Войти на сайт
28 Марта  2024 года

 

  • Бет бетге къараса, бет да джерге къарар.
  • Мени джылытмагъан кюн, меннге тиймесин!
  • Баргъанынга кёре болур келгенинг.
  • Джюз элде джюз ёгюзюм болгъандан эсе, джюз джууугъум болсун.
  • Айтхан – тынч, этген – къыйын.
  • Атлыны кёрсе, джаяуну буту талыр.
  • Къонакъ хазыр болгъанлыкъгъа, къонакъбай хазыр тюлдю.
  • Аджал соруб келмез, келсе, къайтыб кетмез.
  • Ойнай билмеген, оюн бузар.
  • Джаш болсун, къыз болсун, акъылы, саны тюз болсун.
  • Тойгъан джерге джети къайт.
  • Байлыкъ адамны сокъур этер.
  • Къошда джокъгъа – юлюш джокъ.
  • Юйлю уругъа ит чабмаз.
  • Адамны адамлыгъы къыйынлыкъда айгъакъланады.
  • Окъугъан озар, окъумагъан тозар.
  • Болджал ишни бёрю ашар.
  • Экеулен сёлеше тура эселе, орталарына барыб кирме.
  • Адамны аты башхача, акъылы да башхады.
  • Сакъалы текени да бар, мыйыгъы киштикни да бар.
  • Ётюрюкден тюбю джокъ, кёлтюрюрге джиби джокъ.
  • Чабакъгъа акъыл, табагъа тюшсе келеди.
  • Азыкъ аз болса, эртде орун сал.
  • Аманны къуугъан, аманлыкъ табар.
  • Кёл ашады да, кеси ашады.
  • Сёз – кюмюш, джыр – алтын.
  • Айныгъанлы алты кюн, тогъайгъанлы тогъуз кюн.
  • Къартны бурнун сюрт да, оноугъа тут.
  • Урама да – ёледи, сатама да – келеди.
  • Ашхы адам – халкъ байлыгъы, ашхы джер – джашау байлыгъы.
  • Къонакъ кёб келюучю юйню, къазаны отдан тюшмез.
  • Тили узунну, намысы – къысха.
  • Аманны эки битли тону болур, бирин сеннге кийдирир, бирин кеси киер.
  • Джукъу тёшек сайламайды.
  • Тил джюрекге джол ишлейди.
  • Чыбыкълыкъда бюгюлмеген, къазыкълыкъда бюгюлмей эди.
  • Алгъанда – джууукъ, бергенде – джау.
  • Къалгъан ишге къар джауар.
  • Насыблы элин сюер, насыбсыз кесин сюер.
  • Эски джаугъа ышанма.
  • Аман хансны – урлугъу кёб.
  • Биреуге аманлыкъны тилеме да, кесинге ашхылыкъны тиле.
  • Бюгюн дуния кибик, тамбла ахыратды.
  • Иги адам абынса да, джангылмаз.
  • Кёб джат да, бек чаб.
  • Ишленмеклик адамлыкъды.
  • Тиширыусуз юй – отсуз от джагъа.
  • Эки элинги тыйсанг, джети элде махталырса.
  • Аууздан келген, къолдан келсе, ким да патчах болур эди.
  • Чабакъсыз кёлге къармакъ салгъанлыкъгъа, чабакъ тутмазса.

 

   RSS
КЪАРАЧАЙ-МАЛКЪАР БАСМАДАН
 
Былайда къарачай-малкъар басмада чыкъгъан сейир материалланы сала барыргъады муратым. Сиз да эс бёлсегиз, къошулсагъыз - хайыры кёбюрек болур деб мурат этеме.
Страницы: Пред. 1 2 3 4 5 ... 70 След.
Ответы
 
ОСМАНЛАНЫ ХЫЙСА. Анда, жайлыкъда, бир сын таш барды. ... 201

бу .pdf дe уа таб джопй бла пастe eтилeди, суратча болмайын, калайга да кёчюр

Бусагъатда къарачай-малкъар-орус сёзлюкню ахырында адам атлагъа да къарадым - анда да Тинибек деб джазылады. Тюзю алай болур. Айтылгъан сагъатда уа къысхартылыб, Тилмек деб къоюучандыла. Тилге алай тынч келеди. Аны себебли, халат джокъду. Игиси болсун.

