ХАЛКЪ ПОЭТИ

Жерини, тилини да жюреги болуп, узакъ жылланы кёп тёлюлеге жол нёгер болгъан поэтлери хар халкъны да бардыла. Бизни миллетге аллай сёз устасы Кязим болгъанды. Аны поэзиясы малкъар культураны къууанчыды. Хазна къалмай, хар бир таулу, сабийлигинден башлап, Мечиев Кязимни поэзиясыны от жагъасында жылына келгенди. Мен гитче жашчыкълай окъуна кёп таулу юйледе Кязимни атын, назмуларын да аз эшитмегенме. Бир жол бау башында ойнай тургъанымлай, эки къыз челеклери бла суугъа бара, аны назмусун жырлай озгъанлары андан бери эсимден кетмегенди. Къара да танымагъан халкъны арасында Кязимни белгилиги алай уллу, милллетни анга сюймеклиги аллай бир кючлю эди, ол затха сейир этмей къалыргъа амал жокъду. Уруннган таулуланы бизни биринчи назмучубузгъа хурметлерин украинлы эллилени Тарас Шевченкогъа сюймекликлери бла бир да арсарсыз тенглешдирирге боллукъду. Аллай намыс сёз устасына ? художникге дайым да берилмейди. Аллай намыс сёз устасына ? художникге дайым да берилмейди, аллай хурметни жалан да бир-бир поэтле сынайдыла. Аны бла бирге Мечиев Кязим тау тарларында жазыусуз, басмасыз да жашагъан миллетни жазыучусу болгъанын эсге алыргъа керекди!

Кязим ахсакълай туугъанды. Ол бир бирде назмусун: ?Муну айтхан акъсакъ Кязим? деген сёзле бла бошаучу эди. Аны да магъанасы барды. Таулу поэтни жашауунда, назмуларында да керексиз омакъланыуу, махтаныуу болмагъанды. Назмулада ахсакълыгъыны юсюнден айтханы да, ол затха шагъатлыкъ эте, уруннган адамлагъа да поэтни бютюн да жууукъ эте эди.

Мечиев Кязим Дыхтауну къатында, юйлери кёк кырдыклы тауну къабыргъасына жабышдырылгъан Шыкъы элинде туууп, анда жашагъанды. Ол элни бир къауум юйлери буруннгулу уруш къалалагъа ушай эдиле. Биз алада таулу хуначыланы къол къыйынларын, усталыкъларын да кёргенбиз. Алайладан къарагъан адамгъа аллай сейир жерле кёрюне эдиле, аланы юсюнден кереклесича айтыргъа мени сёзюм жетер десем, ётюрюк айтырыкъма. Жаратылгъанлы киши башына чыгъалмагъан Дыхтауну тёгерегин алгъан тауланы башларына булутла бла туманла кезиу чырмалып, бирде ала барысы да ёмюрлюк къарла бла къатыш бола, ала кетгенден сора уа, кюн тийген тёппеле тёгерекни насыпча жарыта тургъандыла. Шакъыны огъары жанындагъы кёк тауладан келген буз кибик сууукъ суу, дауур этип, элни жаны тёшню энишге, Бызынгы черегине, ашагъып баргъанына Кязим, кёп кечеледе тынгылай, назмуларын этгенди. Бюгюн да ол суу, уллу талгъыр ташлагъа тийип, чиммакъ бола, поэтни кёз аллында барыучусуча, барады.
Кязим назмуларын аллай жерледе тагъа башлагъанды. Ол назмулагъа малкъар литерутураны мурдору болургъа буюрулгъан эди. Поэт Шыкъыда, сууну чегет жаны къабыргъада кесине гюрбежи ишлеп, темирчилик этип тургъанды. Аны гюрбежи ишлеп, темирчилик этип тургъанды. Аны гюрбежиси эллилерини сюйген жерлери болуп, ала ары бичакъ не нал ишлетгенден сора да, темирчини аламат назмуларына тынгыларгъа барып тургъандыла, Мечиев Кязим къаллай иги сёз нёгер, сейирлик хапарчыладан бири болуучусун аны таныгъанла энтда да эслеринден кетермегендиле. Кенг фахмулу адам, Кязим, кёп зат эте билсе да, бек сюйген ишлери уа назмучулукъ бла темирчилик эдиле. Ол бир бирге ушамагъанча кёрюннген эки ишни поэт, эки сууну къошханча, бирге къошханды. Аны назмулары, къамагъа къарасауут салгъанча, тап, тынгылы андан кёрюне болурла. Арабча иги окъуулу Кязим шаркъ тиллерини кёбюсюн билгенди. Алай болса да, не кийими, не жашау халы бла уруннган таулуладан бир башхалыгъы болмай, малчы, хуначы жашагъанча юйде жашагъанды. Закий поэт эрттенликде кесини, энди барыбызны да сейир этдирген, назмуларын жазып, сора гюрбежисине ётюп, темирчи болуп къала эди. Кеисни халкъында белгили поэт болгъанлай, миллетини уллу хурметин сынагъанда да, ол халкъны жашауун бла кесини жашауун бирге санап, бир заманда да уллу кёллюлюк этмей тургъанды. аныча акъыллы адам билимини бла фахмусуну кыйматын билмегенди дерге уа къыйынды. Угъай, ол аны билгенди. Алай игилигини, сюйдюмлюлюгюню да бир жаны ? ол кесин кётюрмей жашагъанында, менсинмегенинде болгъанды.

