Бирликни, шуёхлукъну, сюймекликни, ышаныуну, ыразылыкъны юсюнден
8 сентября, 2017 - 20:06
Москвада къыш кюн жазылгъан назму
Энтта да Москвадама. Къар жауа,
Узакъ кюнлеримде жаугъаны кибик,
Эски, жангы юйле башларын жаба,
Чегемде юйлени жапханы кибик.
Кремльни къалалары акъ бола,
Къызыл майданны энтта къар акъ эте,
Энтта да ушакъ этеме къар бла,
Жаш кюнлерим да кёз аллымдан ёте.
Москва, анам кибик болгъан эдинг,
Аныча сылагъан эдинг башымдан,
Анам къышхы Чегемде, къайгъы этип,
Тансыкъ болуп тургъанында жашына.
Манга сейир китапланы ачдынг сен,
Къыйырсыз дуниягъа кёз ачдырдынг:
- Кёп бил, къууан, ишле, жаша сау-эсен! –
Деп, къанатлыланы жарыкъ учурдунг.
Ол кюнледе орамларынг эсимде,
Энтта жангыдан барама алада.
Бюгюн жюрек сёзюм - сени юсюнгден,
Мен аны алып келгенме тауладан.
Манга огъурлу, чомарт болгъан эдинг,
Москва - жаш кюнлерими къууанчы,
Бырнак этмейин, кесинге жаш этдинг.
Узакъ кюнлерими китабын ачып,
Окъуйма энтта бу къар жаугъан кюнде,
Устазларымы, тенглерими эсге
Тюшюре, толу ийнанып - ёмюрде
Игиликни болмазлыгъына эски.
Кёрмез устазларымы, тенглерими
Атларын къатлайма мен, хурмет эте,
Бу къар жаугъан кюн,
къыссам кёзлерими,
Аллымдан шаула да, сау болуп, ёте.
Энтта тазады бу къар кюн сагъышым,
Акъ къагъытха ыразыды къаламым,
Мен окъугъан китаплагъа - алгъышым,
Мен сюйген тиширыулагъа - саламым!
Москва, ал ыразылыгъымы сен,
Анамача айтама бу сёзлени.
Кёп чынгылладан да ётюп сау-эсен.
Къууандым энтта кёргениме сени!..
Устаз Борис Игнатьевич
Тёп–тёгерегин къар алгъан
Орус элде туугъан эди,
Жай агъачдан нарат ийис
Ургъан жерде тургъан эди.
Ол жерине ушамагъан
Тау элге келген эди,
Туугъан жеринде кёрмеген
Тар жолланы кёрген эди.
Келген эди къартлыгъында
Таулуланы сабийлерин
Окъутургъа, билим кюню
Жарытыр кибик юйлерин.
Ол, мени башымы сылап,
Бек алгъа «Букварь» бергенде,
Эм алгъа орус харфланы
Ол манга кёргюзтгенинде,
Билмедим кенг дунияны
Ачылырыгъын аллымда,
Багъа жетмезлик хазнаны
Табарыгъымы мен анда.
Насып да табарыгъымы
Поэзияны кючюнден,
Аны булбуллары жырлай
Турлукъларын да юйюмде,
Россейни поэтлерини
Назмулары жюрегимде,
Къайын агъашча, шууулдап
Турлукълары ёмюрюмде!
Мен Лермонтовну да атын
Алгъа эшитген эдим андан.
Ол ат манга, Кавказ деген
Сёзча, саулай жашауумда
Билмейин сыйлы боллугъун,
Эшитген эдим мен ол атны.
Жандырдынг манга саугъагъа
Таймайын жылытыр отну.
Борис Игнатьевич, устазым!
Халатларымы кеч манга.
Гюлле угъай, бу назмуну
Алып келдим къабырынга.
Къулийланы Къайсын.
Лермонтовну жамычысы
Мен Лермонтовну байрам кюнлеринде
Хар къуруда Бештаугъа келиучюме.
Жерлешлерим бери келгенлеринде,
Къойгъан жол ызларын кёрюучюме.
Лермонтовну тау эллеге баргъанын
Эшитсем, учаргъа хазырды жюрегим.
Халкъымы анга къонакъбай болгъанын
Билсем, бютюнда багъалыды жерим!
Поэтге ачыкъды Бештауну кёгю,
Жангыз бир булуту болмай башында.
