2016 дж. майны 28 "Къарачай"
Ёзденланы Альбертге 60 джыл
ЧЕГИ БОЛМАГЪАН ФАХМУ
Къарачайны фахмулу уланларыны бири Ёзденланы Магометни джашы Альберт бу кюнледе кесини юбилейин белгилейди. Аны бла байламлы РФны Джазыучуларыны эмда Журналистлерини союзларыны члени, КъЧР-ни халкъ артисти Бостанланы УмарАлий юбиляр бла этген ушагъын окъуучулагъа теджейбиз.
- Альберт, сени танымагъан, джырларынгы эшитмеген хазна адам болмаз Къарачайда, Малкъарда. Аны тышында да сен Америкагъа, Франциягъа, Турциягъа, Къазахстаннга, Къыргъызстаннга барыб, кесинги творчествонг бла ол къраллада джашагъан ахлуларыбызны танышдыргъанса. Москваны, Санкт-Петербургну сыйлы сахналарында назмуларынгы окъугъанса, джырларынгы джырлагъанса. Кёб конкурслагъа, фестиваллагъа, къараулагъа къошулгъанса. 800-ден артыкъ джырны, 8 китабны авторуса. 15 кърал, джамагъат орденле, медалла бла саугъаланнганса, тюрлю-тюрлю сыйлы атларынг да кёбдюле. Россия Федерацияны махтаулу артистисе, КъЧР-ни халкъ поэтисе, КъЧР-ни халкъ артистисе, Ингуш Республиканы искусстволарыны махтаулу деятелисе, КъМР-ни культурасыны сыйлы къуллукъчусуса, педагогика илмуланы кандидатыса, КъЧР-ни Кърал саугъасыны лауреатыса, сени атынг кёкде джулдузланы бирине да аталгъанды. Бир адамгъа ол къадар сыйлы ат, ол къадар саугъа кёб тюлмюдю?
- Да, сау бол! Бек къууандырдынг сорууунг бла! (Кюледи) Сют башыдан тоюб, эрнин-бурнун джалай тургъан бир семиз, сары киштикни тюрсюнюнде кёргюзюрге излей болурса мени окъуучулагъа...
- Огъай, керти кёлюм бла сорама.
- Эсими «къарауулларын» джукълатыб кюрешгенинги ангылайма, алай болса да, «оюнну» сен башладынг эсе, сени джорукъларынг бла ойнайыкъ. Да ким биледи. Творчество бла керти кюрешген адамланы кёбюсю сабий кёллюледиле. Ол берилген сыйлы атла, саугъала, сабийге оюнчакъ бериб къууандыргъанча бир затладыла. Ала адамгъа акъыл, билим, не уа фахму къошмайдыла. Алай а, менича Совет властны фикиринде ёсген къауумгъа, орден, медаль, сыйлы ат къой эсенг, бир ариу сёз айтылса да, онгсунуб, ышарылыб тебрейбиз. Бизни тёлюден джаратылгъан тёлюге, ачханы тейри этиб кюрешген бир къауумлагъа, ол затланы ангылагъан къыйыныракъ болур. Алай а, иги айтылгъанны ким сюймейди? Къозула тебрегенинги сезмей эсенг, адамла кёллери бла, тыйыншлы айта эселе, иги айтханларына, махтагъанларына мардасы бла къулакъ сала турургъа да тыйыншлыды.
- Бюгюнлюкде творчество ишинги юсюнден не джангы хапар айтыргъа боллукъса?