Мен аны бла жолкъгъан кезиулеримде, Кязимни фахмусундан, акъылындан къайсы уллу болгъанын ангыларгъа къаст этип кюрешиучю эдим. Алай, тюзюн айтайым, ол зат мени къолумдан келмегенди ? фахму да, акъыл да анга бирча чомарт берилген эдиле. Ол ёлюп кетгинчиннге жашауну чексиз сюйюуюнден айырылмады. Аны себепли, тёрт жыйырма жыл болгъанда да, таулу поэт жюрегинде кюнню жарыгъын бла жашауну кючюне ийнаннганын тас этмегенди.
Кязимни бойнуна бек къыйын борч тюшген эди ? анга къара таныгъан адамы бек аз болгъан халкъны литературасыны мурдорун салыргъа тёреленди. Ол кесини чыгъармаларында да халкъыны басмасы болмагъаны, таулула жахил болгъанларыны тарыгъыуун бош этмегенди. Анга къарамаздан, Кязим халкъыбызны поэзиясыны отун тиргизген эди. Анга ол онгну берген аны айтхылыкъ фахмусу болду. Нарт Сосрукъ эмегенледен отну урлап, халкъына от тамызып, гыржын этер, эт биширир амал бергенча, Мечиев Кязим да, къудуретден поэзияны отун алып, миллет литературабызны нарты болду. Биз барыбыз да мынча жылны ичинде аны поэзиясыны иеси от жагъасында жылынабыз. Ол от жагъа жашауну бек къыйын кюнлеринде да суумай турду. Пушкин бла Лермонтовдан юйреннгенибизча, биз, таулу поэтле, бизни устазыбыз Кязимден дайым юйренебиз. Ол бизни миллет суратлау оюмубузну бийик даражагъа кётюргенди. Ол аны тарыхлы къыйыны, хакъы, сыйыды. Шыкъычы поэт халкъына, ана тилине да болмагъанча уллу игиликге этгенди. Аны кереклисича танымагъан, билмеген адамла Кязимни юсюнден жырчыды деп жазып тургъандыла. Ала жангылгъан этгендиле. Ол жырчы тюйюл, назмучу ? поэт, жазыучу эди.
Кязим Октябрь революциягъа дери окъуна жалан фахмусу, назмулары бла белгили болуп къалмай, батырлыгъы ? кишилиги бла да бизни таулада белгили болгъанды. Ол артыкълыкъгъа чыдай билмегенди, зулмучулагъа баш урмагъанды. Мен былайда да семиртип айтмайма. Поэтни аллай адам болгъанын тауда къартла энтда да унутмагъандыла.