Алай ачыкъ мени да анга жюрегим,
Башха тюйюлча ол къарындашымдан.
Билип къонакъ жаш назму жазыучусун,
Неда сейир этгени ючюн таугъа,
Жолгъа чыкъса кийиучю жамычысын
Таулу къыз этген болур эди саугъа.
Мен Бештауда Лермонтовну юйюне
Шош–шош ёрлей, назму эте барама.
Тёгерекде къудуретге сюйюне,
Ол къараучу бийик таугъа къарайма…
Назмуларын окъугъан жюрек толур,
Шакъасы болгъанды къан тамычысы.
Поэтни жау окъдан сакълагъан болур
Тауда таулу къыз этген жамычысы.
Боташланы Исса.
Ёхтем Днепрни тик жагъасында
Ёхтем Днепрни тик жагъасында
Сюелип къарайма мамыр суууна.
Акъ кеме тынч жюзеди ортасында,
Арлакъда сабийле ойнай–жуууна.
Эсимдеди, аны былай сюзюлюп
Бармагъан заманы, бюгюнча сабыр,
Кёп жигитни жашау жолу юзюлюп
Сууда къалгъанлары, къазылмай къабыр.
Совет солдат туугъан журт ючюн, сууну
Юсюнде, керти жигитлик этгени,
Уллу Днепрни таза толкъуну
Къанны да, жилямукъну да элтгени.
Бу жагъалада жылы ушхууурсуз
Кёп кечелени ётдюргенбиз алай,
Бир бирибизни уята, жукъусуз,
Суудан кёз алмай, анга сагъайгъанлай.
Тер басхан солдат кёлеклерибизни
Жуууп, юзмезге жайып къурутханбыз.
Былайда жоюлгъан тенглерибизни
Болмаса, башхасын а унутханбыз.
Алай эсимдеди, терен окопла
Къазгъан эдик, былайда – суу жагъада
Тохтамай даулаша эдиле топла,
Сууну ёргесинде – Киев табада…
Эшит мени, Россия!
Эшитемисе, Россия? Санга айтады жашынг:
Жаным, къаным бла да мен сениме ёмюрге!
Сени палахдан къутхарыуду къайгъым, сагъышым.
Къууанч эсе - бирге, бушуу эсе да - бирге!
Ёмюрде кишиге баш урмагъан кишилигинг,
Душманла аллында энтта да тобукъланмаз.
Эшит мени, Россия! Энтта болур къууанч кюнюнг,
Жан сауда - жюрекде хорлам оту жукъланмаз.
Бизни сенден ёмюрде да айыралмаз жауунг,
Сенсе бизге насып, сенсе огъурлу ана.
Сюйгенме сени бийик кёгюнгю кёк бояуун,
Аны тюбюнде уруш жоллада айлана.
Сени алышыу жокъ манга дунияда жукъгъа да,
Сюйгенме тюзлеринги чексиз кенгликлерин.
Мен алышалмам ёмюрде бир шуёхлукъгъа да
Батыр уланларынгы халал тенгликлерин.
Сюйгенме сени уллу адамлыгъынг ючюннге,
Аслан жюрекле бергенинг ючюн да бизге.
Сенсиз - бизге насып жокъ, Россия, жер юсюнде,
Ол жокълугъуча анасыз къалгъан ёксюзге.
Неге къууанырма да мен дунияда, сенсизлей?
Сен мени къууанчымса, Россия, ёмюрге.
Манга сенсиз айланыу неди, насыпны излей?
Къууанч эсе - бирге, бушуу эсе да - бирге!
Отарланы Керим.
Россияны кенг суулары
Россияны кенг суулары,
Сиз, сюзюлюп, шош барасыз,
Кенг ёзен аулакъланы
Тенгизлеге жол саласыз.
Сабыр суула, ариусуз бек,
Сабийликден мен тау суугъа
Юйреннгенме – жорталла терк,
Ушагъанча сахиник буугъа.
Ол тау, ёзен суулары да
Терен тенгизге агъарла,
Бирге къошулсала анда,
Чынтты насыпны табарла.
Макытланы Сафар
Къар симфония
Къар жауады...
Къар жауады кенг майданда.
Къар жауады,
Къар жауады акъ байрамда,
Буюгъа, буюгъа.
Уяла,уяла.
Ол майданда Чайковский уяна...
