АКЪЫЛЛЫ КЪАТЫН
Бир элде эр бла къатын, бир бирин ангылап, татлы жашагъандыла. Аланы бир къысыр ийнеклери бар эди.
- Бу къысыр ийнекге багъып турма да, базаргъа элт да сат не да бир хайыры
чыгъар затха алыш, - деп, къатын эрин шахаргъа ашыргъанды.
Ийнек барыргъа унамай, артха къача, киши да аны къайдара, таза да къаны ичилип:
- Ай, бёрю ашарыкъ, бойнунгу тартып къоймай, мен не уллу палахха къалдым! - деп ачыууланнганды.
- Алан, бёрюге, айыугъа да нек ашатаса муну, андан эсе мени бугъа танама алыш, - дегенди анга, танасын базаргъа сюрюп баргъан киши. – Кёремисе, къаллай семиз танады!
«Бир-эки жыл бакъсам, жараулу буугъа боллукъду, тейри», - деп сагъыш этгенди да киши, ийнегин танагъа алышханды.
Бугъа тана уа ийнекденми жууаш боллукъ эди: чибинлеп, кишини да тартып чырпылагъа къачханды. Кишини болгъаны тырналып, чырпыладан кючден чыкъгъанды да:
- Ай, хужу къаллыгъ а, не къылыкъсыз мал эдинг! - деп, аны таягъы бла ургъанды.
- Алан, ёлтюрюп къояса да бу жарлы хайыуанны, андан эсе аны мени улакълы эчкиме алыш: саусанг - сют, къыркъсанг а - жюн берир, - дегенди базаргъа эчкисин элтип баргъан киши.
Къол тутушхандыла.
Ол киши, танасын эчкиге алышып, базаргъа киргенлей, бир кёсе:
- Эчкинги хоразыма алыш, эрттен сайын ариу жырлап, уята турур. Кеси да бош хораз тюйюлдю, ханны тауукъ орнунданды. Кёремисе, къалай жылтырайды-жанады! - дегенди.
- Керти да ариу хораз! – деп, киши улакълы эчкисин хоразгъа алышханды.
Кёсе кетгенлей, кишини къатына башха аманлыкъчы келгенди да:
- Досум, тейри, кесинги кёсеге сыртлатдынг дейме! Кёсе мени хоншумду да, бу къычырыучуну мен иги билеме. Аны тауукъ орнунга бошлагъанынглай, тауукъларынгы къырып чыгъарыкъды. Андан эсе аны манга сат да къой, - дегенди.
Киши хоразын къара сомгъа сатханды да, аны багъасына, къатын эски жамай турур деп, ийне алгъанды.
Алай юйге келе, кёпюр юсюнде абынып, киши ийнесин суугъа тюшюргенди.
Бухчакъларын, женглерин да къайырып, ийнесин излерге ийилгенлей, бухар бёркю суугъа тюшгенди да, аны суу алып кетгенди.
Алайтын ётюп баргъан саудюгерчи:
- Алан, сууда не къармайса? - деп соргъанды.
- Къатыннга ийне алгъан эдим да, аны суугъа тюшюргенме, - дегенди киши.
- Ийнени уа къайдан алгъан эдинг?
- Базардан къара сомгъа.
- Къара сомну уа къайдан алгъан эдинг?
- Хоразымы сатып алгъан эдим.
- Хоразны уа къайдан алгъан эдинг?
- Эчкиге алышхан эдим?
- Эчкини уа къайдан алгъан эдинг?
- Танагъа алышхан эдим.
- Тананы уа къайдан алгъан эдинг?
- Къысыр ийнегиме алышхан эдим.
- Ай хариб а, энди не айтып барлыкъса къатынынга? - деп жарсыгъанды саудюгерчи.
- Бош жарсыйса. Аны ючюн ол манга сёз да айтырыкъ тюйюлдю, - дегенди киши.
- Къалай айтмаз! Мен къатынланы таный болмам, хау!
- Мени къатыным айтырыкъ тюйюлдю.
- Дуниягъа аллай къатын алыкъа туумагъанды! - деп, женгдирирге унамагъанды саудюгерчи. - Айтхан угъай, ата юйюнгден къыстап иер, тейри. Ёчешеме, алай тюйюл эсе!
- Бош ёчешесе, алай, къыса эсенг, ёчешейик.
- Мен хорласам, сен манга хакъсыз жыл ишлейсе, сен хорласанг а, эшек жюгю хазнамы, эшегим бла бирге, санга береме.
Ол киши, саудюгерчини да алып арбазгъа киргенлей, къатыны алына чыкъгъанды да:
- Сатыу этдингми? - деп соргъанды.
- Этмей а! Къысыр ийнегибизни бугъа танагъа алышдым, - дегенди.
- Иги этгенсе. Къайдады тананг?
- Тананы улакълы эчкиге алышдым.
- Эчки уа къайда? - деп соргъанды къатыны жарыкъ.
- Эчкини уа хоразгъа алышдым.