Кязим тюзлюкню излеу бла бирге, къоркъмаулукъну да билген киши эди. Ол затны уа къаллай къыйын болгъаны белгилиди! Адамла класслагъа бёлюннген дунияда фахму бла къоркъмаулукъ ? бир къаманы эки аузучадыла. Ол затха Кязимни жашауу, чыгъармалары, адам халы да шагъат боладыла. Дунияда батырны къоркъмаулугъу да болады. Анга аллай адам болургъа тюзлюкню аламат жютю сезгени, халкъгъа къуллукъ этмеклиги буюрадыла. Чынтты поэт, художник ? халкъыны жюреги, намысыды, миллетни халларыны, къылыкъларыны бек иги шартлары анда боладыла, абадан поэт не заманда да историялы магъаналы адам болуп, уллу къыйматлы инсанына саналады. Аллай белгили шартласыз уллу художник болмайды. Биз Мечиев Кязимни жашауун бла чыгъармаларын сюзгенде да, акъылыбызгъа быллай оюмла келедиле.

Мен огъарлакъда Кязим жашаууну бек сюйгенини юсюнден бош айтып ётмегенме. Аны ол сюймеклиги халкъына жетген къыйынлыкъланы ангъа терен сездирип, тынчлыкъ бермей, жюрегин ачыудан, жарсыудан толтуруп, халкъыны уллу поэти этгенди. Жашауну алай сюйген поэт дунияда жашауну бузгъан, аны жаханимча къыйын этген халлагъа эс бурмай къояллыкъ тюйюл эди, адамланы инжилгенлерине, азапларына къол булгъап, не сюйсегиз да болугъуз, мен кесим жашайым анса деп къоялмазлыгъы белгилиди. Алайсыз ол чынтты поэт болалмазына да сёз жокъду. Адам жашауну не къадар бек сюйсе, аны тюрленирин, игиден иги болурун да аллай бир излейди. Жашауну сюйген инсан адамланы да сюймей амалы жокъду. Ол аланы къадарларына сууукъ кёзден къарап да къояллыкъ тюйюлдю. Жашауну, адамланы да сюйген гуманист Кязим адамла иги жашарларына къаст эте эди. Алай ол заманда иги жашауну кёрюрге болмады. Аны себепли таза жюрекли поэт заманына къажау болду, зулмуну, артыкълыкъны бардыргъанлагъа, аланы къоруулагъанлагъа да налат берди. Литературабызны биринчи белгили чыгъармасы ?Тарыгъыу? да алай бла жазылгъан эди.

Ол назмуну къалай туугъаныны хапары да бек сейирди, кеси поэма кибикди. Аны, къысха болса да, айтыргъа тийишлиди. Кязимни жашыракъ заманында, аны киши элинден бир къартыракъ къатын келип, кесини къыйын жашаууну, кёрген азапларыны хапарын айтханды. Жуукълары ол къатыннны эки кере къартлагъа эрге сатхандыла. ?Сен мени сынагъан къыйынлыкъларымы назму этсенг, - дегенди ол Кязимге, - мени кёлюме андан уллу асыу бир зат да боллукъ тюйюлдю.? ?Ол тиширыу бизни юйде бир бёлек кюнню жашады, - деучю эди Кязим кеси. ? Бизникиле барыда анга бек иги болургъа кюрешип турдула. Мен аны мудах кёзлерине, гырхы къолларына жюрегим къыйналып къарагъаным бюгюнда эсимдеди. Аны юсюнден назму этдим да, ол кеси аны кёлюнден билди. Ол мени жырымы бизни юйде жырлагъынында ахлуларым жилядыла да, мен да чыдаялмадым, алагъа къошулдум. Андан сора мен ол жарлы тиширыугъа оракъ ишлеп бердим да, аны да, жырымы да алып элине кетди. ?Тарыгъыу? деген назму, жыр болуп, халкъгъа алай бла жайылды.?