- Джангы хапарым бла эски хапарымы къайсысы къайда болгъанын да унута башлагъанма. 1980-чы джылдан бери, къарачаймалкъар халкъны нарт эпосуну джырларын тизгиннге, сафха джыйыб кюрешген эдим, ол китаб болуб чыгъаргъа керек эди да, аны сакълайма. Къарачай-малкъар адабиятны закийи Дебо улу Кючюкню назмуларын, джырларын, аны юсюнден джазылгъан статьяланы да джыйыб, хазыр этген эдим, китаб этиб чыгъарыр муратым барды. Къарачай-малкъар халкъны тилинде аз джюрюген 5 минг сёз чакълыны да бир джерге джыйгъанма, аны да китаб этиб чыгъарыргъа излейме. Кесими джырларымы да ноталары бла джазыб, хазыр этгенме, китаб чыгъарыргъа деб турама. Басмагъа хазыр болуб тургъан джангы назмуларымдан бир китаб, хапарларым бла пьесаладан бир китаб, очерклеримден бир китаб да дунияны кёрюр заманларын сакълайдыла. Илму джаны бла джазылгъан, кеслери энчи китаб болуб чыгъарча да бир бёлек ишим барды. Аллах айтса, къачан болса да, ала барысы да чыгъарла. Къысхасыча айтыргъа, бош турмайма. Сахнагъа азыракъ чыкъсам да, джырлагъанымы да, назму окъугъанымы да къоймайма.
- Альберт, сен творчество ишинги бардыра тургъанлай, кърал къуллукълада да ишлейсе. Керти поэтле, хар заманда патчахлагъа къаршчы баргъандыла дейдиле. Сёз ючюн, А.Пушкин, В. Высоцкий... Сен кесинги халынгы къалайгъа санайса?
- Алай ийманлы болсунла! Айтдырмай къоймай эсенг, Пушкин да патчахны арбазына кире-чыгъа тургъан поэт болгъанды. Болмагъан эсе уа, бир къауум декабристнича аны да асмакъгъа нек асмагъандыла, Сибирге нек ашырмагъандыла? Бек акъыллы, бек фахмулу поэтле, къобуб келген Къобанны аллына кёкюреклерин салыб, тыябыз деб кюрешмегендиле. Ол телилик болгъанын, ала кимден да уста билгендиле. Телиле ёлтюртгендиле кеслерин, ала келтиргендиле миллетлерине да, къралларына да джарсыу. Мен бек сюйген Высоцкий дей эсек а, кърал анга окъуу да, иш да, юй да бергенди. Къалгъанла «Мерседес» машинаны не болгъанын билмеген сагъатларында, «Мерседесге» да миниб, Москвада зуу ары-зуу бери деб айлана бергенди, концертле салыб, ачха этер керекли да къалмагъанды. Къалгъанлагъа кёре озгъун фахмусу болгъанын кеси билгенди да, «адамла мени къол аязларында нек кёлтюрюб айланмайдыла?» деген сезими асыры бек алгъа ургъанды. Тогъуз игилик этиб, сора бир игиликни этмей къойгъаннга ачыуланса, айталгъанын айта бергенди. Кърал Высоцкийге чабыуул этмегенди, Высоцкий къралгъа чабыуул этиб кюрешгенди. Высоцкий, Высоцкийча камсык акъылманла къралны ичинден чиритедиле да, сора политикле чиригенни оядыла. Пушкинчала болмасала, Октябрь къалабалыкъ боллукъ тюл эди, Высоцкийчала болмасала, Совет Союз оюллукъ тюл эди. Ойгъан бек тынчды, ишлеб а бир кёрсюнлечи ол залим поэтле! Ишлемей эселе да, адам улуну тамам да иги къалай джашаргъа керек болгъанын бир айтсынлачы! Ала табалмагъан джууабны мен къайдан табайым? Аны амалтын, меннге суусаб ичирген адамны гоппан аягъына тюкюрюб ызына къайтармаучанма. Къралымда, миллетимде мен ангылагъаннга кёре, бир джетишмеген затланы кёрсем, сезсем, аны ачыгъыча айтыргъа, джазаргъа кюрешгенме. Ояр ючюн тюл, тюзетир ючюн. Ма алайды мени фикирим, иннетим. Патчах бла тюйюшюрге чабаргъа керек тюлдю, андан кесинги акъыллыгъа санай эсенг, аны тюшюндюрюрге керекди. Бир патчахны халкъ къоратса да, аны орнуна, андан да бытдыр бир келликди. Халкъ а, сюйсек патчах дейик, сюйсек генсек дейик, сюйсек президент дейик, сюйсек джаханим дейик - атларына не десек да, аласыз джашау этеллик тюлдю. Башчысыз джашаргъа умут этген (артыкъсыз да Россияда), ол утопияды, сабий кёллюлюкдю!