Саубол Сабр


ЁМЮРЛЕНИ ТЕРЕНИНДЕН
АНДА, ЖАЙЛЫКЪДА,
БИР СЫН ТАШ БАРДЫ
Жанхотланы Ийбакъны жашы Азнауур жигитлени айырмасы эди.
Пелиуан, хар ким къарыууна сукъланнган, кючлю жаш. Ол, бийли-
гине да къарамай, жарлыла бла иги байламлыкъ жюрютгенди. Атасыны
байлыгъындан, анга да билдирмей, къарыусузлагъа юлюш чыгъарып
тургъанды.
Бурун заманлада жортууулгъа баргъан бир адет болгъанды. Кеслери-
не базыннган батырла, элледен жыйылып, жыйын болуп, узакъ жерлеге
барып, жылкъы сюргендиле.
Бирде алай кетгенле жыл да тургъандыла. Анга жыл жортууул де-
гендиле. Аллай жолоучулукъ кёплени къолундан да келмегенди. Бир
жол Жанхот улу жыллыкъ жортууулгъа кетеди. Къалай эсе да бу жол
ол къайтыучу кезиуюнден кечирек къалады. Сора, Азнауур бир жерде
жоюлгъан болур деп, элде аллай хапар жайылады. Абайлары да ол кези-
уню, ычхындырмай, хайырланыргъа мурат этедиле.
Байрам кюн ала Ийбакъны юйлерине чакъырадыла. Аны ёлтюрюп,
байлыгъына ие болур акъылда. Жанхотланы адам санлары Абайладан аз
эди, ырысхылары уа асламыракъ. Анга эрттеден кёзлери къарагъанды.
Абайлада, отда сынжыргъа да тагъылып, къазан къайнайды. Сыйлы
алгъышла айтыладыла, боза аякъла терк-терк кётюрюледиле. Абайлары
Ийбакъны тёрге ётдюргендиле. Жанхот улуну да ичгени башына жетип,
тили бюлдюргю эте башлагъанды. Абайлары да хыйла ниетлерин толту-
рургъа хазырланадыла.
Алай Аллах бермегеннге ёлюм жокъду. Аны оноуун ол этеди. Ол
кезиучюкде Азнауур жортууулдан къайтып къалады. Юйге киргенлей,
атасы къайда болгъанын сорады. Къайры кетгенин билгенлей, ишни
халын сезеди, терк окъуна ары жетеди. Барса ? Абайлада уллу байрам.
Отда къазан асылып. Жаш адамла аны тёгерегинде жумуш эте, таматала
уа къанга артында, бири биринден ариу алгъыш айта.
Азнауур, кёп сагъыш эте турмай, сарыкъулакъ къылычын чыгъарып,
къазан асылгъан сынжырны юздюреди, къазандагъы отха тёгюледи. Бир
кезиучюкге болгъанны тютюн басып, бир зат да кёрюнмей къалады. Ол
такъыйкъада Азнауур атасын юйден чыгъарып, ат боюнуна алып, алай-
дан ташаяды.
Абайланы Алиймырзаны Къаракюмюш деп Беш да Тау Элде аты
айтылгъан ариу къызы болгъанды. Кеси да обур тилни билгенди деп, та-
урухда алай айтылады. Сора Абайлары, кеслерини терсликлерин жулур
муратда, Къаракюмюшню Азнауургъа бередиле.
Энди уа аланы къояйыкъ да, Къабартыгъа ётейик. Къабарты бийлени
бек жигитлери жыйылып, жортууулгъа тебирейдиле. Алай алагъа жол
кёргюзтюрге адам керек болады. Къарайдыла, тинтедиле, араларында
202
аллай табылмайды, Сора ары дери да жортуууллада бола тургъан жыйы-
лгъанладан бири былай айтады:
- Таулуду ансы, Азнауурну чакъырыр эдик... Экинчиси уа, турду да:
?Энди тешик чабырлы таулу болмаса, биз кесибиз жортууулгъа барал-
майбызмы?..? Ол сёзледен сора жортууулгъа тебирегенле экили болдула.
Биринчи сёлешген дагъыда къошду: ?Ол тешик чабырлы таулу тюйюл-
дю, ол Азнауурду, Азнауур?...
Азнауур а тюйюлдю, ол сары саурусханды,
Ногъай жылкъыланы уа таулада тауусханды.
Ногъай атладан а таулада жылкъыла,
Ногъай сюекледан а тюзледе туркъула
Терк сууундан паром кибик ётюучюдю Азнауур.
Чапыракълай ногъай башла тёгюучюдю Азнауур.
Жанхот улуну къаллай болгъанын ангылагъандан сора, жыйын,
Азнауурну жортууулгъа чакъырта, сёзге уста бир адам жибереди. Ол да
келеди, жумушун Азнауургъа билдире. Жанхот улу уа къатын алгъан-
лы алыкъа ай да озмай. Ол барыргъа ыразы болмайды. Алай таулулада
аллай сёз барды: ?Келечинг иги болса, акъсакъ къызынг юйде къалмаз?.
Сёз уста, хыйлачы келечи аны жюрегине жол тапды: ?Энди жаш къаты-
нынгы кесинлей къоюп, жортууулгъа къалай чыгъарыкъса ансы?...- деп,
масхара этди.
Ол терк къызыучу таулу къан а: ?Жыйылыучу жерибизге сизден мен
алгъа жетерме?, - деди.
Жаш къатын кёп кюрешди эрин жибермезге, алай болалмады. Ол,
жиляй, сытыла бу сёзлени айтды:
Ат юсюнде къара къанла тёкдюрген Азнауур.
Мындан барсанг, жыйынынга ал бол, Азнауур.
Алдан келсенг, кёк атынга сал бол, Азнауур.
Батылмаучу атынг батхакълагъа батылсын, Азнауур.
Табанынгдан ногъай окъла къатылсын, Азнауур.
Ол да барып жюрек тамырлагъа чанчылсын, Азнауур.
Къара къанынг чырдылагъа чачылсын, Азнауур.
Баям, адам не жигит болса да, аллай ишле бла кюреширге бир
къалса, ол ачымай къутула болмаз. ?Бир кере къутулду, экинчи кере
къутулду, ючюнчю кере уа тутулду?,- деп бошуна айтылмайды. Бу жол
къадар аны жанлы тюйюл эди. Жанхот улу сёзюне ие болду. Айтханы-
ча, жыйындан да алгъа белгиленнген жерге келди. Азнауур жортууулгъа
жюрюй тургъан киши эди. Аны хар кереклиси да тынгылыды: юсю-
башы, сауутлары. Ушкок отуна дери бир адамгъа ышанмай, ол кесин бек
иги хазырлагъанды. Аты уа? Азнауурну уа кёк аты болгъанды. Аллай
ишде, ол андан бир да айырылмагъанды. Ненча жерде кёк ат иесини
жанын сакълагъанды, къаллай бир къыйынлыкъладан къутхаргъанды.
Османланы Хыйса
203
Къышда, боранда, жай иссиде, сууукъ жауунда да ала бирге болгъан-
дыла. Кёк ат иесини хар айтханын ангылагъанды. Къуугъун ызындан
къаршы тюшюп, Азнауургъа бугъаргъа тюшсе, ат да иесини жанында
жатып, жер бла тенг болуп къалыр эди. Андан белги алмай, тепмез эди
жеринден.
Азнауур атын бир заманда къамичи бла урмагъанды. Ол керекли
жумушун атны къулагъына шыбырдап болгъанды. Ала бир бирни терк
ангылай эдиле. Ма аллай эди Азнауурну кёк аты.
Жортууулчула азмы-кёпмю айландыла, алай Ногъай тюзлеге жетди-
ле. Марай кетдиле да, бир жылкъыны сюрдюле.
Энди уа Ногъайны юсюнден эки-юч сёз айтайыкъ. Азнауурну туугъан
эгечи мындагъы ханладан биринде эрде болгъанды. Аны уа, къыйынлы-
къладан артха тура билмеген, бир жигит жашы бар эди. Ана къарындаш
аллай ишле бла кюрешгенин да билип болгъанды ол. Ала бир бирге
тиймегендиле... Эгечден туугъан тюбеширге тюшсе да, Азнауурну кёк
атындан танып болгъанды.
Жортууулчула, къыйынлыкълагъа да тюбей, чырмала, жылкъыны
сюрюп келедиле. Ызларындан Азнауурну эгечинден туугъан къуугъун
бла жетеди. Ары дери уа, жортууулчуланы араларында Хадаужукъланы
къарт бийлери бар эди да, аны аты арып, баралмай тебирейди. Ол заман-
да Азнауур, кёк атын анга берип, кеси уа жылкъыдан атха минеди.
Къуугъунчула бла жортууулчуланы араларында атыш башланады.
Азнауур эгечинден туугъанны кёргенлей окъуна таныйды, аны жанына
уллу кёллю болады. Алай ол ана къарындашын таныялмайды. Азнауур-
ну тюбюндеги кёк ат тюйюл эди. Атын ажашдыргъаны Жанхотулугъа
жарашмады. Ол бек ышаннган жанындан анга ушкок атылды. Къызыу
къоргъашин Азнауурну кёкюрегине тиеди. Ол, эки къолу бла атны жал-
къасына жабыша, акъырын жерге учхалайды. Жанхот улу батырны
жюреги алайда тохтайды.
Эгечинден туугъан ана къарындашын алайда къаплады. Жаш келип,
кимни ёлтюргенин билгенден сора, айхай да, бек ачыу этеди. Ёлюкню
аллында да кёп сюеледи. Сора, кесини сол къулагъын кесип, Азнауурну
юсюне салып кетеди...
Нарсананы бла Кичибалыкъны арасы жайлыкълада бир сын таш
барды. Ол Азнауур ёлген жерде орналгъанды. Аны ким салгъаны белги-
сизди. Юсюнде уа арабча былай жазылыпды: ?Ишинг жокъ эсе, манга не
болгъанын сен сурама, анангы сютю бла тилейме?...
ОСМАНЛАНЫ Хыйса.

ÖMÜRLENİ TERENİNDEN
ANDA, JAYLIQDA,
BİR SIN TAŞ BARDI
Janhotlanı İybaqnı jaşı Aznawur jigitleni ayırması edi.
Peliwan, har kim qarıuwna suqlanñan, küçlü jaş. Ol, biyli-
gine da qaramay, jarlıla bla igi baylamlıq jürütgendi. Atasını
baylıgından, aña da bildirmey, qarıwsuzlaga ülüş çıgarıp
turgandı.
Burun zamanlada jortuwulga bargan bir adet bolgandı. Kesleri-
ne bazınñan batırla, elleden jıyılıp, jıyın bolup, uzaq jerlege
barıp, jılqı sürgendile.
Birde alay ketgenle jıl da turgandıla. Aña jıl jortuwul de-
gendile. Allay jolowçuluq köpleni qolundan da kelmegendi. Bir
jol Janhot ulu jıllıq jortuwulga ketedi. Qalay ese da bu jol
ol qaytıwçu keziwünden keçirek qaladı. Sora, Aznawur bir jerde
joülgan bolur dep, elde allay hapar jayıladı. Abayları da ol kezi-
unü, ıçhındırmay, hayırlanırga murat etedile.

...
 
Tinibek, шохум, салам!

Аламат хапарны салгъанса былайгъа. Бек сау бол. Муну джыры барды, кетген ёмюрде Дудаланы Махмуд къартладан джазыб алгъан.
http://www.elbrusoid.org/phorum/index.php?action=v thread&forum=22&topic=8965

Къарачай газетде хапарланы нек алыргъа болмайды дей эдинг? Малкъар газетдегин алгъан программа бла болмаймыды?
 
Къарачай газетде хапарланы нек алыргъа болмайды дей эдинг? Малкъар газетдегин алгъан программа бла болмаймыды?

Салам Сабр,

Саубол джангы eслeдим, даха алга заман газeтни copy eтип кёрмeгeнeм, джанглыз заман газeтни .pdf син copy eтип paste eтгeнимдe былай болады:

"äàì êåëåäè: êèì îíîó ñîðàäû, êèì íåäå
áîëñà äà æàêúëûêú "

минги тау ну .pdf'си джопй пастe eтилгeниндe тюз болады, былай:

"Элге билинсин деп угъай,*
Къарындаш хурметде муну
Санга береме окъургъа
Таза жюрек къууумуму;"

Муну сeбeби, мeн англагандан, eки .pdf eтилгeн сагьатта eки тюрлю харф стандарт тан (font code) хайырланылады, ascii code (КО18-R) или utf-8 дeнилгeнчe. карачай газeтни scan eтгeн мeшнаны font code аяры, мингу тауча eтилсe кайдам газeтни .pdf'си дe таб copy-paste eтилeбилир. ДЖомпутeр програмдан иги англаган джашларыбыз/кызларыбыз бардыла, ала мeндeн иги англарла.

Алай болмаса, <<äàì эåëåäè>>ны <<билинсин>> eткeн дe алай кыйын болмаз, джанглыз eкинчи ишлик болур.