Кязим революционер-марксчы тюйюл эди, ол революцияны жолун тюз ангылагъанды десек да терс айтырыкъбыз. Алай поэт-демократ, фахмусуну, акъылыны хайырындан, ол замандагъы эски Малкъарны жашауу терс болгъанын, алай жашаргъа жарамазлыгъын ангылагъанды. Къара халкъдан чыкъгъан адам, Кязим, уруннганланы къыйналгъанларын, жарсыуларын да бек иги биле эди. Аны чыгъармалары ол затха шагъатдыла. Артыгъыракъ да ?Жаралы жугъутур? бла ?Бузжигит? деген аламат поэмалары ? зулмугъа, артыкълыкъгъа чамланыудула. Тюзюн айтсакъ, аны алай болмагъан чыгъармасы жокъду. ?Жаралы жугъутур? поэт кесини къыйынлыкъда жашагъан халкъыны къадарын артыкълыкъ этген мараучу Хашимни хапарында кёргюзтеди. Кязим кесин да, халкъын да, жаралы жугъутургъа тенг этип, алай жазады. Поэмада ол затланы юсюнден айтылгъаны болмагъанча кючлюдю:

Ой, мени жарлы халкъым,
Къыйынлыкъда тураса.
Сен да бир башха болмай,
Жаралы жугъутурса.
Къурум ожакъларынгдан
Кечеги къар жаугъанча,
Жауад къайгъы юсюнге,
Сени аллах къаргъагъанча!

Бу магъанасыны теренлиги, поэзия жанындан кючлюлюгю бла сейир этдирген поэмасында Кязим усталыкъны бек бийик даражасына жетгенди. Биз анда сыфатланы, тенглешдириулени, ушашдырыуланы аламат игиликлерин кёребиз. Аны ?Бузжигит? деген поэмасы къайгъыдан, жарсыудан толу болса да, анда да поэт жашауну бла адамны кючюне ийнаныуун тас этмегени толу сезилип турады. Бу чыгъармада бир бирни сюйген къыз бла жаш кёп азаплыкъ сынап, ахырында ажымлы жоюладыла. Ала артыкълыкъгъа бой салгъандан эсе, ёлюмню сайлайдыла. Ол алана хорланнганлары угъай, хорланмагъанларыды. Бек абадан затларыны

Кязим-хажи 1939 жылдан башлап 1944 жылгъа дери Кичибалыкъ элде жашагъанды. Элни аягъында, алайгъа бусагъатда ?Конзавод? дейдиле, Шъыкъыдан кёчгенлеге узун баракла ишлеген эдиле, Кязим да анда тургъанды. Баракдан узакъ бармай, бир 90-100 атламдан гюрбежиси болгъанды. Уруш заманда элге румын аскерчиле киргендиле, таматалары немецли болгъанды, штаблары Къарма-къабакъ элде болгъанды. Кязим кесини сабырлыгъы бла эслилиги бла кеп адамны къутхаргъанды аладан. Кёчкюнчюлюк къыйынлыкъ жетгенде, 2 чи ноябрьде къарачайлыланы кёчюредиле, эмда элде асламысы къарачайлыла болгъандыла, ала дыгылас этип хажиге келе эдиле, анга сора эдиле незат этериклерин. Хажи ингир ашхамда кёкге къарап, алай айтыучан эди дейдиле ?Къарачайны жулдузу тюшгенди, Малкъарны жулдузу алыкъын турады, деп?. Алай, не медет, 8 мартда малкъарлылада сюргюнге тюшдюле.

Салам,

Адилхан Адилогьлу'ну Тюрк тилде джазганы: http://www.kamatur.org/makaleler/edebiyat/240-kara y-malkar-yazili-edebinin-kurucusu-k-m

дейди, мыйыкъ тюбюнден ышара-ышара, мудахланнган профессорну алай бек жарсымазгъа чакъыра, Мызыланы Къаншаубий да.

Бизни бла айырыла туруп Бурхан Сакаллы Россейни ара шахарындан келген алимге бир аламат юллени саугъа этгенинде уа, Владимир Александрович, айхай да, къууанч тыпырлы болду. Ол кеси уа чыммакъ ташдан ишленнгенди. Аллай таш а жаланда Эскишехирни тийресинде, 100-150 метрлик теренликден алынады.