- Альберт, джанынга да тиймесин, сени эртделеде халкъ бек сюйюучен эди. Энди уа, «кърал къуллукъгъа сатылыб къалды» деб, сёзюнгю этгенле да бардыла. Анга уа не дейсе сен?
- Да не дерикме... Аууз сёлеширге берилгенди. Кимни эринлерин тикгич бла тигериксе? Алай айтханла залим джашла эселе, барсынла да, кърал къуллукъчулагъа сатылыб бир кёрсюнлечи! Оллахий, «почём?» деб да сорлукъ тюлдюле. Мен таныгъан бек кёбле «сатылыргъа» излеб, сатылалмай кюрешедиле. Мен кишини аллына да «бир сатылайым» деб, бармагъанма. Мени чакъыргъан этгендиле. Чакъыргъан а, республикабызны бюгюннгю Башчысы Темрезланы Борисбийни джашы Рашид, телефон бла юйге сёлешиб: «Тюбешейик», - деди. Айтылгъан заманда бардым. Эшикни ачыб, джылы ышара: «Кел...», - деб, чакъырды. Тынчлыкъ-эсенлик, хапар сора келди да айтды: «Альберт, мен кесими дунияда хар нени да билгеннге санамайма. Билгенимча бир, билмегеним да болур. Алай а, хар не тюрлю усталыкъны билген, фахмулу адамла бирлешиб, хар ким кесини тутхан ишин баджарса, ол заманда республикабызгъа да, халкъыбызгъа да хайыр келтирлик эдик. Сен меннге кенгешчи болсанг, мен разы боллукъ эдим. Сен къалай дейсе анга?» деб, сынагъанча къарады. Тюзюн айтыргъа, аллай сорууну меннге алгъыннгы башчыларыбыздан бири да сормагъан эди. Мен кёб ынгычхай турмай, «хо», дедим. Нек? Биринчиси (сыйыгъыз да мийикде болсун), юйдегиме айлыкъ келтирирча иш керек эди. Экинчиси, Башчыбыз айтханча, къралгъа да, джамагъатха да, юйдегиме да къарыуума кёре хайыр келтирирге мадарым боллугъу ючюн. Ючюнчюсю, мен билген ишни юсюнден Башчы джукъ соргъаны болса, джууаб береллигиме базгъаным ючюн.
- Альберт, сен Хубий улуну да таный эдинг, Семен улуну, Батды улуну, Эбзе улуну заманларында да ишлегенсе. Энди Темрез улуну кенгешчисисе. Сен таныгъан ол башчыланы хар бирине, кърал къуллукъчуча, бир багъа берсенг эди.
- Бу сорууунг провокацион сорууду. Кърал къуллукъчуча, мен бу соруугъа джууаб берирге излемейме. Башчыгъа багъа берген тюлдю мени ишим, аны соргъанына джууаб бергенди мени ишим.
- Хы, алай болмай эсе, демократияны заманында джашагъан бир тюз адамча, творческий адамча не айтыргъа боллукъса?
