan karaçaylanı içinde kültür bla tilni saklaganda em korkuulu halda Avrupa em Amerikada caşagan karaçayladıla.
Amerikada caşagan karaçaylıla bir din bla kültür içinde bolmay, köb dinle em kültürleni içinde caşarga küreşgenleri üçün Amerikadagıla Avrupadan daha korkuulu haldadıla. Uzun cazılanı köb okumagan,sabırsız bir millet bolganıbız üçün temaga andan da teren kararga muratım bolganlıkga bundan sora bolumnu «ne bolganın» bla tül da «işni kalay tındırırbız»ga keltirib andan arı bardırırga izleyme.
Sora birbirinden ayrı caşab barlıknı sürdürürge küreşgen halknı bir arada tutarık, alaga kim bolganların eslerine tüşürüp, caş tölünü cok bolganına cangız tıygıç – sosyal-kültürel dernekledile.
Diasporadagı derneklege karaganıbızda közübüzge kelgen birinçi zat – sabiyle em caşlanı üçün tepseule bla müzik bolganların körebiz.Caş adamlanı birge tutar üçün bek igi bir onou bolganlıkga cangız bu zatla kültürnü saklarga cetmeydile. Türk ellede birge caşab,adetleni unutmazga küreşgen Karaçaylaça caşarga Amerikadagılanı madarı da cokdu; nek desegiz Amerikada caşagan caş adamlanı kesi kültürünü körgüzgen kıllıknı körürge madaları bolmay kaladı. Ala Korelile,Hindistanlı, İspanyol, İtalyan adamla bla birge ösüp aladan körüb tüşünmegenley keslerine ülgü aladıla. Üylenirge zaman cetse acımsız aladan adam saylarga da bollukdula.
Kartla sabiylege «Adetleribizni tutarga kerekbiz,aladan başhabız» degen zamanda
sabiyleni; «Karaçay bolup bizni başhaladan ayırgan nedi, Kime deydile Karaçay dep? » soruvuna cuuab berallık nença ana-ata bardı?
Sabiylege köb aytıllık sözleri bolsa da bu aytımlanı çaşaunu corugu bolub körgüzalmasang ne keledi? ..Sabiyle aytılgan tavruhlaga-sözlege tüyül, caşaunu içinde körgenlerine iynanadıla. Bılanı alaga körgüzalmay esek, bu angılamnı beralmay esek, artda başha milletden adamla bla üylenngenleri üçün alaa daulaş açarga hakkıbız barmıdı?
Biz içinde onlukla tille söleşilgen kıralda sabiyleribiz bla ana tilde söleşalmay esek alaga ne berallıkbız?Eki mazallı karaçay ana tilni koyub ingilizça söleşe esele sabiyle ne zatnı saklarıkla?
Tema bir da bek terendi, alay a teren süzemegenley işni esebin angılarga bolmazlık bir zatdı.
Üydegisi tışında adetle bla tilni saklarga boluşgan zat dernekdi. Ol dernek başında bilimli, halknı türlü adamları bla baylamlı bolabilgen,ana tilde tüz söleşalmasa da,em azından anga küreşgen lider bolurga kerekdi. Bu temala ullu maganalı bolganları üçün ol dernekni başındagı adam tüz adamladan saylanırga kerekdi. Em başta ana til bolub,adetleni da
koşhan kültür işleni etgen, caş adamlanı içine algan bir grup etilirge kerekdi. Ansı cangız adam kişi boluşluk etmegenley col açallık tüldü.
Dernekleden tar arada kalmay kültür işlenide içinde algan festivalleni körürge izleybiz. Til da teknolojini boluşlugu bla üretilirge kerekdi.
Radyo kurasınla, sport bla da, kalgan zatla bılada küreşsin, Gazeteleri bolsun, caş tölüde sabiylede ol gazetge koşulup cazsınla.
Bula aklıma birinçi kelgen zatladıla.
Em ahırında koşarga izlegenim zat: Dernekleni da barlıkların sürdürür üçün biz halknı boluşlugu kerekti. Har türlü boluşurga kerekbiz, söz üçün derneklede işlegen adamla çırtdanda açha almay kesi zamanın, kesi köllerin beredile halk üçün. Ol sebeden adetibiz, namısıbız cok bolmaz üçün barıbızda bir bolub küçübüz cetgen çaklı har türlü boluşluk eteyik, biribizge bilek bolayık, bizni tilibizni adetibzni saklayık!
Букюн кюлтюрабыз бла бу кюлтюраны корувлап саклар ючюн куралган дернекле (ассоджиатионс / ассоциации)юсюнден бир кесек джазарга излейме.Дернеклени тутхан ишлери неди? ... неда калай болурга керекди? ...сорувга джувап излерден алга '' Кюлтюра''ны не болганын ачыкларга керекди деп сунама.
Неди КУЛТУРА ? ...белли бир култырага байламлы болув неди? неда байламлы болурга кереклимиди?Култура алай, куру бир сёзчюкле ачыкланмаз тенгли кёп тюрлю затланы ичине кошхан бир сёздю.Кюлтура ючюн; бир халкда адеб, билим, санагат, джорукла, адет-намыс, ол бары да заманны ичинде ёстюрюле келген миллетни джашавуну джолуна салган, джорукланы саулайыны байлыгы деп айтырга боллукду. Бу сайганларымы бары ата-бабаладан джаш тёлюне оза келип, ол халкны аякта тутган омураву, ким болганыны белгилеридиле. Аллай а, была болгунчун юсюнден кёп заманла, кёп тамашаала озарга керекли болады.Халкны ол миллетни джашауна джерлешип джол бла онг берген бу джорукла бла адет/намыс артдан ёсе келген джаш тёлюне юретилип сакланырга керекли мереследиле(мирас).Ол мересни саклар ючюн ол халкда джашаган адамланы хар бирине айры айры бек кёп уллу иш тюшеди. Ёзюнден, ёзегинден кенге кетмегеллей заманга, ол кюнкю джашауну кереклерине кёре джараштырылып кураштырылып бардырылырга керекди. Алай етилмесе ол кюлтюраны да, ол халкны да, тарихтен силинип ызы да каллык тюйюлдю. Халкны, халк етген кесине енчи културасы бла ана тилиди. Сора аланы тас етген бир халк кайда джашаса джашасын бир миллет болаллык тюйюлдю.
Сёз былайга келгеллейине ишни ичине ''кюлтура дернекле'' киреди неда кириге керекди десем даха тюздю. Муну айтырдан алга бир затчыкны иги белгилерге излейме; Кюлтура кимлиги бла ыркчылык бирбирне катыштырылмасын деп тилейме. Хар миллетни кесине енчи иги да аман да болса джашау джоруклары барды. Кеси кюлтюрасына калай сый бере есе адам, аланы ичине барып кесин кошлмагаллыкга калганлага да алай сый бериге керекди. Бизнича гитче миллетлени барыны да дерти- кайгысы бирчады. Бары да башха миллетлени, байракланы тюбюнде джашауна онг бериге джол ачарга кюрешеди. Биз Карачай-Малкар халкны тарихында тамырлары теренледе узалса да, излей-излемей бир кёп урушланы, казаватланы ичинде калып, ызы бла да кёчкюнчюлюкле джашаган бир миллетди.Биз быллай кыйынлыкланы ичинде кеслерине бир джурт куралмаган, чеклери (сынырлары) белгиленип джашаган джерин белгилеелмеген, бир байракны тюбюне джыйылалмай дюнияны тёрт джанына чачылган бир миллетбиз.Минги тауну етеклерини тюбюне джуртубуз десек да, ол да бир башха уллу кыралны байрагыны тюбюндеди. Ол себебледен бизни кюлтура байлыгыбыз, джорукларыбыз тарихни ичинде кагытга каламга тёгюлмегенди Ол себебден Карачай-Малкар халкны културасы алай бир кувватлыды ки, миллетибиз кёб кыйынлык кёргенликге кюнюбюзге дери аталарыбыздан келген адетлени тутарга кюрешебиз. Алай болганлыкга заман, текноложик ёсюм, ем кёчгюнчюлюк себеби бла адетлерибизни тутарга кыйын болуб тебрегенди.Ашыгыш оноу етилмесе джок болурга да боллукбуз.
