"АКЪТАМАКЪ"

ЛИТЕРАТУРНО- ПОЭТИЧЕСКОЕ КАФЕ

(виртуальное)


" Назму деген накъырда тюлдю,
Джюрекге эшик ачады"

Джырчы Сымайыл.

Хош келигиз ,багъалы джазыучу джаш тёлю!

Форумда назму, хапар джаза билгенле, тилейбиз, былайда салыгъыз джазгъаныгъызны.

Джазыучуларыбыз, поэтлерибиз сизге болушурукъдула,окъуучула сюйюб окъурукъбуз,сизни бла ушакъ эте ,тил-тин байлыгъыбызны ёсдюрлюкбиз.

«В сказочной стране Югославии, на берегу лазурной Адриатики, поздно вечером в Цыганском ресторане сидели два поэта - живой Семён Кирсанов и живой Кайсын Кулиев. Поэты, они приехали на фестиваль поэтов и вот в этот вечер пристроились в гости к цыганам. А цыгане, как все цыгане во всех ресторанах мира, пели, плясали. Но только, в отличие от всех прочих цыган нашего времени, у этих, по обычаю их предков, был свой ручной медведь, над которым они всячески измывались: он и плясал, и кланялся, и лапу протягивал за подаянием, только петь не умел. Медведи не умеют петь, даже у цыган. И, как вы думаете, разве может выдержать сердце настоящего кавказца такое издевательство над животным? И сердце Кайсына Кулиева не выдержало, потому что это было сердце не только кавказца — это было еще и сердце поэта. И вот, к восхищению Кирсанова и всей остальной публики, Кайсын Кулиев на все имевшиеся у него деньги выкупил медведя. Отец повел его куда-то по улицам спящего города, и медведь безропотно трусил за ним, как домашняя болонка. Так они ходили почти до самого утра. По пути им встретилась группа советских туристов. Кто-то из них узнал поэта и с удивлением спросил: «Кайсын, куда вы ведете медведя?» — «На волю»,— ответил отец. Но ему, конечно, не суждено было вырваться на волю. Югославия — страна цивилизованная и в гостиницы там медведей не пускают: у них паспортов нет. Так что пришлось отцу утром отпустить с миром бедного медведя, и тот вернулся к цыганам, ведь они тоже знали, что медведей в гостиницы не пускают, и потому всю ночь следили за этой забавной и печальной парой — поэтом и медведем.»

Из воспоминаний Эльдара Кулиева об отце.

Ас–саляму алейкум.
Сюргюнден сора къуруп къалгъан къарачай эллени атларын излей эдим. Бу эллени сагъындыла:
1. Джазлыкъ
2. Схауат
3. Джагъанас эл
4. Дуут
5. Къызыл Къарачай
6. Эски Джегетейни башында Бытда къулакъ деб эл. Анда Бытдалары, Чегемлилары, Чотчалары, Батчалары д.б. жашагъандыла. Къайтхандан сора алагъа Джангы Джегетейде жер берилгенди.
7. Терсакъан (Элтаркачны сырты, дейдиле).
8. Зеленчук районда да бир къауум эл, алай аланы атларын тапмадым.

Толу хапары болгъан бар эсе, жазсын, шо.

Келюм бармайды, анам, санга
тарыгъып, жюгюмю берирге.
Мен аны ышанырма тангнга,
юлеширме аны желлеге.

Жюрегим къул тюйюл, кесиме
бойсунмаз, башханы къояйыкъ.
Кечени атайым юсюме,
жарсыу, кел, бугъумуч ойнайыкъ.

Бугъайым да, сен тапма мени,
не да — букъ, излеген да этмем.
Алай баред адам:«Хатагъа
жарсыгъан да - игиди»–, деген.

Дуньяны жарсыуу — жарсыуум,
мен андан къачаргъа излемем,
этмей сан кырдыкны жазыуун
насыплы да болмаз эдим мен.

Жюрегим къул тюйюл, анама
да андан иги зат эталмам.
Жюгюмю элталлыкъ да - кесим, -
ассыры къарангыды тангнга.

Зокаланы Артургъа

Не эсе да, барды мен тансыкъ болгъан,
барды зат, сакълап тургъан мени,
бир — жюрегиме балхам дарман болгъан,
бир — къууанчымы тюбюнден от салгъан,
толмагъан умутумдан энип.

Неди ол? Къайдады? Табалырмамы?
Таурухдача, ким кергюзтсюн жол?
(Ол жолгъа чыдар болсанг англарса
кёк кырдыкланы тиллеринде
шош къабырланы шыбырдауун.)

Не эсе да, барды мен тансыкъ болгъан,
чакъырады хаман кесине.
Бу эски сынла, къуругъан элле
не зат тюшюрелле эсиме?

Таулада мудах жел айланады,
да кёреди дуньяда халны.
Сынларыча деу жигитлени,
Сюелигиз, Кавказ тауларым.

Цитата

shaudan пишет: Ас–саляму алейкум. Сюргюнден сора къуруп къалгъан къарачай эллени атларын излей эдим. Бу эллени сагъындыла: 1. Джазлыкъ 2. Схауат 3. Джагъанас эл 4. Дуут 5. Къызыл Къарачай 6. Эски Джегетейни башында Бытда къулакъ деб эл. Анда Бытдалары, Чегемлилары, Чотчалары, Батчалары д.б. жашагъандыла. Къайтхандан сора алагъа Джангы Джегетейде жер берилгенди. 7. Терсакъан (Элтаркачны сырты, дейдиле). 8. Зеленчук районда да бир къауум эл, алай аланы атларын тапмадым. Толу хапары болгъан бар эсе, жазсын, шо.

Салам, Шаудан. Бу сорууларынгы фейсбукга салгъанма - анда джууаб этгенле бардыла. "Тарихибиз" ачыкъ бёлек https://www.facebook.com/groups/tarihibiz/1786948734919781/?notif_t=like¬if_id=1478279032574279

Цитата

shaudan пишет: Келюм бармайды, анам, санга тарыгъып, къайгъымы жюклерге. Мен аны ышанама тангнга, мен аны юлешеме желге. Жюрегим къул тюйюл, кесиме бойсунмаз, башханы къояйыкъ. Кечени атайым юсюме, жарсыу, кел бугъумуч ойнайыкъ. Бугъайым да, сен тапма мени, не да — букъ, излеген да этмем. Алай баред адам:«Хатагъа жарсыгъан да игиди»–, деген. Дуньяны жарсыуу — жарсыуум, мен андан къачаргъа излемем, этмей сан кырдыкны жазыуун насыплы да болмаз эдим мен. Жюрегим къул тюйюл, анама мен андан иги зат эталмам. Жюгюмю да элтирме кесим, ол ауурду, ауурду тангнга.

Шаудан, "усталыкъ келсе поэзия ёледи" деб, бир сёз да бар болур эди дейме. Алай а, назмунгда экиси да бардыла, саудула. Джангыз, ангыламагъаным - "игра в прятки" Къарачай джанында - бугъунчакъ. Сиз джанында "бугъумуч"му дейдиле?

Sabr,
хау, бу малкъарлыланы алайды айтыулары.)
Кёрдюм фейсбукда жууапларын, сау болугъуз. Къарачай шахарны Эльбрусоидине жазайым дейме. Анда ушайды мемориал, бара тургъанларында кёрген эселе да, ансы ол да болмаз толу саны.

Bilal LAYPAN

БИЛЕМИСИЗ? КЪАРАЧАЙ ТИЛДЕ БИРИНЧИ ДЕРС КИТАБ ЧЫКЪГЪАНЛЫ БЫЙЫЛ — 100 ДЖЫЛ

«Анат тил» дерс китабны 1916 джыл Тифлисде Акъбайланы Исмайыл (Чокуна афенди) чыгъаргъанды. Бу назмум халкъыбызны уллу адамына — Чокуна афендиге аталады.


ЧОКУНА АПЕНДИ

1
Чокуна апендиден башланады
биринчи китабы Къарачайны:
«Ана тилинден» джайылады бизге
джарыгъы джулдузну, Айны.

Тамблабызгъа сала джол,
басма ишни да къурадЫ ол.
Динни, тилни, халкъны, джуртну да
сакълар джанындан болду ол.

«Хакъ сёз бла Акъ сёздюле
къутхарлыкъ адамны, халкъны...».
Билгени себебли аны,
кюрешди джайыб окъуу-билим.

Гаспыралыны сохтасы -
изледи кимге да игилик::
арада айрылыкъ тохтасын. Болсун
"Тилде, фикирде, ишде да — бирлик!"

Супий апенди Чокуна,
сен этдинг Аллахха къуллукъ,
аны ючюн джетди сеннге
ёлюм бла бошалгъан зорлукъ.

Элиблени ичинде
биринчи элиб болдунг бизге:
тюз болургъа юретдинг
диннге, тилге, адамгъа, джерге.

Къара таныгъан эмда джайгъан
Чокуна супийибиз бизни.
Шакай улу Хаджи да
бек багъалатханды сени.

Абдуллах шыйыхны нюрю да
этгенди санга нёгерлик.
Гаспыралыны да этгенсе разы:
Тилде, фикирде, ишде да — бирлик.

Джюрек разылыгъыбызны
биз да айта турабыз сеннге.
Кечгинлик бер, супий апенди,
кечиксек да, къайытабыз сеннге.

2
Кечгинлик бер, супий апенди!
Сен Кёкге джууукъ эте халкъны,
ангылатыргъа кюрешдинг хакъны.

Таяна китабха, къаламгъа,
джараргъа кюрешдинг адамгъа.

Къозгъай ангысын, эсин да,
миллетинги джуртун, кесин да
кюрешдинг къорургъа, сакъларгъа...

Алай а, ибилисге
кеслерин алдатхан джахилле,
имансызла берген балта бла, мычхы бла,
сен «сакъла, кесме» деген джашил терекни,
солургъа хауа берген терекни,
минг-минг джылны ёсген терекни
тамырындан кесиб атдыла.

Не этгин... Исса файгъамбарны да
ёз халкъындан чыкъгъан адамла
кердиргенлерин билебиз джоргъа...
Сени да аллайла тутдурдула,
джойдурдула, къурутдула.

Алагъа — налат берирча халкъынг -
хар бирини тукъумун, атын
къара багъанагъа такъсакъ...
Огъесе, аны хайырындан
заранымы озар? Къайдам...

Чокуна афенди,
сени кесинги, терегинги да
кесгенлеге не айтаса сен?

Иги кесегине аланы
Ибилис берген эди саугъа.
Артда уа, атыб чалдышха,
термилтиб алгъан эди джанларын.

Аллайланы итликлеринден
бютеу халкъгъа да джетген эди палах.
Ёзге, бизни атыб къоймады Аллах -
ызыбызгъа къайтарды сюргюнден.

Алай а, ибилис джорукъдан, зулмудан
къутулгъандан сора да биз,
тирилталмай эсек Терегинги -
сора, алкъын, ангыбыз, эсибиз
китабда, къаламда тюлдю бизни.

3
Чокуна эфенди, сен юретдинг:
«Дин да, тил да, джурт да бериб,
бизни къауум этиб, джаратханды Аллах.
Аллах бергенни сакълАмау, айнЫтмау -
олду эм уллу гюнах».

Сен кесинг джашадынг алай -
Хакъны аллында бетинг къызармазча.
Халкъынг ючюн кюрешгенлей турдунг,
ол динсиз, тилсиз, джуртсуз да къалмазча.

Бюгюннгю имамла, афендиле
нек алмайдыла сенден юлгю?
Орус тилде берселе ауаз,
не айта болур ёсюб келген тёлю?

Эбзеланы Абюсюб болмаса,
сени джолунгда баргъан кёрмейме.
Динине, тилине къайытмаса халкъ,
аны сакъларыкъ неди — билмейме.

Каппушланы Ахия афенди,
джандетли болсун, тюшдю эсиме:
ол ушай эди сени кесинге,
энди Абюсюб хаджи къалгъанды джангыз.

Алай а, болмайым ассы:
заман тюлдю джассы -
алкъын халкъдан чыгъарла имамла,
чыкъгъан кибик алимле, шайырла.

Чокуна-эфендим, огъурлу тюрсюнюнг
Рашид чыгъаргъан китабдан да къарайды,
халкъынг джашайды, сен да джашайса,
келе тебрегенди сени кёзюуюнг -
бу джыйылыу да шагъатды анга,
Харун тукъумдашынг да шагъатды анга.
Дуния, ахырат да санга
энди кенгден кенг бола барлыкъла...

Барыбыз да разыбыз санга,
шейит болгъан Исмайыл Акъбай.
Ёмюрде да унутмаз сени,
сау-эсен болса халкъынг Къарачай.

Ас–саляму алейкум. Кюнюгюз ахшы болсун.

Аллах айтса, Кязим–хажиге аталып ишленирик мемориалны юсюнден статьяда былай жазылыпды:
«По географии предполагается установить памятники по следующей схеме
Малкъар, Безенги, Хулам, Верхний Чегем, Верхний Баксан, Кичи-Балыкъ, Кавказские республики, Страны Востока, путь в Мекку и Средняя Азия – дорога депортации.
Вторым направлением будет:
1.ШЫКЪЫ
2.КЪАРАСУ
3.БАБУГЕНТ
4.КЪАШХАТАУ
5. ГЕРПЕГЕЖ
6. ХАСАНИЯ
7. НАЛЧЫКЪ.»