Мен, къолуму ёрге узатып,
Кёкде къармайма къар уяны.
Эшитеме, эшитеме
Андан келген къар симфонияны,
Атсыз симфонияны,
Акъсыл симфонияны,
Буюгъа,
Уяла.
Композитор олтурады майданда.
Ол, музыка файхамбар
Кибик, къарайды къар аламгъа.
Къар а музыканы къоллары болуп,
Жабады, жабады
Композиторну юсюне акъ тонун.
Къар жауады...
Къар майдан
Акъ майдал
Болгъанлай къалады анга.
Кёп болсунла кюнлю кюнлеринг
Акъ тангынгы уууз сютюнден
Ичедиле жангы гюллеринг.
Мен тилей келеме хар кюнде,
Кёп болсунла кюнлю кюнлеринг!
Кёп болсунла таза сёзлеринг,
Жулдузла тепсеген кёклеринг!
Гюллеча, чакъсынла бешикле,
Кюнюнге ачыла эшикле!
Чыкъдынг, бар палахланы женгип.
Чёбюнгю да бермек алтыннга.
Шауданларынг окъуна сени
Айта турадыла атынгы.
Къыш чилледе да тау башларынг
Туруп турадыла жылылай,
Терегинг шыбырдай башлады.
Ол эшитиледи жырынглай.
Тарыхынгы жазгъан къаламынг
Кертиликге юйретеди бизни.
Сени жап-жарыкъ кёз къарамынг
Къууанчлы этеди кёгюбюзню.
Созайланы Ахмат
Айкъанат
Мен жашыма бийик Кавказны,
Сен къызыса Россей кенглени,
Сен – тюзню акъкъанат къан къазы,
Мен – тауну жугъутур кийиги.
Сюймеклик да, бизде тангланы
Чууагъыча, тазады алай,
Россейни кенглиги, тауланы
Бийиги сыйынырча анга!
Сен ёсгенсе къайын агъачлы
Россейни бир бийик юйюнде,
Мен ёсгенме, тауда, шо гъаршны
Башындача, къая эрнинде.
Жолларын ангылап кийикни,
Унутурса чайыр орамны,
Балкондан къарагъан кибик сен,
Къарарыкъса къая ырандан.
Къоркъма сен борандан, къарладан –
Жюрегим бир сени сайлады,
Къоркъма сен – таула баркъадарда,
Бийикде сакъларла сыйынгы...
Шо жазны жылыуу келгенлей,
Къар кетгинчи чыкъгъан жанкъозлай
Санга тик тауланы кёгюнде
Чыгъарыкъды Кёгет жулдузу.
Къыяма къыш келип, къар тюшсе,
Булутла да кёкню жапсала,
Къаядан салыннган артишни
Кёклюгю кёлюнгю жапсарыр.
Мен жашыма бийик Кавказны,
Сен къызыса Россей кенглени,
Сен – тюзню айкъанат къанкъазы,
Мен – тауну жугъутур кийиги!
Мен жашыма бийик Кавказны,
Сен къызыса Россей кенглени,
Сен – тюзню айкъанат къанкъазы,
Мен – тауну жугъутур кийиги.
Сюймеклик да, бизде тангланы
Чууагъыча, тазады алай,
Россейни кенглиги, тауланы
Бийиги сыйынырча анга!
Сен ёсгенсе къайын агъачлы
Россейни бир бийик юйюнде,
Мен ёсгенме, тауда, шо гъаршны
Башындача, къая эрнинде.
Жолларын ангылап кийикни,
Унутурса чайыр орамны,
Балкондан къарагъан кибик сен,
Къарарыкъса къая ырандан.
Къоркъма сен борандан, къарладан –
Жюрегим бир сени сайлады,
Къоркъма сен – таула бар къадарда,
Бийикде сакъларла сыйынгы...
Шо жазны жылыуу келгенлей,
Къар кетгинчи чыкъгъан жан къозлай
Санга тик тауланы кёгюнде
Чыгъарыкъды Кёгет жулдузу.
Къыяма къыш келип, къар тюшсе,
Булутла да кёкню жапсала,
Къаядан салыннган артишни
Кёклюгю кёлюнгю жапсарыр.
Мен жашыма бийик Кавказны,
Сен къызыса Россей кенглени,
Сен – тюзню айкъанат къанкъазыг
Мен – тауну жугъутур кийиги!
