Хар бир халкъ - билгенича, ангысы-эси-окъууу-билими-къарыуу-кючю джетгенича - кесин сакъларгъа кюрешеди: чыган - чыганча, чууут- чууутча, эрмен - эрменча, чечен - чеченча...
Хар бир халкъ - мадарына, къадарына кёре - кеси джазаргъа кюрешеди кесини джазыуун.
Былайда халкълагъа аман айтмайды киши да - къайсы халкъны да болады иги адамы, аман адамы.
Былайда - джуртдагъыла да, тышындагъыла да - бир затны эслетирге излейдиле:
Биз уллу халкъ тюлбюз - келгенни, къошулгъанны эритиб барырча. Чыган да, курд да, таджик да, ёзбек да, эрмен да, башхала да - кёбден кёб бола, бизни джуртха джерлеше, орунлаша, бизни бла къатыша барсала,- бизни халкъны тили да, халиси да, сыфаты да (генотипи) тюрлениб, халкълыгъыбызны тас этиб къояргъа боллукъбуз. Ма ол къоркъууну айтадыла тамблабызгъа сагъыш этгенле.
Джыйымдыкъ Элде тилин, адетин-тёресин сакъалагъан бек къыйынды.
Бизни халкъ 1828-чи джылгъа дери - уллу, гитче болса да - энчи кърал эди: къошулгъанны эрите эди, къарачай этерге кючю джете эди. Россиягъа къошулгъанлы, баш эркинлигин тас этгенли, оноуун кеси этмегенли - аллай мадары джокъду. 1943-чю джылгъы сюргюнден сора уа, Къарачай област да ызына къуралмай къалгъанды. Аны орнуна джыйымдыкъ Къарачай-Черкес област(республика) болгъанбыз.
Энди башхала да къошулсала, джыйымдыкъдан да джыйымдыкъ боллукъбуз. Бизни джуртха къуюлгъанла - бири да - бизге игилик этерге келмейдиле.
1930-чу джыллада - Украинадан ачлыкъдан къачыб, мингле бла адамла Къарачай областха къуюла башлагъанларында, Гюрджю улу Къурман не айтханды, не этгенди: "была бизни джерге кирселе, артда ызына чыгъаралмазбыз, бизни теблеб, къатышдырыб къоярла. Андан эсе, къаллай бир да болушлукъ этерге, ашырыргъа кюрешейик, джуртларында турсунла". Гюрджю улу ма алай сакълагъанды халкъыбызны, джуртубузну олсагъатда. Бюгюн да республиканы Башчысы, оноучулары халкъыбызны, джуртубузну сакълар джанындан кюреширге керекдиле. Алай болмаса, къатышырыкъбыз, алайсыз да джюз халкъны бири болуб турабыз. Аны ючюн кетиб барады тил да, адет-намыс да.
Джурт деген бош сёз тюлдю. Къобанны сууун ичерге, ташын джаларгаъ нек термилгенди халкъыбыз? Къыргъызына, Къазахына да эсен болугъуз деб, 1957-чи джыл мыллыгын Кавказгъа нек атханды миллет? Тилин сакълар ючюн, халкълыгъын тас этмез ючюн, къазах-къыргъыз-ёзбек-таджик болуб кетмез ючюн.
Энди бюгюн джуртубузда ала юсюбюзню бассала, къалай сакъланныкъбыз? Хар халкъ кесини къралында насыблы болсун. Чууут къайсы къралда да баш бола тургъанлай, кесин сакълар ючюн, тилин сакълар ючюн, къралын къурагъанды. Эрмен къралына кишини басдырмай, кеси Эресейге, бютеу дуниягъа джайылгъанды. Бизни аллай мадарыбыз, аллай къарыуубуз джокъду. Кеси кесибизни сакъларгъа кюрешмесек, бизден не къалыр?
Ма бу сорууду къайгъылы этген бизни ахлуларыбызны да Тюркде, Америкада да. Халкъыбызгъа къайгъыргъанла сау болсунла.
Бизге басыныб, къуюлуб келген къауумла ючюн, бир да джаныгъызны къыйнамагъыз: ала бизден эсе бирикген, кеслерича бир джорукъгъа сыйыннган адамладыла. Кеслерин аман этдирлик тюлдюле. Бизни халкъны тынчха, алданныкъгъа, хорланныкъгъа санаб келедиле, ансы Чеченнге, Юнгюшге, Эрменнге барлыкъ тюлдюле.
Бу къатышхан дунияда кесибизни сакълар джанындан болайыкъ. 27 минг ёзбек, таджик барды КЧР-де бусагъатда, аллай бир да эсебге алынмагъан. Аланы кёбюсю къарачай джашагъан районлада, элледе айланадыла. Кюнден кюннге алагъа эрге чыкъгъан къарачай къызла да кёбден кёб бола барадыла...
Халкъыбыз кеси сакъламаса кесин, бизни къайгъылы ким боллукъду? Башхаланы къайгъыларын этмейик да, кесибизни къайгъыбызны этейик. "Оноу керекли бир Эл тюб болду" дегендиле бурунгула. Оноучуларыбыз, депутатларыбыз оноу этселе, хар небиз да тюзелир эди. Айтыла-айтыла турса, проблемаларыбызгъа ала да бир эс бурур эселе уа...