ЗАКИЙ АТАНЫ ЗАКИЙ КЪЫЗЫ

ЗАКИЙ АТАНЫ ЗАКИЙ КЪЫЗЫ

Sabr 24.09.2013 03:30:59
Сообщений: 7254

1 1

ЗАКИЙ АТАНЫ ЗАКИЙ КЪЫЗЫ
(Семенланы Софьяны юсюнден)

Керти дараджалары болгъан адамлагъа Къарачайда орун табылмагъаны къуджур тюлмюдю? Алагъа къайгъырыу джокъду: алагъа, фахмуларына кёре, иш табылмайды, эс бёлюнмейди, сый берилмейди. Башчылада-оноучулада адабиятыбыздан, культурабыздан хапарлы бек аз адам болур. Алийланы Умар 1920-1930-чу джыллада халкъыбызда фахмулу джашланы табыб, аланы окъутургъа, билим алдырыргъа, артда ишге джарашдырыргъа да болушуб тургъанды. Ол кеси да араб, тюрк тиллеге уста, кёб китаб джазгъан адам эди. Бюгюннгю башчылада къайда аллай фахмусу, болуму, миллет ангысы болгъан?

Бизде фахмула чыгъар керекли къалмайдыла. Алай а, ала айнырча, таблыкъла джокъдула. Республика дараджабыз барды, адам саны бла биринчи орундабыз, Башчыла да бизни миллетден болуучандыла, ёзге, санатыбыз, маданиятыбыз, адабиятыбыз ёсалмайды. Не ючюн?

Сёз ючюн, джазыучу къалай ёсерикди джазгъанын басмалар джер болмаса? Не газетибиз джокъ, не журналыбыз джокъ. Суратлау чыгъармаланы басмалагъан къой, дерс китабла чыкъмай, школлада Ана тилибизни не бла окъутургъа билмей тургъанларын кёребиз. Мен культурабызны, адабиятыбызны хакъындан айтханлыгъыма, хар небиз да бу халдады. Халкъыбыз тёрт дуниягъа чачылыб, хар ким башы къалгъан джерде айланады.

Алай нек болгъаныны чурумун джангыз бир затдан кёреме — Миллет Юйюбюз болмагъандан, энчи къарачай Эл-Республика болмагъаныбыздан. Джыйымдыкъ КъЧР-де биз джюз халкъны бири болуб тургъан болмаса, саныбызгъа кёре юлюшюбюзню алалмайбыз. Хабезге берилген ачханы тюз джарымы бериледи Къарачай шахаргъа. Институтда (Институт гуманитарных иссследований при правительстве КЧР) хар миллетден онушар адам ишлейди. 200 минг адамы болгъан къарачай халкъны да, 20 минг адамы болгъан халкъны да теппе-тенг этиб турадыла. Алай демек, Къарачайны юлюшюн ашау барады. 1926-чы джыл Къарачай быллай артыкълыкъны кёлтюрмей, айырылгъан эди Черкесден. Ол заманда Алий улу Умарча, Гюрджю улу Къурманча — халкъыбызны джакъларгъа, сакъларгъа излеген - онглу башчыларыбыз, адамларыбыз бар эдиле. Аланы кючлеринден къуралгъан эди Къарачай област, Къарачай шахар да. Бюгюн а, Къарачайгъа не кёзден къарагъанларына, тозураб тургъан Къарачай шахар кюзгюдю, шагъатды. Башха затны къой, «О реабилитации репрессированных народов» Законнга таяна, ол законну джашауда бардыра, халкъыбызны хакъларын къайтарта билмейдиле (излемейдиле!) бизни башчыларыбыз.

Мен КъЧР чачылсын демейме, алай а, халкъыбыз санына кёре юлюшюн алсын дейме. «Паритет» деб, бизни юлюшюбюзню ашаб турлукъ эселе къалгъанла, Къарачай да тилин, джуртун, адетин-тёресин тас эте барлыкъ эсе, керекмиди бизге быллай джыйымдыкъ Эл — КъЧР? Бу барыудан барса, Къарачай миллетлигин тас этерикди, орус маталлы бир халкъ боллукъду. Кесини энчи Юйю болмагъан халкъ, аны ючюн кюрешмеген халкъ — дуниядан тас болмай къалмайды. Алай а, Аллахха шукур, миллет рухлу адамларыбыз да бардыла, кёбюсю, амалсыздан, республикадан тышындадыла ансы.