Дагьыда айтайым, джомпутeрдeн алай иги англамайма, кeси аллыма сагьышла eтeмe
 
http://www.karachay.smi09.ru/

"Къарачай" газет , ??75-76, сентябрны 18.
4-чю бетде "Эльбрусоидни" юсюнден хапар: "Огъурлу ишле бла атын айтдырады".
 
http://www.smikbr.ru/2010/zaman/09/14.pdf

"Заман" газетни 4-чю бетинде Къалмукъну ара шахары Элистада таулу назмучуланы сайлама назмуларындан къуралгъан китаб чыкъгъаны айтылады. Ары Кязимден башлаб, бюгюннгю шайырлагъа дери бары - тыйыншлы орун алгъандыла.
 
http://www.smikbr.ru/2010/zaman/09/14.pdf

"Заман" газетни 3-чю бетинде "Тас болгъанла кимледиле?" аты бла магъаналы ушакъ басмаланады.
 
"Заман" газетни 3-чю бетинде "Тас болгъанла кимледиле?" аты бла магъаналы ушакъ басмаланады.

2010 жылда Нальчик шахарда 62 адам тас болгъанды.Аладан 54-сю ачыкъланнгандыла. Болсада, жылдан-жылгъа табылмай къалмагъанланы барысы да бирге саналгъанда уа, кёп болуп кетедиле: 85 адам. Кимледиле ала? Бу проблеманы юсюнден биз Нальчик шахарда ОВД-ны криминал милициясыны оператив-излеу бёлюмюню тама-тасыны орунбасары Заур Шомахов бла ушакъ этгенбиз.

- Жууукъ адамларыны юсюн-ден бир хапар билмегенлей жа-шагъанла Россейде, Къабарты-Малкъарда да аз тюйюлдюле. Бу жарсыулу ишни сылтаула-рын сиз неде кёресиз?
- Биринчиден, ишсизликни ха-тасындан кёпле Москвагъа бла Санкт-Петербургга насыпларын сынаргъа барадыла. Ала анда ишчи жерле топпа-толу сунады-ла, айхай, кёпле башларын ке-
чиндирген болмаса, юйлерине бир сом да жибералмайдыла.
Баям, жюреклери къыйнала болур, сора жапсарыуну уа ич-гиде излейдиле. Ара шахаргъа бай болама деп барып, ичгичи болуп къалгъанларына уялып, жууукълары бла байламлыкъ-ны юзюп къоядыла. Ала уа ала-ны сакълагъанлай, излегенлей турадыла - ахчаларын угъай, кеслерин. Бир-бирде уа эр кишиле юй-юрюмю тутаргъа ахча мажара-ма деп кетедиле башха шахар-лагъа да, анда уа жангы юйюр
къурап къоядыла. Мында адам-лары уа, милициягъа келип, гу-заба этип айланадыла.

Тас болгъанланы он процен-ти эслеринде бир зат да къал-магъан къартла, психикалары къыяулу адамладыла. Излен-нгенлени къыркъ проценти акъ-ылбалыкъ болмагъан сабийле-диле. Ала, ата-аналары бла тюйюшюп, юйлеринден къай-ры болса да кетедиле.

Алгъаракъда бизге Туапсе-ден сёлешгендиле: анда педа-гогика колледжни студенткасы зачёт берирге кетгенди да, юй-юне къайтмай къалгъанды.

Шахарда, черекде да излеген-диле, тапмагъандыла. Сора Нальчикден бир жаш бла Интер-нетде шуёхла болгъанларын эс-герип, бизге сёлешгендиле. Биз бу къызны излеп баш-лагъаныбызда, бир автобусну шофёру аны таныгъанды. Ол нальчикчи жаш жууукълары бла бирге Туапседен келген къызгъа Аушигерни жылы суу-ларында къонакъбайлыкъ эте тургъанлай тапханбыз. Атасы къызын сау-саламат кёргенин-де, бек къууаннган эди.

- Милициягъа заявление не заманда жазаргъа керекди?

- Тюз адам тас болгъан кюн-де. Паспортугъузну эм излен-нген адамны суратын алып, за-манны оздурмай, милициягъа барыргъа керекди.

Бир-бирде жууукъла он жыл-ла озгъандан сора заявление жазадыла. Нек? Ала ичген, бу-зулгъан адамлары къайда жа-шагъанын бек уста биледиле, алай аны бла байламлыкъ жю-рютюрге излемейдиле. Юйле-рин сатаргъа керек болгъанда уа, аны пропискасы бла не этерге билмей къаладыла. Милициядан бу адам тас болгъанды деген справкалары къолларында бол-са, юйню саталадыла, харипни
юлюшюн да чыгъармайдыла. Алай биз аллай справкаланы жаланда сюдню неда прокура-тураны сурауларына кёре бере-биз. Дагъыда бир шарт: ада-мым тас болгъанды деп жазгъ-ан, аны къайда болгъанын би-лип тургъанлай, заявление бергенин ачыкъласакъ, аны жууапха тартабыз.

- Сабийле уа тас боламыдыла?

- Жарсыугъа, боладыла. Бый-ыл Вольный Ауулда тёртжыл-лыкъ жашчыкъ тас болгъан эди. Ол юйюнден узакъда табылгъ-анды: аны бла бирге сабий сад-ха жюрюген жашчыкъны анасы кёрюп, милициягъа сёлешгенди. Экинчи иш а алай иги бошал-магъанды. Алтыжыллыкъ жаш-чыкъны ёге атасы бла анасы-ны къарындашы чабакъ тутар-гъа баргъанларында кеслери бла бирге элтгендиле. Ол тас
болгъанды. Биз аны ёлюгюн сууда тапхан эдик. Сабий алай-ды: аз заманчыкъгъа окъуна кёз аллынгдан кете эсе, палах-ха тюшюп къалыргъа болады.

- Излеген этгенликге, адам-ны тапмай эсегиз, ишни нен-ча жылдан жабасыз?

- Он жылны ичинде къолубуз-Тас болгъанла кимледиле? дан келгенни этебиз, алай хал тюрленмесе, иш дагъыда беш жылгъа архивге бериледи: бир жангы зат билинсе, излеу жан-гыдан башланады. Алай онбеш жылны ичинде излеуден сора бир зат да тюрленмесе уа, иш жабылады. Тас болгъаннга би-реуню хатасы жетгени билинсе, уголовный иш ачылады.

- Сиз ?Жди меня? деген бе-риу бла байламлыкъ жюрюте-мисиз?

- Хау, ала бизге этген сурау-лагъа мычымай жууапла бере-биз. Башха регионлада колле-галарыбыз да бизге бек болу-шадыла.

- Тас болгъанланы араларын-да мурдарланы къолларындан жоюлгъанла да бола болурла?

- Хау, боладыла. Быйыл бизге бир къыз тенгим тас болгъанды деп, заявление жазады. Излеп башлайбыз. Тас болгъан жаш ти-ширыу эди. Фатарын сатып, Моск-вагъа кетер мураты болгъанды. Таныш жашла къызны риэлтерге (фатарла сатыу-алыучу) тюбеш-диргендиле, ол фатарны алты жюз минг сомгъа сатханды.

Къыз танышларына, эки орта иш жюрютгенлеге элли минг сом бергенди. Алай ала аны агъачха элтгендиле, алгъа ёлтюрюп, ызы бла уа кюйдюр-гендиле, сора битеу ахчаны да алгъандыла.

Бир жаны бла, адам адамгъа ийнанмай, ышанмай къалай жа-шасын? Башха жаны бла уа, сакълыкъ, баям, палахладан сакълагъан кючдю.
БАЙСЫЛАНЫ Марзия

2010 jılda Nalçik şaharda 62 adam tas bolgandı. Aladan 54-sü açıqlanñandıla. Bolsada, jıldan-jılga tabılmay qalmaganlanı barısı da birge sanalganda ua, köp bolup ketedile: 85 adam. Kimledile ala? Bu problemanı üsünden biz Nalçik şaharda OVD-nı kriminal milisiyasını operativ-izlew bölümünü tama-tasını orunbasarı Zawr Şomahov bla uşaq etgenbiz.

- Juwuq adamlarını üsün-den bir hapar bilmegenley ja-şaganla Rosseyde, Qabartı-Malqarda da az tüyüldüle. Bu jarsıwlu işni sıltawla-rın siz nede köresiz?

- Birinçiden, işsizlikni ha-tasından köple Moskvaga bla Sankt-Peterburgga nasıpların sınarga baradıla. Ala anda işçi jerle toppa-tolu sunadı-la, ayhay, köple başların ke-çindirgen bolmasa, üylerine bir som da jiberalmaydıla.