Экинчи айтылгъан эллени санына къошуллукъ болмазмы? Таба баргъан да чаба бара эди, алай а Герпегежге, Къашхатаугъа, бирсилеге да керек бек биринчи Огъары Жемталагъа керекди.)) Бегийланы Абдуллах жемталачы болгъанын унутмагъыз.

Зухра Чочаева Биринчи тизгинде элле тау ауузланы(къарачайча ёзенлени) башланнган эллеридиле, экинчи тизмедеги элле Шыкъыдан башлап Нальчик шахаргъа келген жолну юсюндеги элледиле. Боллукъ эди, Огъары Жемталаны да къошсала, Сукан тарын эсге алып.

Абдуллах Бегиев Абдуллах ючюн Огъары Жемтала дегенинги къабыл этмезле... Ол керек да болмаз. Алай Огъары Малкъар бла, Тёбен Жемтала бла Кязим къалай байламлы болгъанын бу проектни этебиз дегенлени хапарлары болмагъаны сейирди. Тёбен Жемтала уа нек - Кязимни къол жазмалары сюргюн жыллада анда сакъланнгандыла. Абдуллах Кязимни юсюнден басмалагъан статьяланы, ол чыгъаргъан китапланы окъугъан ол затланы биледи. Кязимни къабырын ким табып белгилегенин, биринчи керти назмуларын ким табып басмалагъанын, "къайтханында" алайгъа да кимлени хайырындан асыралгъанын "билмеселе" да. Энди ала керек да болмазла.

Абдуллах Бегиев Кязим Къарачай бла да байламлыды. Къырымшаухалланы Исламны иги таный эди, юйюнде болгъанды, Тебердиде. Назмуларында Къарачайны, Хурзукну юслеринден айтады... Аллай-аллай шартла.... Сорлукъ да, биллик да тюйюлдюле... Аперимлик изленнген жерде тюзлюк болмайды.

Зухра Чочаева Биринчи тизгинде элле тау ауузланы(къарачайча ёзенлени) башланнган эллеридиле, экинчи тизмедеги элле Шыкъыдан башлап Нальчик шахаргъа келген жолну юсюндеги элледиле. Боллукъ эди, Огъары Жемталаны да къошсала, Сукан тарын эсге алып.

Алайды сора... Ахырсы бир амалы болмазмы да?

Сау болугъуз, Билал. Окъугъанлы сорайым–сормайым деп тура эдим.
Бегийланы Абдуллахны сагъыннганым а... Къайдам, адам этгенин махталыр ючюн этмесе, не иши да кесине гитче кёрюне болур.

Быйыл, 2016 джыл ноябрны 20-да белигили поэтге, Къайсынны шохуна эмда тылмачына Михаил Дудинге 100 джыл толлукъ эди. Анга аталгъан статьяны салама былайгъа.

„Своей души оставить слово…“
Михаил Дудин – 100
Коростелёва Валентина




Лирика фронтового поэта поражала пронзительностью

Русская поэзия богата именами истинных творцов, и среди них – поколение поэтов, чьи судьбы, а значит, и стихи, обожжены огнём Великой Отечественной войны.
Сергей Орлов, Давид Самойлов, Константин Симонов, Александр Твардовский, Семён Гудзенко, Николай Старшинов, Юлия Друнина… Список этот, конечно, не полон. Но если Симонов, Твардовский, Друнина волею судьбы и таланта стали широко известны читателю, то другие остаются несколько в тени, что ничуть не умаляет их жизненного и творческого подвига.
Один из них – Михаил Дудин (на фото), особенно любимый петербуржцами, ибо с этим городом очень тесно связана его человеческая и творческая судьба.
Начало Великой Отечественной застало его в Ленинграде. Он освоил профессию военного корреспондента, с лихвой познал все невзгоды, что пережили блокадники великого города на Неве, а эта связь священна и уже на всю жизнь. Неслучайно на памятнике в честь защитников Ленинграда высечены слова Дудина: «Подвигу твоему, Ленинград!»
А по рождению Михаил Александрович – из крестьянской семьи и потому в юности прошёл хорошую трудовую школу, отсюда и трудолюбие, и стремление к правде, и твёрдость характера, что помогали ему в разные годы не терять самообладания и достоинства. Любовь же к литературе заронил в сердце мальчишки ещё дед, читавший ему Некрасова.
В 1942 году он пишет стихотворение, ставшее одним из главных в его творчестве, – «Соловьи».

…Горячий луч последнего рассвета
Едва коснулся острого лица.
Он умирал. И, понимая это,
Смотрел на нас и молча ждал конца.

Нелепа смерть. Она глупа. Тем боле
Когда он, руки разбросав свои,
Сказал: «Ребята, напишите Поле –
У нас сегодня пели соловьи».

Память войны никогда не оставляла Михаила Александровича, но иначе и не могло быть.

Я воевал, и, знать, недаром
Война вошла в мои глаза.
Закат мне кажется пожаром,
Артподготовкою – гроза…
На взгорье спелая брусника
Горячей кровью налилась.
Поди, попробуй, улови-ка
И объясни мне эту связь.
…Подходят тучи, как пехота,
От моря серою волной.
И шпарит, как из пулемёта,
По крыше дождик проливной.

После войны он полностью переходит к творчеству, выходят его книги, его имя становится известным, и не только в Ленинграде. Лучшие фронтовые стихи выходят в книге «Переправа», публикуются сборники «Считайте меня коммунистом», «Мосты. Стихи из Европы», «До востребования».
Однако было бы преувеличением сказать, что творческая судьба Михаила Александровича складывалась гладко. Строгие идеологические рамки толкали на желательные для власти произведения, и многие писатели вынуждены были считаться с этим. Тем более что многие знали по гонениям на Ахматову и Зощенко, к чему ведут убеждения, не вписывающиеся в «нужные» ориентиры. И, не желая вступать в неравную борьбу, Дудин начинает активно переводить национальных поэтов из братских республик. Но когда опасная волна более-менее спала, он пустил в ход все свои возможности и добился отмены несправедливых и чреватых последствиями постановлений в адрес Анны Андреевны и Михаила Михайловича.
Наряду с творческой работой Михаил Александрович в эти годы подставляет своё плечо под насущные проблемы как литературы, так и страны в целом. Несколько лет он активно трудился в Ленинградском комитете защиты мира, был инициатором создания «Зелёного пояса славы», немало сил и времени тратил на деятельность в Союзе писателей СССР.
Однако творчество не оставляло душу поэта. Одна за другой выходят его новые книги, растёт популярность, приходит настоящее мастерство, и Михаила Александровича заслуженно награждают званием Героя Социалистического Труда, а несколько позднее, в 1981 году, он становится лауреатом Государственной премии СССР за циклы стихов «Седое сердце», «Дерево для аиста», «Полярный круг» и другие. А до этого, в 1972 году, была высоко оценена книга стихов «Время», и поэту присудили Государственную премию РСФСР имени М. Горького.
Немало усилий приложил Дудин, чтобы организовать знаменитые ныне Пушкинские поэтические праздники, проходящие в Михайловском Псковской области. И потому неслучайно он стал почётным гражданином Пушкинских Гор, чем очень дорожил и гордился.
Известность Михаила Дудина не была чисто литературной. Будучи на разных должностях, он находил время и для личной помощи тем, кто нуждался в этом. Так, немалый гонорар за произведение «Земля обетованная» он направил на помощь жертвам известного землетрясения в Армении. Но ни большие посты в Союзе писателей, ни деятельность депутата Верховного Совета СССР, ни многочисленные поездки по стране и встречи с читателями не могли заслонить для него главной задачи: продолжать своё «старинное дело», то есть писательское, и идти только вверх, к высотам Парнаса.
В Санкт-Петербурге, возле станции метро «Парнас», несколько лет назад появилась улица Михаила Дудина, где открыта памятная доска в его честь. Город отблагодарил своего поэта, который немало для него потрудился, стал духовным ориентиром для нескольких поколений.

Я душу вынес из огня,
Через кольцо блокад.
Ты песней жизни для меня
Остался, Ленинград!

Сегодня можно смело сказать, что «в певучем русском языке», так же, как и в истории советской литературы, Михаил Александрович оставил своё слово, как один из достойнейших представителей плеяды фронтовых поэтов, и в мирной жизни не избегавших важнейших рубежей литературной и общественной жизни, а это тоже сродни подвигу, как показывает жизнь. И даже окончательную точку в своей судьбе он словно поставил по своему решению. Это произошло 31 декабря 1993 года.
На рабочем столе его осталась рукопись ещё не изданной книги «Дорогой крови по дороге к Богу», уже одно название которой говорит о духовной глубине поэта, о мудрости много пережившего человека, о вечных темах: любви к родине, в том числе малой, верности сыновьему долгу перед ней, своими родителями. Волею судьбы она всё-таки была издана.
Похоронен поэт на родине, в деревне Вязовское Фурмановского района, что в Ивановской области.
«Наверно, чудо поэзии в этом и есть – чудо умения преодолением своего горя снимать горе с другой, близкой по страданию души, возвращая её к радости жизни. Ведь, в конце-то концов, жить – значит радоваться!» – был убеждён Михаил Дудин. И не только был уверен в этом, но и старался жить именно так, подавая пример тем, кто думает, с кого «делать жизнь».

Мир вам!

Я как то заходил к вам и показывал свой стих. Мне нужно было привести его к окончательному варианту ) Я это сделал, кроме того я поработал и над другими моими стихами. Я не профи в поэзии, да и с точками и запятыми никак не совладаю ) Если бы вы посмотрели мои стихи и намекнули, что я делаю в принципе правильно, а над чем нужно поработать, я был бы безмерно благодарен )

Цитата
Автор пишет: Мир вам! Я как то заходил к вам и показывал свой стих. Мне нужно было привести его к окончательному варианту ) Я это сделал, кроме того я поработал и над другими моими стихами. Я не профи в поэзии, да и с точками и запятыми никак не совладаю ) Если бы вы посмотрели мои стихи и намекнули, что я делаю в принципе правильно, а над чем нужно поработать, я был бы безмерно благодарен )

Алейкум салам. Ана тилибизде эсе назмуларынг, сал былайгъа - кёлюбюзге келгенни айтырбыз. Иги назмулагъа къууанмазлыкъ джокъду.

Цитата
Sabr пишет: Алейкум салам. Ана тилибизде эсе назмуларынг, сал былайгъа - кёлюбюзге келгенни айтырбыз. Иги назмулагъа къууанмазлыкъ джокъду.

Ана тилде тюлдю. Орус тилде джазылгъандыла. Ана тилде иги джазалмайма, бара баргъан заманда ана тилдеда джазаргъа юренирикме.

НОВАЯ КУЗНИЦА МАСТЕРОВ СЛОВА. Высшая школа экономики бросила вызов Литинституту







Поскольку мы внимательно следим за судьбой писательского образования в России, у нас сразу возникли вопросы: В какой степени эта новая программа ВШЭ будет учитывать успехи и трудности Литературного института? Как создатели программы оценивают, например, Высшие литературные курсы (во многом – плод советской концепции подготовки «инженеров человеческих душ», ликбеза для талантливых сочинителей среди «рабочих и крестьян»; «Вышка» в свою очередь имеет совсем другие ориентиры: с начала 90-х этот вуз, напомню, перешёл на так называемую «болонскую» систему образования)? Как ВШЭ собирается своих выпускников по такой экзотической специальности (хотя в дипломе она будет сформулирована «филолог») делать конкурентоспособными в современном российском обществе (что не всегда удавалось, опять же, Литинституту с его ранимыми птенцами – «литературными работниками»)?
Мы связались непосредственно с академическим руководителем будущих студентов «Литературного мастерства» в ВШЭ, известным писателем, литературоведом Майей Кучерской.

– Майя Александровна, отталкивались ли вы, когда задумывали эту программу, в какой-то мере (в положительном или отрицательном смысле) от опыта и традиций Высших литературных курсов Литературного института им. А.М. Горького?

– Честно говоря, нет. Образцом для меня служили британские и американские магистерские программы по creative writing. И отчасти Высший литературно-художественный институт (ВЛХИ) Валерия Брюсова, существовавший в Москве в 1920-е годы. Я внимательно читала программу этого института и почерпнула оттуда немало полезного.
– А вообще, Литературный институт, по Вашему мнению, для этой новой программы ВШЭ – конкурент или, скорее, непересекающаяся параллель? В чём их основные отличия?
– По-моему, параллель. Основных отличий два. Мы много будем говорить о технической стороне литературного дела, потому что мы готовим ремесленников, литераторов-универсалов, которые сумеют создать умный, глубокий, яркий текст любого жанра. Наш выпускник – это человек эпохи Возрождения от литературы, который сможет стать и сценаристом, и романистом, и создателем компьютерной игры. Второе связано с первым – мы будем работать в тесной связи с потенциальными работодателями, готовить наших магистров к практической жизни и работе в конкретных компаниях. Вот как Блок сформулировал суть нашей программы: «Мы любим всё – и жар холодных числ,/ И дар божественных видений,/ Нам внятно всё – и острый галльский смысл,/ И сумрачный германский гений...» И у нас действительно будут курсы и по зарубежной литературе тоже.