Трарихде кёб кыйынлыгы бла казауат етген, джашаган топракларындан 14 джыл хаксыз джерге сюрюлюб ачлыкдан халкны джартысын тас етген миллетни сабийлери болуб бизни тилибизни бла адетлерибизни унутурга,унуттурурга хаккыбыз бармыды?Бирбиринден айры айры джашаган миллетле тутарга кюрешгенлери адетле тас болуб каладыла.Бюгюн Карачай халкны кёбюсю Кафказда джашаган заманда миллетибизни бир кесеги дуняны тюрлю джерлерине чачылганды. Аладан биринчи уллу кесеги Тюркде, арт кюзюуу бла 5.000 чаклы адам бла Америка, Аврупа, Урдун ем да Сурияда джашайдыла. Кавказда джашаганла кёб болганлары ючюн ариурак шартлада джашагнча кёрюнсе да, аланы да окутуу ем економик шартланы себеби бла ессиз джашаганларын, ем да джаш тёлю бла байланалмаганларын кёребиз. Буну уллу бир сосё-кюлтюрел атламча кёргеним джаш тёлюню ичине алган «Елбрусоид» деген джашлык ишлеринден ангылайбыз.Кавказны тышында джашаган карачайланы ичинде кюлтюр бла тилни саклаганда ем коркуулу халда Аврупа ем Америкада джашаган карачайладыла.Америкада джашаган карачайлыла бир дин бла кюлтюр ичинде болмай, кёб динле ем кюлтюрлени ичинде джашарга кюрешгенлери ючюн Америкадагыла Аврупадан даха коркуулу халдадыла. Узун джазыланы кёб окумаган,сабырсыз бир миллет болганыбыз ючюн темага андан да терен карарга муратым болганлыкга бундан сора болумну
«не болганын» бла тюл да «ишни калай тындырырбыз»га келтириб андан ары бардырырга излейме.Сора бирбиринден айры джашаб барлыкны сюрдюрюрге кюрешген халкны бир арада тутарык, алага ким болганларын еслерине тюшюрюп, джаш тёлюню джок болганына джангыз тыйгыч – сосял-кюлтюрел дернекледиле. Диаспорадагы дернеклеге караганыбызда кёзюбюзге келген биринчи зат – сабийле ем джашланы ючюн тепсеуле бла мюзик болганларын кёребиз.Джаш адамланы бирге тутар ючюн бек иги бир оноу болганлыкга джангыз бу затла кюлтюрню сакларга джетмейдиле. Тюрк елледе бирге джашаб,адетлени унутмазга кюрешген Карачайлача джашарга Америкадагыланы мадары да джокду; нек десегиз Америкада джашаган джаш адамланы кеси кюлтюрюню кёргюзген кыллыкны кёрюрге мадалары болмай калады. Ала Корелиле,Хиндистанлы, Испанёл, Италян адамла бла бирге ёсюп аладан кёрюб тюшюнмегенлей кеслерине юлгю аладыла. Юйленирге заман джетсе аджымсыз аладан адам сайларга да боллукдула.
Картла сабийлеге «Адетлерибизни тутарга керекбиз,аладан башхабыз» деген замандасабийлени;
«Карачай болуп бизни башхаладан айырган неди, Киме дейдиле Карачай деп? » сорувуна джууаб бераллык ненча ана-ата барды? Сабийлеге кёб айтыллык сёзлери болса да бу айтымланы чашауну джоругу болуб кёргюзалмасанг не келеди? ..Сабийле айтылган таврухлага-сёзлеге тюйюл, джашауну ичинде кёргенлерине ийнанадыла. Быланы алага кёргюзалмай есек, бу ангыламны бералмай есек, артда башха миллетден адамла бла юйленнгенлери ючюн алаа даулаш ачарга хаккыбыз бармыды?Биз ичинде онлукла тилле сёлешилген кыралда сабийлерибиз бла ана тилде сёлешалмай есек алага не бераллыкбыз?Еки мазаллы карачай ана тилни коюб ингилизча сёлеше еселе сабийле не затны сакларыкла?Тема бир да бек теренди, алай а терен сюземегенлей ишни есебин ангыларга болмазлык бир затды.
Юйдегиси тышында адетле бла тилни сакларга болушган зат дернекди. Ол дернек башында билимли, халкны тюрлю адамлары бла байламлы болабилген,ана тилде тюз сёлешалмаса да,ем азындан анга кюрешген лидер болурга керекди.Бу темала уллу маганалы болганлары ючюн ол дернекни башындагы адам тюз адамладан сайланырга керекди. Ем башта ана тил болуб,адетлени да кошхан кюлтюр ишлени етген, джаш адамланы ичине алган бир груп етилирге керекди. Ансы джангыз адам киши болушлук етмегенлей джол ачаллык тюлдю. Дернекледен тар арада калмай кюлтюр ишлениде ичинде алган фестиваллени кёрюрге излейбиз. Тил да текноложини болушлугу бла юретилирге керекди.Радё курасынла, спорт бла да, калган затла былада кюрешсин, Газетелери болсун, джаш тёлюде сабийледе ол газетге кошулуп джазсынла.
Була аклыма биринчи келген затладыла.
Ем ахырында кошарга излегеним зат: Дернеклени да барлыкларын сюрдюрюр ючюн биз халкны болушлугу керекти. Хар тюрлю болушурга керекбиз, сёз ючюн дернекледе ишлеген адамла чыртданда ачха алмай кеси заманын, кеси кёллерин бередиле халк ючюн. Ол себеден адетибиз, намысыбыз джок болмаз ючюн барыбызда бир болуб кючюбюз джетген чаклы хар тюрлю болушлук етейик, бирибизге билек болайык, бизни тилибизни адетибзни саклайык!
Мен Ата джурт Кафказ’дан келген Карачайлыла бла биринчи кере 1990 джылында тюбешген едим. Мамчулары тукумундан 80 джылларында еки тиширув бла аланы бирини джашы юч евлен болуп, мени атамы егечини юйюне конак болуп келген едиле. Ол келгенле аны ерини егечлериедиле. Аны аты Мухаммат, 60 джыл алга Рус-Алман урушну артындан Кафказ’дан Аврупа’га, алайдан да Тюркие’ге артда келип джерлешген талай мюлтеджиден бири еди. Ол Руссиа’да докторлук окуп бошап алайдан Аврупа’да да бир еки джылны мастер етгенден сора Тюркие’ге келип джерлешгенинде ентда бир- еки джыл докторлук окуган бек билимли сыйлы бир адам еди. 20 джылдан артык болду ёлгелли, джери джандет болсун
.
Аны Кафказ’да калган еки егечи 60 джыл сора карнашларыны кёре келген кюн менда катларында едим. Ол кюнню юсюнден 25 джыл озганды да аланы бирбирлерине чырмалган кюнлери ма бугюнде есимден чыкмаганды. Бирбирлерине кычырык етип чырмалып джылаганларында, мен да джыламукларымы тыялмай салларым джызылдаган еди. Бирбирлеринден юзюлгенлеринде алкын 20 -25 джылларында джаш адамла болган бу еки егеч бла карнаш, 60 джыл сора бирбирлерине тюбегенлеринде джашаган ёмюрлерини де ахыр артына джетген едиле. Не амал.
Заман тохтамаздан барады, ёмюрле таусулады. Дюнияны юсюнде тюрлю тюрлю кайгыла, ентда урушла тохтамай, адамны аклында келмезлик болмаган ишле башына келе барады. Быллай затла бола тургаллыкга мени дюния юсюнде бир игилик болуп, куру бир затчыкга ол да; Руссианы ешиклерини Дюнияга кенг ачганына бек уллу кууанчым бар еди.
100 джылдан артык ата джуртну тышында болуп кеси миллетине термилген диаспорадагы Карачай халк, арталасында бирбирини тапган еди. Ата джуртга баралган барып, баралмаган да интернетте бирбирини излеп табыб, джангыдан бир болуп тебреген едик. Келин ала кыз бере, ортабызда байрамла-фестивалле курай, еки-юч айры джерден гитдже акган ырхычыклача бара-келип биририне кошулуп бир уллу шавдандан бирча тёгюле тебреген едик.
