Bilal LAYPAN
КЕТДИ КЪАЯДАН КИЙИК
Кетди къаядан кийик,
Къая уа — бир аман мийик.
Джюрегим барады кюйюб.
Бёрю сюрмеди аны ызындан,
Садакъ атылмады анга джаядан,
Ол абыныб кетди къаядан.
Мен да кёргенме талай джер-суу...
Къайда, къалай келсе да ёлюм,
Бергенлей турлукъ кёреме джарсыу.
Алай а,
Бек сюйген къаясындан,
Бек базгьан къаясындан
Ычхыннган кийик — джарлы.
Андан эсе, таб джанлы
Джыртха эди. Ол заманда
Аны къанын
Кимден аллыгьымы биллик эдим.
Кийиги джоюлгьан къая,
Оюлургьа аз къалгьан къая.
Тауушсуз къычырыкъда къарышхан
Ранларынг — джюрек джараларымча...
ДЖАНЫМЫ ДЖАНЫ
Джети къат джерим,
Джети къат кёгюм,
Джетегейим,
Джети джулдуздан къуралгьан сёзюм —
Къарачай.
Джюрегими джети къатында
Джети къанатлы умутум —
Къарачай.
Дунияны джети сейирлиги бирге къошулгъанча,
Джер бла кёкню байлагьан джанкъылыч да
Джети тюрлю бояудан къуралгьанча,
Бирге къошулгьан бу джети хариф:
Къарачай.
Ыйыгъымы джети кюню,
Сагьышым, алгьышым да мени,
Джети джаханимим, джандетим да мени
Ой, Къарачай.
Мен кетерме болджалым джетиб,
Назмулагьа бурулгъан джанымы сеннге саугьа этиб,
Джангыз сен джаша.
Ол заманда мен да джашарыкъма,
Джанымы джаны Къарачай.
НАЗМУ ТАМЧЫЛА МУРТХУЛАЧА
...Сюймеклик кеседи джюрегими.
Андан чартлагьан назму тамчыла
Биринчи къарда муртхулача,
Къызарадыла акъ этингде.
Аякъларынгы уппа этген Джер,
Джаякъларынгы уппа этген Кюн,
Ёшюнлеринги уппа этген Ай,
Кёзлеринги уппа этген джулдуз,
Джюрегинги уппа этген сёз —
Къалай насыблыдыла ала.
Джюрегими келечиси — назму
Кёз къысыб кетген эди меннге...
Алай а, джетгенлей сеннге
Кесинден айтханды келечилик,
Энди уа тилейди кечгинлик.
Мен айыб этмейме анга,
Сени сюймезге болмазлыгъын ангылаб.
Сюймеклик кесген джюрегимден
Назмула юсюнге турадыла чартлай.
Сен а билмейсе чарлай,
«Хо» дей да билмейсе ансы.
Сени бла мени кючюбюзден тууадыла назмула,
Сабийле къачан тууарыкъ эселе да...
АСЫРЫ СЮЙГЕНДЕН
Буз отха кёмюлюрге излейди
Джюрегим асыры кюйгенден.
Кёрюб болмай тебрегенме
Мен сени асыры сюйгенден.
Джулдуз учуб кюйгенинде,
Джерге джетгени — таш болду.
Кябагъа салыннганында уа,
Ол къара таш да баш болду.
Джулдуз умутум джарыталмады,
Джангырталмады дунияны.
Кюйген джюрегим назмумда —
Къара ташыча Кябаны.
ЫШАРА ЭДИНГ БАШХАГЬА
Сюймеклик кёзлеую — кёзлеринг.
Кюймеклик кёзлеую — сёзлерим.
Ышарыуунгу татыуун — джилексиндим.
Джюрексиндим, сора, неге?
...Ышара эдинг башхагьа.
КЪАЙГЪЫНЫ КЪУШУ
Къайгъыны къушу – къара чыгыр къуш –
Джюрекни талайды, джюрекни талайды.
Сагъыш чюйлеге керилген джаным,
Назмудан, Прометей къаяданча, къарайды.
Тынчлыкъ джокъду дунияда, тынчлыкъ,
Кюн да джаннган джюрегиме ушайды.
Джер — кеси кёкге байланнган Прометей...
Адамгьа джашау, ашау да бериб,
Адамдан а аз адамлыкъ кёрюб,
Ким биледи не сагъышда джашайды.
Джерни башын кёрген, тюбюн да кёрюр,
Эслеб атла джерни юсюнде.
Къайгъыла талагъан джюрегим назмумдан
Прометей къаяданча къарайд кёзюнге.