Несмотря на дипломатичное устранение от критики коллег, из сказанного (отметим слово "отличия") вполне «вычитывается», что подготовить универсала-ремесленника, готового к практической жизни и работе, в достославном Литературном институте, видимо, по мнению некоторых специалистов, не всегда получается (или не получалось; ведь с недавних пор в Лите начала работу отчасти новая команда под руководством Алексея Варламова с несколько иными акцентами и установками). Второе, что бросается в глаза – прагматичная западная модель работы Вышки в противовес, повторим, всё-таки во многом советским, консервативным традициям Литинститута. В целом, установка на подготовку «писателя с маленькой буквы», «райтера» (выражения из интервью М.Кучерской на сайте ВШЭ) – кажется, беспроигрышный вариант. Впрочем, задача подготовки просто профессионального «литературного работника» вроде бы ставится и в Литературном институте. Это недавно в интервью «Литгазете» подтвердил его проректор по научной и творческой работе Сергей Дмитренко: «Наша цель – готовить квалифицированных специалистов для работы в литературном сообществе: в издательствах, журналах, газетах... Мы рады, что среди наших выпускников … и пресс-секретари, спичрайтеры».
Получается, конкуренция всё-таки, по крайней мере на уровне деклараций, будет. Однако давать нам оперативный комментарий по этому поводу Сергей Дмитренко отказался (опять, наверное, из дипломатических соображений), заметив, правда, попутно, что в Литинституте в целом к открытию новой, потенциально конкурентной, программы Высшей школы экономики отнеслись совершенно равнодушно. Может, и зря, как знать…
Лично мои симпатии пока ещё остаются на стороне Литературного института, который всё-таки продолжает благородный риск по взращиванию в своих памятных стенах, хочется верить, не столько «райтеров», сколько писателей с большой буквы и настоящих поэтов (риск, разумеется, в том, что чаще из гнезда выпадают совершенно не приспособленные к жизни и несостоятельные в литературе люди), и делает это в отечественных традициях большой русской литературы.
Впрочем, это всё теория. А кое-что о практике мы узнаем не ранее, чем через пару лет. Вдруг «Литературное мастерство» выдаст нам нового русского Диккенса или Хэмингуэя.

Bilal LAYPAN:


ЗАКИЙ НАЗМУЧУБУЗ

Бабаланы Ибрахимге (джандетли болсун) 80 джыл боллукъ эди быйыл. Къайсынны, Тёппеланы Алимни, башха къаламчыланы да ызларындан мен да айтыргъа боллукъма: Къайсындан сора келгенледе Баба улудан уллу поэтибиз болмагъанды, джокъду, энди - тилибиз къуруб баргъан заманда - боллукъ да болмаз.
...Ибрахим «Минги Тау» журналны редактору болгъан заман эди. Аны кабинетинде эдик талай адам. Манга джарыкъ тюбегени эсимден кетмейди. «Санга уллу саугъам барды. Ма: «Лайпанланы Билалны назмуларын басмагъа теджеб, манга джазгъан къагъыты Акъсакъалны...». Къайсыннга алай айтыучан эдиле кёбле, алай а, Ибрахимни «Акъсакъал» дегенинде бир терен, мийик, таша магъана да бар эди. Къайсынны мени юсюмден джазгъан къысха джазмасын да бере, кесини «Ара боран» деген китабын да саугъа этди Ибрахим, юсюне да, закийледе болуучу халаллыкъ бла - чомарт, иги сёзлени да назму халда джазыб:

Уллу Къарачайны уллу шайыры,
Лайпанланы Билял, мен санга
Саугъа этдим бёлек жырымы,
назмунгу, кесинги да сыйлап.
Поэзиянг - Къобан череклей,
келип турсун туугъан жерингден.
Чегем Тарда Ара боранны
Жели болуб учхан борагъынг,
Къайсын айтхан кибик дуньяда,
Алай бийик болсун таулада
Баргъан жолунг, жырынг да - жерде
айта турур кибик аууш желле!.
30-чу март, 1991 жыл

Бабаланы Ибрахимни дараджасында джазаргъа кишини къолундан келмез, алай а аны - бютеудуния поэзияны да хазнасы болукъ шийирлерин билирге, халкъыбызгъа да билдирирге борчлубуз.
__________________________

БАБАЛАНЫ ИБРАХИМ


АДАМ - ЖУЛДУЗ - ТАШ


1. Кёкде - жулдуз, жерде - таш


Жерде хар кимни да барды бир ташы,
Кёкде уа болады, дейдиле, жулдузу...
Жулдузум болса да кёзюмден таша,
Тангыма тюбей келгенме жоллада.
Алай таш тынгылап, жулдуз къалтырап,
Назмума нек киргенлерин айталмам...
Кече жулдуз айтханчады, къайтарып,
Кюндюз ташха тюшген адам атланы.


2. Жулдуз - ариу, таш - ауур


Ташны мурдоргъа салдыла келтирип,
Ол тынгылады, тюшсе да тереннге,
Баргъан суугъа быргъадыла кётюрюп,
Тынгылагъанлай батды суу тюбюне.
Къыш кече болсун, не жылы жаз кече,
Жулдуз да бош къалтырай болмаз кёкде!
Бети да къаралды от къурумунда-
Таш тынгылап турду, айланмай тили,
Тёнгеретип, ызындан къарадыла,-
Ол, тынгылап барып, къаягъа тийди.
Къыш кече болсун, не жылы жаз кече,
Жулдуз да бош къалтырай болмаз кёкде.
Суу кесилмей къалып тирмен къырыкъда,
Ташны къурулай да кёп айландырдыла,
Ташны атып ийип, кём-кёк кырдыкда
Кёксюл тана мюйюзюн да алдыла.
Къыш кече болсун, не жылы жаз кече,
Жулдуз да бош къалтырай болмаз кёкде.
Ташны салта бла да ууатдыла -
Тынгылады аякъ тюпге тизгенде;
Ташны элтип тытыр отха атдыла -
Ол, кюйюп къалгъынчы, турду тёзгенлей.
Къыш кече болсун, не жылы жаз кече,
Жулдуз да бош къалтырай болмаз кёкде.
Ташны къара билеу этип салдыла,
Анга билеп, кесдиле чум терекни,
Аны илишан этип атхан заманда
Тёздю, жер а, чыкъ тер басып, терледи.
Къыш кече болсун, не жылы жаз кече,
Жулдуз да бош къалтырай болмаз кёкде...
Таш жыя барып, зыгъырлы жагъада
Ууакъ сабийле бешташ ойнадыла;
Таш тынгылады, келип сын жонаргъа,
Мудах къарт анга къарап ойлагъанда...
Къыш кече болсун, не жылы жаз кече,
Жулдуз да бош къалтырай болмаз кёкде.
- Жулдузла, нек къалтырайсыз?
- Ариудан!
- Ташла, сиз нек тынгылайсыз?
- Ауурдан!


3. Таулу къарт сын жонады


Бир таулу къарт сын таш жонуп башлады,
Ауур шошлукъ бийледи тёгерекни,
Мудах болдула тауланы башлары,
Шумсуз болдула агъачда терекле.
Уюп къалгъан кибик, сабыр болдула
Тау черекле, шауданла, къара кёлле,
Жел бийикни сюрюп баргъан булутла,
Тау чаллыкъла, Сабанла, аулакъ кенгле.
Таулу къарт башлагъанды сын таш жона,
Бар акъылы тилсиз ташдады къартны.
Суху атлы атын тохтатды жолда,
Учуп баргъан къуш да кёкде сын къатды.
Сабий дауур да сабыр болду тауда -
Энтта бир ахттты жан дуниядан кетди.
Таулу къарт сын жона турады тарда -
Батар кюн да тохтап къарайды кёкден


4. Къарт да, таш да тынгылайдыла


Къарт сын таш жонады тау тар ичинде.
Тынгылай эди къарт,
Тынгылай эди таш -
Ёлгенни биз эсде тутар ючюннге.
Алай мен ачы атылгъанын кёрдюм
Кёк элия кёкню кёкюрегинде,
Эшитип турдум бушууну мудах кёгю
Ол къартны кёлюнде кюкюрегенин.
Жаланда мен кёрдюм къайда эсе да
Бир жулдуз кёкден юзюлюп тюшгенин,
Къартны да ауур кёз жашы иссиден
Жонула тургъан сын ташны тешерин.
Къарт сын таш жона турады таулада -
Тынгылай эди къарт,
Тынгылай эди таш,
Адамны аты къалсын деп дунияда.
Мен алагъа, тохтап, жолдан къарадым -
Биягъы къарт мудахды кёз туурамда,
Аны кёзлеринде - ингир къарангы,
Этген сагъышы ауурду тауладан.
Жерде хар кимни да барды бир ташы,
Кёкде да барды, дейдиле, жулдузу...
Жулдузум болса да кёзюмден таша,
Ташыма тюбей келгенме жоллада...
Мен ол сагъышны кётюралмай кетдим,
Къарт бла таш а тынгылап къалдыла.
Уллу таула мудах эдиле. Кёкде
Жулдузла бир-бир чыкъдыла, къалтырап.


5. Ариу жулдуз - ауур таш


- О, таула, энди сиз айтыгъыз, таула,
Ташла нек тынгылай болурла алай?!
- Да алайсыз, - ахшы улан, тынгыла, -
Къабыр сын болалмаз эдиле ала!
- О, таула, сиз энтта айтыгъыз, таула,
Жулдуз а нек къалтырай болур кёкде?!
- Жулдуз къалай къалтырамаз, таланнган, -
Ол да таш боллукъду сора бир кюнде!..


6. Къартны жууабы


Таулу къарт сын жона эди жагъада.
Тынгылай эди къарт,
Тынгылай эди таш.
Къайтып келип, мен ол къартха жанладым.
- Эй, къарт, бир соруу кетмейди эсимден -
Сен артыкъ нек тынгылайса элингден?!
- Тынгылайма таш тилленир эсе деп,
Таш тилленир эсе деп кёп ёмюрге!..


7. Таш от чагъады


Таулу къарт сын таш жонады жагъада,
Ол таш энди от чагъады жагъада!
Алай эсе, ёмюрлени аллында
Ол таш ёкюл болур ёлген адамгъа!
Келлик заманнга тилленип
Сёлешир Таш, адамны атын айтып, сюелир...
8. Мени ташым
Бир кюнде мени ташым да тилленир
Ол кюн сизге бу дунияда тюбемем...
Алай ташым тынгылагъан къадарда,
Дунияда боллукъма - шукур къадаргъа!..
Ахшы тенгим, сен жолоучу танышым,
Жерде хар кимни да барды бир ташы...


_________________


ТЮШ


I
Шууулдайды жауун, шууулдайды,
Чилле таууш этеди желде,
Огъесе олдамы шыбырдайды
Сюеме деп кырдыклы жерни?
Шууулдайды жауун -
Мен келеме жаяу,
Биргеме - жауунну тауушу.
Шууулдайды агъач, шууулдайды,
Суу саркъгъан таууш эте желде,
Огъесе ол дамы шыбырдайды
Сюеме деп жауунлу жерни?
Шууулдайды жауун,
Ш ууулдайды агъач -
Да бири биринден тууушлу.
Мен келеме жаяу -
Биргеме агъачны тауушу.
Шууулдайды черек, шууулдайды,
Салкъынлай зыгъырлы жаргелни,
Огъесе ол дамы шыбырдайды
Сюеме деп мен бу жерлени?
Шууулдайды жауун,
Шууулдайды агъач,
Шууулдайды черек -
Да бири биринден тууушлу.
Мен келеме жаяу,
Биргеме — черекни тауушу...


II
Айлана эди жел жауунда,
Айлана эди жел агъачда,
Айлана эди жел жагъада,
Айлана эди жел жоллада,
Мен да келе эдим ж аяулай...
Алайлай...
Сёз-даулаш болдула адамла.
Бирле табындыла алтыннга,
Бирле табындыла акъылгъа...
Бирле, терлеп, сабан ордула,
Бирле сауут-саба алдыла.
Алайлай...
Кёп кенгеш этдиле адамла,
Бир-бирле изледиле алтын,
Бир-бирле изледиле акъыл.
Алтын излеген тапды алтын,
Акъыл излеген тапды акъыл.
Алтынлы ташайды къалагъа...
Акъыллы жанлады къаягъа.
Алтын тёрге чыкъды къалада,
Акъыл ёрге чыкъды къаяда.
Алтын чырмау отну ышырды,
Акъыл жулдузлагъа учурду...
Ётдюле бир талай заманла,
Жер-жерде баш къуса Сабанла,
Кече жел айланнган жоллада
Мен да келе эдим жаяулай...
Кёп алтынны да бир этдиле,
Бир акъыл бёлюндю экиге.
Алтын суу ичдиле къамала,
Чыкъдыла ахшыла, аманла.
Иш этдиле аман акъылны -
От урушну аты айтылды.
Шууулдагъан жауун тохтады,
Шууулдагъан агъач тунтуйду,
Шууулдагъан черек таркъайды,
Манта Тийген кюн да тутулду...