Алай болганлыкга мамырлык кёпге бармады. Мен еки кюн алга; ‘’Тюркие Рус учакны урду’’ деп ешитгенимде, тёгерегимдеги Америкалыла;’’ 3. д юния харбы башлады ‘’деп кайгы етген сагатта, мени джюрегим ёрге кёлтюрюлюп, ем алга кесибизге, кеси таулу халкыма терен сагыш еттим. Бурунгу тарихте кёп ешиклери джабылган Карачай халкны ол сёзю хаман есиме келип;
‘’ Ой, Аллах ентда бир ешигибиз джабылады кёреме’’ дедим.
Бир иги хапар ешитирмеми еке дей, андан мундан хапар окуй, тынглай тангны аттырдым. 2-3 сагат озмаган еди е-постама Кафказдан бир енчи месаж келип илгендим. Месажны окуганымда ол джазылган еки сёзге инаналмай, учак урулган хапардан минг кат даха кёп кыйналып, ойсурадым. Ол сейир месажда уа куру еки сёз джаза еди;
‘’Учагыбызны кырдыгыз’’
Муну манга джазган адам Кафказда джашап манга бек бага берген, качанда саламыны курутмаган мени ючюн сыйлы бир инсан еди. Танымаган бириндан келсе быллай бир кыйналлык тюл есемда, алай асуулу бир карачайны СИЗНИ- БИЗНИ деп джазганы бек авурума кетип, тамам кыйналгандан джазар сёз тапмай, менда былай джазып ийдим.
Сиз! +Биз! = ???!!! ........ Муну маганасы ол еди; ‘’Сен кимсе сора мен кимме? ‘’
Ол кюнню кечеси не ашаганымдан неда тамам кыйналганымдан, нек болду билмейме аяк бармагымдан башлап чачымы тюбюне деричин кызылга боянып кечени джартысында чыдаялмай джатханага(хастане/хоспитал) бардым. Дарманланы да ичип юйге кайтганымда сагат ертен 4’ге келген еди. Танг аласы джукуга кетип тургаллай ентда андан бир месаж келди. Кёзюмю ачалмай тургаллайыма кесими тиреп, джувап джаздым.
’’ Джаным бирде бек кыйналды. Кесинги орус етип, мени да тюртлю етип, сен калай алай джазалдын? ’’ дедим, кесими тыялмай. Олда мени алай сагышыма сейир болуп;
‘’Чынты хапар бере тураедим, калай алай терс тюшюнелдинг. Сени билмей кыйнаган есем а мени кеч, егечим’’ дегенинде сора терен солув алып, алай терс тюшюнгенимден де ыйлыгып тынч болдум.
Мени былай еки чам сёзге тёзелмегеними себеби, ендиге дери Карачайны башына келген кыйыллыкладан каллай бир джарсыганы, болур еди. Бизни ентда бир джарсытырыктыла деп, алай а бек бушуулума. Бир джолда даха Карачайны джуртсузлугуна, сау Дюниядагы бютёв карачайлыланы бир байракны тюбюнде болмаганына, аны муну уруш-кырышыны тюбюнде не ары, не бери болалмаганына кыйналдым.
Мени Тюркие’де джашаган Карачайлыладан да, Руссиа’да джашаган таулу халкымдан тилегим олду; Еки крал не етееселе де етсинле, биз аланы ортасында ол-бу демей бирбирибизге да, кесибизге да сак болурга керекбиз.
Биз 100 джыл сора бирбирини тапган бир халкбыз, бирбирибизге кол берейик, ентда бизни бирбирибизден юзмесинле.
Сёзюмю арт кезювюнде; Аллах еки кралны башындагылага акыл бла сабырлык берсин деп тилейме. Мюслюман краллада бек аман артыклыкла бола, урушла барады. Енди ким, кимни бла урушады, ким кимден не излейди, бирбирине катышып калганды. Ортада болган, гюнасыз халкла бла сабийлеге болады. Аллах алага ачысын. Дюнияда бола турган бу артыклыкла джюрегибизни арытып бошады.
Уллу Аллах Таулуланы да, Дюнияда бизден калган ол бары гюнахсыз халкланы да корувласын деп тилейме. Амин.
Кочхарланы Леман 11-27-2015 /уса
SİZ ve BİZ Ben ata yurdum Kafkasya'dan yani kendi köklerimden gelen Karaçaylılarla ilk kez 1990 yılında karşılaşmıştım. Mamçuları soyundan 80 yaşlarında iki yaşlı kadın ve onların çocukları olan genç bir delikanlı yani üç kişi halamın evine konuk olarak gelmişlerdi. O gelen misafirler benim halamın eşinin 60 yıldır görmediği kız kardeşleriydi. Eniştemin, Rus-Alman savaşından sonra yaşadıkları bölge olan Kafkasyada gelişen olumsuz politikalar sonucunda zor durumda kalan binlerce Karaçaylı ile birlikte Avrupaya sığınan orda esir kamplarından kurtularak Avrupa’ya sonrasında Türkiye'ye yerleşen bulunduğu ülkelerde de lisans için tekrar tıp eğitimi alan çok saygın bir doktordu. 20 yıldan fazla bir zaman oldu o artık hayattan göçeli. Mekanı cennet olsun.
O'nun Kafkasya'da kalan iki kızkardeşine kavuştuğu o özel gün ben de ordaydım. Üzerinden 25 yıl geçmesine rağmen o günün etkisi benim hala hafızama kazılıdır. O kardeşler birbirlerine çığlıklarla, ağlayarak sımsıkı sarıldıklarında ben de gözyaşlarımı tutamamış, o duygu yoğunluğunu adeta kalbim sızlatmıştı. Birbirlerinden koptuklarında henüz 20-26 yaşlarında genç olan o kardeşler, 60 yıl sonra karşılaştıklarında maalesef yaşadıkları ömrün sonuna çoktan gelmişlerdi bile.
Evet, zaman durmaksızın akıyor ve ömürler bitiyor. Dünya üzerinde binbir çeşit dert, savaşlar hala devam etmekte ve insanın hiç aklının alamıyacağı olmadık işkence ve acılar hala süre gelirken, insanın da hiç beklemediği şeyler başına gelebiliyor. Bunlar olurken benim kendi halkım adına tek avunduğum şey; Rusya'nın sınır kapılarını dünyaya açmış olmasıydı.
100 yıldan fazla ata yurdunun dışında kalan ve vatanına hasret diaspora halk, sonunda kendi öz halkı ile iletişime geçmiş, parçalanan ailelerden 3. ve 4. nesiller biraz da sosyal medyanın da yardımı ile birbirlerini bulmaya başlamışlardı. Son 4-5 yıl içinde hal öyle bir hale gelmişti ki, artık Kafkasya ve Türkiye arasındaki Karaçay halkı arasında evlilikler bile başlamış, artık yollar daha da kısalmıştı. Kültür festivalleri düzenleniyor, her iki taraftaki halk birbirini kültürel bayramlarına ve halk şölenlerine davet ediyor sanki bir kaç farklı yerden yavaşça akan ırmaklar bir tek noktada birleşmiş ve bir çaglayandan birlikte akmaya ve artık kendi benliğini bulmaya başlamıştı.
Ama sevincimiz ne yazık ki uzun sürmedi. İki gün önce ''Türkiye, Rus uçağını vurdu'' diye duyduğumda, çevremdeki bir kaç Amerikalı '' Aha! 3. dünya savaşı başlayacak desenize '' diye endişelenirken, benim kalbim ilk önce kendi halkım için sızladı. Tarihinde çok kez ocakları sönen halkımın o sözü gelerek dilim ucuna;
'' Kapılar kapanacak yine ocağımızı söndürecekler'' dedim içimden.
O gece belki iyi bir haber okurum umuduyla ordan burdan haberlere göz gezdirerek, Amerikan-Türk ve Rus TV'lerini seyrederek sabahı ettim. Tam dalmıştım ki, bir kaç saat geçmeden e-postamdan gelen bir mesaj uyarı sesine irkilerek uyandım.