Ол ташдан ишленнген затны кеси бла жюрютген адамгъа не жин, не шайтан зараны жетмегенин билдире, мэр хар бирибизге да ол сыйлы ташдан ишленнген саугъаланы юлешди. Мэриядан биз къарачай-малкъар дернекге (культура ара) барабыз. Анда кёп таулула бла да танышабыз, ушакъ да этебиз. Ингирде уа Юнус Эмрени атын жюрютген къалада жарыкъ тюбешиу ? концерт болады. Зал тыкъ-тыкъма.

Анда сёз Бурхан Сакаллыгъа берилгенде, ол, бери келгенлени бу жарыкъ, аламат байрам бла алгъышлай, алгъа экранда бир эски юйню кёрюмдюсюн кёргюзте: ?Бу юйге 300 жыл болады. Биз аны ариу жангыртып, бюгюннгю кюннге келишдирип, энди уа къарачай-малкъар дернекге беребиз.

Мындан арысында ол Мечиланы Кязимни атын жюрютген Кавказ культура ара боллукъду!? - дейди.

Ол сёзлени эшитгенлей, залдагъыла бары да бирден ёрге туруп, ауукъ заманны къарс ургъанлай тургъанларын, бери келген жерлешлерибизни бетлери уа къууанч, насып бла жарыгъанларын, эскишехирчиле, артистлерибиз да кезиу-кезиу тепсегенлерин а къалай унуталгъын! Сора Эфендиланы Салихни, Биттирланы Тамараны, Афион университетден таулу профессор Бедат Балканны, Хабиб Ёзденни, Шерафетдин Сюйюнчню эм башхаланы жюрек сёзлери да эсде къалырча эдиле.

Хар концерт а Додуланы Аскер, Шауаланы Тахир, Ботталаны Му рат къурагъан Мечиланы Кязимни сыфатын ачыкълагъан кино бла башлана эди. Закий назмучуну деменгили сыфатын ол бериуде Къабарты-Малкъарны халкъ артисти Бачиланы Ахмат бек терен ачыкълаялгъанды, кёз аллыбызгъа келтирип да къоялгъанды.

Концертден сора къонакъ юйде уа дагъыда хычыуун тюбешиуле Къулийланы Къайсынны кичи жашы суратчы Азамат, аны юй бийчеси профессор, филология илмуланы доктору Гуртуланы Бертни къызы Тамара бла. Ала экиси да бусагъатда Эскишехирни Анадолу университетинде ишлейдиле. Бу окъуу юйден огъурлу жерлешлерибиз Къочхарланы Текин, аны юй бийчеси Роза бла да танышабыз.

Болмагъанча бир жарыкъ, келбетли, билимли адамла ала уа. Ол кече бусагъатда Москвада жашагъан белгили фольклорчубуз алимибиз, филология илмуланы доктору Хаджиланы Танзиляны туугъан кюнюн да белгилеген эдик.

Анга Хюррест Эрсой, Хочуланы Людмила, Мызыланы Къаншаубий, Отарланы Римма эм башхала алгъыш сёзлерин айта, жюз жыл тежей эдиле. Тюрк артистле уа кёп халкъ жыр айтдыла.

Кайсериде

Эрттенликде ?Роофгарден? къонакъ юйде ауузланып, жол кёллю болабыз. Кайсериге бек узакъды, не аздан да, ары алты-жети сагъат барыргъа тюшерикди. Эскишехирде къалгъан нёгерлерибиз, жерлешлерибиз бла да жарыкъ саламлашып, жортууулгъа чыгъабыз.

Жолда Владимир Захаров Михаил Лермонтовну, Александр Пушкинни чыгъармачылыкъ, жашау жолларыны юслеринден жукълап тюшюбюзде да кёрмеген шартланы келтирип-келтирип хапарлайды.

Бизни сорууларыбызгъа жууап этеди. Ала кимле бла дуэльде тюйюшгенлерин, кимле аланы тенглери, шуёхлары, ахлулары, жаулары болгъанларын баямлайды. Биз Кайсериде Эрджийес университетни таматалары бла тюбешебиз. Кертиси бла да, бу бийик окъуу юй Тюркде бек уллуларындан бирине саналгъанын да билебиз.