III
От урушну аты айтылды
Биринчи кере топ атылды.
Эки къыйыры жерге жете,
Кёк, бюгюлюп, жыйылды желде,
Бар дуния жыйылды, жыялай.
Мен да келе эдим жаяулай...
От урушну аты айтылды,
Бир, эки деп, жюз топ атылды.
Къалмады жауундан тамычы,
Къуруду черекни хар ташы,
Чапыракъ къалмады агъачда,
Мен кесим да жолдан ажашдым.
Ажашды жауунну тауушу,
Ажашды черекни тауушу,
Ажашды агъачны тауушу...
Битеу дуния бирден ахтынды -
Бир, эки деп, минг топ атылды.
Жауун, булут отда къуруду,
Черекни хар ташы къаралды,
Кёгагъач болуп къалды кесеу,
Кюл болуп сууурулдум кесим.


IV
Кёкню бла жерни арасы
Къалып къалды адам ауазсыз.
Мени кюлюмю алып, желле
Айланалла аумасыз жерде...
Энди керек тюйюлдю алтын,
Энди керек тюйюлдю акъыл,
Энди битеу дуния ууалды...
Алайлай... титиреп уяндым...


___________________


ТАШ БЕШИК


1. Жабалакъ


Бешик жыр айта эди ана,
Арбазда уа жабалакъ жауады.
Къонгур ийнек халжар аллында
Сютден тойгъан бузоуун жалайды.
Арбазда шош жабалакъ жауады.
Бешик жыр айта эди ана,
Куудушха уа жабалакъ жауады.
Аякъларын ашыкъмай ала,
A nna къарт ёгюзлеге жанлайды.
Куудушха шош жабалакъ жауады.
Бешик жыр айта эди ана,
Ныгъышда уа жабалакъ жауады.
Къартла кенгеш этедиле, айхай,
Ким тырман эте, ким баш жулады.
Ныгъышда шош жабалакъ жауады.
Бешик жыр айта эди ана.
Арба жолгъа жабалакъ жауады.
Къош ёгюз шош атлайды алгъа.
А пиа гулоч таягъын жонады.
Арба жолгъа жабалакъ жауады.
Бешик жыр айта эди ана,
Сырт талада жабалакъ жауады.
А пиа бек ыразыды анга -
Ол жерни бешик жырча жабады.
Сырт талада жабалакъ жауады.
Бешик жыр айта эди ана.
Гебенлеге жабалакъ жауады.
Дуния бары ырахат кибик алай,
Апиа ёгюзлеге бичен салады.
Гебенлеге жабалакъ жауады.
Бешик жыр айта эди ана.
Тау къоллагъа жабалакъ жауады.
Ш ош чыкъды жолгъа ёгюз арба.
Биягъы аппа кеси жаяуду.
Тау къоллагъа жабалакъ жауады.
Бешик жыр айта эди ана.
Халжар башха жабалакъ жауады -
Кём-кёк бичен агъарыр айда.
А пиа малларына аш жаяды...
Таулада шош жабалакъ жауады.


2. Жабалакъ - бешик жыр


Дунияда таш жаратылгъанлы,
Къыйынлыкъ кермегенча адам,
Жабалакъ къар жауа тургъаны
Алай шошду, ырахатды алай.
Ол бешик жыр болду да къонду
Жагъагъа, агъачха, таулагьа.
Ананы да алайды къолу
Къыйналып келген жаш таулугъа.


3. Ташла, агъачла да - жумушакъ


Бешик жырча, ырахат тебиретип,
Жабалакъ жумушатды терекни.
Ташланы жумушатды жабалакъ -
Бешик жырча, къонуп жагъагъа.
Жабалакъ жумушатды къаяны,
Буруннгу къалауур къаланы,
Балтаны, къылкъыяр къаманы,
Кийиз къайда уучу къауалны.
Жумушатды жабышмакъ таякъны,
Чочуучу эшекни туягъын,
Уруучу бугъа мюйюзлени,
Жарылгъан бузну мюйюшлерин -
Барын да жумушатды жабалакъ,
Бешик жырча, ырахат жабалакъ.


4. Бешик жыр - акъ къанатлы


Айтылады бешикни жыры.
Бир жайгъанлай, жайса къанатын,
Сау жерни жабарыкъ къанатлы -
Сабийни жукъусуча, жылы
Айтылады бешикни жыры -
Сабийни ниетича, таза,
Сют кибик, чыммакъ-акъ къанатлы,
Сют кибик, тауушсуз къанатлы,
Таш бла тенг туугъанды тауда -
Сабийни ниетича, таза.
Айтылады ол бютюн жерде,
Тюзледе, таулада, ташлада,
Туурада, не кёзден ташада,
Айтылгъанды ол бурун, эртте,
Айтылады ол бютюн жерде.
Ананы акъ сютюча халал -
Бешик жыр келгенди айтыла.
(Жаннетин эсгерип, ахтына,
Ал бурун айтхан болур Хауа) -
Ананы сютю кибик халал.
Дунияда жюрюген тилледе
Бешик жыр айтылды хар къайда,
Бек сыйлы ол болуп халкълада,
Бир-бир кёп ёмюрге тюбеди
Дунияда жюрюген тилледе.
Бешикге салып акъ ёшюнюн,
Анга къор этди бар ишлени.
Жашырып палахдан-залимден,
Жукъусун сакълады сабийни,
Бешикге салып акъ ёшюнюн.
Бешик жыр айтылды къышхыда,
Бу уллу дунияны жылыта,
Сабийни тюшлерин жангырта...
Адамла сууукъдан къачханда,
Бешик жыр айтылды къышхыда.
Айтылды туманлы кюзледе,
Кёкде тейри эшик ачдыра,
Бир сейир дуниягъа ашыра,
Жарытып кёп мудах кёзлени,
Айтылды туманлы кюзледе.
Айтылды жазлада, жайлада -
Бешиги - аязы тауланы,
Тейри къылыч - бешик баулары,
Тёшеги - булутла, жай агъач -
Айтылды жазлада, жайлада...


5. Бешик жыр сабыр айтылады


Таулада жабалакъ къар жауады,
Акъ тауну ёмюрюча, - сабыр,
Гебен тартхан ёгюзлеча - сабыр...
Юйюмде бешик жыр жырланады.
Таулада жабалакъ къар жауады,
Аппаны ашыргъанча, сабыр,
Ёгюзню ышнырыча, сабыр...
Таулада бешик жыр жырланады.
Таулада жабалакъ къар жауады,
Тау анга тюбегенча, сабыр,
Ана бешик тебиретгенча, сабыр...
Дунияда бешик жыр жырланады.
Таулада жабалакъ къар жауады,
Ныгъышны къартларыча, сабыр,
М инг-минг жыл къатланырча, сабыр...
Хау, бешик жыр алай жырланады!


6. Бешик жыр - жулдуз шошлугъу


Бешик жыр жырланды хар къайда,
Анга чырмау болмай иш къаугъа...
Жырланды ол кече арада.
Тауукъ къычыра - танг аллында,
Эрттен-ингир ийнек саугъанда -
Айтылып турду хар заманда!..
Ана айтды аны арбазда,
Къошха баргъан ёгюз арбада.
Айтды жаш-къушла дауурунда,
Гебен салкъынында - дырында.
Айтды юйде, айтды орамда,
Жер сюргенде, сабан оргъанда...
Хар бешик жыры уа ананы
Жюрегине жетди адамны,
Кече уа жетди жулдузлагъа,
Чыкъ тюшген кийик жол ызлагъа.


7. Бешик жыр - жер солууу


Бюгюн да бешик жыр айтылды
Тауланы ингир аязында,
Уллу кёкню учуп, акъырын
Къоннганча мени арбазыма...
Мен анда эшитеме кёк жазны,
Мен анда жетген кюзню эшитдим:
Ол жерни кеси кибик - жангы,
Ол жерни кеси кибик - эски.
Айтылгъанды ол таш дорбунда,
Къыртышбаш юйде да айтылды.
Таи жашау умут тас болгъанда,
Сабийде болду бар акъылы.
Жырланды ол мермер къалада,
Хауа къалада да айтылды...
Бешик жыр кёргюзтдю хар къайда
А на сютю кибик акълыгъын.


8. Бешикле


Ол хауа къалада - нюр бешик,
Ол мермер къалада - бир бешик.
Ол жербаш тар юйде - минг бешик,
Ол деу таш дорбунда - минг бешик.
Нюр бешик кёк аршдан алынды,
Бир бешик да - сууукъ алтындан,
Минг бешик - ол къара къайындан,
Минг бешик да - къысыр къаядан...
Нюр бешикни туудурду акъыл,
Алтын бешикни — малкёз адам.
Ол минг агъач, минг таш бешикни
Халкъ туудурду, жашау бегитди...

9. Бешик жыр таш бешик тебиретди


Бешик жыр хауа къалада тёрге ётдю,
Хауа къалада ма ол нюр бешик тебиретди,
Бешик жыр мермер къалада да тергелди -
Мермер къалада ол алтын бешик тебиретди.
Бешик жыр жербаш юйде бек тюз этди!
Жербаш юйде ол минг агъач бешик тебиретди.
Бешик жыр таш дорбунда сютлей тёгюлдю -
Таш дорбунда да ол минг таш бешик тебиретди.


10. Бешикден тургъанла


Ол нюр бешикден
Файгъамбар турду,
Алтын бешикден фыргъауун турду,
Сабанчы турду агъач бешикден,
Сосурукъ турду таш бешикден!..


11. Бешик жыр жаралы болду


Ол сабанчыгъа айтылгьан бешик жыр,
Сютден къызгъан сабан болуп, жарыды,
Ол Сосурукъгъа айтылгьан бешик жыр,
От болуп, таш тыпырланы жылытды.
Ол файгъамбаргъа айтылгъан бешик жыр
Танг болду да, кёк хауагъа жайылды,
Ол фыргъаууннга айтылгъан бешик жыр,
Аны огъу тийип, болду жаралы...
Агъач бешик - минг сабанчы,
Бир таш бешик - минг Сосурукъ,
Нюр бешик - бир, бир файгъамбар.
Фыргъауун - жокъ, бешиги - бар...


12. Бешик жыргъа къол кётюргеннге


кёк чартлап кюкюреди
Жаралы бешик жырла фыргъауунну
Жаны сау жаханимге быргъадыла.
Анга элия топ болуп атылды
Бешик жырны ана сютча акълыгъы...
Алай хар бешик жыр айтылгъан адам
Анасына туумайды алай аман...
Агъач бешик - минг сабанчы,
Бир таш бешик - минг Сосурукъ,
Нюр бешик - бир, бир файгъамбар.
Алагъа айтылгъан бешик жырланы
Сют акълыкълары, ана жылыулары
Къалыубаладан келдиле ариулай,
Ахырзаманнга да жетерле алай.
Жерде дайым айланнганды сабанчы,
Сосурукъ - дайым тюзлюкню сыйлаучу.
Чал файгъамбар, жюрегин терслик къыйнай,
Ж алан аякълары юзмезде къанай,
Этеклерин чачакъ этдире желле,
Айланнганды къургъакълыкъ къысхан жерде,
Алай энди ол жокъду дейди адам —
Мен къум аулакъда суу излейме андан...
Агъач бешик - минг сабанчы,
Бир таш бешик - минг Сосурукъ,
Нюр бешик - бар, жокъ - файгъамбар.


13. Бешик жыр жаралы болмаз


Дунияда уа кёпдю бешик жырланы
Жаралы этерге деп жаныгъанла...
Ала базгъан ол нюр бетли бешик - жокъ,
Файгъамбарда болгъан тёзюм, беклик жокъ...
Агъач бешик - минг сабанчы,
Бир таш бешик - минг Сосурукъ...
Алай а бешик жыр болмаз жаралы -
Акъ таулада сакълайыр сют жылыуу! -
Минг таш бешик!..
______________________

Ибрахимни назмуларын, аны юсюнден статьяны да форумгъа, фейсбукга да салырча этген - Чомаланы Суат (Тинибек)

БАБАЛАНЫ ИБРАХИМ ТУУГЪАНЛЫ - 80 ЖЫЛ



ТЁППЕЛАНЫ Алим, Къабарты-Малкъарны халкъ жазыучусу, КъМР-ни Къырал саугъасыны лауреаты:

ЭЛИЯ БЕШИКНИ КЮЙЮ


Энди эсимде къалмагъанды бек алгъа ким айтхан эди манга аман хапарны, алай а эсде болмагъан къуугьун, къысха такъыйкъаны ичинде тенгиме, тенгиме угъай, ана адабиятыбызны къадарына, сакъ болмаучуму кёз аллыма тутуп, закий назмучугъа аллай къыйынлыкъ мени хатамдан жетгенча, алай жунчудум. «Инсульт» деген жандауурсуз сёз, кесини, къамичи тауушлай, къысхалыгъы, ауаллыгъы, ачытыулугъу бла мени Бабаланы Ибрахимден, ол ауур акъыллы, къысха сёзлю, тенглик жюрютюрге да алай хычыуун болмаучу сабыр да, сабырсыз да адамдан кёз кёре айыра эди. М ен, ш ахарда улоу да жюрюгенин унутуп, ауругъанла юйюне, ол хужу къаллыкъ жерге, жаяу бара эдим. А та гъ ан ызым оюлуп бара эсе да, жюрегим уча эсе да, кюе, ары жетерге ашыкъмайма. Да ашыгъыргъа да неге керек эди - тюнене биргенге ойнап-кюлюп тургъан, алыкъа жашарын жашап, жазарын жазып, сюерин да сюйюп бошамагъан тенгинги, ёлет сынжыр буууп, бети-къуту кетип, жан адыргы эте тургъанын кёрюрге сю йсенг ашыкъ, сю йсенг аш ыкъма - аны буугъан сынжыр сени да бууады. Аллай жолда барлыкъ жеринге жетмей къалгъан окъуна игиди.