АЛМАСДЫ
Джюрегим джанады, кюеди мыйым...
Ёлген тёрем болса,
Минги Тауну ёмюрлюк бузларында
Асырарсыз мени.
Аны ёмюрлюк буз отунда
Бир сууурма, ансы,
Дуния къайгьыладан къалгьанма къайнаб.
...Алай а, бир кюн сезерме мен
Буз къабыргьамы тагьайлары бла тырнай,
Ёрлеб баргьанланы,
Ёрге баргьанланы,
Ёлюмсюзлюк деб кюрешгенлени,
Ёлюм бла демлешгенлени –
Керти эрлени,
Джелни джерлегенлени.
Бораннга артмакъ болгьанланы,
Кёкге аркъан атханланы.
Баргьанланы
Кишилик джиби бирге байлаб,
Джолсуз джолну кеслери сайлаб.
Ала айтыудан, джашау деген,—
Ёрлей билген, ёрлей ёлген...
Сора мен бузну бузуб,
Къарарма алагьа базыб.
Ала уа мени кёрюр-кёрмез,
Алмасды деб къычырырла,
Мени алай къачырырла,
Тансыгьымы алыргьа да къоймай.
Хоу, мен алмасдыма, алмасды.
Адам джюрегими джаргьанда,
Джюрегим отча джаннганда
Мен адамладан джанлагъанма,
Минг джыл къар тауда джашагъанма.
Энди уа тансыкълайма аланы,
Илгендирсем да кеслерин,
Джокълайма бирде юйлерин.
Энди уа излейме аланы.
Джюрегим кюйгенде, къызгьанда
Мен аны къаргьа сукъгьанма,
Джашаугьа ассы болгьанма,
Хоу, мен алмасды болгьанма.
...Алагьа джашыртын къарайма,
Мен алгьышлайма аланы,
Адамлай къалгьанланы.
"Адам" деген мийикликге,
Къыйын, баш мийикликге
Чыгьалгьан чыгъалгьанланы,
Мен алгьышлайма аланы.
КЪАРАБ КЪАЛДЫКЪ
Сюймеклик – тау сууча келе эди уруб...
Мен — аны таш, къая джагьасы,
Сен а — джашил, джумушакъ джагьасы.
Сюймекликни мен сакълай эдим
Иймей тышына, кесими да элтдирмей.
Сен а — огьай.
Мени къатылыгъымдан,
Сени джумшакълыгъынгдан
Сюймеклик кетди уллу джюрекге,
Тыйыншлы джерине, тохтар джерине —
Тенгизге.
...Бир-бирибизге къараб къалдыкъ.
КЁРГЕНМИСИЗ?
Бир къанатлы къанатлы кёргенмисиз...
Хай-хаймы?
Джангыз джагъалы суу кёргенмисиз,
Огъаймы?
Джангызлыкъ кемире тургьан джюрегиме
Къарагъыз сора...
МЫНДАДЫЛА ЁЛГЕНИ-САУУ ДА
«Сюй мени да, сюй,- деди,-
Бир назму джазарса меннге да».
- Сора джазар ючюннгеми сюеме да?
Сора назму джазар ючюннге...
Сора назму...
Огьай, назмула джазыб да
Сюймекликден тебрегенме.
Джер, сюйгеним джашагьан Джер,
Сер ёмюрде да тебренме,
Сен ёмюрде да тебренме.
Кёк, сюйгеним къараучу Кёк,
Сакъла бу Джерни Аламда.
Мындадыла ёлгени-сауу да
Ой, мен бек сюйген адамла.
Къолдан келгенни этиб,
Кёзюуюнде мен да кетерме.
Ата-бабала аманаты бу Джерни,
Джашлагъа аманат этерме,
Джашлыкъгьа аманат этерме.
Кёк, сюйгеним къараучу Кёк,
Сакъла бу Джерни Аламда.
Ой, мен бек сюйген адамла
Мындадыла ёлгени-сауу да,
Ой, мен бек сюйген адамла.
ДЖАНГЫДАН ДЖАША
"Джангыдан башласам джашаб,
Башхаракъ тюрлю джашарыкъ эдим".
Джангыдан башлагьанса джашаб...
Джашынгда... къызынгда... туудугъунгда...
Башхаракъ тюрлю джаша.
НАЗМУ ТУУГЪАН САГЪАТДА...
- Сабий табхан сагъатымда
Ана тилимде къычыра эдим...
- Джюрегингде назму туугьан сагьатда
Башха тилде нек къычыраса да?!