Бабаланы Ибрахим.
Анa тил бла
орус тил
Татлы ана тил, шатык тил,
Ана сютюнлей татыулу!
Санга тенг дунияда не бар!
Сенсиз жокъ сёзню татымы.
Ана тил, сенсе ёмюрлюк,
Жашау асыу да, къарыу да!
Кетген, келлик да – биргенге.
О, жокъду сенден ариу да!
Ана тилимде айтханма:
– Анам, – деп, биринчи кере.
Ана тилимде эшитдим
Бешик жырны да, бёлене.
– Сюеме, – деди сюйгеним.
Жарыкъ болдула юйле да,
Бу ариу тилге сукъланып,
Шыбырдадыла гюлле да.
Ана тил, сенсе байлыгъым.
Мен жашарма сен саулукъда,
Тынгылай манга таш, агъач,
Жашил кырдык да жайлыкъда.
Шорхулдап баргъан суула да
Жолда ары-бери бёлюне.
Бу тынгылауукъ таула да
Мени тилимде тиллене.
Жокъ ана тилден багъалы,
Олду жашатхан жанымы.
Ана тилимде этеме,
Къолдан келгенча, жырымы.
Тилей адамгъа, журтха да
Ахшылыкъ, насып, тынчлыкъ да.
Тилим тас болса, не жашау?
Керек тюйюлдю бир жукъ да.
Жаным, къаным да тилимде,
Болуп къалырма ансыз тас.
Болурма кырдык не агъач,
Не тынгылауукъ сууукъ таш.
О татлы ана тилибиз!
Сенсе жаным–тиним да!
Жаным чыкъгъынчы, табына,
Мен къуллукъ этер диним да.
Орус тил а? Аллай ариу!
Сингди, жарашып, къаныма.
Сау дуниягъа кёз ачдыра,
Къошулуп жаны жаныма.
Ол экиси да, бир болуп,
Бир къан тамырда баралла.
Сау дуния бла мен ушакъ
Этерча, кюч бере ала.
Орус тил, тилимча татлы,
Ансыз мен жарлы, сангырау.
Ана тил, сенсиз, мен тилсиз,
Сенсиз жокъ бир жукъ ангылау.
Зумакъулланы Танзиля.
Артха къарасакъ
Каркаланы Мухарбийге
Жашлыгъыбыз Москвада къалды.
Кюлкюбюз, муратыбыз – анда.
Биз жаш этип турдукъ шахарны,
Къобузну тау тартыуларында.
Кечеги жолланы кюмюш
Сериуюню ура бетибизге,
Ол юсюбюзге чыкъча тюшюп,
Тазалыгъы - ниетибизге.
Киргенча жашлыкъ къаласына,
Москва сууну кёк жагъасында,
Къалып сагъышла дуниясында, –
Аз чыкъмадыкъ туманлы тангнга.
Биз, жашла, жыйылып, Нинагъа
Хычинле этдирирге барсакъ,
Бизни къызла саулай дуниягъа
Къууат бергенлерин биле сакъ
Болургъа юйретдик кесибизни,
Ала атлагъан жерни да сюе.
Къызла, ариу тилекча, бизни
Сакъладыла, къадардан тилеп.
Сюймеклик да сынадыкъ бирде,
Айтылмагъан сёзлерибиз – таула!
Ай, кечикген къонакъча, бизге
Алай аз келмегенди жаулап.
Биз жюрюген трамвайла, таксиле,
Кёп кюнню кёк чумлай юздюле.
Биз сюйгенле – сакъ пассажирле
Башха жюреклеге тюшдюле.
Къалды унутулмай бир зат да.
Биз къыйналгъан кюнлерибизде
Къайтабыз, жапсарыу излеп, артха –
Жашлыкъ жарытхан юйюбюзге.
Нинаны эт хычинлерича,
Хусейни чамларыча, кире, –
Жолубуз жарыйды, энди чал
Жашлагъа жашлыкъны келтире...
Тёппеланы Алим.
Таулагъа чакъырама
В. Лазаревге
Жазда, жайда сакълайма тауларымда,
Кёксюл ахшамларында, тангларында,
Шуёхум кюндюз кёллендиредиле жол ызла,
Кече уа сени ашырыкъдыла жулдузла.
Кел, кел, кел…
Тауланы кёр!