Алай а, этажгъа чыгъып, аны жатхан жерине киргенимде, мен баш ха Ибрахимни кёрдюм: жаш, къарыулу, ышара тургъан! Аны санлары къурушуп эселе да, саулай къарамында аз да къайгъы, ёкюнюч, дау жокъ эди, ол угъай эсенг, ж аш агъан жылларыны ауур жю клерин жол жанларына салып, аланы андан ары элтирге къарыу жыя тургъанча, алай кёрюндю. Сёлешмегени уа, тинин тыйгъан ауруудан угъай, жашауу тап къуралмагъаны ючюн кимден эсе да кёлю къалып, биразгъа ёпкелеп тургъанча алай. Аны бети, чархы бир саулукълу эдиле, алай таза, жаш да - ол бу дунияда алтмыш жыл жашамагъан кибик, сора аны бир тюрлю ауруу, шырт деп, ууучуна алып къояр деп, къалай ийнаныргъа боллукъ эди?


Ибрахимни саусуз ундуругъуну юсюне алай сюелип тура, палатаны теренлигинде жиляй тургъан Сафариятны, аны юйдегисин, артда эследим. Кесими кёлюм такъыр болгъанын кючден хорлай, мен анга азчыкъ кёл этдире, баш къакъдым. Кёл этдире, ёзге уа! Къыйын заман ла чарх, сан къарыуун алалмагъан, гюняхсыз адам аурууну хорламай амалы жокъ эди.


Сегиз кюн сермешген эди ол ауруу бла. Ол тауусула билмеген сегиз кюнню ичинде умут жулдузлары бизни барыбызгъа да жарыгъанлай тургъан эдиле. Биз, аны къалам къарындашлары, кеси ичибизде тюнгюле, андан айырыла да болур эдик, жулдузла уа, Ибрахим тиллерин иги билиучю, суратларын да жетишдирип ишлеучю жулдузла, аны ба шында жарыгъанлай тургъандыла. Мен алай сунама: Ибрахим бу жол ала бла сегизкюнлюк тилсиз сёлешиулеринде, эртте соргъан ажайып сорууларын жангыдан соргъанча: «Жулдузла, нек тынгылайсыз? » Ала уа, кетип баргъан жолоучугъа ыразы жулдузла, айта эдиле дейме, къысха: «Ауурдан!» Таулу поэт кесини ниет жарыкълыгъы, оюм бийиклиги бла алагъа ушай эди. Ибрахим жулдузла бла сёлешип эриксе, кёре келген адамлагъа да къарай эди - не эсе да сора, тартына, сейир эте... Таныса, эрттеги кюнле эсине тюшселе, бети жарый эди; таны маса не уа, ким биледи, ыразы болмаса, къашлары тюйюлюп, не эсе да бир эртте болуннган ишге багъа бичерге кюрешгенча кёрюне эди.



Мен, эрттен, ингир, аны къатында сюеле, ол жаш аууну къаллай кезиулерин эсине тюшюре болур деп, аны билирге адыргы эте эдим. Бирде уа ол манга соргъанча да кёрюне эди, къайсы эсе да бир иги кюнюбюзню эсге тюшюргенча. Эсден къайтара эдим «Минги тау» деген поэмасында ёз къадарын алжаусуз айтхан бир къысха тизгинлени:
Жолда ёллюкме - ёлсем,
Мен бир танг жарыгъында...


Кёлюм тола, аны арыталмагъан жолун кёре эдим. О, поэтни ич ду ниясын алай терен ачхан, сау дуниягъа эшитилир кибик кюч бла айтыл гьан ахыр сёзю - 1996 жылда «Иги къууум» деп, ахыр китабы боллугъун билген этгенча, анга салгъан осуят назмусу:
Биягъы мен жолгъа атландым,
Не къайтырма андан, не къайтмам,
Эсгерирсизмени, атамы
Ныгъышда эсгергенча къартла.
Да айтырсыз мени жашыма
Бек сюе эди деп жашаргъа,
Китабын да санга деп атап,
Чыгъарлыкъ эди дерсиз артда.
Жашауун да туугъан жерини
Башына, суууна деп атап,
Аланы сюйгенлей жюрюген
Эди дерсиз къайда да атанг...


Ибрахим ёлюмню ю сю нден кёп ж аза эди. Бу дунияда жашауну ажымлыгъыны сезиую сейир этерчады. А лай а ажымлы тизгинлени ол кесини юсюнден жазгъанча кёрюннгенликге, метафора бир адамны къадарындан эсе кенгнге жайылады - тейри эшигин хар адамгъа да шо Аллах ачаргъа боллугъу себепли. Алай а Аллах тейри эшигин жаланда сайлагъанларына ачады: ачады, алай Аллах кеси тейри эшигин ачханлагъа асламында жер эшиги ачылмай къалады.
Кече къыш жулдуз учханлай,
Туугъанумут нек жарытды?
Тейри эшиги ачылып,
Агъач эшик нек жабылды?


Алай окъуйбуз «Азан» деген назмусунда. Аллахны кесинден келген таууш кибик эшитиледи.
Артда, къадары ал башындан окъуна ажымлы болгъанын алай терен билген, закий адамны дууасында, бир бош белгисиз адамны асыраргъа жыйылгъанча, аз адам жыйылгъанына, жыйылгъанланы да бетлеринде уллу бушуулукъ болмагъанына мен сейир да этмей эдим. Не хазна келе эди эсибизге - биз, XX ёмюрню экинчи жарымында, Малкъарны сёз-суратлау хунери эстетика кюч ала, айныгъан заманда, анга алыкъа болмагъан суратлау-философия онгланы ачхан, поэзияны кёп агъымын жаппа-жангы ызлагъа салгъан уллу Поэтни асырайбыз деп. Жазыу ишге 60-чы жыллада келген «алтын тёлюню» арасында Бабаланы Ибрахим ана сёзню Аллахы бла туура сёлешген, аланы - Ана сёз бла Аллахны араларында келечи-ёкюл болалгъан бир масик эди. Ичимден бу ёлюмню алай замансызлыгъына бла бушуулугъуна тюшюне, мен эс жыя эдим, уллая. Къадар бизге буюргъан жолланы да эсгере, тенглешдире эдим. Декабрь айны сууугъунда, юч да жаланнгач, ач да адам, сюргюнчюлюкде ачлыкъ бла тансыкълыкъ азабындан ёлген файгъамбар Кязим хажини ёлюгюн, чанагъа салып, бир элден бирси элге сюйрей эдиле. Бир киши элинден бирси киши элине элте эдиле - анда онгсуз жууукъланыкъоншуланы шош тынгылауларында жерге салыргъа. «Ёлюгюм киши жеринде къаллыгъын билеме, ол таууш эрттеден келеди», - деген эди ол мискин бек эртте арап жолунда. «Мен жол ортасында ёллюкме», - дей эди Ибрахим, Кязимге арап жеринде изми берген анга да сёлешгенча. Закийликни сезими бир шауданданмы бюрке болур?


Поэтни Нальчикде эки отоулу фатарчыгъында жиляу эталмагъан тиширыула басынып эдиле, арбазда уа, митинг этер къууумда тохана жарашдырадыла. Аз эселе да, аны ниет шуёхлары, ичгичи дослары да, тоханагъа чыгъып, айтыргъа боллукъ эдиле - биз бюгюн бек закий назмучубузну, ана тилибизни ажайыбын ашырабыз деп. Ол масик жол ор тасында, жашарын жашап бошамай, жазарын жазып бошамай кетди деп. Къайсындан артха быллай бушууубуз болмагьанды деп. Атта-не-асыу, айталлыкъла тынгылай эдиле, айтханла уа жюрек жаралы Ибрахимни дуния жарсыуларына, мудахлыгъына аз да келишмеген, жюрекден да чыкъмагъан жизги-жылтырауукъ сёзле айтып, тюшедиле. Аллах кечсин, мен да айтхан эдим ол кюн, тоханагъа чыгъып, ашырыу сёзюмю. Ашырыу сёзюмю, сокъураныууму угъай! Кечалсанг, кечгинлик бер манга, Ибрахим! Ж ашауубузда мен сени къылыгъынга тёзюмлю, сабыр болалмагъанма, тийишлисича, иги да болмагъанма! Сени къыйын кюнлерингде, сени туманлы, тунчукъма кюнлерингде, сени назму сабанларынг кюйгенде, мен сени, иги тенгнге тийишлисича, къоруулаялмагъанма! Тенгиз теренлигин тутхан, суратлау бийиклеге учхан китапларынга аз къууаннганма. Биз барыбыз да, сени тёлюнг, сени кёкден изминг бол гъанын, ана сёзню Аллахы сени, тюнюнге, тюшюнге келиучюсюн билип тургъаныбызлай, сени алгъалыгъынга, биринчилигинге табу эталмагъанбыз. Къызгъаныучу да болур эдик - не дегин, бир кезиуде жашагъан, бир ишни этген адамланы арасында аллай ишле бизге дери да бола келгендиле, биз да дунияны балаларыбыз. Жашау адыргысы, кесимчилик, эришлик дегенча, башха сылтаула да аз тюбемейдиле.


«Жашау мени таргъа ты яргъа кю реш еди», - дей эди Ибрахим. «Кюлгеним бла кёз жашым къатыша, жашайма; ёлсем да, ызымда мудахлыгъым къаллыкъды...» Алай болмаз ючюн, эсе да, жашауну тынчлыкъгъа, жетишимликге бурур ючюн, «жюрек тёзмезлик ишлеген бой салыргъа керекди.
Сен унама, кёзбау затунама,
Жашау титиретди аркъамы:
Мен кёргенме жай кече ана да
Бешик жырын жиляи айтханын...


Поэтни аллай кю йлери ж ю реклерибизни къозгъай эдиле, не медет, аланы ажымлы кертиликлери, чач тюклерибизни тургъузуп, бизде, Малкъарда, дуния тиричилигине - адам жолуна - эс этдирген назмула жазыладыла деп, айталмай эдик: билимибиз эсе, оюм кенглигибиз эсе да, бир зат жетишмей эди. Ким биледи, жашауубуз алай барлыкъ суна болур эдик, хар бирибиз да темир терек боллукъ. Алайлыкъдан, ажайып устазыбыз Къайсын: «Мен Бабаланы Ибрахимден жазыу усталыкъгъа юйренеме», - деп, алай бла жаланда Баба улун кётюрюп къоймай, биз ни тёлюню саулайда кётюргенин, алай тюйюл эсе да, фахмугъа сейир этерге, аны багъаларгъа юйретгенин ангыламай эдик. Не жашырыу, зарлыкъ да болур эди, Уста бир тенгши жазыучуланы арасында жаланда бирин кёрюп, жаланда бирине тангсынып, аны айтып тургъаны бирсилеге хычыуун тюйюл эди. Не закий да юйренеди игиден, Къулийланы Къайсын да юйренирге боллукъ эди Ибрахимни назму ажайыплыгъындан, юйреннген да эте эди кертисинде. Да, не медет, юйренир ючюн да закийлик керек бола кёреме! Закийлиги болмагъан, юйренеме десе да, къайтаргъан этеди ансы, чыгъармачылыкъны ызын, хыйсабын алалмайды. Бабаланы Ибрахим назмудан назмугъа малкъар назмучулукъну маданиятын кётюре эди; назмуда сёзню суратлау кюнюне, магъанасына жаппа-жангы кюч алдыра эди; бек башы рифма онгланы чексиз байлыкъларын ача эди. Аны бла бирге, аны сыфатлары, философия фикирлери халкъ сезимни, халкъны дуния ангылаууну теренлеринден келип, айтылгъан а - къалыубала жангылыгъы бла этиле эдиле. Айхай да, Кя зим хажини чыгъармачылыгъына бирси таулуладан алгъа тюшюннген, анга сейирин, сюймеклигин уруш, кёчгюнчюлюк жолларында тас этмей келген, артда уа, Аллах онг берип, аны, бек уллу философ-оюмчу къа дарында, дуния бетине чыгъаргъан Къайсын, ана адабиятыбызгъа Баба улу келтирген жангычылыкъны айтмай, анга къууанмай амалы жокъ эди. Аллай адамлагъа акъылманлыкь кёкден келеди - ала келген тёлюлени ёз юлгюлеринде юйретир ючюн. М а нек айта эди ол къайтарып-къайтарып Баба улундан юйреннгенин! А лай бла Устазыбыз юйрениу не тюрлю жыл санда да кеч болмазлыгъын черте эди.


Хау, энди биз Ибрахимни назмуларын башха сезим бла окъуйбуз, аны суратлау энчилигине, сыфатларына, рифмаларына, назму гыллыууна башха кёз бла - юйренирге, билирге ышыкълагъан кёз бла къарайбыз. Ким биледи, Баба улуну юсюнден эсгериулерин не уа аны чыгъармаларына кесаматларын жазгъан адамланы, бирде анга уллу кёллю болуучуларын, тап, Чамланнган да этиучюлерин айтып, сокъуранырыкълары да келе болур. Айхай, не медет, ол ич тазалыкъ берген ажайып сезимни ичлеринден чыгъарып, ачыкъ айтыргъа хар кимни да кишилиги жетишип бармайды. Дагъыда: бир затха сокъураннганын, жарсыгъанын айтханны - къалай эсе да бир уллу терслиги болуп, аны жулургъа кюрешгенча, алай ангылагъанла да аз тюйюлдюле. Езге уа, не тюрлю кезиуде да, сокъуранып, кечимлик излемеклик - ёлгенле бла сауланы арасында адам сезимини бек аламат талпыуларындан бириди.