Быллай сагъышла джангыдан кючледиле мени, Джырчы Сымайылны къызы Софья эсиме тюшгенинде. Ёзю, бети, фахмусу бла, чыгъармачылыкъ джазыуу бла да атасына андан бек ушагъан болмаз. Закий атаны закий къызы Софья.

София эсленмей, билинмей къалырча тюлдю. Къысхасы бла ёзданы (биографиясы), чыгъармачылыкъ къадары былайды Софияны.

Cюргюнде, сентябрны 21-де Къазахстанда туугъанды. Сегиз классны Къызыл Октябрь элде тауусханды, школну уа Нальчикде бошагъанды. Андан сора уа Билим, Усталыкъ басхыч бал ёргеден ёрге баргъанды. Табсыз кёчюрюб, экили ангылашынмасын деген оюм бла, биобиблиографиясын орус тилде къояма.

СЕМЕНОВА Суфиля Исмаиловна
литературные псевдонимы:
Sofi Tram-Semen/Soufilia/Sofya Semenova/

ОБРАЗОВАНИЕ

Кабардино-Балкарское Культурно-Просветительное Училище. Режиссерский факультет.
Московский ГИТИС им. А.В. Луначарского /ныне Академия Искусств/. Актерский факультет.
Московский ГИТИС им. А.В. Луначарского /ныне Академия Искусств/. Высшие Курсы Сценарии и Драматургии.
Высшие Режиссерские Курсы в классе М.А.Захарова, в Московском Институте повышения квалификации Работников Искусства. База стажировки Московский театр ЛЕНКОМ.

ПРОФЕССИЯ:

Режиссер драматического театра. Драматург-сценарист. Писатель. Режиссер массовых народных представлений.

ПЬЕСЫ, ПОСТАВЛЕННЫЕ В РОССИИ:

"Ноев ковчег"- принята на госзаказ Управлением Театров Министерства Культуры СССР.
"Конец Байчи"-Карачаево-Черкесский Государственный Драматический театр, Моздокский драматический театр. Принята на госзаказ Министерством Культуры Турции /Управление Драматургии/ в 1996 году.
"Бийнегер"-Карачаево-Черкесский Государственный Драматический театр.

ПРОИЗВЕДЕНИЯ, ИЗДАННЫЕ В ТУРЦИИ:

"Отцы наши хунны"( историческое исследование, изд. "Кайнак". Стамбул, 2005.), "Конец байчи"(пьеса в двух действиях, Министерство Культуры Турции, 1996г.), "Древние пословицы и поговорки гуннов нартского сословия-карачаевцев"(фольклорное исследование, изд. "Кайнак". Стамбул. 2006.), "Мифология нартов"(изд. "Кайнак. Стамбул. 2007г.), "Словарь древних хунских слов"изд. "Кайнак". Стамбул.2006г., "Джулдузлама"(карманная астрология нартов. изд. Дюрак-Дижитал. Стамбул. 2008.), "Древняя астрология нартов" (4т. изд. "Кесит-Элипс", Анкара. 2003), "Учебник русского языка для тюркоязычных учеников"(изд. "Семал-продуксьон". Анкара. 2010).

ПЕРЕВОДЫ:

Гумилев "ХУННУ" по заказу Университета им. Ахмет Ясеви, Анкара. 1995;
Мурад Аджи "МЫ ИЗ РОДА ПОЛОВЕЦКОГО" по заказу издательства "Дорук. Анкара.1995;
Ботай Барлыу "СИБИЛТИ", по заказу Университета им. Ахмеда Ясеви.1996;
Куприн "МОЛОХ", по заказу издательства "Дорук". Анкара. 1997;
Перевод сайта Министерства Культуры Турции "Культура Турции", 1999г.