Bayam, jürekleri qıynala bolur, sora japsarıwnu ua iç-gide izleydile. Ara şaharga bay bolama dep barıp, içgiçi bolup qalganlarına uyalıp, juwuqları bla baylamlıq-nı üzüp qoyadıla. Ala ua ala-nı saqlaganlay, izlegenley
turadıla - ahçaların ugay, keslerin.

Bir-birde ua er kişile üy-ürümü tutarga ahça majara-ma dep ketedile başha şahar-laga da, anda ua jañı üyür qurap qoyadıla. Mında adam-ları ua, milisiyaga kelip, gu-zaba etip aylanadıla.

Tas bolganlanı on prosen-ti eslerinde bir zat da qal-magan qartla, psihikaları qıyawlu adamladıla. İzlen-ñenleni qırq prosenti aq-ılbalıq bolmagan sabiyle-dile. Ala, ata-anaları bla tüyüşüp, üylerinden qay-rı bolsa da ketedile.

Algaraqda bizge Tuapse-den söleşgendile: anda peda-gogika kollecni studentkası zaçöt berirge ketgendi da, üy-üne qaytmay qalgandı.

Şaharda, çerekde da izlegen-dile, tapmagandıla. Sora Nalçikden bir jaş bla İnter-netde şuöhla bolganların es-gerip, bizge söleşgendile.

Biz bu qıznı izlep baş-laganıbızda, bir avtobusnu şoföru anı tanıgandı. Ol nalçikçi jaş juwuqları bla birge Tuapseden kelgen qızga Awşigerni jılı suw-larında qonaqbaylıq ete turganlay taphanbız. Atası qızın saw-salamat körgenin-de, bek quwanñan edi.

- Milisiyaga zayavlenie ne zamanda jazarga kerekdi?

- Tüz adam tas bolgan kün-de. Pasportuguznu em izlen-ñen adamnı suratın alıp, za-mannı ozdurmay, milisiyaga barırga kerekdi.

Bir-birde juwuqla on jıl-la ozgandan sora zayavlenie jazadıla. Nek? Ala içgen, bu-zulgan adamları qayda ja-şaganın bek usta biledile, alay anı bla baylamlıq jü-rütürge izlemeydile. Üyle-rin satarga kerek bolganda ua, anı propiskası bla ne eterge bilmey qaladıla. Milisiyadan bu adam tas bolgandı degen spravkaları qollarında bol-sa, üynü sataladıla, haripni ülüşün da çıgarmaydıla.

Alay biz allay spravkalanı jalanda südnü neda prokura-turanı surawlarına köre bere-biz. Dagıda bir şart: ada-mım tas bolgandı dep jazg-an, anı qayda bolganın bi-lip turganlay, zayavlenie bergenin açıqlasaq, anı
juwapha tartabız.

- Sabiyle ua tas bolamıdıla?

- Jarsıwga, boladıla. Bıy-ıl Volnıy Awulda törtjıl-lıq jaşçıq tas bolgan edi. Ol üyünden uzaqda tabılg-andı: anı bla birge sabiy sad-ha jürügen jaşçıqnı anası körüp, milisiyaga söleşgendi. Ekinçi iş a alay igi boşal-magandı. Altıjıllıq jaş-çıqnı öge atası bla anası-nı qarındaşı çabaq tutar-ga barganlarında kesleri bla birge eltgendile. Ol tas bolgandı. Biz anı ölügün suwda taphan edik. Sabiy alay-dı: az zamançıqga oquna köz allıñdan kete ese, palah-ha tüşüp qalırga boladı.

- İzlegen etgenlikge, adam-nı tapmay esegiz, işni nen-ça jıldan jabasız?

- On jılnı içinde qolubuz-Tas bolganla kimledile? dan kelgenni etebiz, alay hal türlenmese, iş dagıda beş jılga arhivge beriledi: bir jañı zat bilinse, izlew jan-gıdan başlanadı. Alay onbeş jılnı içinde izlewden sora bir zat da türlenmese ua, iş jabıladı. Tas bolganña bi-rewnü hatası jetgeni bilinse, ugolovnıy iş açıladı.

- Siz ?Jdi menya? degen be-riw bla baylamlıq jürüte-misiz?

- Haw, ala bizge etgen suraw-laga mıçımay juwapla bere-biz. Başha regionlada kolle-galarıbız da bizge bek bolu-şadıla.

- Tas bolganlanı araların-da murdarlanı qollarından joülganla da bola bolurla?

- Haw, boladıla. Bıyıl bizge bir qız teñim tas bolgandı dep, zayavlenie jazadı. İzlep başlaybız. Tas bolgan jaş ti-şirıw edi. Fatarın satıp, Mosk-vaga keter muratı bolgandı. Tanış jaşla qıznı rielterge (fatarla satıw-alıwçu) tübeş-dirgendile, ol fatarnı altı jüz miñ somga sathandı.

Qız tanışlarına, eki orta iş jürütgenlege elli miñ som bergendi. Alay ala anı agaçha eltgendile, alga öltürüp, ızı bla ua küydür-gendile, sora bitew ahçanı da algandıla.

Bir janı bla, adam adamga iynanmay, ışanmay qalay ja-şasın? Başha janı bla ua, saqlıq, bayam, palahladan saqlagan küçdü.
BAYSILANI Marziya
 
http://www.smikbr.ru/2010/zaman/09/14.pdf

"Заман" газетни 4-чю бетинде


Жюрегине жетген затланы
юсюнден - назмула бла

Яникой элде орта школда онби-ринчи классны окъуучусу Газаланы Аминат бешинчи классдан башлап назмула жазады. Быллай фахмулу къызланы араларындан керти по-этессала, журналистле, филологла чыгъадыла. Малкъар культурагъа уа ала бек керекдиле.
Ол биринчи назмусун къалай жазгъаны эсиндеди: ?Къыш, кетер-ге унамай, созулгъан эди. Арбазы-бызда айва терекни бутакъларын къар басханына къарап, мен, жаз башына атап, назму такъгъан эдим.
Жюрегими уа, къалай эсе да, хош-лукъ бийлеген эди. Ол кюн ангы-лагъанма: айтырыгъынгы айтал-санг, насыплы боласа?.
Газаланы къыз филология фа-культетге кирирге умут этеди. Андан сора журналистикада кючюн сына-рыкъды. ?Журналистни баш борчу- болгъанны ары-бери бурмай жа-зыу сунама?, - дейди Аминат. Ол тюрлю-тюрлю изданиялада адам-ланы энчи жашауларындан айып-лы затланы кёргюзтюуню терсге са-найды. ?Жизнь? газетни бир номе-ринде бир белгили адамны эриши суратларын кёргенимде, сейир эт-ген эдим. Не ишде да бир марда бо-лургъа керекди?.
Былайда даулашырчады. Ара те-левиденияда бек уллу рейтингле-ри болгъан бериуледен бирлери Ан-дрей Малаховну ?Пусть говорят? эм ?Детектор лжи? деген бериулериди-ле. Алада хапар адамланы ич ду-нияларыны юсюнден барады: тыш кёзден букъдурулгъан, айыплы шартлары да болгъан.
Аминат тил байлыгъын ёсдюрюр-ге, поэзияда билимин терен этерге итинеди. ?Бусагъатда француз по-эзияны кёчюрмелерин окъуйма, бу китапчыкъны манга Беппайланы Муталип саугъагъа бергенди. Анга алгъаракъда жангы поэмамы кёр-гюзтгенме, ол, аны окъуп, къарыу-суз жерлерин да кёргюзтгенди?, - дейди Газаланы къызы. Шёндюгю малкъар назмучуланы араларында фахмулуладан бирине Табакъсой-ланы Мухтарны санайды.
Сёзсюз, поэзияда биринчи ат-ламны этген тынч тюйюлдю. Назму-чу къызны анасы Тамара, школда математикадан устазы Геграланы Лидия Исхаковна кёллендиредиле.
Школ байрамлагъа да Аминат на-змула хазырлайды. Алай жаланда поэзия бла чекленип къалмайды. Музыка да жазады. Заманында му-зыка школну бошагъаны чыгъарма-чылыгъына себеплик этеди.
Жашауда кючлюле къарыусуз-ланы бюкгенлери къызны жюрегин бек къыйнайды. Бу проблеманы толу ачыкълар ючюн, ол повесть жазып башлагъанды.
Битеудуния поэзияда бек баш те-маладан бири - сюймекликди. Ами-нат да бу жарыкъ сезимни юсюнден кёп жазады. Бюгюн аллай назмула-рындан бири бла окъуучуланы шагъ-ырей этебиз. Анга ала кеслери багъа бичерле.
* * *
Не боллукъ эди сенсиз...
Жашарыкъ эдим къалай?
Кечелени тилексиз
Оздурлукъ эдим къалай?
Терс болсанг а ичимден
Къаргъарыкъ эдим кимни?
Жарылса да жюрегим,
Кечерик эдим кимни?
Ким ючюн андан да бек
Жарсып, кюерик эдим?
Ким ючюн, ол къыйналса,
Бугъуп жилярыкъ эдим?
Ичимде къайгъыланы
Кимге айтырыкъ эдим?
Ангыларса деп кимге,
Къоркъмай, ачыллыкъ эдим?
Ким ючюн бу жашауну
Сюерик эдим алай?
Ким ючюн бу дунияны
Ангылар эдим алай?
Ким ючюн мен жанымы
Берир эдим Аллахха?
Андан сора айтчы бир,
Не керек болур санга?..
БАЙСЫЛАНЫ Марзият.
Сурат авторнуду.