Mesaj Kafkasya'daki çok değerli bir dosttan gelmişti. Bir umutla açıp okuduğumda ise öylece donup kaldım. Mesajda yazan iki kelimeyi okuduğumda, ilk uçak vurulma haberini aldığımdan belki bin kat fazlası üzülerek, sarsıldım. Mesajda aynen şöyle yazıyordu;
''Uçağımızı vurdunuz''
Çok kısa olan bu mesajda beni sarsan tek şey iyelik ekleriydi, yani; SİZ ve BİZ. Öylesine şaşırdım ki yazacak tek cümle bulamayıp;
Siz! + Biz! = ???!!! ...diyebildim. Ona vermek istediğim mesaj; sen ve ben yani - BİZ kimiz? - di.
O günün gecesinde ya yediğim bir şeyden, yada stresten olacak tam olarak neydi bilmiyorum ama tırnağımın ucundan saç diplerime kadar bedenim adeta kırmızı bir haritaya dönüştü ve gece yarısı soluğu hastanenin acil servisinde aldım. Eve döndüğümde sabah 4’e geliyordu. İlaçların etkisiyle derin bir uykuya dalmıştım ki, yine bir mesajla gözümü açtım. Mesajımı anlayamamış ve anlamını soruyordu uzaklardaki dost.
'' Mesajına çok şaşırdığımı ve kendini Rus, beni Türk safına koyarak nasıl öyle bir mesaj yazabildiğini '' sordum.
Bu kez de o şaşırarak, öyle bir anlam yüklememem gerektiğini sadece şaka şeklinde yazdığını yanlış anladığımı belirterek özür dileyince, derin bir nefes alıp, onun yanlış yargıladığımdan ötürü mahçup olsam da verdiği cevaptan çok rahatladım.
Benim iki kelimeye bile tahammül edemeyip yanlış yargılara varmamın altında yatan, aslında başka birikimlerin etkisiyleydi. Yıllardır birbirinden kopuk ve asimile olmaya başlamış halkımın siz-biz diyerek başkalaştırılmamızın, kimliğimizi ve dilimizi unutturulmasının etkisi ile bu olumsuz tepkiyi vermiştim. İkinci nedeni, aramızdaki kapıların yine kapatılacağı endişesinin üzerimde yaptığı bir duygu kırılmasıydı belki de. Bilemiyorum.
Ama bildiğim şey, iki ülkenin politikaları yüzünden benim halkım yine birbirinden kopacak endişesi. Bir kez daha karaçay halkının vatansızlığına, tüm dünyadaki Karaçayların bir bayrak altında olamadıklarına, onun bunun politik oyunları arasında, ne oralı ne buralı olamayıp kaderinin başka milletlerin elinde oluşuna üzüldüm.
Benim şu günlerde Türkiye'de ve Rusya'da yaşayan Karaçay halkından isteğim şudur;
Biz, 100 yıl sonra birbirine kavuşan bir halkız. İki devlet aralarında ne sorun yaşarlarsa yaşasınlar, biz onların arasında polemiğe girmeyip lütfen önce kendi kimliğimize sonra birbirimize sahip çıkalım. Bizi tekrar birbirimizden ayırmalarına müsaade etmeyip daha çok birbirimize kenetlenelim.
Son olarak;
Orta doğu bir ateş topuna dönüştü. Kimin eli kimin cebinde, hangi terörist grup kiminle savaşıyor, artık ipin ucu kaçtı ve durum iyice arap saçına döndü. Savaşlarda binlerce aile parçalanıyor, masum çocuklar ölüyor. Ruhumuz yoruldu artık ve umudumuz bitti bitiyor. Artık mucize gibi görünse de, dilerim Dünya yeniden yaşanılır bir yere dönüşür.
Allah, tüm dünyadaki politikacılara akıl fikir versin, diyorum. Tüm bunlara neden olan ve temelinde ''Dünyaya sahip olma ve kazanma hırsı''nın yattığı o insanlık dışı egolarını yüreklerinden söküp atsın.
"Бир джолда даха Карачайны джуртсузлугуна, сау Дюниядагы бютёв карачайлыланы бир байракны тюбюнде болмаганына, аны муну уруш-кырышыны тюбюнде не алай не былай болалмаганына кыйналдым.
Мени Тюркие’де джашаган Карачайлыладан да, Руссиа’да джашаган таулу халкымдан тилегим олду; Еки крал не етееселе де етсинле, биз аланы ортасында ол-бу демей бирбирибизге да, кесибизге да сак болайык".
"Бир джолда даха Карачайны джуртсузлугуна, сау Дюниядагы бютёв карачайлыланы бир байракны тюбюнде болмаганына, аны муну уруш-кырышыны тюбюнде не алай не былай болалмаганына кыйналдым.
Мени Тюркие’де джашаган Карачайлыладан да, Руссиа’да джашаган таулу халкымдан тилегим олду; Еки крал не етееселе де етсинле, биз аланы ортасында ол-бу демей бирбирибизге да, кесибизге да сак болайык".
Tınç esen bolusa Allay aitsa. Munda Televizyonla igi haparla aitmaydıla, bılanı izlegenleri düniyanı barı birbirine cau bolsun dep küreşedile. Düniyanı üsünde bügünlükde bardırıla turgan urui*kırışla akıllanı tohtatırçadı. Anı üçün ma artı bılay bolur dep bir ışanalmaydı adam.
Allah akıl sauluk bersin eki kralnı politikaçılarına. Allah bizni halknı kengde koysun açuvladan.
Uzak tansık salam iyeme Bilal karnaşım. Sau esen bol kayda caşasangda.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------
Алейкюм салам багалы карнашым.
Тынч есен болуса Аллай аитса. Мунда Телевизёнла иги хапарла аитмайдыла, быланы излегенлери дюнияны бары бирбирине джау болсун деп кюрешедиле. Дюнияны юсюнде бюгюнлюкде бардырыла турган уруи*кырышла акылланы тохтатырчады. Аны ючюн ма арты былай болур деп бир ышаналмайды адам.
Makaleni Rusçaga aylandırgan Aliy Bayramkul'ga sau bol deyme ... --------------------------------------------------------------------------------
Впервые с карачаево-балкарцами из Кавказа я увиделась в 1990 году.Две пожилые женщины примерно 80-ти летнего возраста и их молодой сын,то есть трое человек,приехали в гости к моей тете.Эти пожилые женщины были родные сестры моей тети,которых она не видела на протяжении 60 лет.Мой дядя,как и тысячи карачаево-балкарцев,пытались уехать из Кавказа,внутри которого действовала отрицательная политика после завершения Великой Отечественной Войны.Из Европы он смог иммигрировать в Турцию и стал очень уважаемым доктором.С момента его смерти прошло уже двадцать лет...Пусть его местом будет рай.
И вот,в тот день,когда моя тетя впервые после разлуки увидела своих сестер,я была рядом с ней.И не смотря на то,что прошло уже 25 лет,все детали этого дня я помню,как будто вчера.Они обнялись и не переставая плакали,настолько эмоционально,что и я не смогла сдержать своих слез.Подумать только: судьба их разлучила,когда им было 20-26 лет,а увиделись незадолго до своей смерти.
Да,бег времени не остановить.В сегодняшнем мире тоже полно войн,проблем.И иногда человек сталкивается с вещами,которых не ожидает.Все это время у меня была одна радость за мой народ: "Железный занавес" пал,Россия стало открытой для граждан других стран.Спустя более чем 100 лет представители нашего народа получили возможность связываться друг с другом,разорванные семьи начали вновь воссоединяться,пусть даже в третьем-четвертом поколении.А последние 4-5 лет мы достигли того,что между карачаевскими жителями Кавказа и Турции все чаще заключались браки.Организовывались многочисленные культурные фестивали.Жители двух стран приглашали друг друга на праздники и народные гуляния,словно два ручейка соединились и стали одним целым.Но,к сожалению,наша радость не была долгой.24 ноября,когда я услышала по новостям о том,что турецкие ВВС сбили российский самолет,в то время,как американцы рассуждали об опасности начала Третьей Мировой Войны,я в первую очередь забеспокоилась о судьбе моего народа.
"Двери между нашими странами снова закроются", - подумала я.Надеясь найти хоть какие-нибудь положительные новости,я встретила рассвет,изучая американские,турецкие и российские СМИ.И вдруг мне пришло сообщение на электронный ящик.Это сообщение было от друга,сам он родом из Кавказа.Прочитав сообщение,я расстроилась еще больше,чем тогда,когда узнала о новости с самолетом.