***
Жашар керекли кетген нёгерибизни асырагъан кюнюбюзге къайтама. Ол кюн алайда, бизни арабызда, ким биледи, шо Зумакъулланы Танзиля эди Ибрахимге иги тюйюл эдим деп, ажым Этмеген. Аллай кюн леде къалам къарындашынг бла байламлы кёп жыллада бола тургъан ишле, айтылгьан сёзле толу магъаналарына жетишип, бютюнда ачыкъ, туура боладыла. Баба улуну тап къуралмагъан, тынчлыкьсыз, туракъсыз, ажымлы жашауунда Танзиля аны ниет эгечи, сакълаучу мёлеги болгъанлай тургъанды. Чыгъармачылыкъда да Ибрахим бек сюйген, намысын алжаусуз кёрген поэзия бийиклиги болгъанды.


Дууада мен аны бушуулу бетин кёре эдим. Ол, юйде къайгъы сёзге келген къатынланы арасында турмай, арбазда эди; халын биле, аны бла бетден-бетге тюбешип къалырма деп къоркъама. М ен ангылай эдим, аз эсе да, бу жыйылгъан халкъны ичинде малкъар поэзиягъа тюшген къоранчны уллулугъун толу билген бир адам бар эсе, ол Танзиля эди. Аны тамагъын кёз жашла буугъанын да кёреме. Алай аны бушууу жалан Баба улуну ёлюмю бла чекленип къалмагъанын да ангылайма. Аллай адамны, Поэтни, ёлюмю таулу жамауатны жюрегин артыкъ терен ачытмагъаны эди бушуу башы! Ким биледи, тиширыу - ана, эгеч - жюрекни азап чекген сагъаты бла къайтара болур эди ол къачан эсе да Къайсын айтыуну сёзлени - «аз халкъны поэти хар заманда жарлыды» - дегенни.


Митингден сора, ёлгенни сайын маш инагъа салып, Акъ-Суугъа, Бабаланы къабыр къауумгъа тебирегенибизде, мен Танзиля бла бетденбетге болуп къалдым. Кёлюм ахыр-ауал толуп эди да, мен аны, И бра химни эгечин кёргенлей кёрюп, къучакъладым. Танзиля да кючден тура эди - экибиз да жилядыкъ. Бир сёз да айталмагъан эдик не ол, не мен.
Артда уа биз, Акъ-Сууну эски къабырларында, тёш башында, Бабаладан биринча асырадыкъ да аланы бек закий жашларын, шош жайылдыкъ да кетдик.
Алай тюзде болсун не тауда,
Адамны алайды жазыуу Ол къоюп кетеди дунияда
Жюрегинде болгъан жарсыуун.
Бийик кёкде жулдуз учханда,
Ма андан эрийди туурада,
Тал терек да анданушады
Суу жагъада жиляй тургъаннга...


Алайда, Ибрахим асыралгъан жаргелни тюбюнде, уллу жолгъа жууукъ терекле бар эдиле. Ала да ушай эдиле ол мутхуз кюн жиляй тур гъаннга. Да жилясала да, Ибрахим бир заманда да кесин ёлюмсюз сунмай эди. Сакълай эди аны бек эрттеден. Сакълай эди да, кёк бла жерни арасында ажымлы тауушланы, къадарланы, белгилени бирикдирип, бир уллу керти сёзню айтыргъа деп уяна эди хар эрттен. Керти сёзню аны тилине салгъан ажайыпны излей эди къум тюзледе, сюргюн жоллада, Килиманжаро таулада, Ата журт ючюн ёлюм аллына баргъан жигитлени жолларында, ата ташында, ж улдузлада... Ол излеу тауусулгъан, тохтагъан сунмайма. Биз ёлюм чархын жерге басдырып кетгенликге, поэтни жаны не хазна къалгъанды Бабаланы къабырлада. Къургъакъ жер жауалмай къалгъан жауунну сакълагъанча, сакълайбыз бютюн да иги сёзню - Бабаланы Ибрахим маталлы ауур сёзню.
Алай... Ах, заман да келир бир кюнде--
Шошайыр жашлыкъны къаугъасы:
Эшитилир кюз ингир кёгюнде
Ажашхан зурнукну къайгъысы...


***
Бабаланы Ибрахимни суратлау сёзюнде жангылыкъ 60-чы жылла да баргъан поэтика излемле бла байламлыды. М алкъар назмучуланы чыгъармачылыкъларында лирика сезим бла эпика халла кезиулешедиле, тюрлю-тюрлю хат жангылыкъла сыналадыла. Кеси ёмюрюбюзню баш агъымларына, жашау философиясына тюшюнюрге талпынмакълыкъ назму жазыуну муратлары алайдыла. Баба улу, адеп-къылыкъ, тарых-ниет излемлени ал сатырларында болуп, ана поэзияны суратлау амалларын жангыртыргъа, заманнга тийишли суратлау ызгъа салыргъа керегин иги ангылайды. Болсада, босагъа аллында саламы бек адежлиди:
Къысхамыды,узакъмыды,
Билмейме, барыр жолум.
Киши къолунузатмасын,
Белгисизди барым, жогъум.


Шатык тил бла жазылгъан биринчи назмулада окъуна жаш поэтни ауазы алай сабыр эди - ол сабырлыкъда кесини сайлагъан ишине ышаныулукъ, хатына жууаплылыкъ кёрюнеди. Тейри жарыгъынлай ачылгъан фахму аны чынтты поэзияны агъаргъан бийиклерине къаратханды, жашауну чюйрелигин ангылай билиуню усталыгъын бергенди.


Ибрахимни биринчи назмуларында, романтикалы суратларында аны лирика жигитини сыфаты къуралады. Алыкъа ол, жашау чюйреликлеге терен кирип этген иши, мураты адеп-къылыкъ дерс болурча тюйюл эсе да, лирика жигит жашау тиричиликни женгил жанын излемегени туурады. Ол алгъа барыуну къысха шагъаты угъай, къураучусу болур гьа сюеди. Жаш эсе да, аны жашау философиясы, юйрениу тагылары халкъны терениндедиле. Жаш поэтни кёз аллында «отха ийилгенлей» къалгъан темирчи Солтан аны жол устасыды.
Созулмаз сууугъаи темир, Жашым, бол аны къызгъаны!
Алда баргъанланы акъылман ишлерин, къууанчларын, жарсыуларын билир ючюн, ётюрюксюз-омакъсыз айтыр ючюн хар заманда къызыу жюрек керекди.


Ибрахимни чыгъармачылыгъында ариулукъ - ниет тазалыкъды, терсликге къажау кюрешди. «Жер юсюнде ж аланда ариулукъ тамам болуп къалмайды, ариулукъну деменгили кючю болургьа керекди, ол а адамны дайым игиликге алланнган муратыды, ишиди», - деп жазады ол назмуларыны биринде. Тамблагъы кюннге таукел барыу, намыс эте билиу, халаллыкъ, кертилик - жер юсюнде жашауну магьанасын, асыулугъун къурагъан затла аладыла. Тюз жашар ючюн хыйласыз кюрешни да поэт ариулукъгъа санайды. Жар эринине къаршы тохтагъан акътерек, дайым жел бла сермешген чынар, «сингирли къоллары жилтинле жаудургъан» Солтан, замансыз кетген солдатны ахыр сёзю, кечеги гёзетчи, жыр устасы - ала бары дуниялыкъны къурагъан, жер юсюнде ёмюр сюрюуге магъана берген турмуш кесиликле къадарында суратланадыла. Адам кеси - жашауну ариулугъуду, къыйматыды. Аны себепли жигитликни жарыгъы хар сау адамгъа бирча тиеди. Ибрахимни жазыу хатыны дагъыда бир суратлау энчилиги, энди малкъар поэзиягъа терен сингнген ж ангы лы къ - баллада ж анрлада назму къауумла къурауду. А ла асламысында жашауну тюрлю-тюрлю жанларын бирикдиредиле. Адамны Тынгысыз сагъышлары, жарсыулары - жер бла, табийгъат бла байламлы ачыкъланадыла. Лирика жигитни дуниягъа соруулары, дунияны да анга терен сезим бла къайтарылгъан жууаплары - ол формалы назму къауумланы ич жиялары болады. Саулай алгъанда уа, ала жер юсюнде жашау этиуню сур къудуретин кёргюзтедиле. Аланы барын поэтни сабыр ауазы, таукел тынгысызлыгъы, жашаугъа, адамлыкъгъа къарамлары бирикдиредиле.


«Адамны къадары» деген циклинде поэт, ол теманы философия теренликде салып, жашауну кюйсюз кертилигин ачыкълайды. Бир инсан да ёмюрлюк тюйюлдю. Алай аны энчи жашауу къысха эсе да, иши да аудуруи-жаудуруи тюйюл эсе да, аны кибик жашауланы, ишлени къултамына къошулуп, адамлыкъны ёлюмсюзлюгюн къурайды.
Аулакъда болсун не таулада
Адамны алайды жазыуу
Ол къоюп кетеди дунияда
Сюймеклигин, жюрек жылыуун.
Сууукъ къар эрийди ма андан,
Кюн да андан тиеди жарыкъ,
Чууакъ кече таула башындан
Танг жулдузу чыгъады, жанып.


Адам ны талмай, тынчаймай, игиликге алланы уу - бу дунияны ёлюмсюзлюгюдю. Баллада къауумну къурагъан назмуланы атлары Сюймеклик, Намыс, Акъыл, Ётгюрлюк, Мурат, Жарсыу, Игилик, Закийлик - жер юсюнде адам арытхан иги да, къыйын да жолланы ишлениу, арытыу магъаналары боладыла.
Жерни, агъачны, ташны, жаралы зурнукну, къара къанкъазны жашауларына да поэт ёлюмсюзлюкню тасхалары бла байламлы къарайды. «Жангыз терекни балладасында» кёзге кёрюннген дуния эки къажау кючню - огъурлулукъ бла огъурсузлукъну - сермеш иуюнде суратланады. М ы нда да ахш ылыкъ бла аманлыкъ - Терек бла Жел - ол эки къажау дунияны ёкюллери болуп, хар бири кеси кертилиги ючюн «жан аямай» кюрешеди.


Желге къажау кюреш терекни насыбын, кёгериу, ёсюу амалын жалчытады. Терек жел бла сермешиуюнде жашау этиуню, кёгериуню насы бын къоруулайды, дуниягъа агъач ийисин, кёк чапыракъларын, салкъын ауанасын берир ючюн кюрешеди. Жер юсюнде аны этер иши олду, аны ючюн ёседи. Алай бла терекни сыфаты адамлыкъны белгиси, сураты болады. Аулакъ къары, акъ булут, шаптал терек, сют иче тургъан сабий - ала бары да жашау тиричиликни, анга байланмакълыкъны белгилерича суратланадыла. Дунияда адамны жарсытхан затла кёпдюле. Булутсуз, Чу уакъ болургьа керек эди Аллах жаратхан дуния. Да, не медет, алай тюй юлдю. Адамны жашауун тапланнган женгил жолда барыуча кёргюзтген кёзбаулукъгъа ушар эди. Жашау чюйреликлени ичлеринде къайнагъан лагъымланы бир заманда атылмай болмазлыкъ къарыулары адамны къа ты болургьа, кесин сынаргъа юйретедиле. «Бийик сын» балладасы ол энчи назмуладан кьуралгъан эсе да, кесини тартылыу жиясы, ниет ызыны бирлиги бла эрлик поэмасыча окъулады. Жашау чюйреликлени къайнагъан лагъымларына тура баргъан эрлени сыфатлары къуралады.
Къууанч бла жарсыу, таш бла кырдык, ётюрю к бла керти дайым жанаша турадыла.
Аны уа кесим да биле эдим мен,
Ачыуну, Къууанчны да кёрген,
Тауда танг кёкню,узалып элимден,
Чий бугъа теринича керген...
Бугъа теринича, тейри жарыкъны
Мен кердим акъ жулдуз чюйлеге.
Anna айтыучу ол эски жомакъны
Мен этдим назмума чигинжи.
Кюнню жауарын да биле тургъанлай,
Тынчаялмадым мен юйюмде.
Манга жашауну сюйдюрген тарлада
Юфгюрген желледен юйрене...


Адам бу жашаугъа келе эсе, ол «къоян уугьа чыкъмагъаны» баямды. Дунияны къууанчы кибик, жарсыуу да кёпдю. Сора жашауну алайлыгъын билип, ж арсы угъа ж арсый билиу - адамлыкъны бек асыулу ышаныды.
Ибрахимни мен бек сюйген атсыз назмуларындан бири былайды:
Къарадым бир къызгъа мен бирде,
Суратын ишлерге эниклей,
Таула, гюлча, бояу бердиле,
Бояуну сен кюнде эрит дей!
Къарадым жай агъач талагъа
Суратын жазайым бу эрттен
Жашил нюр бердиле тауларым,
Ол нюрню сен чыкъда эрит деп.
Къарадым сабийни бетине,
Суратлайма аны, эрикмей.
Тауларым акъ бояу бердиле,
Бояуну сен сютде эрит деп.
Таула, мен бушуу да сынадым
Жашауну бир къыйын ёрюнде
Мен жаздым ананы суратын,
Бояуну кёз жашым эрите...