РАБОТА В РОССИИ:

Ведущая концертов Л.Лядовой и Б. Франкштейна; актриса Брянского ТЮЗа; Художник-воспитатель Московского текстильно-галантерейного объединения; актриса Кабардино-Балкарского Государственного Драматического театра; актриса, режиссер, драматург Карачаево-Черкесского Государственного Драматического театра; солистка Карачаево-Черкесского Хора Радио; Президент Творческой Мастерской "ТМИФИС"; режиссер Моздокского Народного театра; заместитель директора Кабардино-Балкарского Русского Драматического театра; заведующая отделом искусства в Курском муниципальном творческом объединении "Звездный".

РАБОТА В ТУРЦИИ:

Редактор и спикер радио "Евразия" в информационном агенстве "Анадолу Ажанс"; советник и обработчик информации в Государственном Министерстве Турции; сотрудничество по изданию собственных произведегний с издательствами "Оджак" (Анкара), "Такав"(Анкара), "Дорук"(Анкара), "Кайнак"(Стамбул), "Элипс"(Анкара), "Кесит"(Анкара), "Дурак Дижиталь"(Стамбул), "Кюлтюр Ажанс"(Анкара).

ЗНАНИЕ ЯЗЫКОВ:

русским и турецким владеет как своим карачаевским.

ГРАЖДАНСТВО:
Российская Федерация.

ЧЛЕНСТВО:
Член Союза Театральных Деятелей РФ.

Алай а, башында айтылгъан затла Софья баджаргъан ишлени толу кёргюзталмайдыла. Джырчы Сымайылны халкъыбызгъа къайтарыргъа Софья къалай кюрешгенин билдирир ючюн, бир китаб джазаргъа керекди. Кеси саулугъунда джырлары, назмулары, зикирлери басмаланырындан тюнгюлген Сымайыл, «чачылгъан тин хазнамы джыяр, сакълар, халкъгъа джетдирир» деб, башхаладан бегирек Суфилягъа (Софьягъа) базгъанды. Базгъанды, алай а, къара кючлени итликлерин кесинде толусу бла сынагъан Джырчы, къызын къыйнарла деб да къоркъады, бу ишде анга артха турмаз нёгер керекли болгъанын да ангылайды.

СУФИЛЯГЪА

"Эй, къызым, сен улан болсанг, мени атымы дуниягъа айтдырыр эдинг,
мени тонаб, мыйыкъ бургъанлагъа джюрюр джолларын танытыр эдинг,
да, не келсин, тиширыу деген - джукъа, ала бла кюрешалмазса,
итлик бла айтылгъан бу пасыкъланы Хакъгъа келтиралмазса.

Былада бет-намыс джокъ, адамлыкълары - зылды тутхан мырды кибик,
тиллери уа, башха болмайын - джыргъы кибик,
тиширыуду,- деб, хатеринги этмезле, бек инджитирле,
эркиши атха тамгъа болгъан, мулхарбаш генезирле.

Хей, "итден ит тууар, ит бла белин бууар",
ит тукъумну сыры - тёлюсю бла тууар,
ол тёлю да миллетни башына ауар.

Бу къауум кеси сырын тёлюсюне джайгъанды,
да джарлы Къарачай да, тая-тая тайгъанды.
Эй, сюймегеним, зарым кёб, къызым, кесинг кюрешме, сени аямазла,
эгечден туугъан, Лайпан улу, джаш болса да - баш,
анга тиялмазла, аны тыялмазла.
Саламым бла элт Билялгъа бу джазыб алгъанларынгы,
ол кёкюрекли джашды, ол къууалар къара къаргъаланы.
1980, Терезе.

Джырчыны сыйлы атын, алтын тин хазнасын тыйыншлы джерине къайтартыр ючюн, Софияча кюреширик адам болмагъанын бек ариу биле эди Сымайыл. Алай а, аны аяб, алда эркишиле барырларын излей эди. Джашына аманат сёзюнде да эсленеди ол.

ДЖАШЧЫКЪГЪА

Къошум чачылды, сюрюуюм тюзде,
Бештау барамта - табмайма излеб.
Табханыма да душманым даучу,
Булбул орнуна гугук – джырлаучу.