Там было написано : "Вы сбили наш самолет"
Больше всего меня удивило наличие личного местоимения,то есть различие на МЫ и ВЫ.
Я была настолько ошарашена,что не смогла толком найти,что ответить,и ответила так:
«ВЫ! + МЫ! =???!!!»
Этим я хотела сказать : "Ты и я - кто МЫ?"
В ту ночь,не знаю по какой причине,от стресса или от аллергии на что-то из еды,все мое тело было в больших покраснениях.Карета скорой помощи доставила меня в больницу.Там все наладилось,и вернулась домой я в 4 утра.Благодаря принятым лекарствам я уснула настолько глубоким сном,что проснулась от пришедшего сообщения.Оно было от соплеменника из Кавказа,который не понял мое сообщение и просил объяснить смысл.
Я сказала,что удивлена его сообщением,спросила,как он посмел написать такое,выставляя себя русским,а меня турчанкой.
На этот раз удивился мой собеседник,уверил,что это была просто шутка и что я его неправильно поняла.Прочитав это,я почувствовала такое облегчение!
На самом деле причина моего беспокойства проста: мы много лет живем в далеке друг от друга,в любом государстве над нами висит опасноть ассимиляции,а разделяя на "НАС" и "ВАС",мы только ускоряем этот процесс.
Но одно я знаю точно: из-за внешней политики двух государств мой народ снова будет раздроблен на части.Я расстроилась,что мы снова будем народом без Родины,снова не сможем собраться под одним флагом,я расстроилась,что наш народ оказался под влиянием политиков.
Есть у меня просьба к соплеменникам,живущим в Турции и России:
Мы те,кто смогли возобновить связь между собой только через сто лет.И какие бы не были споры и разногласия между двумя государствами,давайте не будем туда лезть,давайте прежде всего будем защищать лицо нашего народа.Давайте не будем позволять снова раздробить нас,а наоборот,будем цепляться друг за друга.
Ближний Восток превратился в огненный шар.Чья рука в чьем кармане,какая террористическая группа и против кого воюет - теперь все это запутанный клубок ниток.В войнах разрушаются тысячи семей,умирают невинные дети.И я очень надеюсь,что мир снова станет местом,в котором можно будет безопасно существовать.
Пусть Аллах даст политикам ум и мудрые решения,пусть Аллах искоренит из их сердец эту противоречащую человечности жажду власти и наживы.Амин
Мундан бир он кюн алга кызуу бла колумдагы ишни бошарга кюрешеме, телефонума бир месаж тауш келди де бурулуп ес бёлдюм. Акба асамбыл (дернекни) медиа-джазуу ишлерине караганыма, алайга енчи джазылган електро-поста калганла бла бирге манга келеди. Биргесине малкар тилге айландырылган бир сабий филм видео салынып турган ол месажда алай джаза еди; '' Мен Франса'да джашайма, бу видеода джырланы манга Ингилиз тил неда башха уллу тилледен бирине кёчюрюп иергемисиз '' деп сорады. Кызчык мы, джашчык мы болганында билалмаганым, джартысы джашилге боянып турган кысха чачлы бу джаш сабийни аты; Яëл. - ‘’Айхай, айхай мен хаман Тюк тилде де, Енглисх тилде де айландырып иерме санга’’, дедим. Ызы бла, башха бир миллеттен болуп бизни тилибизни юренирге излеген бу сабийге джюрегим кувангандан кесими тыялмай сордум: ‘’ Бу видеону кайдан табганса? Таулумуса, тилинги ми юренирге излейсе? дедим де талай соруууга туттум. Яëл; -Огай мен карачай'да тюлме, Малкар да тюлме таулу болуп кишини де танымайма. Мен франсызма, 16 джылдама. Окуган окулумда тил бла байламлы прожеле бар еди де мен кесим излеп ''дюняда аз сёлешилген, унутула барган тиллени излеп сизни тилни сайлаганма, енди сиз муну бир кёчюрсегиз мен аны юсюнде ишлерикме. '' Тоба аста! дедим кеси кесиме, куру да Таулу болуп кеси ана тилине ыйлыкган уллу адамлага сейир болганымы да унутуп, Карачай-Малкарны кайда болганында, барлыгында билмей тургаллай излеп Тау тилни табыб юренирге кюрешген 16 джылында бу Франсыз кызчыкга сейир болдум. Игисайын сени бу джазганларынгы ана тилини аяк тюбюне атган ол адамулула да бир окугаедиле, дей сагыш ете ол айтган джерчиклени, кёчюрюп башладым. Иги ешителмегеним бир еки сёзню англар ючюн Малкарлы бир шюёхумдан да болушлук тиледим, ол да манга: '' Да юйюнге игилик, ол филмчик Инглиз тилден тау тилде айландырылыпды сора енди сен тутуп ызына мы кёчюрюге кюрешесе '' дегенни айтты да анга да бир кесекни кюлдюк. Сора кеси сабийлериме юлгю болсун деп, кызчыкны джазганларын кёгюзюп алага хапар айттым. Кызым да: ''Да анам, ол филмни мен окул тиятрода ойнаган едим да. Унутган мы етгенсе'' деди. Джюрегим учунгандан аны унутуп койганыма да кызымдан уялдым. Нееседа, ма аллайла ете кызчыкны айтганын тамам етип кесине ийдим.
Енди бу макаледе, ол кызчыкны айтган,''Дюняда аз сёлешилген, унутула-ёле барган тилле'' сёзюню окуганыгызда сизни джюрегигизге каллай сезимле келди билмейме, ама меникине кёб зат келди, качанда келе турады. Дюняда сёлешилген 5.000 тил барды. Бу тилледен хар джыл дегенча бир тил ёле барады. Давид Джрйстал; Бир тил, ол халктан ем артында бир адам калгынчы кёб алгадан ёледи. Аны себеби, "Алай а бир тилни сёлешген куру бир адам есегиз, сизни башхалага байлаган тилиниз алайсыз да ёлгенди.. Нек десегиз, тил, аны бла сёлешебиллигиз бири бар есе сауду, джашаудады. Джашауда калган бир сиз есегиз, ана тилигизни юсюнден билгенлеригиз, халкыгызны тил хазнасы, кюбюрчегисиз, сиз ёлсегиз ол халкны саулайы сизни бла бирге ёледи" дейди. '''' Лангуаге Деатх'' деген китабында. Ол алайды, тюздю.
Тюнене тил бла тарих илмуланы професёрю багалы Матима Мамеева, '' Ана Тил конферансы'' кураган еди. Ол багалы кызыбыз мени джазганларымы ол конферансдагылага окутганыны манга джазып, '' Мен сени ол тансыклап турган ата джуртунга келтирдим Леман, сен кесинг окянуста болгаллыгынга, таушунг бугюн ата джуртун Кафказ'дады''. деп джюрегими учхундурду. Бек сау болсун, Фатима. Фатима'ча кёлю де аклы да бийик, халкына тилине джан аурутган джюрек сёзю бла авуз сёзю бирбирине бегимли, акыллы, фахмулу кызлары таулу халкымы, кёп болсун.
Мени бу хапарны не себебден айттым? Енди бир тюшюнчюгюз; мен кеси ана тилими унутуп, Ингилиз тилге бурулга едим, неда Фатима кесин тилин онгсуз етип Орус тилге кёчгееди бизни бирбирибизге байларык кюч не боллук еди? Биз бирбирибизни калай биллик едик.?
Ахыр сёзюм; Тил джаны болган бир затды. Инсанны биргесине джашайды. Бир адамла бла болмай еки адамны ортасында тувган, ёсген, джашаган ... адамла ес бурмасала таралып ёлген ... Шашмай, *ашк (сюймеклик) кибик.! Ол джюрекледе сынса уа ашк ёлгенче тил де ёледи.
Кеси ёлгюнчю ана тилинги ёлтюргенлеге айтыллык бир джангыз сёз барды: Тил мурдарысыз!!!