- Къоярыкъ тюлсе... Башчылагъа багъа береме десем, башчылагъа да, халкъгъа да эрши кёрюнюрге боллукъма. Алай болса да... Мен ангылагъаннга кёре, Хубий улу халкъны ичинден чыкъгъан, джашауну не тюрлю джанын да уста билген политик эди. Ол кесини заманыны баласы эди. «Халкъыбызны бек сюебиз!» деб хахай-тууай этген романтиклени, утопистлени, провокаторланы айтханларына къарагъан болса Хубий улу, ол заманда уруш чыгъарына, мен бюгюн да ишексизме. Аталарын-аналарын разы этелмегенле, юйдегилерине оноу этелмегенле, юйлерине-арбазларына тизгин салалмагъанла, кърал, джамагъат ишлерин тындыралмагъанла, болумсузла, зарла, сёзчюле, тилчиле, онглу адамлагъа аман айтыучула болуучандыла. Къысхасыча, кеслерини болумсузлукъларын юйдегилеринден, халкъдан джашырыр ючюн, биреуге айыб салыб кюрешгенле талай бардыла. Сёз ючюн, мени джашауум да, тышындан къарагъанча алай тынч болмагъанды. Студент кюнлеримден башлаб, «къралгъа джау» этерге кюрешдиле, джарашыб ишлеб тургъан ишимден эки кере къыстадыла... Талай кере сюдлеге кирдим. Тюз болсанг, «Тюзлюк тюзде къалмайды» дегенлей, бир себеб табылыб барады. Джыгъылтсала, ачысанг да къобуб, джангыдан кюреширге керекди. Ненча кере джыгъылтхан эселе да, мен да «Ванька-встанькача» къобуб келирге кюрешгенме. Джыгъылгъанлай, джатыб джылаб турсанг, бир къауумла, буз сюрген джылкъыча, келиб, теблеб кетерикдиле. Телевизор бла джаныуарланы, хайуанланы кёргюзген каналлагъа къарасанг, кёб затха тюшюнесе. Сюрюуден артха къалгъан джыртхычлагъа аш болады. Артха уа, къарыусуз, ауругъан мал къалады. Къарыусузну урлугъу къарыусуз болады да, къарыусуз джанла джаратыладыла андан. Ауругъанны да аурууу джукъгъан ауруу эсе къалгъанлагъа джугъады. Алай болмаз ючюн, Уллу Аллах къарыусуз малны джыртхычлагъа азыкъ этеди. «Биз а адамлабыз! Уллу Аллах бизге онгсузлагъа джакъ болугъуз, деб бергенди ангыны!» - дерге керекбиз. Алай а, адам улу алкъынчы кийикликден алай бек узакъгъа кетмегенди. Онглу онгсузну джарсытханы ол хакъды. Аны амалтын, бу дунияда кишиге кёлкъалды болургъа керек тюлдю. Башынгы сакъларгъа юренирге керекди. Онглугъа, джетишимлиге аман айтыб тургъан, ол къарыусузну ишиди. «Киштик джёрмеге похлу джёрме» дегенча этиб тургъандан магъана джокъду. Уллу затха къарыуунг джетмей эсе, къарыуунг джетген зат бла кюреш. Къысхасыча, ма алайды мени фикирим. Ким не сюйсе аны айтсын, мени сартын, мен а Хубий улугъа «политиканы асланы» деучен эдим ичимден.
- Андан сора келгенлени юслеринден да оюмунгу билирге излей эдим.
- Аскер джаны бла Семен улудан онглу адам Къарачайгъа туумагъанды. 1999-чу джыл, сайлауланы заманында, биринчи турда мен Семен улу джанлы да тюл эдим, Хубий улу джанлы эдим. Экинчи турда мен да миллетими бир адамыча, къолумдан келгенича, «Семен улу хорласа» деб, ишлеб кюрешген эдим. Бюгюнлюкде кёлюме келген бла, 1999чу джыл Семен улу болмаса, биз сайлаулада кесибизни хорлатырыкъ эдик. Семен улу Башчы болгъандан сора, ол кесин кереклисича бир кёргюзелмегенди, кёргюзюрча мадары болмады, деб да келеди кёлюме. Аны да болур эдиле чурумлары. Бюгюн не десек да, Семенланы Владимир Къарачайны тарихинде бир накъут-налмаз ташды.
