| Цитата |
|---|
ШАТ пишет:
Тышындагъы джашлагъа бир билдирейим, бир иги кюлсюнле...
Да, къарнаш, къонгур джылла келиб турадыла къарачай литературагъа...
|
Къонгур джылла эртде келгендиле. "ЁЗДЕН ДЖЫРЧЫ САПАР" деб, сени юсюнгден джазгъан статьямы атын тюрлендириб,"Эркин Джырчы Сапар" деб басмалагъан кюнледе, "алкъын бизде совет коммунист ангы, эс тюрленмеген кёреме" деген эдим. Ол эсиме тюшюб, бир къысха оюмуму форумгъа салама.
Bilal LAYPAN
АНА ТИЛИБИЗНИ, ЁЗ-ДЕН ТИЛИБИЗНИ БИЛЕЙИК
Джашаууму Сёз бла байлагъанлы, бир затха тюшюннгенден тюшюне барама. Шайыргъа керамат, Сёзню таша магъанасы да джангыз Ана тилинде ачылыргъа боллукъду. Мен бу оюмуму алгъаракълада да айта тургъанма. Энтда бир кере къайтарыргъа излейме. Шайырны сёзю Акъ сёздю. Акъ сёз а Хакъ сёзденди. Хакълыкъдады Акълыкъ. Хоу, хАКЪны ичиндеди АКЪ. Хакъ сёз болмаса, сёз Керти сёз, Иги сёз, Акъ сёз болургъа унамайды.
Насихат (дидактика) назмула джазаргъа да боллукъду - межгитде ауаз берген имамча, окъулда сабийлени юретген устазча. Быллай назмула да керек болурла. Поэзия алай башланнган тёреси да болады, ал кёзюуледе. Заман бла, аллай юретиуню - ачыкъ Хакъ сёзню - къартлагъа, имамлагъа, афендилеге, устазлагъа, аталагъа-аналагъа къоюб, Акъ сёзге кёчерге керекди.
Хакъ сёз да, Акъ сёз да бир затны айтадыла, алай а, адамда иги сезимлени къозгъау джоллары - башхадыла. Хакъ сёз - аман-иги, халал-харам, сууаб-гюнах не болгъанларын ачыкъ айтыб, аланы этсенг (этмесенг) - быллай палахлагъа джолугъугъурукъса дейди. Акъ сёз а, ол затланы ачыкъ айтмагъанлай, адам кеси сагъыш этиб, оюмлашыб, тюшюнюрча этеди.
Айтылгъан - Хакъ сёздю. Айтылмай къалгъанды Акъ сёз. Артыкъсыз да лирикада кёрюнюб къалады ол зат.
Хакъны ичинде болгъанча Акъ, Ёз да Сёзню ичиндеди. ЁЗ бизге сЁЗден къараб турады. Хакъ бла Ёз - неди аланы магъаналары?
Хакъ:
1.право;
2.справедливый, верный, правдивый, истинный;
3.одно из имён Бога
Ёз:
1 – собственная сущность; сам.
2.суть, существо, квитэссенция, содержание.
3.сок; клеточный сок.
4.сердцевина.
5.стержень.
6.родной.
7.собственный.
8.настоящий, натуральный, чистый.
9.ёзден – оригинал, подлинник.
10.ёзденлик – оригинальность, самобытность.
11.ёзден – свободный.
Ёзден, ёзденлик не болгъанын Джуртубайланы Махти «Ёзден адет» китабында толусу бла кёргюзтгенди.
Кёресиз, къаллай бир магъана барды бу сёзде. «Ёзден» дегенни магъанасын совет властны заманында тар да, мутхуз да, учуз да этгендиле. Бир-бир джарым алим а, аны «дворянин» магъанагъа огъуна келтирирге кюрешгенди. Ёзден деб а бизде - бир «дворгъа» да бойсунмагъан, эркин адамгъа, къаны-джаны да бизни халкъдан болгъан, тамыры теренден келген адамгъа айтхандыла. Бизни халкъ а башдан аякъ ёзден халкъ болгъанды, аны къауумлагъа юлешиб, бир-бирине юсдюрген орус империяны, артда совет империяны сиясети-политикасы болгъанды.
«ЁЗден» демек — ЁЗ-ден демекди. Ёзню, ёзденни ненча тюрлю магъанасы болгъанын башында кёргюзтдюк. Бизни айдынларыбыз — тарихчилерибиз, джазыучуларыбыз да + алкъын аны эртдеден келген магъанасына тюшюналмай тургъанлары сейир тюлмюдю?
Ёзденланы Сапарны юсюнден «Ёзден джырчы Сапар» деб статья-макале джазыб, къарачай газетге ийген эдим. Басмалайдыла, алай а, атын тюрлендириб, «ёзден» дегенни орнуна «эркин» деб джазыб. Эркин а, «ёзден» сёзню бир магъанасыды. «Ёзден Джырчы» десем, мен анга 11 тюрлю магъана салыб айтама. «Ёзден Джырчыны» орнуна уа аны къуру бир магъанасын кёргюзтюб, «Эркин Джырчы» деб ат атагъанла - неге къараб этген болурла алай, билмейме.
Ана тилибизни билейик, субайлыгъына, байлыгъына да къууанайыкъ, халкъыбызны кесине да, тарихине, тилине да совет коммунист кёзден къарагъанны къояйыкъ.