Кесини уа 30 факультети барды. Кёп да бармай а мында Шимал Кавказны тиллерине юйретирик жангы бёлюм ачыллыгъын да чертдиле къонакъбайла.

Ингир ала уа Сабанджи атлы культура арада концерт болду. Мечиланы Кязимни 150 ? жыллыгъына аталгъан къууанчлы тюбешиуню шахарны телевидениясы олсагъат окъуна тюзюнлей эфирге бере эди.

Бери жыйылгъанла Гуртуланы Асият, Биттууланы Аслан бла аямай тепсей эдиле. Гергъокаланы Халимат жырлагъанда уа, Хюрриет Эрсойну, Эфендиланы Салихни, Владимир Захаровну, Биттирланы Тамараны, Хочуланы Людмиланы тепсеулерин да бек жаратдыла жыйылгъанла. Хар бири хуржун телефонлары бла суратха-суратха ала эдиле. Хюрриет Эрсойну тилманчлыгъын, кеси айтхан сёзюне да солууларын тыйып тынгылай эдиле.

Бапыналаны Зариф а концертни ахырында, бу байрамлы тюбешиуге келгенлени тилеклерин толтура, къабарты тилде Лиуан Губжоковну сёзлерине жазылгъан ?Мадинамыса, Маринамыса?? деген жырны айтханында, бюсюреулерин билдире, толкъун-толкъун къарсла бла тюбеген эдиле таулу жашны ол номерине кайсеричиле. Биз кече арада ушхууурдан сора къонакъ юйге барыргъа керек эдик, алай ары къайта турмадыкъ. Огъурлу къонакъбайла бла саламлашып, Стамбул таба атландыкъ. Кайсериден Стамбулгъа сегиз сагъатха жууукъ барлыкъбыз.

Тюркню жолларын асыры кёп къыдыргъандан биз аз-маз арый да башлагъанбыз бу эки-юч кюнню ичинде. Хапарыбыз а толу боллукъ тюйюлдю, айхай да, бери Мечиланы Кязимни байрамында бизге нёгерлик этгенлени бир къауумуну алгъыш сёзлери бла сиз шагъырейленмесегиз.

Хюрриет ЭРСОЙ (Айжаякъ),
Тюрк Республиканы премьерминистрини кенгешчиси:

- Биз мында, Тюркде, жашагъанла, айхай да, Ата журтубузну болмагъанча бек сюебиз. Сизни эсге тюшюрсег а, ары жетгенча болуп къалабыз. Асыры тансыкълагъандан, тюзюн айтханда, бурун сюегим сызылдайды. Ары барып артха къайытсам а, туугъан ташым тюшлеримден кетмейди.

Кавказдагъылагъа иги болса, бизни кёлюбюз кёк бла тенг болады. Андагъы жерлешлериме, ахлуларыма, мен бек сюйгенчиклериме да жюрек теренликден уллу салам жибереме.

Мында Мечиланы Кязимни байрамлары болмагъанча бек ариу ётгендиле да, аллай къууанчланы ызы къалын болсун. 2011 жылда сизни не муратларыгъыз бар эселе да, минг-минг къатланып толсунла.
Сюймеклик, монглукъ, той-оюн, мамырлыкъ хар таулу арбазгъа!

КЪОЧХАРЛАНЫ Текен бла Роза,
Эскишехирде бийик окъуу юйню алимлери:

- Бизни Кавказда бек сюйген газетибиз ?Заманды?, журналыбыз а ?Минги-Тауду?. Аланы ишчилерине, окъуучуларына, битеу къарачаймалкъар миллетге да уллу насып, къууанч, эсенлик, берекет Аллах берсин.

Мындагъы кавказлыла сизге къуру да иги къууум эте жашайбыз.
Жангы 2011 жылда Россейде, Тюркде да эсде къалырча, Мечиланы Кязимни байрамлы кюнлерича, ууахтыла, аслам болсунла.