- Тауукъларыбыз хораз керекли болуп тура эдиле, не иги этдинг, - дегенди къатын. - Къайда хоразынг?
- Хоразны сатдым да, санга ийне алдым.
- Не иги этдинг, эски жамаялмай тура эдим, - дегенди къатын. - берчи, бир кёрейим.
- Ашыгъып келе, кёпюрде абындым да, ийне къолумдан чартлап суугъа тюшдю.
- Аны излейме деп бёркюмю да суугъа алдырдым, – деп сагъайгъанды саудюгерчи.
- Ах кюнюм, кесинги суугъа алдырып къоя эдинг да! - деп жилямсырагъанды къатын. - Сени юйге сау-саламат къайтаргъан Аллахха шукур болсун!
Туураларындан къарап тургъан саудюгерчи:
- Анангы сютюнден халалды! - деп, эшек жюгю хазнасын, эшеги бла бирге, ол кишиге къоюп кетгенди.
УМНАЯ ЖЕНА
Жили в одном селе муж и жена. Жили мирно и ладно. И была у них одна корова.
- Наша корова уже который год не телится. Чем зря кормить, отведи на базар и продай ее, - сказала жена. – Или обменяй на что-нибудь.
По пути на базар корова все норовила повернуть назад, и мужчина замучился гоняться за ней.
- Чтоб тебя волк съел, и зачем мне это мучение, лучше бы прирезал тебя! – в сердцах воскликнул мужчина.
- Зачем ты прочишь ее волку, давай лучше поменяемся с тобой, - предложил ему мужчина, гнавший на базар бычка. – Видишь, какой у меня бычок справный!
«Покормить его годик – отличный бык получится», - подумал мужчина, и они совершили обмен.
Но бычок был не более покладист, чем корова: спасаясь от мух, он забежал в кусты, потянув за собой мужчину, и тот выбрался оттуда весь исцарапанный.
- Да чтоб ты пропал, что за глупая скотина! – выругался мужчина и ударил его палкой.
- Слушай, зачем ты бьешь бедное животное? Того и гляди, совсем убьешь. Давай лучше поменяемся с тобой, - предложил ему человек, гнавший на базар козу с козленком. – Будет у тебя и молоко, и шерсть.
Обменялись.
Когда мужчина добрался до базара, к нему подошел Кёсе и предложил:
- Поменяй свою козу на моего петуха: будет тебя по утрам будить. К тому же он не простой петух – из царского курятника! Видишь, какой красавец!
- И вправду, красавец! – подумал мужчина и поменял козу на петуха.
Кёсе ушел, а к мужчине подошел другой пройдоха.
- Да ты, друг, по-моему, дал себя облапошить! Кёсе – мой сосед, и я знаю, что это за петух. Впусти его в свой курятник - и он всех кур заклюет. Лучше уж продай его мне.
Мужчина продал петуха за четвертак и купил иголку - чтоб жене было чем старье латать.
По дороге домой он споткнулся на мосту и уронил иголку в реку. Закатав штанины и рукава, он начал шарить в воде, уронил шапку, и река унесла ее.
Проходивший мимо купец спросил его:
- Слушай, что ты там ищешь?
- Купил жене иголку, да вот, в воду обронил.
- А где купил иголку?
- На базаре за четвертак.
- А где четвертак взял?
- Петуха продал.
- А где петуха взял?
- Обменял на козу.
- А где козу взял?
- Обменял на бычка.
- А бычка где взял?
- Обменял на яловую корову.
- Ай, бедняга, как же ты домой теперь заявишься? Ведь жена теперь тебя живьем съест, - пожалел его купец.
- Зря за меня беспокоишься, она мне и слова не скажет, - уверил мужчина купца.
- Как это не скажет? Что я, женщин не знаю?!
- Моя жена – не скажет!
- Не родилось еще такой женщины! – не сдавался купец. – Не только скажет, а еще из дому выгонит! Готов спорить, что будет так!
- Зря споришь, но, если хочешь, давай!
- Если я выиграю, будешь год на меня батрачить бесплатно, если же выиграешь ты – весь этот мой товар будет твой.
Когда они вдвоем вошли во двор, из дому вышла жена и спросила:
- Ну, совершил торг?
- Конечно! Обменял нашу корову на бычка.
- И правильно сделал. Где ж бычок?
- Обменял на козу с козленком.
- Где же коза? – спросила жена, улыбаясь.
- Я обменял ее на петуха.
- Как хорошо ты сделал. Нашим курам как раз нужен был петух. Где он?
- Я продал его и купил тебе иголку.
- Отлично, мне нечем было старье латать. Дай-ка, посмотрю.
- Спеша домой, я споткнулся на мосту и уронил ее в воду. А когда начал искать ее, еще и шапку обронил, ее рекой унесло.
- Ах ты, ужас какой! Ведь тебя самого могло унести! – всплакнула женщина. – Слава Аллаху, что ты вернулся домой жив-здоров!
Наблюдавший все это со стороны купец сказал:
- Ты выиграл, пользуйся на здоровье!
И ушел, отдав ему весь свой товар.