2003-чю джыл сайлаулада, мен Батдыланы Мустафагъа аман иннетим болгъандан тюл, Семен улуну онглугъа санагъаным амалтын, аны штабында эдим. Тюзюн айтсакъ, ол заманда Батды улуну президент болурун сюймегенле бек кёб эдиле. Мени сартын, мен ол заманда Мустафаны уллу политик болгъанын билмей эдим. Батды улу ангылаб, ангыламай джакълагъан эсе да, Аллахды билген, Къарачай Азиядан къайтханлы, андан бек миллетибизни киши да джакълагъан болмаз. Къалай? Керти политик хар затны да халкъгъа ачыкъ айтыб барыргъа болмайды. Мен политик болмагъаным амалтын, халкъдан бир адамча, кёлюме келгенни айтама. Батды улу бизни халкъыбызны сюймеген къауумланы экиге-ючге юлешиб, бизни бла къаугъа бардырыргъа излеген кючлерин къарыусуз этгенди. Мен айтыргъа излегенни ангыларгъа излеген кеси ангыларыкъды. Ким къалай сюйсе, алай ангыласын, мен Батды улуну ачханы багъасын билген экономистге, уста политикге санайма. Халкъгъа этген игилигин а, халкъ кечирек ангыларыкъды, мени анга ишегим да джокъду.
Къарачай къуралгъанлы, Эбзе улудан уллу алимибизюристибиз болмагъанды. Бизни республика аны теория билимине асыры гитчелик эте эди. Юйню ичинде бир комнатадан бирине, шиндикни пилге джюклеб элтеме дегенча кёрюне эди Эбзе улуну президентлиги мени кёзюме ол биринчиси. Экинчиси, асыры кёб окъугъан адам керти джашаудан бир кесек кери болуучанды. Орамны, арбазны, юйню ичин кирсиз, тизгинли тутар ючюн, профессор болургъа керек тюлдю, не кесинг сибирирге керексе, не уа сибирте билирге керексе. Профессор а, тазалар орнуна, «я, араппин, бу орамны хауасында къаллай бир кислород, водород, углекислый газ, аммиак болур?» - деб, сагъыш этиб туруучанды. Бюгюн къалайалай десек да, Эбзеланы Борис да Къарачайны тарихини бир алтын бетиди.
- Темрез улу уа къалайды?
- Биринчиси,Темрез улу, халкъны ичинде сыйлары болгъан атаны-ананы джашларыды. Экинчиси, Темрез улу халкъны ичинден чыкъгъаны амалтын, миллетни джарсыуун да, къууанчын да иги биледи. Ючюнчюсю, джылы джаш болгъанлыкъгъа, акъылы, билими, фахмусу, джашау сынамы, болуму да бизни республикагъа башчы болургъа бек эркин джетеди, деб келеди кёлюме. Ахырында айтырым: Темрез улуну джылында, ол чыкъгъан мийикликге алкъын киши да чыгъалмагъанды. Республиканы джашау турмушуна ол этгенни бу арт джыллада киши да этмегенди. Мен ангылагъаннга кёре, Темрез улуну ашхылыкъ этери да, мийикге чыгъары да алкъын аллындады. Аллах болушсун!
- Да сен, джырларынгда хыртлаучунгча бир хыртлагъан да этмей, барысына да иги айтыб къойдунг да?!
- Онгсуз адам башчы болмайды. Сен бла мен аладан онглула болсакъ, не сен, не мен боллукъ эдик башчы. Болалмай эсек а, болгъанланы артха тартмай, чалдыу салмай, терс джерлерин туура этерге акъылыбыз джете эсе, тюз затланы теджей, аны бла бирге сыйларын кёлтюрюрге юренирге керекбиз. Бюгюнлюкде, бир къауумлагъа Мухаммат файгъамбарны (гъ. с.) Башчы этиб салсала да, ала, Анга да сёз табыб турлукъдула.
- Мухаммат файгъамбаргъа (гъ. с.) уа не сёз табаргъа боллукъду да сора?
- Да анга сёз джахилле, кяфырла табарыкъдыла.