ЭКИ ДЖЮРЕКЛИ АДАМЛА
Мени эки джюрегим барды:
Бири джюрек болуучу,
Бири да акъыл болуучу джерде.
...Поэтле — эки джюрекли адамладыла.
УУЛУСА, ДЖАУУМ, АЛАЙ А...
Уулу уа, джауум, уулуса,
Алай а, къалай улурса,
Ууунгдан да дарман эте
Билгеними эшитсенг.
КЪЫЛЫЧ
Кюз биченликге ургъандыла къылыч,
Келген джаугьа кёлтюргендиле къылыч,
Терезеге, эшикге да салгьандыла къылыч.
Ариу сюеклиге айтхандыла: къылыч,
Ётгюр уланнга айтхандыла: къылыч,
Сабийге сюйюб атагьандыла: Къылыч.
Джазгьы кюнде сууурулгьан да — джанкъылыч,
Бир юй болгьанлагъа да дегендиле: къынын табды къылыч.
Мен билмеген болур дагьыда талай "къылыч"...
Ата-бабаланы джашаулары болмагъанды тынч.
КЪАЛАЙ БОЛАЙЫКЪ АЗАТ
Дуния — джашау бла ёлюмден согьулгьан бир зат:
Къайгьыладан къалай болайыкъ азат.
СЮЕМЕ
Сакъалымы сюеме артыкъ
Ёлгенимден сора да бир кесек ёсери ючюн...
КЪАЯДА ТЕРЕК
Джазыу таш башына атды...
Къаяда туугъан терекме.
Дагъыда ёлмей, тырнакълаб,
Джашау эталгьан терекме,
Алай а, кимге керекме –
Къошулалмайма чегетге,
Башымы аталмайма черекге.
Кечем-кюнюм да джангызлай,
Къышым-джайым да джангызлай,
Ичимден къычырыкъ этгенлей,
Умут а — джашил этгенлей...
Мен ёмюрде да айырылалмазлыкъ
Ауузундан сёзю чыкъмагьан,
Тынч-къыйын бийчем — джангызлыкъ,
Къалай джууукъса, сууукъса...
Тамырларыма бойнумдан
Асылыб тургьан терекме.
Кёкге учуб да кеталмай,
Джерге узалыб да джеталмай,
Огьай, мен кимге керекме.
Ёзенде тереклеге
Алай тартады джюрегим,
Къая аумай тургьанына
Сейирсинеме таб кесим.
Джуртда Джангыз Терекни
Сыйы болса эди менде.
Къаягьа керилген Прометейни
Сыйы болса эди менде...
Къаяда джангыз терекме.
Шо, мен не этерге керекме?
ЭНДИ БИР КЁРСЕМЕД СЕНИ...
Энди бир кёрсемед сени...
Алай тынч ийиб а къоймазем,
Кёзлерим бла сёлеше турмазем.
Джаным сёзюм бла чыгъарыкъ болса да,
Бютеу дуния меннге къарарыкъ болса да,
Сёлешмей къоймазем, танышмай къоймазем.
Ой энди бир кёрсемед сени...
БИРИНЧИ СЕЗИМЛЕ
Аязны къол аязы
Бутларынгы тюкчюклерин
Терс джанына сылады.
Мен а кёз къарамым бла
Аланы ызына тюзетдим.
Бетиме къарагъанынгда уа,
Уялгьандан, бир айыблы иш этгенча,
Джерге кириб кете эдим.
ШОШМА
Шошма. Ол себебден башыма бошма.
Шошма. Алай а, манкъуртлагьа къошма.
Шошма. Юзюллюк кюртню шошлугьу бла.
Шошма. Джазгьы кёкню шошлугъу бла.
Шошма. Соруу-сууал баргьан къабырча.
Шошма. Ташны теше тургьан кырдыкча.
Шошма. Быргъыдан чыгъарыкъ окъча.
Шошма. Атарыкъ тангны шошлугъу бла.
Шошма. Айтыллыкъ Сёзню шошлугъу бла.
Шошма. Дауурну-къайгъыны аллына тургъаным ючюн.
Шошма. Джюрегим Хакъ бла болгъаны ючюн.
Шошма. Аллахны аллында тургъаным ючюн.
Шошма Андан белги, изин сакълаб тургъаным ючюн.
БЫЛЛАЙ БИР НЕНГЕ...
Быллай бир ненге къарайды кёзюм,
Быллай бир ненгден къамайды сёзюм,
Быллай бирни къалай да тёздюм,
Ой Халимат!
Суу-сурат санларынгы,
Кёз тиймесин, суратха салдым.
Тансыгьымы уа алалмай къалдым.