Jüregine jetgen zatlanı
üsünden - nazmula bla

Yanikoy elde orta şkolda onbi-rinçi klassnı oquwçusu Gazalanı Aminat beşinçi klassdan başlap nazmula jazadı. Bıllay fahmulu qızlanı aralarından kerti po-etessala, jurnalistle, filologla çıgadıla. Malqar kulturaga ua ala bek kerekdile.
Ol birinçi nazmusun qalay jazganı esindedi: ?Qış, keter-ge unamay, sozulgan edi. Arbazı-bızda ayva terekni butaqların qar bashanına qarap, men, jaz başına atap, nazmu taqgan edim. Jüregimi ua, qalay ese da, hoş-luq biylegen edi. Ol kün añı-laganma: aytırıgıñı aytal-sañ, nasıplı bolasa?.
Gazalanı qız filologiya fa-kultetge kirirge umut etedi. Andan sora jurnalistikada küçün sına-rıqdı. ?Jurnalistni baş borçu- bolgannı arı-beri burmay ja-zıw sunama?, - deydi Aminat. Ol türlü-türlü izdaniyalada adam-lanı ençi jaşawlarından ayıp-lı zatlanı körgüztüwnü tersge sa-naydı. ?Jizn? gazetni bir nome-rinde bir belgili adamnı erişi suratların körgenimde, seyir et-gen edim. Ne işde da bir marda bo-lurga kerekdi?.
Bılayda dawlaşırçadı. Ara te-levideniyada bek ullu reytiñle-ri bolgan beriwleden birleri An-drey Malahovnu ?Pust govoryat? em ?Detektor lji? degen beriwleridi-le. Alada hapar adamlanı iç du-niyalarını üsünden baradı: tış közden buqdurulgan, ayıplı şartları da bolgan.
Aminat til baylıgın ösdürür-ge, poeziyada bilimin teren eterge itinedi. ?Busagatda fransuz po-eziyanı köçürmelerin oquyma, bu kitapçıqnı maña Beppaylanı Mutalip sawgaga bergendi. Aña algaraqda jañı poemamı kör-güztgenme, ol, anı oqup, qarıw-suz jerlerin da körgüztgendi?, -deydi Gazalanı qızı. Şöndügü malqar nazmuçulanı aralarında fahmululadan birine Tabaqsoy-lanı Muhtarnı sanaydı.
Sözsüz, poeziyada birinçi at-lamnı etgen tınç tüyüldü. Nazmu-çu qıznı anası Tamara, şkolda matematikadan ustazı Gegralanı Lidiya İshakovna köllendiredile.
Şkol bayramlaga da Aminat na-zmula hazırlaydı. Alay jalanda poeziya bla çeklenip qalmaydı.Muzıka da jazadı. Zamanında mu-zıka şkolnu boşaganı çıgarma-çılıgına sebeplik etedi.
Jaşawda küçlüle qarıwsuz-lanı bükgenleri qıznı jüregin bek qıynaydı. Bu problemanı tolu açıqlar üçün, ol povest jazıp başlagandı.
Bitewduniya poeziyada bek baş te-maladan biri - süymeklikdi. Ami-nat da bu jarıq sezimni üsünden köp jazadı. Bügün allay nazmula-rından biri bla oquwçulanı şag-ırey etebiz. Aña ala kesleri baga biçerle.
* * *
Ne bolluq edi sensiz...
Jaşarıq edim qalay?
Keçeleni tileksiz
Ozdurluq edim qalay?
Ters bolsañ a içimden
Qargarıq edim kimni?
Jarılsa da jüregim,
Keçerik edim kimni?
Kim üçün andan da bek
Jarsıp, küerik edim?
Kim üçün, ol qıynalsa,
Bugup jilyarıq edim?
İçimde qaygılanı
Kimge aytırıq edim?
Añılarsa dep kimge,
Qorqmay, açıllıq edim?
Kim üçün bu jaşawnu
Süerik edim alay?
Kim üçün bu duniyanı
Añılar edim alay?
Kim üçün men janımı
Berir edim Allahha?
Andan sora aytçı bir,
Ne kerek bolur saña?..
BAYSILANI Marziyat.
Surat avtornudu.
 
http://www.karachay.smi09.ru/

"Къарачай" газет , ??75-76, сентябрны 18.
4-чю бетде "Эльбрусоидни" юсюнден хапар: "Огъурлу ишле бла атын айтдырады".


Netscape Explorer www.karachay.smi09.ru ну ачарга унамады, virus барды дeп. Бу адрeстe кeртидeн дe virus зат бар мыды, огeсe explorer бошуна мы коркуп айтады?

Внимание: Посещение этого сайта, вы можете повредить ваш компьютер.
www.karachay.smi09.ru веб-сайт может нанести вред Вашему компьютеру без Вашего согласия, могут работать или хостинга вредоносных программ понимаются предметы из activepr.ru сайта. Содержать вредоносное программное обеспечение, только для посещения веб-сайта может привести к еще заразить компьютер.
Для получения дополнительной информации по вопросам, касающимся этих вопросов activepr.ru безопасного просмотра диагностических страницы за посещение.
Как защитить себя от вредоносного программного обеспечения онлайн Узнайте больше о.
Посещение этого сайта может нанести вред моего компьютера, я знаю.

Netscape Explorer www.karachay.smi09.ru nu açarga unamadı, virus bardı dep. Bu adreste kertiden de virüs zat bar mıdı, ogese explorer boşuna mı korkup aytadı?

Uyarı: Bu siteyi ziyaret etmek, bilgisayarınıza zarar verebilir.
www.karachay.smi09.ru adresindeki web sitesi, bilgisayarınıza zarar verebilecek veya rızanız olmadan çalışabilecek kötü amaçlı yazılım barındırdığı anlaşılan activepr.ru sitesinden öğeler içeriyor. Kötü amaçlı yazılım içeren bir web sitesini yalnızca ziyaret etmek bile bilgisayarınıza virüs bulaşmasına yol açabilir.
Bu öğelere ilişkin sorunlar hakkında ayrıntılı bilgi için activepr.ru için Güvenli Tarama tanı sayfası sayfasını ziyaret edin.
Zararlı online yazılımlardan nasıl korunacağınız hakkında daha fazla bilgi edinin.
Bu siteyi ziyaret etmenin bilgisayarıma zarar verebileceğini biliyorum.
 
Tinibek, салам!

Бек сау бол газет материалланы былайгъа салалгъанынг ючюн. Джангыз бир айтырым: ол Заман газетден хапар узунуна-энгишге созулуб кетмей, кенглигине барыргъа мадар джокъмуду, форумда къалгъан джазыулача?

Къарачай газетден материал алама десенг, компьютеринге къоркъуу чыкъгъаны къуджурду. Аны тюзюн-терсин бир компьютер уста айтса иги боллукъ эди.
 
БАГЪАЛЫ ФОРУМЧУЛА!
Ичигизде компьютерден терен хапары болгъан бар эсе


Тинибек, Тюркден къарачайлы, хайырлы иш этеди: къарачай-малкъар миллет басмадан джазыуланы бери салады. Алай а, къарачай газетни сайтындан материал алама десе, "компютеринге вирус къоркъуу барды" деб, джазыу чыгъады. Ёргерекде ол кеси джазады аны юсюнден.

Бир ангылатыгъыз: къарачай газетни сайтындан (www.karachay.smi09.ru) материалланы къалай алыргъа боллукъду?
 
Tinibek, salam!

Bek saw bol gazet materiallanı bılayga salalganıñ üçün. Cañız bir aytırım: ol Zaman gazetden hapar uzununa-eñişge sozulub ketmey, keñligine barırga madar coqmudu, forumda qalgan cazıwlaça?

Qaraçay ga zetden material alama deseñ, kompüteriñe qorquw çıqganı qucurdu. Anı tüzün-tersin bir kompüter usta aytsa igi bolluq edi..


Алeйкюм Салам, Сабр!