Бештау шаушалса, кюн джылыу алса,
Излеялырча мадарынг болса,
Урланнганымы сыйыр ызына,
Джый сюрюуюмю эсги арбазыма.

Даучу болсала, айтсала джалгъан,
Хатерсиз сёлеш, болма джалынчакъ,
Белгилидиле мени эним, тамгъам,
Халкъ айтырыкъды сен сорууласанг.

Барым батмасын, джогъум чыкъмасын,
Барымы бер да халкъымы сыйла.
Кесингден артха чырт да къалмайын
Болушурукъду санга Суфиля.
1981 дж. Джингирик

Сымайылны джыр-назму сёзюн 50-джыллыкъ тутмакъдан-тузакъдан чыгъаргъан Софьяды, Джырчы эркелетиб, «Суфиля» деб айтыучу къызы. Не джаны бла да анга болушуб, кёллендириб, Сымайыл ючюн къазауат этген да Къагъыйланы Назифа эди — халкъыбызны уллу джазыучусу, керти ёкюлю.

1989-чу джыл эди — мен Къарачай-Черкес илму-излем институтну адабият бёлюмюнде ишлеген кёзюу. Эки тинтиу макале джазыб башлагъан эдим. Бири: «Эресейде ёзден сёз эмда къул адабият». Экинчиси: «Семенланы Сымайыл — Къарачайны ахыр Халкъ Джырчысы эмда биринчи Миллет Шайыры». Ол заманда Сымайылны джугъун басмалагъан къой, атын айтыргъа да болмай эди. Мен ол теманы алгъанымда, бёлюмню тамадасы Лейла Бекизова мени бла ушакъ этген эди. Джырчыны Сёзю къаллай тузакъда тургъанын билдиргенимде, аны айтханы эсимде къалгъанды: «Джырчыны Сёзюн тузакъдан чыгъарыргъа бойнунга алгъан эсенг, кесинге борч этген эсенг, Сымайылны кишиге да берме. «Бир ёгюзню бойну бла сау эл суу ичер» дегенлей, Джырчыны юсю бла кёб адам кандидат, доктор боллукъду. Бюгюн а сенден башхала аны бла кюреширге базмайдыла. Сен джол ачханлай а, Сымайылны джыр-назму хазнасын кеслерине илму басхыч этерикле кёб боллукъдула. «Сымайылны юсюнден биринчи сёзню айтхан бизбиз» деб, башларына сый тартаргъа да кюреширле, кёрюрсе. Сен Сымайылны кишиге да берме. Сен Сымайылны, Сымайыл да сени - бир-биринги ёрге тартханлай турлукъсуз».

Бекизованы айтханы ол заманда манга бек къуджур кёрюннген эди. Башдан аякъ бары докторла болсунла, джангыз Сымайылны юсюнден тыйыншлы зат джазсынла ансы. Неден да алгъа, Джырчыны тин байлыгъын китаб этиб, чыгъарыргъа керек эди.

Софья атасыны джырларын, назмуларын папка бла алыб келиб, къолума тутдурду. Назмуланы джазылгъан заманларына кёре, юч къауумгъа юлешиб, редактор, корректор да болуб, басмадан чыгъарча этдим. Алай бла, Уллу Джырчыны-Шайырны Сёзю 50-джыллыкъ тутмакъдан ычхыныб, 1992 джыл ноябрны 17-де китаб болуб, Москвада басмаланды. Сымайылны халкъыбызгъа къайытыуун уллу къууанч халда Малкъарда белгиледиле. Ол байрамны бардырыргъа Къарачайда базмадыла. Таб, Зеленчук районда школлагъа чачдыртмай къойдула китабны. Алай болса да, ёмюр джарымны аты айтылмай тургъан Сымайыл, къаллай уллу Назмучу болгъанын джаш тёлю да билди. Софья атасыны чыгъармаларын джыйыб келиб, «Сымайылны санга аманатыды бу» деб, къолума тутдурмаса, бюгюн да турлукъ болур эди Джырчыны джыр-назму Китабы чыкъмай. Алай а, Сымайылны энтда бир китаб болур чакълы адабият хазнасы, басмаланмай турады. Аны манга биягъы Суфиля бергенди. Мен да аны басмагъа барырча джарашдыргъанма, джангыз, аны чыгъартырча онгу болгъан бир адам керекди. Биринчи китабын Семенланы Дахир басмалатхан эди. Аныча бир патриот табылыр деб умут этеме.