Бир тил ёлсе аны бла бирге; Бир халкны ол кюлтюрню саулай ахыры, тини ... ол тилде кюн туушу, ол тилде кёкте джулдузлары , ол тилде аналары, ол тилде кушлары , ол тилде джырлары, назмулары ... ол тилде сабийлери! ...аланы бары ёледи. Аланы бары да башха тиллеге кёчедиле. ''Да сора не бард анда, мени тилим ёлгелликге аланы бары да джашайдыла?. '' деп айтма. Огай, джаным кёзюм джашамайдыла... Ол сени тюлдю енди, ол джарыган кюн, башхаланы кюнюдю. Сен аны алай бил.
Ана тилинге мурдарлык етме!
Кочхарланы Леман / 2016-уса
Mundan bir on kün alga kızuu bla kolumdagı işni boşarga küreşeme, telefonuma bir mesaj tauş keldi de burulup es böldüm. Akba asambıl (dernekni) media-cazuu işlerine karaganıma, alayga ençi cazılgan elektro-posta kalganla bla birge manga keledi. Birgesine malkar tilge aylandırılgan bir sabiy film video salınıp turgan ol mesajda alay caza edi; '' Men Fransa'da caşayma, bu videoda cırlanı manga İngiliz til neda başha ullu tilleden birine köçürüp iyergemisiz '' dep soradı. Kızçık mı, caşçık mı bolganında bilalmaganım, cartısı caşilge boyanıp turgan kısha çaçlı bu caş sabiyni atı; Yaël. - ‘’Ayhay, ayhay men haman Tük tilde de, English tilde de aylandırıp iyerme sanga’’, dedim. Izı bla, başha bir milletten bolup bizni tilibizni ürenirge izlegen bu sabiyge cüregim kuvangandan kesimi tıyalmay sordum: ‘’ Bu videonu kaydan tabgansa? Taulumusa, tilingi mi ürenirge izleyse? dedim de talay soruuuga tuttum. Yaël; -Ogay men karaçay'da tülme, Malkar da tülme taulu bolup kişini de tanımayma. Men Fransızma, 16. cıldama. Okugan okulumda til bla baylamlı projele baredi de men kesim izlep ''Düniyada az söleşilgen, unutula bargan tilleni izlep sizni tilni saylaganma, endi siz munu bir köçürsegiz men anı üsünde işlerikme. '' Toba asta! dedim kesi kesime, kuru da Taulu bolup kesi ana tiline ıylıkgan ullu adamlaga seyir bolganımı da unutup, Karaçay-Malkarnı kayda bolganında, barlıgında bilmey turgallay izlep Tau tilni tabıb ürenirge küreşgen 16 cılında bu Fransız kızçıkga seyir boldum.İgisayın seni bu cazganlarıngı ana tilini ayak tübüne atgan ol adamulula da bir okugayedile, dey sagış ete ol aytgan cerçikleni, köçürüp başladım. İgi eşitelmegenim bir eki söznü anglar üçün Malkarlı bir şüyohumdan da boluşluk tiledim, ol da manga: '' Da üyünge igilik, ol filmçik İngliz tilden tau tilde aylandırılıpdı sora endi sen tutup ızına mı köçürüge küreşese '' degenni ayttı da anga da bir kesekni küldük. Sora kesi sabiylerime ülgü bolsun dep, kızçıknı cazganların kögüzüp alaga hapar ayttım. Kızım da: ''Da anam, ol filmni men okul tiyatroda oynagan edim da. Unutgan mı etgense'' dedi. Cüregim uçungandan anı unutup koyganıma kızımdan uyaldım. Neyeseda, ma allayla ete Fransız kızçıknı aytganın tamam etip kesine iydim.
Endi bu makalede, ol kızçıknı aytgan, ''Dünyada az söleşilgen, unutula-öle bargan tille'' sözünü okuganıgızda sizni cüregigizge kallay sezimle keldi bilmeyme, ama menikine köb zat keldi, kaçanda kele turadı. Dünyada söleşilgen 5.000 til bardı. Bu tilleden har cıl degença bir til öle baradı. David Crystal; Bir til, ol halktan em artında bir adam kalgınçı köb algadan öledi. Anı sebebi, "Alay a bir tilni söleşgen kuru bir adam esegiz, sizni başhalaga baylagan tiliniz alaysız da ölgendi.. Nek desegiz, til, anı bla söleşebilligiz biri bar ese saudu, caşaudadı. Caşauda kalgan bir siz esegiz, ana tiligizni üsünden bilgenlerigiz, halkıgıznı til haznası, kübürçegisiz, siz ölsegiz ol halknı saulayı sizni bla birge öledi" deydi. '' Language Death'' degen kitabında. Ol alaydı, tüzdü.
Tünene til bla tarih ilmulanı profesörü bagalı Matima Mameeva '' Ana Til konferansı'' kuragan edi. Ol bagalı kızıbız meni cazganlarımı ol konferansdagılaga okutganını manga cazıp,'' Men seni ol tansıklap turgan ata curtunga keltirdim Leman, sen kesing okyanusta bolgallıgınga, tauşung bugün ata curtun Kafkaz'dadı''. dep cüregimi uçhundurdu. Bek sau bolsun, Fatima. Fatima'ça kölü de, aklı da biyik, halkına tiline can aurutgan cürek sözü bla avuz sözü birbirine teng, akıllı, kızları taulu halkımı, köp bolsun. Meni bu haparnı ne sebebden ayttım? Endi bir tüşünçügüz; men kesi ana tilimi unutup, İngiliz tilge burulsa edim, neda Fatima kesin tilin ongsuz etip Orus tilge köçgeyedi bizni birbiribizge baylarık küç ne bolluk edi? Biz birbiribizni kalay billik edik ?
Ahır sözüm; Til canı bolgan bir zatdı. İnsannı birgesine caşaydı. Bir adamla bla bolmay eki adamnı ortasında tuvgan, ösgen, caşagan ... adamla es burmasala taralıp ölgen ... Şaşmay, *aşk (süymeklik) kibik.! Ol cüreklede sınsa ua aşk ölgençe til de öledi. Kesi ölgünçü ana tilingi öltürgenlege aytıllık bir cangız söz bardı: Til murdarısız!!!
Bir til ölse anı bla birge; Bir halknı ol kültürnü saulay ahırı, tini ... ol tilde kün tuuşu, ol tilde kökte culduzları , ol tilde anaları, ol tilde kuşları , ol tilde cırları, nazmuları ... ol tilde sabiyleri! ...alanı barı öledi. Alanı barı da başha tillege köçedile. ''Da sora ne bard anda, meni tilim ölgellikge alanı barı da caşaydıla?. '' dep aytma. Ogay, canım közüm caşamaydıla... Ol seni tüldü endi, ol carıgan kün, başhalanı künüdü. Sen anı alay bil. Ana tilinge murdarlık etme!
/ 2016-usa
TİLİM MENİ KÜN ÇIRAGIM
Tüşünçü bir, sen bellâulaga kaysı tilde tıngıladıng,
Abınsang, «oy, annâm» deb, em alga kimni izleb cıladıng,
Ürending da ança tilge, kesi tilingdenmi uyaldıng?
Esingde tut, unutma, nença kıyınlık bla sınaldıng.
Adam ürenir talay tilge, ol anı bilim baylıgıdı.
«Hepigiz» deb aytma, ol ana tilde «barıgız»-dı.
Kesi tilin kengnge türtse, ol halknı em ullu ayıbıdı,
Kaysı tilde söleşse adam, ol söz - anı tül - başhanı sagışıdı.
Tilingde söleşgennge - başha tilde cuuabıng.
Kayda kaldı tilinge iyeliging seni suuabıng?
Sen taulusa, terendi seni tiling - sıylı tamırıng.
Bilmeymise, unutsang, sözünge başhalanı söz koşarıgın?
Tilge ong bergen, ol tilde söleşgen adamdı
Ana til, acaşhannga colun carıthan kün çıragıdı,
«Henüz» deb, katıştırma, ol Tau tilde «alkın»-dı.
Sen Taulu eseng, aytçı manga, söleşgen tiling kaysıdı?
2015 /usa
Culduz, сау келигиз!) Бусагъатда форумда джазгъанла аз болгъандыла(. Алай болса да, эртден сайын умут этиб киреме, ким болса да тансыкълаб къайтхан эсе уа, не да джангы адам келиб ир хапар джазгъан эсе уа, деб. СИзни джазгъаныгъызны керюб, биринчи къууандым. Окъугъанымда уа, тюгел сизнича терен ангылаб болумну къыйналалмасам да, бираз сагъышлы болмай а ъалалмадым.