МЫЗЫЛАНЫ Къаншаубий,
Башкъортостан Республиканы Тюрк Республикада келечиси:

- Кязим бир ненча кере хаж къылгъаны баямды. Ары бара туруб а, сёзсюз, тюркню Стамбул шахарында да болгъанды. Мен мында кёп жыл жашайма.
Бюгюн-бюгече да жюрюшюн, солууун эшитгенчама ол акъылман шыкъычыны.

Аны 150-жыллыгъын Анкарада, Эскишехирде, Кайсериде байрамлагъанбыз да, сёзсюз, о л т а р ы х д а к ъ а л ы р ч а у л л у ишди. Быллай миллет къууанчларыбыз кёпден ?кёп бола барсынла. Къабарты-Малкъарда жерлешлериме, танышларыма, ахлуларыма, шуёхларыма Тюркден уллу къарындаш салам иеме!

Владимир ЗАХАРОВ,
профессор, Россейни Лермонтов комитетини сопредседатели:

- Хурметли жолдашла! Мен жаным кибик кёрген таулу къарындашларым, эгечлерим! Жангы жылда кёгюгюз чууакъ, хар юйюрюгюз а саулукълу болсун.
Къыйынлыкъла, палахла сизден кери, кенгде къалсынла. Уллу Аллах битеу малкъар-къарачай халкъгъа ? мени жууукъ миллетиме ? мамырлыкъ, насып берсин.
Кавказны жаннет жеринде жашагъанланы араларында келишимлик, иги къууумлукъ жашнасын.
Биз декабрь айда акъылман Кязимни байрамлы кюнлерин ётдюргенбиз Тюрк Республикада.
Аллай къууанчланы ызы къалын болсун Кавказда, Россейде, Тюркде, башха къыраллада да.

Жол дефтерими уа Тюркде Мечи улугъа аталып жазылгъан назму тизгинле бла бошаргъа сюеме:

Кемеде кетип бара,
Узакъ болса да ара,
Кеси-Босфор богъазда,
Эси ? Кавказ арбазда.

Сюргюнледе таралды,
Къазакъда асыралды.
Хар къайда асыл иши,
Аманламады киши.

Тюрк, Къазакъ, Кавказ бирлик ?
Ол анда кёрдю тирлик.
Кязим ?жаныбыз бизни,
Байрагъыбыз эсибизни.

Ол жана барыбызда,
Адамлыкъ жырыбызда.
Бюгюн да аллыбызда,
Таулулукъ сырыбызда.

Биз келдик, чыгъа ёрге,
Анкарагъа ? тюрк тёрге:
Назмучулукъ сейирге,
Тюшдю бу зат кёзлеге!

Тау башында ? тауса сен,
Халкъ ишде ? къадауса сен!
Батыргъа ? махтауса сен,
Сауладан да ? сауса сен!

БЕППАЙЛАНЫ Муталип,
жазыучу, журналист.
Нальчик ? Стамбул-Анкара-
Эскишехир ? Кайсери-Стамбул-Нальчик.

Взнуздал я духом плоть свою худую:
- Дорогу к счастью отыскать сумей!
Немалый путь прошел, но все впустую.
Тревогастала спутницей моей.

"Кто гол - в том сердце ближе". Это верно.
Я с бедными делил и стол, и кров.
С Востоком говоря благоговейно,
Повсюду я искал правдивых слов.

Земли моей все тяготы и муки
Мне плоть сдавили холодом оков.
Когда я воздеваю к Богу руки,
По ним, Коран листавшим, льется кровь.

Содеявшего зло постигнет кара, -
Гласят хадисы. Спрашиваю: где?!
Лишь те страшатся мора и пожара,
Кто век живет на хлебе и воде!

Мы, чей путь прям, надежды не теряем.
Упавшему всегда поможем встать.
Мы ляжем в ту же землю с негодяем!..
И Бог не может этого не знать...

1912

Базар кюн Бызынгыда Мёчюланы Кязимни туугъан кюнюне аталыб жыйылыу боллукъду, таулу сабийле келиб назмула да айтырыкъдыла. Кязимге атагъан назмуму былайда да бир жазайым:
Таулада жангы танг атды...