Сеннге ушагьан музыка джаздым,
Ол — кёк джашнауу джюрекде джазны.
Сеннге табына джашил табигьат,
Ай Халимат!
Сени къатынга къыйынды келген,
Андан да къыйын – кетген а.
Айтыб айталмазча къыйынды
Къатынг бла рахат ётген а,
Ма сенсиз джашау этген а.
Халимат, Халлюу, Халимат —
Меннге ариу кёрюнюб къалгъан ат.
Кёблени къаратад чырайынг,
Мен анга къалай чыдайым.
ТЕНГИЗНИ ЧАЙКЪАЛТДЫ
Шош тенгизде джюзюб баргъанлай,
Джагьада сени эследим.
...Джюрегими тебиую тенгизни чайкъалтды:
Толкъунла шын-шын туруб,
Кеслерин атдыла джагьагьа —
Базмай туракъладынг...
Алай а, сен къозгьагьан толкъунлада
Мен батыб тебрегенимде
Таукел келдинг болушлукъгьа.
Тенгизни кёлюн ангылагьанынгда,
Кёлюнг тенгиз болду сени.
Эмилик толкъунлада джайдакълай
Бизни сакълагъан джаннет айрымканнга
Угулуб кетдик.
КЪАЙДАСА?
Къыйынды меннге, къайдаса сен?
Игиди меннге, къайдаса сен?
Джулдузда, Айда-са сен.
Бар эсенг, къайдаса сен?!
МУССАГЪА
Мусса бек фахмулу эди,
Ёлюм анга къарарыкъ болса.
Шыбыланы юйю къуруйму эди,
Фахмуну джауларын урса.
Не болса да игиге болады:
Къара кючле джаудула анга.
Ёмюрю элиядан бугьуб,
Джибимеген джауумлада
Аны ангылаяллыкъ да болмаз.
Элия элге джетерин,
Башханы сакъат этерин
Сюймей эсенг а?
Халкъ къайгьысы джюрегинги ашай,
Кесинг ючюн а билмей эсенг а джашай,
Билмей эсенг а?
Кёлюнг Адамгьа, Аламгьа да ачыкъ.
Джюрегинг джерде болгьаннга ачыб,
"Ёмюрню дауун" айтала эсе уа?
...Да кетди. Гюнахы къурусун.
Аз джашаса да баш болалгьан,
Саулай халкъына джаш болалгьан
Мусса, Батчаланы Хаджи-Кишини джашы.
Поэтлик хадж къылыныр анга,
Ёмюрлюк джыр айтылыр анга.
...Елюмсюз эталмаса да дунияны,
Мусса биргесине алыб кеталды
Бир кесегин хатерсиз элияны.
1982 джыл, июлну 14
АШЫГЪАЙЫКЪ
Сезимлерибиз джазгъы суулача баргъан сагъатда,
Барма къояйыкъ.
Тар адетлени джагьаларын басханлыкъгьа,
Бир джукъ да болмаз.
Ашыгьайыкъ, ашыкъгьан суу тенгизге джетмез деселе да.
Биз джетмесек, башхала джетерле.
Ашыгьайыкъ. Джашаргъа, сюерге, сабий ёсдюрюрге,
Игилик этерге, джигитлик этерге,
Атыбыз, хатыбыз къалырча тархда, тарихде,
Тилибиз, халкъыбыз джашарча ёмюр-ёмюрледе.
Ашыгьайыкъ
Сезимлерибиз джазгьы суулача баргъан сагъатда.
Ансы, ала къышхы суулача бузласала,
Къууанч аз къалыр... Ашыгьайыкъ.
АЛАЙ А...
Дунияда гокка болуб, гокка,
Туудунг эсе, сана кесинги джокъгъа.
Кёз къарамла сеннге джюзерле,
Игиле, аманла да юзе-юзерле.
Алай а, алай а, алай а,
Гокка чыгьанакъгьа тюл,
Чыгьанакъ гоккагьа сукъланады.
Некди экен алай?
АЛЛАЙ КЮНЛЕДЕ...
Эркишилени къой, тиширыуланы да
Сюймедим сеннге къарарларын.
Бир джанындан – кёз тийирирле деб, къоркъдум.
Экинчи джанындан – къарнашларына,
Не джашларына сайлай болурла деб, къоркъдум.
Аллай кюнледе
Мыдахлыгьымы бойнундан буууб, тунчукъдурмасам,
Кюннге кёлекке этер эди.
Аллай кюнледе сеннге базмасам,
Акъылдан шашыб кетер эдим.