Цитата
Culduz пишет:
-Огай мен карачай'да тюлме, Малкар да тюлме таулу болуп кишини де танымайма. Мен франсызма, 16 джылдама. Окуган окулумда тил бла байламлы прожеле бар еди де мен кесим излеп ''дюняда аз сёлешилген, унутула барган тиллени излеп сизни тилни сайлаганма, енди сиз муну бир кёчюрсегиз мен аны юсюнде ишлерикме. ''
Билал Лайпанов хар къуру къазауат этгенлей турады, тилибиз къуруб къалады, деб. Ол айтса, алай ачыкъ болмай эди бу проблема манга, таб: "Артыкъ джан аурутуб айтады, къайры кетерикди тил кетиб?" - деб да къоя эдим бир-бирде ичимден. Француз къызчыкъ окъугъан школунда "дунияда унутула баргъан тил" деб окъуй эсе уа, ахыры ийнанырча болдум((.
Цитата
Culduz пишет:
'' Мен сени ол тансыклап турган ата джуртунга келтирдим Леман , сен кесинг окянуста болгаллыгынга, таушунг бугюн ата джуртун Кафказ'дады'' . деп джюрегими учхундурду. Бек сау болсун, Фатима. Фатима'ча кёлю де аклы да бийик, халкына тилине джан аурутган джюрек сёзю бла авуз сёзю бирбирине бегимли, акыллы, фахмулу кызлары таулу халкымы, кёп болсун.
Сау бол окуганынг, ес бёлгенинг ючюн. Тюз айтаса Билал, ана тил байламлы джарсууларын качанда айтгаллай колундан кегенни аямай кюрешеди. Мен Елбрусоидге качан келсем аны еслеп турама. Алай а, ангада, ана тил байламлы етилген ишлеге бек алай ес бёлюнгенге ушамайды.
Мени аппамы атасы 1905 джылда келгендиле Тюркге. Ол замандан бу заманга 4-5 Женерасён бла 110 джыл озганды джашаудан. Мен бысагатта былайда сизге джазалаесем, ол байлам анатилибизди.
Адамла муну нек англамайдыла еке менде анга сейир болама. Калган тиллени юренейик айхай бирле коймай 2-3 де кошайык тилибизге аннга бир айтуубуз джокту.
Аланы юренебиз деп, Ана тилибизни унутурга керек бармыды? Аны биз сакламасак ким сакларыкды?
*
Карачай'га огай келмегенме алкын ... Барсам ызыма кайтмазча барырга деп турама. Фатима тил конерасда мени кесим окуган бир назмуму (видеода) конфераста халкга кёгюзюп, тынглатганды ... Кесим тюл таушум анда еди.
Джюрегим а качанда алайдады, кесим де барыма бир кюн Аллах буюрган есе.
Узак салам ата джуртума ... сиз егечлериме, ...карнашларыма.
Узак салам ата джуртума ... сиз егечлериме, ...карнашларыма.
------------------------------------
Bu videonu salgandi, Fatima sau bolsun.
Culduz пишет:
Мени аппамы атасы 1905 джылда келгендиле Тюркге. Ол замандан бу заманга 4-5 Женерасён (тёлю) бла 110 джыл озгъанды джашаудан. Мен бусагъатда былайда сизге джазала эсем, ол байлам - ана тилибизди.
Адамла муну нек ангыламайдыла экен - мен да анга сейир болама.
Къалган тиллени юренейик, айхай, бир бла къоймай 2-3 да къошайыкъ тилибизге - анга бир айтыуубуз джокду.
Аланы юренебиз деб,, Ана тилибизни унутургъа керекбизми? Аны биз сакъламасакъ - ким сакъларыкды?
Ангысы-эси болгъан тюшюнюрча бир фикирди узакъ Америкадан Джулдуз эгечибиз джазгъан. Дуния былай турмаз - суу эски ызына къайытханча, къайытыр халкъ да тилине. Тюнюглюб къалмайыкъ.
Китапны АЛ СЁЗ'юнден бир кесек; ''Сёлешген сагьатта есгермей харифле учуп кетерле, сёзле кёзге кёрюнмезле. Алай а джазувгьа салынганлай болган джерлерине бегимленип, тарихни ичинде юслерине тюшген амалга шагатлык етерча деменгили джерлерин алырла. Алай болгьанына джазгьан, емда айтылгьанланы белгили етген бек керекли бир ишти. Бу китапны башлагьаны да ол себептенди.
Биз Карачай-Малкар халк, калгьан Кафкас халкла бла бирча кадарны джашай, тарихинде кёчкюнчюлюкле, урушла сынай, бёлюне келген бир халкны балаларыбыз. Ай а, кайсы халкда башха халкладан онглу тюлдю. Хар бир халк, башха бир бояву, тюрсюнюдю, Дюнияны. Кеси кюлтюрасына ие чыкган, башха халкланы джок сайган тюлдю. Миллетлени бирбиринден аллыгы-юренниги кёб зат барды. Бу юлешюв ючюн бирча кёлде болургьа керекди. Муну ючюн биз халкга тюшген джумуш; халк ючюн ишлегенле, тинтген ем кеси тил-тин байлыгына ие болган бла башланады. Ол себебтен китабны кысха бир кесегинде башха Дюния крал чыгармаларындан джазувланы тав тилге кёчюрюлгениниде кёрлюксюз. Бу бизге, башха кюлтюраланы кеси тилибизде кюзгюге тутханча боллукду. Тил тюрленгеллей есерлениде калай тюрленебиллигин неда чырт тюрленмей калай бизнича, бизден бири болабиллгини де кёгюзюрюктю. Бу бизни кеси кюлтюрабызла даха шуёх етгенле коймай, Дюнияда башха кюлтюрала-халкла бла калай ич-ичге болабиллгибизни кертилигини белгеси боллукту.
Бу сагьышла емда бу иннет бла джолгьа чыкган бу китап; назму, ессе, роман, джыр-ийнар, алгыш, песа, бешик джырла, чам хапарла ...кибик даха да башха адабиятны калган колларында джазувла- есерлеле сизни табыштырады. Бу китап, бир илму-излем китабы болмай, Карачай-Малкар халкны тарихтен бюгюнге дери келалгьан каллай бир джазувлу-сёзлю адабыят байлыгьы бар есе, аланы бир кесегьи бла сиз тавлу халкны бет бетге келтирир амалдады.
Бу китап, 100 -150 джыл алга бирбиринден юзюлген тавлу халкны биринчи кере бир арага келтиреди. Бу уллу бир тюбешювдю. Ата джурт Кафкасядагы джазувчула бла, ата джуртундан юзюлген халк (диаспора) джазувлары биринчи кере бир юйге конак болуп, бир от-джаганы тёгерегине олтуруп ушак етедиле.
Бу китап, ортабызда чеклени кетереди, бирбирине тансык тав сёзле бирбирлерине чырмалып, джюреклени ийнаклайды. Ол себебтен бу китап кёп тиллиди. Тюркче- Инглиздже – Тавча – Русча бирбирлери бла шагырий боллукдула. Былай болганы ючюнге бирден кёп тюрлю окувчуну ичине алганы бла да калмай, Тюрк тили бла Тав тил арасында калай ушаш сёзле болганын, тав тилни тамырларыны кайдан келгенин кёз аллына саллырга боллукду.
Бу ал сёзню Тюрк тилде де емда тав тилде джазганымы себеби, кеси ана тилинден кенге кете тебреген джангы джаш тёлюню мени емда бу китапны не ючюнге етилгенини ичги маганасыны англасынла ючюндю. Кертисин айтырык болсам, ем биринчи колларына алырларын излегеним кавум да аладыла. Нек десегиз, ал ёмюрледе Тав тилибизни да, тарих бла кюлтюра байлыгыбызны джашатырык аладыла. Бу Китап джаш тёлюне бурунгдан берилген бир аманатты.
Бир кавумланы Тав тилде джазарга емда окурга кыйналганларын ешитеме. Аланы англайма, айыб да етмейме. Нек десегиз, Кафказны тышында калган диаспорада тав тилде китаплага тюбеген бек кыйынды. Джарсувга(не язык ки), джазылганланы %90'ны Тюрк тилде джазылганды. Бу себебтен, кёзюбюз тав тилде джазылганланы окурга юренмегени ючюн, енди джангы джангы тюбегенибиз тавча джазылган тизгинлени, интернетте електроник китапланы окурга кыйналабыз.