Таулагъа жангы танг атдырып,
Битеу Беш да тау элни жарытып,
Дыхтауну къатында Кязим туугъанды,
Нарт халкъыны жигит уланы болгъанды.

Кязим аламат назмула жазгъанды,
Халкъын къарангылыкъдан чыгъаргъанды.
Хаж къылыргъа эки кере баргъанды,
Дуния жашауун терен ангылагъанды.

Тауладан юйреннгенди къатылыкъгъа,
Кёз къысмагъанды артыкълыкъгъа.
Чакъыргъанды адамланы тюзлюкге,
Кючюн аямай бериле игиликге.

Миллетни кёгюн къара булут басханда,
Эс тапдыргъанды Кязим сёзю бла.
Кёк кюкюреп, боран этгенде уа,
Ол халкъын таукелликге чакъыргъаны бла..

Къартлыгъында азап жолну сынагъанды,
Халкъы ючюн кюйгенди, жарсыгъанды.
Тюзлюк келирине ийнаннганды,
Журтума къайтырма деп тургъанды.

Осуяты толуп, Малкъаргъа къайтханды,
Халкъ сынын сыйлы жерде салгъанды.
Халкъындан тилейди тёзюмлюк,
Хорламасын тауларында кёлсюзлюк.

Кязим халкъыбызны тарыхыды,
Малкъар адабиятыбызны атасыды!
Жол башчыды ёмюрлеге халкъына,
Акъылман деп къошабыз атына!

И в Кашхатау в центре Черекского района 2 отктября пройдёт вечер посвященный 152-х летию со дня рождения Кязима Мечиева.

Барысын да кёрдю Кязим

Бийле ариу кие элле,
Тынч жашаргъа сюе элле,
Къулланы ишге ие элле,
Бармасала тюе элле.

Тынчлыкъ бермей, жашатмайын,
Ашны игисин ашатмайын,
Къулну сёзюн ушатмайын,
Къыйынлыкъдан бошатмайын;

Отун ташып, сууун алып,
Кюзгюде биченин чалып,
Къышхыда малына багъып,
Сабан сюрюп, суу сугъарып;

Бар деген жерине барып,-
Болмаз эди къулдан харип!
Бир да болмай эди жарып,
Бийни жашын эмчек алып,

Ёшюнлерин анга салып,
Кеси жашы ёксюз къалып,
Эки кёзю кёкге аралып,
Сютсюзлей, ашашсызлай къалып,-

Алай эд хар иш хар къайда.
Къарындаш элле бий да, бай да,
Алада эд жыр да, той да,
Аланы эд тууар, къой да.

Бизге совет власть жетди,
Зулму дуния бизден кетди,
Залимлени бойнун буудукъ,
Ол кирлени кери къуудукъ.

Энди аладан биз къутулдукъ,
Жашаугъа биз эркин болдукъ.
Энди биз болмабыз арыкъ,
Ачлыкъны артда къалдырдыкъ.

Табарыкъбыз кийим, азыкъ,
Бизге тиймез налат къазыкъ;
Жокъ бизни басынчакъларыкъ,
Жокъду бизге палах саллыкъ.

Муну айтхан ? акъсакъ Кязим,
Халкъны сёзю ? мени сёзюм,-
Барысын да кёрдю Кязим,
Кёп зат сынагъанма ёзюм.

1928

Осуят

Мени дууама келликле,
Жаназыма сюелликле,
Терт санымы жууарыкъла,
Басхычымдан тутарыкъла;

Къабырымы къазарыкъла,
Манга кюйюп азарыкъла,
Салымы элтип барлыкъла,
Сау-саламат каллыкъла,-

Барыгъызгъа барды сезюм,
Осуят этеди Кязим:
Къыйын кюн жашай билирге,
Билек болугъуз бир бирге!

Бирликде ? тирлик, билигиз,
Бир бириг8изни сюйюгюз!
Ариулукъ болсун тилигиз,
Хата кермесин юйюгюз.

1944