Сиз сау болугуз Сабр! Заман газeтдeн хапарны кeнлигьинe бардырырга кюрeштим, форумда калган джазыулача.

КЪарачай газeтни link ин ачкан сагьатта бу адрeсс алай ышангылы тюлдю, ачмасагьыз игиди дeйди. ДЖанглыз хар алай ышангылы тюлдю дeгьeнлeри дe ышангысыз чыкмайды. Link ни ачсам болурeди, джук да болмазeди кайдам!. Дагьыда бир сорайым дeгьeнeм

Багьалы Сабр, "äàì эåëåäè: эèì îíîó нгîðàäû, эèì íåäå áîëнгà äà æàэúëûэú " быллай тюрлю харфлeни (ASCII code ла джазылган харфлe) рус кирил харфлeгe "дам келеди: ким оноу сорады, ким неде болса да жакълыкъ "тынч айландырырча програмча бир затны курадым. Алайла Заман газeттeн copy eтилгeнлe тынч Рус Кирил харфлeгe айландырылыкты.

Програм arayit-news.bravehost.com адрeсдeди.
Заман газeттeн copy eтилип paste eтилсe, быллай äàì эåëåäè тюрлю харфлe болады. Аланы тюз рус харфлeгe айландырыр ючюн:

STEPS:
- arayit-news.bravehost.com web сайфа ачылады.
- Алайда LONG LIVE джазыуну тюбюндe eки text box'ы болган form барды.
- Солдакы RESET буттонга басып text box'ла clear (силинeди) eтилeди.
- ДЖанында ASCII джазган radiobutton (тёгьeрeк) сайланады.
- Copy eтилгeн (paste eтилгeниндe тюрлю харфлe болган) джазыу онг джандакы text box'га paste eтилeди (джабыштырылады).
- CONVERT буттонга (button) басылса, онг джандакы тюрлю (ascii) харфлe, сол джандакы кутуда тюз Рус Кирил харфлeгe айланады.

Radiobutton'лада:
- " ASCII " сайланса, он джандакы тюрлю (Ascii) харфлe, сол джанда тюз Рус Кирил харфлe болады.
- " Тürk Harf " сайланса, он джандакы Рус Кирил харфлe, сол джанда Тюрк Харфлeгe айланады.
- " Rus Harf " сайланса, он джандакы text box'га джазылган Тюрк Харфлe, сол джандакы text box'та Рус Кирил Харфлeгe айландырылады.
 
Tinibek, шохум!

Бек сау бол. Малкъар газетден материалны адам окъурча этдинг. Сен джарашдыргъан джол бла Заман газетни магъаналы джазыуларын сала барырбыз. Заманыг болса, сен этерсе ол ишни. Мен игиге санагъан макалелени кёргюзте барырма.
Эсен бол.
 
Джангыз бир айтырым: ол Заман газетден хапар узунуна-энгишге созулуб кетмей, кенглигине барыргъа мадар джокъмуду, форумда къалгъан джазыулача?

Салам Сабр!

Газeт пунтоланы eнгишгe созулуб кeтмeй, кeнглигинe барырча eтeр ючюн "Кeнгинe" дeп checkbox салдым. Кeнгинe checkbox сайланса, джазыу кeнгинe барады.

Заман газeттeн copy eтилгeндeн сора, paragraph'ны бирбириндeн айырыр ючюн, хар paragraph болган джeрдe Enter буттонла бир бош line eтилeди. Eнгишгeдe болганыча:

òþéþøþï, þéëåðèíäåí эúàé-
ðû áîëнгà äà.
Àëãúàðàэúäà áèчãå Òóàïнгå-
äåí нг¸ëåøãåíäèëå: àíäà ïåäà-

Ёргeдeки джазыуда paragraph бeлгили болур ючюн былай eтилeди:

òþéþøþï, þéëåðèíäåí эúàé-
ðû áîëнгà äà.

Àëãúàðàэúäà áèчãå Òóàïнгå-
äåí нг¸ëåøãåíäèëå: àíäà ïåäà

Сора "ASCII" radiobutton'ла, "Kengine" checkbox'ны сайлап, CONVERT'гe басганыбызда, солдакы textbox'та былай болады:

тюйюшюп, юйлеринден эъайры болнга да.
Алгъараэъда бичге Туапнгеден нгёлешгендиле: анда педа

"Kengine" сайланмаса, былай боллугьeди:

тюйюшюп, юйлеринден къай-
ры болса да.

Алгъаракъда бизге Туапсе-
ден сёлешгендиле: анда педа

Мен игиге санагъан макалелени кёргюзте барырма.

Да, сeн игигe санагьанынг макалeлeни кёргюзтe бар, заманым болса кeсим, болмаса да башкала да ол ишни eтeргe кюрeширлe.

Eсeн бол.
 
http://www.smikbr.ru/2010/zaman/09/14.pdf

"Заман" газетни 4-чю бетинде Къалмукъну ара шахары Элистада таулу назмучуланы сайлама назмуларындан къуралгъан китаб чыкъгъаны айтылады. Ары Кязимден башлаб, бюгюннгю шайырлагъа дери бары - тыйыншлы орун алгъандыла.


ЖАНГЫ КИТАП

Бир бирни ангылауну аламат амалы

Бу кюнледе Къалмукъну ара шахары Элистада малкъар поэзиягъа жораланып, къалмукъ тилде ?Чистые вершины? деген китап чыкъгъанды. Анда акъылман Мечиланы Кязимден башлап шёндюгю жаш поэтлерибизге дери онсегиз назмучуларыбызны айырмалы чыгъармалары басмаланнгандыла.
Китапны къолгъа алсанг, бек алгъа аны тап жарашдырылгъаны кёзюнге урунады. Тышында тау тёппени сураты барды. Экинчи бетинде уа башында сагъыннган назмучуларыбызны суратлары, акъсакъал Кязим озгъан жылладан салам бергенча къарайды бизге. Акъылманны къатында поэт, устаз, Ленинни орденине тийишли болгъан Шахмырзаланы Саид, къолуна къагъытын, къаламын да алып, таулуну календарын жазаргъа хазырланып турады. Къайсын да сагъышлыды. Суратчы аны жашаууну бир такъыйкъасын алдыргъан заманда, не акъылы болур эди башында. Аладан сора да, мында Отарланы Керим, Гуртуланы Берт, Зумакъулланы Танзиля, Бабаланы Ибрагим, Гуртуланы Салих, Мотталаны Светлана тийишли жер тапхандыла.
Ючюнчю бетде Мокъаланы Магометни, Созайланы Ахматны, Бегийланы Абдуллахны, Беппайланы Муталипни, Ёлмезланы Мурадинни, Додуланы Аскерни, Ахматланы Сафариятны, Глашланы Аланны, Табакъсойланы Мухтарны суратлары барды.
Союзну заманындан бери да быллай жыйымдыкъ хазна чыкъгъан болмаз, бир миллетни жазыучуларыны чыгъармаларын башха тилге кёчюрюп. Китап Кавказны жазыучуларыны биригиуюню хайырындан басмаланнганды. Эсигизге салайыкъ, эки жыл мындан алгъа бизни белгили назмучубуз Гуртуланы Салих, Шимал Кавказ миллетлени белгили жазыучулары бла оноулашып, клуб къурагъан эди. Кесин да аны президентине айыргъан эдиле.
Шёндю аны филиаллары башха жерледе да ачылгъандыла. Ол санда Элистада да. Аны таматасына уа Къалмукъну белгили назмучусу Эрдни Эльдышев айырылгъанды. Китапны да ол жарашдыргъанды, назмуланы да ёз тилине кеси кёчюргенди. Чыгъарма клубну ахчасына чыкъгъанды.
?Чистые вершины? (кесибизча айтханда, ?Таза тау тёппелери?) назму китапны магъанасы бек уллуду. Дуниягъа атлары айтылгъан, эки миллетни да акъылманлары Къулийланы Къайсын бла Давид Кугультинов кёргюзтген шуёхлукъну жолун андан ары жарытып, кенгертип барлыкъ башламыды.
Бу огъурлу ишге бизни жаныбыздан да эс бурулмай къалмагъанды. ?Минги- Тау? журналыбызны кезиулю номерини асламысы къалмукъ адабиятха жораланыпды. Анда отуз тёрт къалмукълу жазыучуну айырмалы чыгъармалары басмаланнгандыла. Назмуланы, хапарланы да малкъар тилге Гуртуланы Салих, Табакъсойланы Мухтар, Гадийланы Ибрагим, Тёппеланы Назир кёчюргендиле. Журналны бу номеринде Къалмукъ Республиканы Президенти Кирсан Илюмжиновну редакциягъа алгъышлауу да барды: ?Минги-Тау? журнал къалмукълу жазыучуларыны чыгъармаларын басмалайды. Эки къарындаш халкъны бир бири жашауларын ангылауда ол бек уллу, магъаналы иш болгъанды. Бизни адабиятха эс бурулгъанына жюрек ыразылыгъымы билдиреме.
Атлары битеу дуниягъа айтылгъан Къулийланы Къайсын бла Давид Кугультинов уллу шуёхлукъ жюрютгендиле. Биз ала башлагъан ишни андан ары бардырайыкъ. Бизни къадарыбыз, жашауубуз да Ата журтубуз Россей бла бир болгъанын ангылап, ?Минги-Тауну? коллективине, республиканы адабият къуллукъчуларына саулукъ эм уллу жетишимле тежейме?.
Мындан арысында да эки халкъны арасында маданият байламлыкъ ишле бардырыла турлукъларына ышанабыз.
ОСМАНЛАНЫ Хыйса.
 