Семенланы Софья атасыны аллында борчун тындыра барады. Алай а, Сымайыл къуру Софьяны атасы тюлдю, ол бютеу къарачай поэзияны атасыды, Къадау ташыды. Барыбыз да борчлубуз Джырчыны аллында. Закий атаны закий къызы Софьягъа да керекбиз кёз-къулакъ болургъа. Ол да Къарачайдан тышында тургъанлы ненча джыл. Къайда болса да, джаны Къарачай бла бирди. Джуртунда фахмусуна кёре иш табса, тышына да кетерик болмаз эди. Ёзге Тюркде да Софья этген ишни, бир къарачайлы да эталмагъанды. Атасы Семенланы Сымайылча, тин устазы Дудаланы Махмутча, Хакъгъа къуллукъ этген, Тюзлюкню сюйген, фахмулу, билимли къаламдашыбызды Суфиля. Къарабетле, къараджаякъла Джуртда да, тышында да аны къыйнар ючюн къалмагъандыла. Алай а, закий къызны къаламы халкъыбызгъа ёкюл болгъанлай, культурабызгъа, адабиятыбызгъа халал къуллукъ этгенлей турады.

Къайда болсанг да, эсен бол, къууанч бла, насыб бла узакъ ёмюр джаша, Софья.
Карачай Карачай 26.09.2013 21:21:10
Сообщений: 1230

1 0

Семенланы Софья - Къарылгъач
Изменено: Карачай Карачай - 26.09.2013 21:45:40

АЛЛАХ ВСЕВЫШНИЙ сказал:
«Воистину, каждый человек - в убытке, кроме тех, которые УВЕРОВАЛИ, совершали праведные деяния, заповедали друг другу истину и заповедали друг другу терпение!» (КОРАН: сура 103 («аль-'Аср»), аяты 2-3).
Карачай Карачай 26.09.2013 21:26:29
Сообщений: 1230

1 0

Аудиоразделден:

Софья Семенова - Элим (муз. и сл. Софьи Семеновой)

Софья Семенова - Тюшлеге кетген анала (муз. и сл. Софьи Семеновой)

Софья Семенова - Таулада ингир (муз. и сл. Софьи Семеновой)

Софья Семенова - Харс (муз. и сл. Софьи Семеновой)
Изменено: Карачай Карачай - 26.09.2013 21:46:20

АЛЛАХ ВСЕВЫШНИЙ сказал:
«Воистину, каждый человек - в убытке, кроме тех, которые УВЕРОВАЛИ, совершали праведные деяния, заповедали друг другу истину и заповедали друг другу терпение!» (КОРАН: сура 103 («аль-'Аср»), аяты 2-3).
Карачай Карачай 26.09.2013 21:31:28
Сообщений: 1230

1 0

Софья Семенова - Наныма (муз. и сл. Софьи Семеновой)

Софья Семенова - Кюеу той (муз. и сл. Софьи Семеновой)

Софья Семенова - Джюрек айтады (музыка Софьи Семеновой, стихи Шахарби Алиева)

Софья Семенова - Джукъла, джаным - Къарачай (муз. и сл. Софьи Семеновой)

Софья Семенова - Джазыу (муз. и сл. Софьи Семеновой)

АЛЛАХ ВСЕВЫШНИЙ сказал:
«Воистину, каждый человек - в убытке, кроме тех, которые УВЕРОВАЛИ, совершали праведные деяния, заповедали друг другу истину и заповедали друг другу терпение!» (КОРАН: сура 103 («аль-'Аср»), аяты 2-3).
Карачай Карачай 26.09.2013 21:42:45
Сообщений: 1230

2 0

Цитата
Sabr пишет:
"...Лайпан улу, джаш болса да - баш,
анга тиялмазла, аны тыялмазла.
Саламым бла элт Билялгъа бу джазыб алгъанларынгы..."
Билял, айыб этмегиз, интересно. Джырчы Сымайыл сизни анагъызны туугъан къарнашымы болады (алай англадым)?
Изменено: Карачай Карачай - 26.09.2013 21:43:48