- Сен а къалай дейсе, Альберт?
- Мен Бир Аллахны Бирлигине ийнаннган бир инсан. Уллу Аллах Сыйлы Къуранны суураларын эсине салгъан Мухаммат файгъамбаргъа (гъ. с.) мени не дер къарыуум барды? Адам улу дуниягъа джаратылгъандан бюгюннге джетгинчиге дери, Мухаммат файгъамбардан (гъ. с.) уллу адам джаратылмагъанды!
- Биз асыры тереннге кириб кетдик. Энди, энчи джашауунгу, кърал къуллугъунгу, творчество ишинги юслеринден бир къысха хапар айт.
- Эки джаш бла бир къыз бардыла да, ючюсю да Москвада Россия право академияны бошаб, юрист усталыкъны алгъан эдиле.
Къыз (Фатима) Черкесскеде сюдде ишлейди. Тышына да чыкъгъанды. Милана, Амир, Малика деб юч сейирлик туудукъчукъларымы аналарыды. Кюёу Къарабашланы Мурат Къарачай-Черкес Республиканы Адвокат палатасыны вицепрезидентиди.
Уллу джаш Рустам, Пятигорскеде, ШКФО-ну управлениесинде, следователди. Келин да (къыз тукъуму Къочхарладан, аты Раиса) Москвада налог академияны бошагъанды. Ол да полицияда ишлейди, абычарды. Бизге эки сейирлик туудукъчукъну (Алана бла Амираны) дуниягъа джаратханды да, бусагъатда декретдеди.
Гитче джашха Шамилге - 25 джыл болады. Эки баш билими барды. Тёрт назму китабны авторуду. 18 джылы тола Россияны Джазыучуларыны союзуна член болгъан эди. Бюгюнлюкде Шамил Россияны МВДсыны Къарачай-Черкес бёлюмюнде ишлейди, абычарды. Сыйынг да мийикде болсун, аны бир юйдегили этсек, сора бир кесек тынчлыкълы боллукъ эдик аналары да, мен да.
- Аналары дегенлей, юй бийченги унутсакъ джарамаз...
- Унутуб бир кёрчю...Черкесскеде медучилищени, андан сора Пятигорскеде фармакадемияны окъуб бошагъан эди. Джашыракъ адам болуб къолума тюшдю да, бетими да тамам акъыллы сыфатха киргизиб: «Сабийлеге къарагъандан уллу иш дунияны башында джокъду!» деб, иги сингдирген эдим да, башха затха сагъыш этерге заман табалмай, сабийлени айыбсыз ёсдюрюрге кюрешди. Юйде бир бизнесчиги барды да, энди олду иши.
Мен да эртденбла ишге барама, ингирде юйюме къайтама. Ишден бош сагъатымда, литература эмда илму ишле бла кюрешеме. Бир бёлек затны басмагъа хазыр этгенме. Аллах айтса, ала да чыгъарла. Къысхасыча айтыргъа, «онглума деб махтанмайма, онгсузма деб джыламайма», Уллу Аллахны Бирлигине ийнана, къралыбызны джорукъларына сыйына, халкъыбызгъа багъа бере, башха миллетлени, ашхы адамланы иги кёре, туудукъларыбызгъа къууана, аланы тамблагъы кюнлерине ийнана джашаргъа кюрешебиз.
- Да, Альберт, «толу юйдеги» деб, сенича адамгъа айта болурла? Балаларынг да, туудукъларынг да толу юйдегили болсунла! Юйдегингден, ишингден къууан! Назмуларынг бла, джырларынг бла халкъынгы къууандыра, терен къартлыкъгъа джаша!
- Сау бол! Биргелей!
- Энтда бир къысха соруучукъларым бардыла. Кишиге сукъланамыса?
- Уллу Аллахха керти, таза ийманы болгъан, динден терен хапары болгъан адамгъа сукъланама.
- Ахырзаман келир деб а, ийнанамыса?