http://www.karachay.smi09.ru/
"Къарачай" газетни бу номеринде (?77, 2010 джыл, сентябрны 23)
эс бёлюр харала бардыла.
2-чи бетде РФ-ны Кърал Думасыны депутаты Эрикгенланы Ахмат бла ушакъ.
3-чю бетде актер эмда джырчы Бостанланы Умар-Алийни юсюнден хапар.
4-чю бетде суратчы Абайханланы Муссаны юсюнден хапар.

"Къарачай" газетни да окъуй туругъуз, аланла: иги материаллагъа джолугъургъа боллукъсуз.
 
http://www.karachay.smi09.ru/

Къарачай газетни (2010 джыл, сентябрны25, ?78) экинчи бетинде "Кимди терс?" деген макале басмаланады. Анда ана тил бла литературадан 25 джылны узагъына дерс китабла басмаланмагъаны айтылады.

Быйыл сентябргъа юч миллион багъасы бир китаб чыгъаргъа керек эди. Чыкъмагъанды. Айтылгъан ачха берилмегенди. Ачханы дауларыкъла дауламайдыла. Окъуу-илму баканлыкъда ишлегенле къарачай тил тюб болуб кетсе да орунларындан къымылдарыкъ тюлдюле. Басмаланныкъ дерс китабла да кереклисича хазырланмагъандыла.

25 джылны дерс китабсыз тургъан школлада къарачай тилни сабийле къалай билликдиле?

Окъуу-илму министерство да, тилибизге эс бёллюк къуллукъчула да къарачай тилни къурутуб кюрешедиле - алай демек - къарачай халкъны къурутуб кюрешедиле.

Халкъ кесин эскериб, ёрге турмаса, тилин тас этерикди!!!
 
http://www.karachay.smi09.ru/

"Къарачай" газет, ?79, 2010 джыл сентябрны 30
Бу номерде бек иги материалла бардыла:
2-чи бетде: "Сюйсенг тарыкъ, сюйсенг къой" - газетни сыйы нек тюшгенини юсюнден;
3-чю бетде: "Биз къаллай бирбиз?" - адам саныбызны юсюнден, къайсы элде къаллай бир къарачайлы джашагъаны;
"Тюзюча айтылсын" - джер атларыбызны юсюнден.

Окъугъуз - сагъыш этдирир магъаналы затла айтыладыла.
 
http://www.allrussiatv.ru/kabardino-balkarija/

Бу адрес бла Къабарты-Малкъар кърал телерадиокомпанияны бериулерине къараргъа боллукъду. Муну юсюнден билдиреди "Заман" газет 1-2 бетлеринде "Ана тиллеринде бериулеге къарарыкъдыла" деген статьяда-макаледе. (http://www.smikbr.ru/2010/zaman/10/06.pdf)
 
http://www.kommersant.ru/doc.aspx?DocsID=1513200
"Если террористам платить, чтобы нас не взрывали, они станут сильнее"

"Коммерсант" газетде (01.10.2010) Каноковну интервьюсу чыкъгъанды. Малкъар газет да аны кёчюрюб басмалайды.
 
Так заканчивается интервью Канокова:


? А с землей проблема в чем? Вы не хотите отдавать межселенные земли администрациям районов, в которых проживают балкарцы?

? Я считаю, то, что мы не пошли на реализацию этого закона в том виде, в котором нам предлагали, спасло республику от других потрясений. Судите сами, с десяток так называемых балкарских активистов говорят: "Реализуйте 131-й закон, по которому 10% населения республики будут иметь 60% территории Кабардино-Балкарии". Это, конечно, никак не устраивает другую часть населения. Мы приняли в итоге очень правильное решение: спорные земли оставим в республиканской собственности, это нас убережет от межнационального столкновения. Мы понимаем, какой бы из сторон мы ни отдали землю, другая, мягко говоря, никогда не останется к этому факту безучастной.

? Так этот вариант решения проблемы уже согласован с Москвой и утвержден?

? Да, процесс в стадии завершения. Хотя в пользу противников этого варианта есть решение Конституционного суда, которое очень расплывчато и позволяет трактовать его двояко. Мол, мы должны поступить исходя из исторических реалий и учитывая условия, в которых живут народы. Мои оппоненты прекрасно понимают, что, как только я передам эти земли, у нас в горах образуется еще одна горячая точка. Я совсем не хочу остаться в истории человеком, который столкнул народы и нарушил земельный паритет, исторически сложившийся в Кабардино-Балкарии. В республике живет 900 тысяч населения, около ста национальностей. И я не могу принимать несправедливое решение, зная, какую бомбу закладываю.

? Выходит, что проект туристического кластера сорван из-за этой проблемы?

? Нет, мы его обязательно реализуем. Останавливаться нельзя ни в коем случае. И, на мой взгляд, мы делаем очень интересную программу, хотим всю зону Кавминвод подтянуть туда для отдыха. Это будет два курорта в одной зоне, горнолыжный и бальнеологический. Там прекрасные горы, и от Кисловодска езды всего час. Руки опускать ни в коем случае не будем.
 
http://www.smikbr.ru/2010/zaman/10/13.pdf

"Заман" газетни бу номеринде "Эки тилде окъутуу мардамы боллукъ болур?" деб материал басмаланады. Къабарты, малкъар школлада сабийле ючюнчю сыныфха дери бютеу дерслени ана тиллеринде окъула башланнганы айтылады. Орус тил аз-аз ючюнчю сыныфдан окъула тебренниги да чертиледи. Керти да алай болса, ана тилибиз тирилиб кетерге да болур.
 
http://www.smikbr.ru/2010/zaman/10/20.pdf

"Заман" газетде (октябрны 20, 2010 джыл, ючюнчю бет)
"Ат бла джаны бирди" статья-макале басмаланады. Анда ат чабдырыучу къарачай джигитлени юсюнден хапар айтылады.
 
http://www.smikbr.ru/2010/zaman/10/20.pdf

"Заман" газетде (октябрны 20, 2010 джыл, ючюнчю бет)
"Ат бла джаны бирди" статья-макале басмаланады. Анда ат чабдырыучу къарачай джигитлени юсюнден хапар айтылады.


Ат бла жаны бирди

Къарачайда къачан да атны сыйлы кёргендиле, анга уллу даража бергендиле, аламат чаришчиле да болгъандыла. 1934 жылда Къасайланы Хусей, СССР-ни бек уста чаришчилеринден бири болуп, жокейленистиплерлени Англияны Челтенхем шахарында бардырылгъан дунияны чемпионатына къатышханды.

Союзда бек иги чаришчиледен бири Эркенланы Ахмат Австралияда дунияны чемпионатына чакъырылгъанды. Айтхылыкъ жокей Каппушланы Алхаз ?Заказник? аты бла 1971 жылда къыралда тохташдыргъан рекорд отуз юч жыл озгъандан сора жаланда 2004 жылда жангыртылгъанды.
Бюгюнлюкде Россейде Къасайланы Хасан бла Хусейча, Байрамукъланы Хасанча, мастержокей Каппушланы Магометча, дагъыда башха тренерлечаришчиле бардыла.

2005 жылда Москваны ара ипподромунда ат спортдан эришиуле бардырылгъан эдиле. Ол кюн тюрлю-тюрлю дистанциялагъа болгъан чаришде Каппушланы Магометге бир ненча саугъа берилгенди. Россейни Президентини саугъасын да бу уста чаришчи алгъанды. Анда саугъагъа берилген фонд жети миллион сом эди. Айтыргъа, бир жылдан сора экинчи кере да аллай саугъа анга тюшгенди.