Бир зат айты ргъа керек тю йю лдю - ж аланда бушуулу сезимни толулугъу, жашауну толулугъу, кёп тюрсюнлю бояула бла ишленнген ётюрюксюз-омакъсыз сураты. Эстетика сезимни теренлиги, адамлыкъ тылпыуну къызыулугъу жюрегинги бийлеп, солуу алалмай тураса...
Баба улуну къайсы чыгъармасында да романтикалы кётюрюмлю ауаз баш жерни алады. Ол жаны бла Ибрахим халкъны тарых-жигитлик жырларына жууукъду. Малкъар поэмала, балладала, бир да болмаса да, аланы асламысы жизги-омакъ бояуладан керидиле. Халкъны ахшы тёрелери, насыпны эгечлери кибик, сыйлы эдиле; анга кёре, къартха хурмет этиу да ниет иш ленмекликни базманы болгъанды. Ибрахим, аллай сыйлы ниетлени ёз къарамы бла жангырта, къыйын дунияда хал къыны миллет бетин сакъларча суратла ишлейди, философия оюмла этеди. Поэтни суратлау кючю, энчилиги - адамлыкъны аллай деменгили ниет жюклерин инбашха алыргьа чакъыргъанда, аны чакъырыу, акъыл юйретиу, махтау дегенча, поэзиягъа келиш меген устазлыкъ бла угъай, болгъанны, боллукъну да билген уста даражасында, суратлау амалла бла этеди. Эстетика сезимликни кючюне базынады. Аны уа, эстетика сезимликни къанын, не тюрлю суратха, оюмгъа, ишге да Ибрахимни кесини энчи къарамы, кёзю болгьаны чапдырады. Фахмуну жарыгъы тийгенде, ай, кёк, таш, терек, кырдык кибик, къалыубаладан бери да назму жиги бола келген затла, жангы, сейирлик бояула бла жарытылып, жангырып къаладыла. («Ташха сюймеклик тийгенде, Тууадыла ай, жул дуз сыфатлы къалала»).


Тауда, таш дунияны арасында жашагъан адамны къылыгъы, дуния къарамлары, аны кибик, тынгысызлыгъы, таукеллиги да таш бла къа ты байламлы боладыла. Ибрахимни назмуларында адам кесини тарыгъыуун ташха айтады, арытмагъан жолун анга аманат этеди. Бек байты уа - къыйын жолунда къаллай сынаулагъа тюшгенде да, ата таш ына ушагъанлай, анга кертичилей къалыргъа кюрешеди.
Таш бирде кертиликни, базыныулукьну белгисича айтыла эсе, бирде атсыз солдатны сыныча, адамны антына беклигин, жерине кертилигин белгилеген нёгерча суратланады. Адам бу дуниядан кетгенде да, аны атын унутдурмай, айтдырып тургъан ташды. «Хар ташны хар сыннган кесеги От чагъып, алай сынады»! Неда ма быллай тизгинле:
Поэтни бирси назмусунда мирзеусюз айлана жарылгъан эски тирмен таш ёксюзле ёсдюрген ана бла тенглешдириледи.
Ахырында, поэт ташны кесини философия фикирлерини, жашау жорукъларыны тагылары не уа от жагъалары кибик, алай салып, бу жарсыуу кёп дунияда Ата журтха кертилигин таш бла тенглешдиреди.
Таш тюшген жеринде къалгъанлай,
Мен къаллыкъма санга къапланып,
Атамы аягъы басхан жер...


Суратлау сёзню закийлиги - хар кимни да кёлюндегин билип, кеси заманыны баш ыш анларын - келгенни, келликни да алгъадан эслеп, ж ю рекге тю ш ерча айталыу эсе, немецли назмучу Гейнени сёзю бла айтханда, дунияны жараларын ёз жюреги бла ётдюралыу эсе, Ибрахим аллай кертиликни суху агъымларында болгъанды. Ол кёп къыйынлы ёксюзлюк жашауунда, жангызлыгъында, кесин кюйдюрген, чалпытхан аяусузлугъунда, аланы барысы ючюн да кёкден алгъан илхам-ажайып масиклигинде не тюрлю ажымлыкъла чекген эсе да, адамлагъа Аллах айтдыргъан сёзню жангылыгъын, басымлыгъын, кертилигин сакъла гъанды. Поэзияда экинчилик, эсе да, санга дери айтылгъан сёзню, оюм ну, сыфатны къатлау - сен аны не аламат тил бла, не ариу айтсанг да, ол поэзия даражагъа чыгъалмайды. «Дунияны жарылгъанларын, ж а раларын» ёз жюреги бла ётдюрген заманда хар поэтни да ичи кесича ачыйды, тырналгъан жерлеринден кеси къаны сиеди. Закийликни та гылары алай башланадыла. И брахимни ёз къаны урмагъан назмусун тапхан къыйынды. «Мен жарсый да билдим» - деген инсанлыкъны баш белгисине ётеди.
Угъай, мен да адамма - Адам
Къууансып деп тутхан ишимден,
Юйретип кетгенича атам,
Мен жарсый да билдим ичимден.
Жарсыдым - жолундан ажашып,
Акъылдан да шашхан адамлай,
Жылкъычы къуш кече агъачда
Бош къычырмагъанын ангылай.


Кеси заманыны жарсыуларын алай ангыламакълыкъ, бары тиричиликни чархын айландыргъан кюч адамны инсан сезими болгъанын суратлау - олду Баба улун поэт къадары нда бийикге кётюрген. Аны поэтика оюмларына жангылыкъ, къайтарыусузлукъ берген да олду.
Сёзню сырын, тамырын билип айтыу, не тюрлю оюмну да жалан суратлау амалла бла келтириу - кимге да «ангылашыныулу», сыйдам назмула жазыу бла бир болмагъаны себепли Ибрахим «къыйын тил бла жазгъан», анга кёре, «ангыларгъа да тынч болмагъан» поэтге саналыучусун унутмагъанбыз. Тынч, сыйдам назмуланы окъургъа юйреннгенле Ибрахимни жашау къурулушну терен къатларын къозгъагъан, эсде болмагъан тенглешдириулеге, жайма метафоралагъа терекни, къушну, кырдыкны, ташны тиллерине сейир этдирирге ёч назмуларын «хазна жаратмай» эдиле. Андан да ажымлысы уа - аны таулу къан алай таза жюрюген, къалыубала жангылыгъы, суратлаулугъу ж аланда таулуну дуния къарамлары , дуния ангылауу, дуния кесаматы бла аллай бир къаты байламлы болгъан тилни баш ха тилге къоранчсыз кёчю рюрге амал болмагъаны себепли, бирсилеча, башха тиллеге кёчюрюлюп, бел гили болургьа тюшмегенди. Ол ажымлы шартны толусунлай ачыкълар ючюн аны «Элия бешик» деген жангыз бир китабын окъугъан тамамды. Аны бир жангыз башха тилге кёчюрюлюп, ана тилинде жетишген суратлау бийиклигин сакълаялмазын а «Тилек», «Сабанчы», «Атадан, анадан да ёксюз», «Жангызлыкъ» деген назмуларын окъуп, ийнаныргъа боллукъду.


Баба улу Ибрахимни лирика майданы, суратлагъан дуниясы эндиге дери малкъар окъуучула кёрмеген, билмеген майданладыла деп киши да айталлыкъ тюйюлдю. Игилик бла аманлыкъ, огъурлулукъ бла огъурсузлукъ, жер бла сабанчы, адам бла аны туугъан жери, уруш бла мамырлыкъ, назмучулукъ чыкъгъанлы да жюрюйдюле. Аныча, ёлюм бла ёлюмсюзлюк да, жаханим бла жаннет да, сюймеклик бла кёрюп болмау да, къууанч бла бушуу да - керти поэзияны чархын бургъанлай келедиле. Ибрахим да аллай ёмюрлюк затланы юслеринден жазады. Алай ишни башы - ол затланы барына да ол алыкъа бир башха поэт къарамагъанча, алай къарайды. Жер юсюнде жашау этиуню сур дерслерин берирча жангы лирика аны кючюнден къуралады.
Жаз сабанчы кибик, эрттенликде
Чыгъады Кюн даЖ ер этегинден.
Сабан сюрюп келген кибик Тейри,
Тиеди Кюн, мангылайы терлеп.
Кюн жауунла жаууп, жерде къыланч
Баразалай болса тейри къылыч,
Сау дуниягъа сабан сюрюп келген
Кюнню сюйюп, къараймамен кенгден...


Поэт кесини бек магъаналы жамауат оюмларын, жашау тынгысызлыгъын эсде болмагъан тенглеш дириулени, кёп къатлы метафораны юслери бла айтады. Кёп бушуулу дунияны терен къатларында адамлыкъ бла адамсызлыкъ бетлешедиле, жерге, туугъан ташха, инсан борчха кертилик, алдаусузлукъ сыналады. Тутхучсуз хаух дуниягъа, аны кёзбау-хыйла алдаулукъларына бой бермей, поэтни тили бла айтханда, «оюллукъ хунагъа жарашмай» тынчлыкъсыз жаш агъан акъылман кесини юлгюсю бла жашау тиричиликни кёзбаусуз дерслерин береди.
Бек уллу акъылманнга Баба улу сабанчыны санайды. Сабанчы игиликни, терсликге къажау эрча сюелиуню адамлыкъны биринчи ышанлары на санагъан адамды. Аны беклиги, таянчагъы бек алгъа жерди. Акъылны, огъурлу болургъа кючню да ол жерден алады, сабандан. Анга кёре, поэтни сю ймеклигине да жалан ёз жерин ж аныча сюйген адам тийишлиди. Поэт жерине сюймеклигин сабанчыны ауазы бла айтады:
Кюн кеси да къызылууанык
Кибик, жаз сабаннга жегилген,
Булутла, жукъудаиуяиып,
Жаууиига жибигеи жерими...
Жаз тейри къылычны, биринчи
Баразача, ариу кёргенни,
Сюй къара жерни акъ пиринчин,
Будайын да сыйлай келгенни...


Ол сезим, тилек кибик, осуят кибик, кёп назмулада къайтарылады. Жерге, туугъан таш ха сюймеклик, андан къысха айырылыуну ажымлыгъы - поэтни сёнгмеген жарсыууду, мудахлыгъы.
Кёк тала чапыракъ ийгенлей
Жауунла жаудургъан жерими,
Акъ сууда акъжелин ийнеклей,
Шорхулдап сауулгъан жерими...
Хорлауну ёмюрде ажалсыз,
Сабаны сюрюлген жерими,
Хапарсыз солдатны алжаусуз
Сыны, сакъ сюелген жерими...
Поэтни саулай чыгъармачылыгъыны бирлик тамалы андады - сезимини кёзбаусузлугъунда, суратлау амалларыны жангылыгъында, жюрек жарсыуларыны кертиликлеринде. Аны себепли ёз къадарыны ажымлыгъына аталгъан тизгинлеге да арсарсыз ийнанаса, ажымлы жарсыулагъа къошуласа.
Элия мюйюзлю буу болуп,
Булутла тинден ёкюрсем,
Ким къойса да, Аллах буюруп,
Ол къоймаз да жерни ёкюлсюз,-


дегенде, бютюнда:
Дуниягъа жаз келген сагъатда, Юзюлсем мен зурнук сюрюуден, Ол кетгенди атсыз солдатлай, Тауусхунчу ичер сууун де,--
деп, кёлню такъыр этген кертиликни айтханда, сёзню сезимлигине кёлюнг толмай къалмайды. П оэтни жерине сёзю, улан анты жю рек такъырлыкъ бла айтыла эселе да, андан ахырауал айырылып къалмазлыгъыны мураты жарыкъды.
Кеч къалсам да жолда жангызлай,
Желургъан жанына баралмам:
Сен жарсыма, - кесим жыгъылсам,
Назмумда шууулдар байрагъынг.


Поэтни дуниягъа сакъ, эсли, халал къараргъа юйретген тагыла, айта келгенибизча, бир талай боладыла. Ёзге, хар уллу поэтни къадарында болуучусуча. Ибрахимни да бек жарыкъ, насыплы шауданы - сабийлигини бушуулу да болгъан, къушкъанат умутлагъа да учуннган жылларыдыла. П оэт ол жылладан узая баргъаны къадар, бетине аланы жарыкълары бегирек тиеди, ол къыйын заманла жюрекге бютюн жууугъуракъ бо ладыла.
Сабанчы аппагъа ийнаннган
Жашма. Кюн къызса, жюн юзмелтден
Булутла болдуруп, ыннагъа
Жай жашил жауунла ийиртген!


