Билал ЛАЙПАН
ЭТЕЗЛАНЫ БАХАУУТДИННГЕ ? 70 ДЖЫЛ
Этезланы Бахауутдиннге быйыл ? 2009-чу джыл июнну 15-де ? 70 джыл толады. Анда бир сейирлик джокъду ? джашай барсанг, джылла да ?тёгерек? бола барадыла. Сейирлик ? ?къарт болсам да ? нартма? деб тургъанындады Бахауутдинни. Къарт да тюлдю. Къанын-джанын аямай, Халкъ ючюн, Джурт ючюн кюрешгеннге ? къартлыкъ джокъду. Бахауутдинча акъсакъаллары болгъан халкъ ? не динин, не тилин, не джерин ? Аллах берген джангыз бир затын тас этерик тюлдю. Этез улу таулуду, алай бош таулу да тюл ? Минги Таулу. Аллай Минги Таулуладан къуралгъанды Малкъар Халкъны Акъсакъалларыны Кенгеши (Совет Старейшин Балкарского Народа). Малкъар халкъны акъсакъаллары бюгюн барыбызгъа да юлгюдюле.
Тюзлюк хорларындан тюнгюлюб, миллет ишден сууугъан кёб джашха тюртюлгенме. ?Биз культурабыз бла, окъууубуз-билимибиз бла душманланы хорлаб къоярыкъбыз. Джылаб, тарыгъыб тургъандан хайыр джокъду. Джырларгъа, тебсерге керекди?. Былай айтханлагъа да тюбегенме. Алагъа джууабха Бахауутдин акъсакъалны оюмларын келтирирге излейме:
?Шохларым, сиз бюгюн аякъ тюбюгюзден туугъан джеригизни сыйыртсагъыз, тамбла къайда джырларыкъсыз, къайда тебсериксиз? Индейлилеча болуб къалмазмы ахырыгъыз? Ата джуртубуз ючюн кюрешмесек, не ючюн кюреширикбиз? Ол биринчиси.
Экинчиси. Ноябрны экисинде, мартны сегизинде халкъыбызгъа джетген къыйынлыкъны-сюргюнню эсден кетермеу ? ол джылаб, тарыгъыб туруу тюлдю. Чууутлулагъа Холокостну унутугъуз деб бир кёрчюгюз ? бизге джетген сюргюн да аллай къыйынлыкъды. Чууутлуланы Иерусалимде Сыйыт Ташлары да барды ? Стена Плача. Джетген къыйынлыкъны унутмау ? тарих эсни, миллет ангыны ёчюлюрге къоймагъан кючдю.
Ючюнчюсю. Бизге сюргюнню айтдырыб тургъан башха зат да барды ? ?О реабилитации репрессированных народов? законну толтурмагъанлары. Малкъарны районлары, сюргюннге дери болгъанларыча, ызына къайтарылмагъандыла, 80-ден аслам тау эл тюб болгъанлай турады. Энди уа, ?элле арасы джерле? деген кибик этиб, Малкъарны Ата джуртун толусу бла сыйыра турадыла. Бу законнга келишмеген терс иш болгъанын чертиб, Эресейни Анаяса Махкемеси эки кере бегим алгъанды, алай а къабартылы башчыла къралны законун, Махкемени бегимин да толтурмайдыла. Кюрешмесек ? джуртсуз къаллыкъбыз.
Тёртюнчюсю. Ёмюрден бери да бизни халкъ бла кюрешген къабарты башчыладыла. ?Таш бла урсала да, аш бла урургъа кюрешиб да тургъанбыз? - болмайдыла. 1920-чы джыл Тау республиканы тизиминде Къабарты округ болгъаныча, Малкъар округ да бар эди ? джери, чеги белгили. Бетал Калмыков Сталинни тюбюнден-башындан кириб, Къабарты округну Тау республикадан чыгъарады. Алай башланады Тау республиканы чачылыуу. Аны бла къалмай, Малкъар округну да Къабартыгъа къошдурады. 1944-чю джыл къабартылы башчы Кумехов ?Малкъар халкъны кёчюрюрге керекди? деб, Бериягъа письмо джазыб, халкъыбызны джуртундан сюрдюргенди. Бюгюннгюлю къабартылы президент ? Калмыковну, Кумеховну къара иннетлерин, ишлерин бардыра ? Малкъарны джуртсуз этиб кюрешеди.
Бешинчиси. Ма аны себебли, Къабартыдан айырылыб энчи республика болмай, Малкъаргъа джашау джокъду. 1920-чы джыллада бизни къраллыкъсыз къойгъан да, 1940-чы джыллада джуртубуздан сюрдюрген да, бюгюн да джуртубузну сыйырыргъа кюреше тургъан да ? къабартылы тамадаладыла. Джаш тёлю бу затны ажымсыз билирге керекди. Биз, къартла, ёлгюнчю кюреширикбиз ? Малкъарны энчи республика эталмасакъ, ол миллет иш сизге аманатды.