Жерими жазы, жайы да шорха тауушлу,
Жолунга тюшер кенг ауанасы тау къушну.
Кырдыкны чыгъып кюн жылтыратхан кезиуде,
Жугъутурланы кёрюрсе тауну кесинде.
Чакъырама сакълайма тауларымда,
Кюзню ахшамларында, тангларында,
Элпек тирликни жыйгъанда жигер эллиле,
Салкъын тёбеннгиде эшитилир «Эрирей».
Кел, кел, кел…
Сакълайды эл!
Жерими кюзю бишген шапталла тюрсюнлю,
Къууанч жарытыр сени тюшюнгю, тюнюнгю,
Бирге къарарбыз элимде баргъан тойлагъа,
Алгъыш этербиз, чагъырдан мюйюз толгъанда.
Чакъырама, сакълайма тауларымда,
Къышны ахшамларында, тангларында,
Бетинги сыларла Минги тауну желлери,
Билесе, жюрек жылыуну сууукъ женгмезин.
Кел, кел, кел…
Урса да жел!
Жерими къышы ушайды сейир жомакъгъа,
Акъ кёгюрчюнле – къаяладан акъгъан жуммакъла,
Санарма санга мен жигитлени атларын,
Айтырма санга таурухларын да нартланы.
Кел, кел, кел…
Тауланы кёр!
Кел, кел, кел…
Сакълайды эл!
Кел, кел, кел…
Урса да жел!
Малкъар сонетледен
Эрттеги жол… Артутай бий алгъын
Россейге барып, къайтханды бери,
Бийик Гезе ыфчыгындан аугъан
Теймураз патчах болуп нёгери.
Бу жол бла хаж къылыргъа аппам
Ашыкъгъанды, этип намазларын.
Абрек Темирбаш чапдыргъан атла
Бу жолда къойгъандыла ызларын.
Энтта барадыла къартла, жашла,
Ийнанып игиликге, умутха.
Мен да, жолуму бу жерден башлап,
Ашыкъдым арбагъа, самолётха.
Учама, метрогъа да киреме –
Малкъарны бийик жолун кёреме…
Мокъаланы Магомет.
Россей
Россейни жарыкъбет эрттени,
Сюзюлюп баргъан суу бетлери,
Агъачда аязла шууулдау,
Талада къайынла шыбырдау
Хар неси да – жууукъ жюрекге,
Ойнатады къобуз тюекле:
Не жарыкъды тангны атханы,
Не мудахды кюнню батханы…
Россейни тарыхы эрттеги –
Ёмюрле кетгени, келгени,
Къазауат сермешле, хорламла,
Созулгъан ёзенле, орманла…
Монголлу Батыйни жетгени,
Тохтамыш, Чингисхан этгени,
Кёп улан да Къула тюзюнде
Къалгъаны, жоллары юзюле…
Иван Грозный – уллу князь (Тейри!),
Биринчи патчахы Россейни,
Къазанны, Жайыкъны тийресин,
Сибирьни да болгъан иеси,
Кавказгъа да жайды къанатын.
Билеклик изледи Къабарты.
Душманла – кърымлыла, перслиле
Сыйыра жасакъгъа сабийле,
Аланы узакъгъа элтдиле,
Жашларын аскерчи этдиле,
Къаракъаш къабарты къызланы
Аламда созулду ызлары…
Не къыйын жашады Къабарты!
Палахны уа кёрюнмей арты,
Россейден изледи билеклик,
Аллахха да жетди тилеги.
Ичлери, журтлары кюйгенле,
Халкълары жашарын сюйгенле –
Къазагъы, Гюржюсю, бирсиле
Изледи болушлукъ Россейде…
Тынчлыкъны сюйген азды жерде.
Шагъатым а – кетген ёмюрле.
Кърым ханы, шведлиле, полякла
Кезиулеп Россейге чапдыла…
Барысы да кирип тарыхха,
Кетдиле, жутулуп тартаргъа –
Биз сюйген ол ара шахарда
Сюеледиле акъ къалала…
Кюн тиеди тангда алагъа –
Алтынсуу килиса башлагъа.
Сора кенг жайылады андан,
Ариулайды жерни тумандан…
Шыбырдайдыла акъ къайынла,
Эрттеги макъамла таныла.
Къыралым уянады ариу,
Биз биргебиз, андады къарыу.
Мусукаланы Сакинат