- Президентибиз В.В.Путин айтханлай, «бир 4-5 миллиард джыл чакълыдан келиб къалыргъа да болур», алай а, Уллу Аллахдан сора киши билмейди аны.
- Энди, Альберт, сёзюбюзню ахырында, «Къарачай» газетни окъуучуларына да бир алгъыш сёз айтсанг эди...
- Не айтайым? Аллах игисин айтдырсын. Кёб болсунла насыбыбыз, сыйыбыз, саулугъубуз, дуния малыбыз! Ашарыкъдан толу тепсини джанында олтурсакъ, сёз нёгер табылмай, джюрегибиз ач болмасын! Тин байлыгъыбыз бла мал байлыгъыбыз базман болгъанлай турсунла! Дуния малны башыбызгъа тюл, аякъ тюбюбюзге салыб кёлтюрюлюр ангыны Аллах бизге берсин! Уллу Аллахдан башха кишини аллында баш урмайыкъ, бюгюлмейик, бюгюлген кюнюбюзде да, терекни кёгетден зырма бутагъыча, туудукъларыбыз кёб болуб, эркелениб сыртыбызгъа минселе бюгюлейик! Къаралыб турмайыкъ, ышарайыкъ, кюлейик, бир уллу къыйынлыкъ джокъ эсе, кечим сала билейик! Миллет сезимибиз джукъланмасын! Кесибизни чабыучу атыбызны багъар керекли этиб, биреуню семиз эшегин кёрсек, джюрегибиз анга сукъланмасын! Миллетни эки юлешмейик! Башха миллетни кесибизден тёбен этиб кюрешмейик! Миллетини джауу бла уруш этиб хорлагъан бир джигитге санала эсе, башха миллетни кесини миллетине шох этелген эки джигитликге саналгъанын эсгерейик, аллай адамгъа эки кере сый берейик! Туугъан, ёсген Джуртубузда, Эресей къралыбызда, саулай джерни башында да уруш болмасын! Атала, анала бала ачыуун сынамасынла, сабийле ёксюз къалыб джыламасынла! Уллу Аллах барыбызгъа да таза ийман берсин! Насыбыбызны чеклерин кенгнге керсин! Санларыбыз къайда болсала да, джаныбыз бабаларыбызны санлары топуракъгъа бурулгъан джерде болсун! Уллу уллу орнунда тура билиб, гитче да уллугъа тынгылар сыйны, намысны Аллах берсин! Сабыр болайыкъ, келишимли болайыкъ. Къысхасыча айтыргъа, джер юсюнде бар насыбдан толайыкъ! Амин! де!
- Амин! Сорууларымы барына да джууаб алдым, энди, тенгим, ушагъыбызны аягъында сеннге аталгъан назмуму окъургъа излейме.
Халкъынг Джуртха къайтхан джылда туугъанса,
Миллетинге сыйлы саугъа болгъанса,
Къарачайда джырчылагъа сен ханса!
Нартса, Альберт, керти алан уланса!
Залимлеге бетсинмейсе, юркмейсе,
Онгсузлагъа джумушакъса, тюртмейсе,
Халкъ аллында хар сёзюнге кертисе,
Миллетими кюзгюсюсе, бетисе!
Кёб къыйнайла сени, сен а, бой берме,
Уу чыгъанакъ сёзлюлеге эс бёлме!
Джуртда Джангыз Терек кибик бир джанса,
Миллетими бирикдирген ийнамса!
«Халкъ назмучу», «Халкъ джырчы» деб ат алгъан,
Атынг кёкде нюр джулдузгъа аталгъан,
Сен болгъанса Ас-Аланны тин джагъы,
Къарачайны, Малкъарны да ийнагъы!
Закий Альберт, сен кёб джылла джашагъын!
Сыйынг ёсе, сен Къарчагъа ушагъын!
Ма бюгюнча джюз джылынга эсен джет!
Я, Аллахым, тилегими къабыл эт!