Аллай кюнледе киши танымазча
Кёзлериме кёзлюкле салыб,
Къолума да мынчакъла алыб,
Тилек эте айланырча болдум.
Аллай кюнледе сылтауларынгы,
Болджалларынгы да къаядан атыб,
Кесинги алыб къачарча болдум.
Аллай кюнледе, аллай кюнледе
Айла, Кюнле да чексиз кёкледе
Меннге сейирсиниб къарай болурла.
Сюймеклик деген былай эсе,
Сюйгенле къалай джашай болурла.
СЕНИ БЕТИНГЕ УШАЙДЫ
Джазгьы кюн — джети тюрлю.
Джети чепкен — джайны юсюнде.
Ол аланы барын да тешер.
Тешер да джаяр кюнбетлеге.
Кеси уа — тенгизде джууунуб чыгьар.
Аны сыйдам исси этинде
Суу тамчыла таймазгьа кюреше
Ёшюнлерини арасында батыучукъгъа,
Киндигине, базыкъ бутларына
Джыйыла, алайлада да тохтаялмай,
Бутлада ууакъ, уялчакъ тюкчюклени
Сылай, тёнгерерле.
...Бусагьатчыкъда уа — джаз.
Джаз — джайны чепкени.
Джазгьа джити къарасам,
Джайны, къызылджаякъ джайны, кёреме.
Не эсе да ол — сени бетинге ушайды...
НЕ ЭТЕМЕ...
Джерде туугьан бир тюз джер къызчыкъгъа
Джулдузладан джулдуз гюлле джыярым нек келеди?
Суратын да тагьыб тёрде къабыргьагъа,
Бир мыдах, бир джарыкъ джырларым нек келеди?
Къалгьанлача гюнахлы джерде джаратылгьан къызчыкъны
Нюрден джаратылгьан мёлекледен баш нек этеме?
Джазыуунг меннге боллукъ тюл эсе,
Мен бу дунияда джашаб да не этеме?
Кече сайын кёкде Къой Джолда
Сени бла тюбеширге умут нек этеме?
Булбул сёзюм ийнандыралмай эсе сени,
Итча чабыб, бёрюча улуб да не этеме?
КЮЙМЕЗИМЕ ЫШАНЫБ...
Джаздан — джай къарайды,
Сюймеклик — кёзлеримден.
Къадер кече къарайды
Къызчыкъны чепкенинден.
Кёгюрчюн уяла — къаяда,
Джулдуз уяла — кёкде.
Мен айтыргьа уялгьан
Умут уя — джюрекде.
Турна тауушха баргьан
Кёкде джангыз турнама.
Бычакъ къынына кибик,
Сеннге къараб турама.
Къынсыз джити бычакъ да
Дуппукъ болуб къалады.
Къынын табалгьан бычакъ,
Бычакъ тюлдю — къамады.
Тубан кюнле къорайла
Сюймеклик чеклеринден.
Айла толуб, къарайла
Къызчыкъны чепкенинден.
Джашау кеси къарайды
Къыз санладан ышарыб.
...Сен джакъгьан отда джанарма
Кюймезиме ышаныб.
ДЖЮЗЮНЧЮ
Джазгьы хауадан эсирирме мен,
Джулдузланы джута алай солурма.
«Кимни, нени джесириме мен»,-
Деб, кесиме алай сорурма.
Джаш ёпкелериме джыйылгьан джашил хауаны
Къыш, дуа этиб, шашхан бораннга тюкюрюрме.
Кюнлени мынчакъланыча келирме да тарта,
Эм игисине джетгинчи ёлюрме.
Ким биледи Аллахны джюзюнчю атын?
Поэзияны джетмиш къатындан ётерме.
Токъсан тогьуз тахсасын ачарма аны,
Джюзюнчюсюн а сеннге аманат этерме.
Киши да билмейди Аллахны джюзюнчю атын.
Нени да билебиз токъсан тогьузун.
«Билеме» деб, турсанг да дорданынгы тургьузуб,
«Айтыргьа болмайды ансы» деб, къошарса.
Да дунияда алай джашарса.
Кёкню да, джерни да, нени да, нени да
Эзигине дери къойсанг билиб,
Артда не этерик эдинг,
Къалай джашарыкъ эдинг?
Джюзюнчю ат — чексизликни чеги,
Токъсан тогьузун билсенг да иги.
Алай а джюзюнчю бермейди тынгы.
Токъсан тогъузда хош болмайд ангы.
Джюзюнчю — джашауну магъанасы, багьанасы.
Джюзюнчю, джюзюнчю, джюзюнчю...