Джаш тёлюне былайдан енчи айтырга излегеним;
Сизден тилейме, табалган тавча джазувланы окурга кюрешейик, аны бла да коймай джазайык. Бу джомак болсун, назму болсун, енчи сагышларыгыз неда бир макале болсун.. Муну еталсагыз, ол сизни ана тилге даха джюректен байларыкды, сёлешгенигизча тынч джазарга юренип каллыксыз. Еталмам, демегиз. Еталлыксыз. Окурга да, джазарга да тынчлык бла юренип каллыксыз. Ана тилибизни тас етмейик аны тас етсек сиз мунга ийнаныгыз; бир бирибизле юлеширик бир затыбызда каллык тюлдю. Нек дегенде; башта да айтганымча, '' Тили болмаган халк, халк тюлдю'' ... сора, тил унутулса, халк деп бир зат каллык тюлдю. Бу етилгенлени бары да сырф халкны бирлиги ючюндю.
Не айтады Димитри Гуля; '
'' Тил, бир халкны джашав джорукларыны ем идеологиасыны белгилеген, Инсанлык тарихни тюрлю заманларыны джашав файселофяграсыны(фелсефесини) емда тюрлю енчиликлерини корувлап джашырган бир джабув кибикти. ''
----------------------------------------------------------------------
Söleşgen sağatta esgermey harifle uçup keterle, sözle közge körünmezle. Alay a cazuvğa salınganlay bolgan cerlerine begimlenip, tarihni içinde üslerine tüşgen amalga şagatlık eterça demengili cerlerin alırla. Alay bolğanına cazğan, emda aytılğanlanı belgili etgen bek kerekli bir işti. Bu kitapnı başlağanı da ol sebeptendi.
Biz Karaçay-Malkar halk, kalğan Kafkas halkla bla birça kadarnı caşay, tarihinde köçkünçülükle, uruşla sınay, bölüne kelgen bir halknı balalarıbız. Ay a, kaysı halkda başha halkladan onglu tüldü. Har bir halk, başha bir boyavu, türsünüdü, Düniyanı. Kesi kültürasına iye çıkgan, başha halklanı cok saygan tüldü. Milletleni birbirinden allıgı-ürennigi köb zat bardı. Bu üleşüv üçün birça kölde bolurğa kerekdi. Munu üçün biz halkga tüşgen cumuş; halk üçün işlegenle, tintgen em kesi til-tin baylıgına iye bolgan bla başlanadı. Ol sebebten kitabnı kısha bir keseginde başha Düniya kral çıgarmalarından cazuvlanı tav tilge köçürülgeninide körlüksüz. Bu bizge, başha kültüralanı kesi tilibizde küzgüge tuthança bollukdu. Til türlengelley eserlenide kalay türlenebilligin neda çırt türlenmey kalay bizniça, bizden biri bolabillgini de kögüzürüktü. Bu bizni kesi kültürabızla daha şuyoh etgenle koymay, Düniyada başha kültürala-halkla bla kalay iç-içge bolabillgibizni kertiligini belgesi bolluktu.
Bu sağışla emda bu innet bla colğa çıkgan bu kitap; nazmu, esse, roman, cır-iynar, algış, pesa, beşik cırla, çam haparla ...kibik daha da başha adabiyatnı kalgan kollarında cazuvla- eserlele sizni tabıştıradı. Bu kitap, bir ilmu-izlem kitabı bolmay, Karaçay-Malkar halknı tarihten bügünge deri kelalğan kallay bir cazuvlu-sözlü adabıyat baylığı bar ese, alanı bir keseği bla siz tavlu halknı bet betge keltirir amaldadı.
Bu kitap, 100 -150 cıl alga birbirinden üzülgen tavlu halknı birinçi kere bir araga keltiredi. Bu ullu bir tübeşüvdü. Ata curt Kafkasyadagı cazuvçula bla, ata curtundan üzülgen halk (diaspora) cazuvları birinçi kere bir üyge konak bolup, bir ot-caganı tögeregine olturup uşak etedile.
Bu kitap, ortabızda çekleni keteredi, birbirine tansık tav sözle birbirlerine çırmalıp, cürekleni iynaklaydı. Ol sebebten bu kitap köp tillidi. Türkçe- İnglizce – Tavça – Rusça birbirleri bla şagıriy bollukdula. Bılay bolganı üçünge birden köp türlü okuvçunu içine alganı bla da kalmay, Türk tili bla Tav til arasında kalay uşaş sözle bolganın, tav tilni tamırlarını kaydan kelgenin köz allına sallırga bollukdu.
Bu al söznü Türk tilde de emda tav tilde cazganımı sebebi, kesi ana tilinden kenge kete tebregen cangı caş tölünü meni emda bu kitapnı ne üçünge etilgenini içgi maganasını anglasınla üçündü. Kertisin aytırık bolsam, em birinçi kollarına alırların izlegenim kavum da aladıla. Nek desegiz, al ömürlede Tav tilibizni da, tarih bla kültüra baylıgıbıznı caşatırık aladıla. Bu Kitap caş tölüne burungdan berilgen bir amanattı.
Bir kavumlanı Tav tilde cazarga emda okurga kıynalganların eşiteme. Alanı anglayma, ayıb da etmeyme. Nek desegiz, Kafkaznı tışında kalgan diasporada tav tilde kitaplaga tübegen bek kıyındı. Carsuvga(ne yazık ki), cazılganlanı %90'nı Türk tilde cazılgandı. Bu sebebten, közübüz tav tilde cazılganlanı okurga ürenmegeni üçün, endi cangı cangı tübegenibiz tavça cazılgan tizginleni, internette elektronik kitaplanı okurga kıynalabız.
Caş tölüne bılaydan ençi aytırga izlegenim;
Sizden tileyme, tabalgan tavça cazuvlanı okurga küreşeyik, anı bla da koymay cazayık. Bu comak bolsun, nazmu bolsun, ençi sagışlarıgız neda bir makale bolsun.. Munu etalsagız, ol sizni ana tilge daha cürekten baylarıkdı, söleşgenigizça tınç cazarga ürenip kallıksız. Etalmam, demegiz. Etallıksız. Okurga da, cazarga da tınçlık bla ürenip kallıksız. Ana tilibizni tas etmeyik anı tas etsek siz munga iynanıgız; bir biribizle üleşirik bir zatıbızda kallık tüldü. Nek degende; başta da aytganımça, '' Tili bolmagan halk, halk tüldü'' ... sora, til unutulsa, halk dep bir zat kallık tüldü. Bu etilgenleni barı da sırf halknı birligi üçündü.
Ne aytadı Dimitri Gulya; '
'' Til, bir halknı caşav coruklarını em ideologiasını belgilegen, İnsanlık tarihni türlü zamanlarını caşav fayselofyagrasını(felsefesini) emda türlü ençiliklerini koruvlap caşırgan bir cabuv kibikti. ''
Кимни сёзю къабыл болурун, миллет ангыбызны, тарих эсибизни уятырын - билген къыйынды. алай а. "тамчы да тешеди ташны", хакъ сёзюнг, акъ сёзюнг тюшюндюрюр, суу эски ызына къайытханча, халкъыбыз да тилине, адеб-намыс тёрелерине къайытыр.
Sau bol, Allah razy bolsun, Bylajda bolmagallykga Fadzhebook'tan haparlaryngy ala turama. Moskoua- Akademik Konferansga barganygy okudum, suratlaryngy kyordyum. Kuuandym baralganyga. Bek igi etgense... / Sauluk-esenlik-kuanchla keltirsin sanga dzhangy dzhyl bla algyshlajma.
Bukün kültürabız bla bu kültüranı koruvlap saklar üçün kuralgan dernekle (associations / ассоциации)üsünden bir kesek cazarga izleyme.
... Барсам ызыма кайтмазча барырга деп турама. Фатима тил конерасда мени кесим окуган бир назмуму (видеода) конфераста халкга кёгюзюп, тынглатганды ... Кесим тюл таушум анда еди.