Капп ушланы Алхазны жашы Магомет ? мастержокей, мастер-тренер 1972 жылда Гитче-Къарачай районну Красный Курган элинде туугъанды.
Къазанда ветеринар-медицина академияны бошагъанды. Атасы Каппушланы Ахматны жашы Алхаз мастер-жокейди, СССР-ни бек иги чаришчилеринден бири болгъанды. Магометни эки жашы барды: Рамазан бла Мусса. Аны сабий жыллары ат спорт бла байламлы болгъандыла. Атасы ? уста чаришчи, ат заводда ишлегенди. Сабий заманында жай айланы уллу къыралны ипподромларында ётдюргенди. Онекижыллыгъында уа ипподромлада жокейлик этгенди. СССР чачылгъандан сора Магомет Къазан шахаргъа барып, анда тренер-жокей болуп жети жыл ишлегенди. Республикалы чаришлеге къатышып, кёп кере хорлайды. Артда аны бла бир юйюр къурарыкъ Светлана бла да анда танышханды. Ол да жокей эди.
Бир жол экиси да Набережные Челны шахарда ат спортдан эришиулеге барадыла. Каппуш улу оюнчу, чамчы, жарыкъ жашды. Света чаришге Татарстанны эл мюлк министри берген ат бла къатышырыкъ эди. Магомет, аны экипировкасын кийип, ол чапдырлыкъ атха кеси минип, хорлагъан да этеди. Чаришге къараргъа келгенледен кёпле шлемни тюбюнде тиширыуну угъай, Магометни бетин кёргенлеринде, сейир-тамаша этгендиле. Экимингинчи жылны башында Магомет Москваны Ара ипподромуна ишлерге барады. Ат орунну арендагъа алып, анда къыркъ ат тутады.

Анга къыралда белгили, уллу адамла окъуна атларын ышаннгандыла. Аладан бек белгилиси Владимир Путин болгъанды.
Анга таза араб къумалы, чаришге чапдырыргъа жараулу атланы саугъагъа Иорданияны патчахы Абдулла II берген эди. Магомет Путин бла Татарстанда болгъан чаришде танышханды.

Ат спортдан академик деген ат атасала эди, сёзсюз, Магометге да берилир эди. Ол атланы юслеринден сау кюнню хапар айтханлай турурургъа боллукъду.

Белгили кёп атланы къаллай къумалыладан жайылгъанларын, аланы къылыкъларын, кеслерини жюрютюулерин, кючлю эм къарыусуз жанларын, дагъыда башха тюрлю ышанларын кёлюнден биледи. Аны жашауунда сейирлик ыз къойгъан ?Акъбаш? деген ажирни юсюнден ол, кёлю кётюрюлюп, уллу жюрек сюймеклик бла айтады. Бу ажир къолуна тюшгени ючюн къадарына ыразыды. Уста чаришчинича, Каппушланы Магометни атын айтдыргъан да ол болгъанды. 2006 жылда Россейни Президентини саугъасы ючюн бардырылгъан чаришде Магометге хорлам келтирген ?Сателлит? деген тауушлукъ атны ол бир заманда да унутурукъ тюйюлдю. Чеченни президенти Рамзан Кадыровну ?Жасилия? деген аты да аны эсинде керти шуёхуча къалгъанды. Аны бла ол кесини биринчи дербисини хорламына жетишгенди (дерби ? ипподромда атны чапдырып сынауда баш саугъа).

Магометни кесини да атлары бардыла. Ол бегирекда ?Экстренный? деген ажирни юсюнден уллу сюймеклик эмда ёхтемлик бла айтады. Аны шуёхларындан кёпле, бу атны сатып алып, ол кесин алдатханды дегенле да болгъандыла, угъай, алдатмагъанды. Бюгюнлюкде чабышыуну бек къыйын ? стипл-чез- тюрлюсюнде ол Россейде бек иги атладан бириди. Анга кёпле уллу ахча берирге дегендиле. Алай Магомет адам кесини къарындашын сатаргъа боллукъмуду, мен аны бла бирге пенсиягъа кетерикме деп, жууап бергенди. Кесини спорт жетишимлеринде ол 500-ден артыкъ чаришде хорлагъанды. Аланы юслеринден хапар сау китапны алыргъа боллукъду, алай анда эсде къалырча такъыйкъала боладыла. Ала бир заманда да унутулмайдыла. Ол заманлада окъуна белгили жокей минерге унамагъан ажирге Каппуш улуна 14 жыл болгъанда, анга къондурадыла. Ол адам кеси уа чаришге да къарамайды. Ингирде уа Магомет хорлагъанын билгенде, бек сейир этеди. Бу хорлам чаришчи жашчыкъны андан ары къадарында уллу магъананы тутхан эди, нек дегенде ол бу жол чынтты усталаны хорлагъан эди. Магомет Польшада, Германияда, Югославияда, Чехияда халкъла аралы уллу чаришлеге, Жер аралы тенгизни къыралларыны чемпионатына къатышханды эмда хорлагъанды. Россейни жыйымдыкъ командасыны къауумунда ол айтхылыкъ Пардубицкийде бардырылгъан стипл-чез чаришде тёртюнчю, бешинчи болгъанды. Анда дистанция бек къыйын эди, дунияны бек иги жокейлери бла атлары къатышхандыла.

1996 жылда Магомет, тренерча, кесини атын Бирикген Араб Эмиратлагъа элтгенди. Надаль-Неба ипподромда Дубайны дунияны кубогу ючюн эришиулери боладыла. Ол битеу дунияда да 6 миллион доллар саугъасы бла бек даражалы чаришге саналады. Каппуш улу, ?Виксайз? деген аты бла анда хорлап, саугъагъа 200 минг доллар алады. Ол аз да сагъыш эте турмай, бу ахчагъа чаришге жараулу атла сатып алады. Ала бла жаны бир болгъан бу сейирлик адам Нальчикни ипподромунда да кёп эришиулеге къатышханды. Чеченни президенти Рамзан Кадыровну Ирландиядан келтирилген ?Чейзинг Спай? деген ажири бла Элбрусну кубогу ючюн саугъасы 1,5 миллион сом болгъан чаришде да ол хорлагъанды.

Аламат чаришчи кесини спорт жашауунда ол эришиуледе хорласам эди деп мурат этген чаришлени барысында да алчы болгъанды. Алай аны алыкъа бир уллу мураты ? Эпсон Дербиге къатышыуду. Ол Великобританияны Эпсон шахарында бардырылады. Анга айтхылыкъ жокейле бла атла къатышадыла, анда хорламгъа жетишиу а уллу намысха бла даражагъа саналады.

Магомет къыралны айтхылыкъ чаришчилери Анвар Закишев, Байрамукъланы Махмуд, Михаил Петраков, Марат Кожемжаров, Александр Чучуевцев эм башха тыш къыраллы устала бла да кёп эришиулеге къатышханды. Алай шёндюгю заманны бек аламат жокейине уа Эпсон Дербиде тогъуз кере хорлагъан Лестер Пигготну санайды. Каппушланы Магометни жетишимлерини жашырынлыгъы - аны Аллах берген фахмусунда бла иш кёллюлюгюндеди, айхай да, атланы чексиз сюймеклигиндеди. Ишчи кюню эрттенликде беш сагъатда башланады. Бек алгъа аланы тургъан жерлерин тазалайды, он сагъатда жем, аш береди, андан сора атла тёрт сагъатха дери солуйдула. Аны ызындан жюрютюу-айландырыу (шаговка), жетиде аш бериу, сегизде ат оруннга дагъыда бир кере кирип, хар затха да кёз жетдириу.

Атдан кёп кере жыгъылгъанды. Бутларын, билеклерин, къабыргъаларын да сындыргъанды, аркъа сюегин да ачытханды. Алай къоркъмагъанды, эсине сюйген ишин къояр акъыл бир заманда да келмегенди. Жокейни ауурлугъу 52 килограммдан кёп болмазгъа керекди. Магомет а кёп жылладан бери да диетаны къаты тутханлай келеди. Бир формада турур ючюн, футбол да ойнайды, чапхан да этеди. Быйыл сентябрь айда Нальчикни ипподромунда Къабарты-Малкъарны Къыраллыгъыны кюнюне аталгъан чаришле бардырылгъандыла. ?2010 ? Элбрусну? кубогу ючюн бек кючлю жокейледен 90 чаришчи эришгендиле, башхача айтханда, ол 250 минг сом саугъа фонду бла Дерби эди. 2400 метрге чабышыуда ?Юко? деген ажири бла финишге, бек биринчи болуп, Каппуш улу келгенди. Анга бу чаришни юсюнден соргъанларында, ол, уллу сан этмей, хорламда жаланда ажирни къыйыны барды, мен а анга минип чапдыргъанма деп къойгъанды.

ЭФЕНДИЛАНЫ Эрменбий.
 
Tinibek
Страницы: Пред. 1 2 3 4 5 ... 70 След.
Читают тему (гостей: 2)

 

Написать нам