АЛЬБЕРТНИ ЮСЮНДЕН БЕЛГИЛИ АДАМЛАНЫ НАЗМУЛАРЫ ЭМДА АЙТХАНЛАРЫ
Народ Карачая и Балкарии в долгу прежде всего перед карачаевским поэтом Альбертом Узденовым, который на протяжении десятилетий записывал главы и эпизоды «Нартов» у последних сказителей и в итоге смог составить единый свод эпоса, ставший основой и для предстоящего академического издания, и для возможных переводов на языки мира.
Евгений ЕВТУШЕНКО,
СССР-ни эмда РФ-ны кърал саугъаларыны лауреаты.
Альберт бюгюннгю къарачай сёзню байрагъыды. Джырчы Сымайылдан сора, аныча аты айтылгъан болмаз. Альберт поэзия мынчакъланы бийлигича кёрюннген фахмуду. Къарачай джазыучула алгъаракъда аны эм тыйыншлы кёрюб, кеслерине башчыгъа да айыргъан эдиле. Къарачайны халкъ джырчысы, назмучусу Ёзден улу окъуучуланы джангы онглу чыгъармалары бла къууандырыр деб турабыз.Кёб джаша, Альберт.
ЛАЙПАНЛАНЫ Билал,
Къарачай-Черкес Республиканы халкъ поэти.
Ёзденланы Альберт бютеу халкъ сюйген, намыс-сый да берген фахмулу джырчыды... Альберт Къарачайны, Малкъарны да ийнагъыды!
АТТОЛАНЫ Магомет,
РФ-ны Джазыучуларыны, Журналистлерини да союзларыны члени,Къабарты-Малкъар Республиканы культурасыны сыйлы къуллукъчусу.
Халкъыбызны сюйген эрке уланы,
Къайнайса сен, алда кёбдю заманынг.
Менден башха кёб затлагъа къарамынг,
Къаламыма ушаса да къаламынг.
Альберт, ойнат къобузунгу къылларын,
Сен айт бизге Къарачайны джырларын,
Бармакъланы, кёзлени да ойната,
Къобузунгу джырлата, бир джылата.
Джырла, джырла ашхы джырны чеги джокъ.
Шайырланы джырлай билген кёбю джокъ.
Сен а джаза, джырлай да иги билесе,
Кёбле, кёбле кёрмегенни кёресе.
Кёб билгеннге таякъ кёб да тиеди.
«Сен сакъ бол», деб, джаным сенден тилейди.
Къарачайны халкъ шайыры сен эсенг,
Къарачайны халкъ шайыры мен эсем,
Къыйын, къыйын аллай атны джюрютген,
Халкъгъа тыйынш, ол къууаныр джыр этген,
Ким биледи джыр тагъыуда таулагъа
Дуния джолда ким ачалды джырлагъа?
Мен билеме, сен устаса джырларгъа,
Алай этме умут мени хорларгъа!
Хорла, хорла, сеннге алкъын бар заман,
Мени таба бурулалла къыш, тубан.
ЗУМАКЪУЛЛАНЫ Танзиля,
Россияны Кърал саугъасыны лауреаты, Къабарты-Малкъар, Къарачай-Черкес республикаланы халкъ поэти.
Бир адамны бир адамдан кем этмейме,
Альбертни уа бир адамгъа тенг этмейме.
Сейир тюлмюд къарачыгъыз тамашагъа
Джюз адамны акъылы бард бир адамда.
Хар назмусу ушайды бир джашаугъа,
Адам болсун, ханс да болсун, турнала да,
Сёзю бла сурат салыб беред сени аллынга.
Бу байлыгъыд ёмюрлюкге Къарачайны,
Джашау бара ангыларыкъбыз биз ма аны.
Джылла бара алай болур бизни халкъда
Туугъан кюню байрам болур Къарачайда.
ИЖАЛАНЫ Умар,
РФ-ны Джазыучуларыны союзуну члени, Геополитика проблемаланы академиясыны сыйлы профессору.