АЛЛАХ ВСЕВЫШНИЙ сказал:
«Воистину, каждый человек - в убытке, кроме тех, которые УВЕРОВАЛИ, совершали праведные деяния, заповедали друг другу истину и заповедали друг другу терпение!» (КОРАН: сура 103 («аль-'Аср»), аяты 2-3).
Sabr 26.09.2013 22:37:09
Сообщений: 7254

2 1


Карачай Карачай, салам.

1.Бютеу берекетни бери аудуруб къойгъанса да - Софияны быллай бир джыры болгъанын да билмей эдим - бек сау бол.

2." Билял, айыб этмегиз, интересно. Джырчы Сымайыл сизни анагъызны туугъан къарнашымы болады (алай англадым)?"

Мени анам учкуланчы Семенланы Ильясны къызыды. Семенланы Сымайыл да учкуланчыды. Бир-бирин иги билгендиле эки юйюр да.
"Эгечден туугъан" деб, аны ючюн айтханды Сымайыл, ансы туугъан ана къарнашым а тюлдю. Сымайылны хакъсызлыкъдан къутхарыр ючюн къолдан келгенни этерге кюрешген эдим. 1979-чу джыл Москвада джазыучуланы Союзу бла келишиб, къанатланыб келген эдим. Алай а, мен умут этгенча болмагъан эди...
Аллахха шукур, кечиксек да, Сымайыл тыйыншлы орнуна къайыта келеди.
Карачай Карачай 28.09.2013 00:48:17
Сообщений: 1230

1 0

Sabr, уа алейкум салам!


Цитата
Sabr пишет:
1979-чу джыл Москвада джазыучуланы Союзу бла келишиб, къанатланыб келген эдим. Алай а, мен умут этгенча болмагъан эди...
Аллахха шукур, кечиксек да, Сымайыл тыйыншлы орнуна къайыта келеди.
Джырчы Сымайылны назму китабын (джашил тышы бла) юйде китабланы ичинде бек эртдеден бери эскереме. Мени кёзюм илиннгени да "Минги Тау" джырны сёзлерин таныб къойгъаным ючюн болгъан эди. Анга къарар ючюн ачыб, джабыб тураем сабий заманымда. :) Артдан, кеч билгенем, сиз чыгъартханыгъызны китабны, ары дери аны чыгъармаларын чыгъарыргъа къоймай тургъанларын да. Барындан да бек сагъышландыргъан - миллетибиз сакъланырча къраллыгъы болмаса да, автономиясы болургъа кереклиги айтылгъаны ол китабда. Аллай затланы, тюзюн айтыргъа, мен ары дери эштмегеме, андан сора да алай тюртюлмегенме. Аллах разы болсун къыйыныгъызгъа, Билал! Миллетибиз да джашнагъанлай, ёсгенлей барсын Аллахны разылыгъы бла!

АЛЛАХ ВСЕВЫШНИЙ сказал:
«Воистину, каждый человек - в убытке, кроме тех, которые УВЕРОВАЛИ, совершали праведные деяния, заповедали друг другу истину и заповедали друг другу терпение!» (КОРАН: сура 103 («аль-'Аср»), аяты 2-3).
Sabr 05.10.2013 04:20:31
Сообщений: 7254

0 1

Цитата
Карачай Карачай пишет:
Барындан да бек сагъышландыргъан - миллетибиз сакъланырча къраллыгъы болмаса да, автономиясы болургъа кереклиги айтылгъаны ол китабда. Аллай затланы, тюзюн айтыргъа, мен ары дери эштмегеме, андан сора да алай тюртюлмегенме.
Ма ол зат айтылгъаны ючюн, Сымайылны китабын Зеленчук районда чачдыртмай къойгъан эдиле. Къуджур заманла, къуджур адамла...
Sabr 09.02.2016 18:12:24
Сообщений: 7254
Читают тему (гостей: 1)

Форум  Мобильный | Стационарный