Элия бешик Холамда жер аты эсе да, шёндюгю дунияны жолларына таукел чыгъаргъан бек кючлю ниет босагъады. Иш ахлусу таулула кес лерини узакъ ёмюрлеринде, жауун туманла къонуучу, ызы бла элия отла чакъдырып, жауунла гюрюлдеген къаяларына элия бешик деп атагъан эселе, шёндюгю дунияда уа «Кёк кю кю ресе, бууаз болгъан», «Тейри къылыч биринчи баразача кёрюннген» жер - бютюнда хар ким бирча сюерге, къорууларгъа тийиш ли бешикди. А нда «Къол аязларын жия садакъла этип», жерни алай сакълагъан сабанчыла жашайдыла. И бра хим акъ къанатлы, къара къанатлы китапларында аланы къадарларына тынгысызлыкъны жырын айтады, кюй да чалады.
Бабаланы Ибрахим ана тилибизни иги билген, аны бек аяулу жюрю тген поэтибиз эди. («П оэт болсам, менден кёпню сурарла, Оюн тюйюлдю ол атны жюрютген; Кёп керекди манга поэт болургьа, Жазар сёзюм, бишмей чыкъма жюрекден».) Чыгъармачылыкъ ишни сыйлылыгъына алай къарап, ол кесини къуралыу жылларында сёзню тюзюн, жаланда айты лыргъа тийиш лисин, суратлау кючю болгъанын излегенди («Сен ашыкъма, сёзюм, сен ашыкъма, Сен жаяуса, къыйынды жолунг - Ш ош жауса, чум бутагъын ачытмай, Кёгерсин деп жауады жауун»).
Заман бизни Ибрахимден узакъ эте баргъаны къадар, ол бизни су ратлау сёзюбюзню къаллай бийикликге кётюргенин игиден иги ангылай барабыз. Сёзню бети бир тюрлю угъай, кёп тюрлю болгъанын, хар тюрлюсюнде хар тюрлю жашау, сурат къайнагъанын, ышарыу не кёз жаш болгъанын кёргюзтгенди. Ол да, ташча, ауур, кырдыкча, жумушакъ, сууча, таза, терк, кёк кюкюреуча, огъурсуз бола билгенин ачыкълагъанды. Къызгъан да этеди, темирча, суууп, кюл болуп да къалады. Аны барын чыгъармачылыгъыны мурдоруна салып, ол малкъар назмучулукъну рифма, гыллыу, макъам къолайлыгъын ж ангыртханды, назму сёзню ариулугъун аны магьанасы бла ёнчелерге юйретгенди.


***
Мен Ибрахимге ол сюйген китапланы табып бериучю эдим. Биз, адабиятха келип, ишлей башлагъан жылларыбызда иги китапны тапхан бек къыйын иш эди. Баргъан жерлеримде букинистледе-зат аллай китап табып келтирсем, къууаннганын, ыразылыгъын жарашдырып айта билмеучю не уа ариу сёз айта турууну кереклиге санамаучу Ибрахим, китап ны да тышын, бетлерин ийнакъ сылай: «Анасы бергенни тёкген!» - дер эди. Сейир этгенин, къууаннганын, ыразылыгъын да билдирген тауушу алай болуучу эди. Аны чыгъармачылыкъда игини, аманны билген къолайы бек залим эди, эшитген, айыргъан сезгичлиги да. Алай ол адабият даулашлагъа хазна къатышмаучу эди, жыйын къажаулукълагъа неда та шатын хапарлагъа чалынып да эшитмегенме.
Бир жол а мен анга къайдан эсе да чили поэт Пабло Неруданы назму китабын келтирдим. Ол китапны къысха жазылгъан ал сёзюнде былай айтыла эди: «Он хоть и далек, но все же достижим; хоть и сложен, но все же понятен; хоть и велик, но все же не подавляет других; хоть и необыкновенно талантлив, но все же разновидность его талантов встре чается и у других...» Китапны бере, ол сёзле мени эсимде къалырла да, мен да бир заманда таулу поэтни юсюнден алай айтыргъа тюшерме деп, акъылыма къалай келлик эди? Энди уа, миллет сезимлиги, суратлау теренлиги Пабло Нерудадан эсе кёп да уллу поэтни - Бабаланы Хызырны жашы Ибрахимни - юсюнден да тюз алай айтыргъа боллугъуна сейир этеме. Да, не медет, ким айтсын? Андан да ажымлысы уа - айтыр адам чыкъса да, аны ким ангыласын?

____________________________

Статьяны "Минги Тау" журналдан алыб, "Эльбрусоид" сайтны форумуна салгъан Чомаланы Суат (Тинибек)

"ЭЛЬБРУСОИДНИ" Нальчикде бёлюмю!

"Эльбрусоидни" электрон кютюпханесинде (в электронной библиотеке) Бабаланы Ибрахимни бир деб бир китабы джокъду. Мадар табыгъыз да, Бабаланы Ибрахимни китабларын библиотекагъа тюшерча бир этигиз. Аллай закий поэтни окъуй-окъуй турурча мадар болургъа керекди.

РАССКАЖУ О СВОЁМ НАРОДЕ

Газета «Литературная Россия» начинает новый конкурс «Расскажу о своём народе».

Багъалы акътамакъчыларым!
Тансыкъдан ёлеме)))))
Сау - саламат болурсуз барынг да деп ышанама эм Аллахдан аны тилейме!
Къалай турасыз? Жашау къалайды?)))
Не жангылыкъ?))))
Билал , Кёргелен , Берегет - сиз бу кафени тутуругъусуз!)))))
Кеп жашагъыз!
Сиз тамырла , биз аладан ёсген терекле кибикбиз, сизсиз биз жокъбуз!

Къара чачлы, сау кел, сау кел.
Аллах айтса, сени кёрюннгенинг бла "Акътамакъ" да, бир джангы джюрюш алыр эсе уа...

http://www.litrossia.ru/…/9554-bilal-lajpanov-derevo-karach…
http://www.litrossia.ru/item/9554-bilal-lajpanov-derevo-karachaya-na-konkurs-rasskazhu-o-svojom-narode Билал ЛАЙПАНОВ. ДЕРЕВО КАРАЧАЯ (На конкурс «Расскажу о своём народе»)

Здравствуйте, уважаемая редакция! Для меня «ЛитРоссия» родная газета. Не забуду, как она поддержала меня в 1996 году, во время моего выдвижения на Государственную премию России. С недоумением смотрю, как власти борются с таким патриотичным изданием. Тот, кто борется с Литературной Россией, борется с самой Россией. Ни одно издание так не сражается за единство, величие России, как ЛитРоссия. Она пытается объединить, и весьма успешно, творческие силы всех народов России. И ваш конкурс «Расскажу о своём народе» новое подтверждение этому. Решил рассказать о своём карачаевском народе стихами.
Готов поддержать Литературную Россию, чем смогу.

С искренним уважением
Билал Лайпанов,
Народный поэт Карачаево-Черкесской республики

Билал ЛАЙПАНОВ

ДЕРЕВО КАРАЧАЯ

Вот дерево зелёное
Над мёртвой пустотой,
Терпеньем вознесённое –
Не хрупкой красотой.

Утёсы обнажённые
Корнями захватив,
Ветрами обожжённое,
Оно – как жизни взрыв.

Могучее растение –
Не лёгкий стебель трав.
Законы тяготения
И гибели поправ,

Лишь право на дыхание
Завоевав себе,
Не ищет сострадания,
Не сдавшись злой судьбе.

Над пропастью подвешено,
Всегда напряжено,
Борясь со смертью бешено,
Почти летит оно!

Внизу ущелье тесное,
В нём дуют ветры, злы.
Усилие телесное
Скрутило ствол в узлы.

Но, жизнью не обязано
Ни небу, ни земле,
Лишь со скалою связано
И предано скале.

Ветвями небо схвачено,
Внизу – обрыв стеной.
За каждый миг заплачено
Немыслимой ценой.

Когда в горах теперь его
Увидишь невзначай –
Запомни это дерево...
Ведь это – Карачай!

Перевод с карачаевского языка Аркадия ТЮРИНА

[img]https://external-arn2-1.xx.fbcdn.net/safe_image.php?d=AQBV5foNvofGc2RX&w=158&h=158&url=http%3A%2F%2Fwww.litrossia.ru%2Fmedia%2Fk2%2Fitems%2Fcache%2Fcf24ee82f87908865bc683b9ea44a628_M.jpg&cfs=1&upscale=1&sx=0&sy=10&sw=400&sh=400[/img]

Билал келтириученди къууанч хапарланы))), бу джол да аллына чабмай сакълайыммы, айтыбмы къояйым?)))

Билал, кецхиллик)), асыры къууаннгандан кесими тыялмайма)))

Ольмезланы Мурадин Фейсбукда джазыб билеме

ГАЗАЛАНЫ АМИНА Россияда джазыучуланы биригиуюне алгъандыла (ПРИНЯЛИ В СОЮЗ ПИСАТЕЛЕЙ РОССИИ)!

Алгъышлайма! Алгъышлайбыз!
Ызы къалын болсун! Аллах болушсун, Мадина, мындан ары да кеб къууанч хапарларыгы эшитеик!))

Цитата
Къара чачлы пишет: Багъалы акътамакъчыларым! Тансыкъдан ёлеме))))) Сау - саламат болурсуз барынг да деп ышанама эм Аллахдан аны тилейме! Къалай турасыз? Жашау къалайды?))) Не жангылыкъ?)))) Билал , Кёргелен , Берегет - сиз бу кафени тутуругъусуз!))))) Кеп жашагъыз! Сиз тамырла , биз аладан ёсген терекле кибикбиз, сизсиз биз жокъбуз!

Салам! Кесинг къалайса? Как малыш? Аллах айтса иги!

Аминаны блайдада алгъышлайма! Энтда кёб къуанчха.,саугъагъа тюбе!

Цитата

Sabr пишет: http://www.litrossia.ru/…/9554-bilal-lajpanov-derevo-karach… http://www.litrossia.ru/item/9554-bilal-lajpanov-derevo-karachaya-na-konkurs-rasskazhu-o-svojom-narode Билал ЛАЙПАНОВ. ДЕРЕВО КАРАЧАЯ (На конкурс «Расскажу о своём народе») Здравствуйте, уважаемая редакция! Для меня «ЛитРоссия» родная газета. Не забуду, как она поддержала меня в 1996 году, во время моего выдвижения на Государственную премию России. С недоумением смотрю, как власти борются с таким патриотичным изданием. Тот, кто борется с Литературной Россией, борется с самой Россией. Ни одно издание так не сражается за единство, величие России, как ЛитРоссия. Она пытается объединить, и весьма успешно, творческие силы всех народов России. И ваш конкурс «Расскажу о своём народе» новое подтверждение этому. Решил рассказать о своём карачаевском народе стихами. Готов поддержать Литературную Россию, чем смогу. С искренним уважением Билал Лайпанов, Народный поэт Карачаево-Черкесской республики Билал ЛАЙПАНОВ ДЕРЕВО КАРАЧАЯ Вот дерево зелёное Над мёртвой пустотой, Терпеньем вознесённое – Не хрупкой красотой. Утёсы обнажённые Корнями захватив, Ветрами обожжённое, Оно – как жизни взрыв. Могучее растение – Не лёгкий стебель трав. Законы тяготения И гибели поправ, Лишь право на дыхание Завоевав себе, Не ищет сострадания, Не сдавшись злой судьбе. Над пропастью подвешено, Всегда напряжено, Борясь со смертью бешено, Почти летит оно! Внизу ущелье тесное, В нём дуют ветры, злы. Усилие телесное Скрутило ствол в узлы. Но, жизнью не обязано Ни небу, ни земле, Лишь со скалою связано И предано скале. Ветвями небо схвачено, Внизу – обрыв стеной. За каждый миг заплачено Немыслимой ценой. Когда в горах теперь его Увидишь невзначай – Запомни это дерево... Ведь это – Карачай! Перевод с карачаевского языка Аркадия ТЮРИНА [img]https://external-arn2-1.xx.fbcdn.net/safe_image.php?d=AQBV5foNvofGc2RX&w=158&h=158&url=http%3A%2F%2Fwww.litrossia.ru%2Fmedia%2Fk2%2Fitems%2Fcache%2Fcf24ee82f87908865bc683b9ea44a628_M.jpg&cfs=1&upscale=1&sx=0&sy=10&sw=400&sh=400[/img]

Билал, объявлениени кёрюб менда бир назму ийгенме бу конкурсха.

Цитата
Сэстренка пишет: Билал келтириученди къууанч хапарланы))), бу джол да аллына чабмай сакълайыммы, айтыбмы къояйым?)))

Цитата
Сэстренка пишет: Билал, кецхиллик)), асыры къууаннгандан кесими тыялмайма))) Ольмезланы Мурадин Фейсбукда джазыб билеме ГАЗАЛАНЫ АМИНА Россияда джазыучуланы биригиуюне алгъандыла (ПРИНЯЛИ В СОЮЗ ПИСАТЕЛЕЙ РОССИИ)! Алгъышлайма! Алгъышлайбыз! Ызы къалын болсун! Аллах болушсун, Мадина, мындан ары да кеб къууанч хапарларыгы эшитеик!))

Сэстренка, бек сау бол, керти да къууанч хапар, Аллах къууанчдан айырмасын.

Цитата
Айшат пишет: Билал, объявлениени кёрюб менда бир назму ийгенме бу конкурсха.

Бек иги этгенсе. Бизден не къадар кёб адам къошулса - ол къадар иги: аллай бир халкъыбызны аты айтыллыкъды.