Алтынчысы. Дунияда аллай адам, халкъ джокъду кесини энчи Юйю болурун излемеген. Кесини энчи автономиясы, республикасы болмагъан халкъ кёб джашаялмайды ? уллуракъ халкъланы ичинде эриб, тас болуб кетеди. Джуртун башхала кючлейдиле, тили, тарихи, культурасы да тас болады. Чууут, ингуш, тегей, абаза, ногъай, абхаз ? тизиб барыргъа боллукъду халкъланы ? кими район, кими республика, кими кърал болгъунчу тохтамагъандыла. Биз да тохтарыкъ тюлбюз ? алайсыз, алгъаракъ айтханымча,- дуниядан тас боллукъбуз.
Джетинчиси. ?Къабарты-Малкъар республиканы чачаргъа излейдиле ? сепаратистле, экстремистле? деб, бизни терслерге кюрешгенле да бардыла. Ол джалгъан дауну айтханлагъа джууаб: бирлешген Къабарты-Малкъар эм аллындан да къабарты башчыланы къара иннетлери бла къуралгъанды ? бизни джерибизни, кесибизни да джутар ючюн. Биз къаллай бир кюреше эсек да ? Тенглик, Тюзлюк болсун деб,- болмайды. Къабарты башчыла не биз айтханнга, не къралны законуна-джоругъуна тынгыламайдыла ? аны себебли бизге Къабартыдан айырылыу джол къалгъанды джангыз.
?Аман этегингден тутса, этегинги кес да къач? дейдиле. Алай этгенле да бардыла бизде ? республикада джашаялмай, тышына къачыб, дагъыда ?бирге джашаргъа керекди? деб, акъыл юретгенле бизге. Башхала да бардыла ? къабартылы башчыланы айтханларын этиб, Акъ Юйде бирер къуллукъчукъ табыб, къул болуб тургъанла. Къабартылы тамадала аллайланы къоллары бла бардырадыла бизге къаршчы ишлерин ? агъачны кесинден чюй этиб джаргъанча. Алай а, биз аллайлагъа кесибизни хорлатырыкъ тюлбюз ? Хакъ да, Халкъ да бизни бладыла. Биз экстремистле тюлбюз ? биз къралны джоругъундан чыкъмай, тюзлюгюбюз ючюн алай кюрешебиз. Экстремистле биз тюл, къабартылы башчыладыла ? ?О рееабилитации репрессированных народов? законнга да, Анаяса Махкемени оноууна да буруу болуб тургъанла аладыла. Бизге ?сепаратистле? дерге кюрешгенлеге уа айтырыбыз: кесигиз умут этген затны бизге айтыргъа кюрешмегиз. Сепаратист деб, къралдан айырылыргъа излегеннге айтадыла. Биз а, черкес къралда тюл, Эресейде джашаргъа излейбиз ? энчи Малкъар республикабызны къураб. Къабартыдан айырылыуну къралдан айырылыуча кёргюзтюрге излемесин киши да?.
Ма былайды кёлю-иннети Этезланы Бахауутдинни ? онла бла джылланы халкъы ючюн кюрешиб тургъан Таулуну. Аллай Минги Таулула болгъан къадарда, Минги Тау да бизники болгъанлай турлукъду, халкъыбыз да Халкъ болгъанлай турлукъду. Аллах Сизге, Бахауутдин, кюч-саулукъ берсин, муратыгъыз толуб, барыбыз да къууанырча болайыкъ.
БЕШ ТАУ ЭЛ ? БЕШ УУАХТЫ НАМАЗ
Бир джурт болмаз Джерде Кавказча,
Минги Тау да ? тёппеси аны.
Беш Тау Эл ? беш ууахты намазча,
Кёк нюрюнде джулдуз бла Айны.
?Беш Тау Элни беш да тары ?
Олду мени бешатарым?,-
Дегенди Ибрахим Баба,
Джуртдан кёл да, сёз да таба.
Хау, Беш Тау Эл ? беш ууахты намаз,
Бешатар ушкок да бизге.
Терсликни Аллах унамаз,
Джол берир Тюзлюкге, Тюзге.
Бизге къазгъан урусуна
Душман кеси тюшмей къалмаз.
Халкъны тынглайма ауазына:
Беш Тау Эл ? беш ууахты намаз.
Къартларыбыз Нартла кибик,
Атларыбыз Тарпан кибик,
Къаблан кибик да джашларыбыз ?
Алдад бизни джашнарыбыз.
Беш Тау Эл ? беш ууахты намаз.
Акъсакъал азан къычырса,
Кечигирге чырт джарамаз ?
Къарт, джаш да сюелир сафха.
Беш Тау Эл ? беш ууахты намаз.
Борчубузну да тёлербиз.
Тауларыбызгъа да таяна,
Аллахдан насыб тилербиз.
Акъсакъалларыбыз сау болуб,
Кёлюбюз турур тау болуб.
Джаш тёлю да аякъланыр,
Беш Тау Эли азатланыр.
Беш Тау Эл ? беш ууахты намаз,
Бешатар ушкок да бизге.
Этсек мадар ? этилир къадар,
Тюзлюгюбюз къалмаз тюзде.
Акъсакъалла тынчлыкъ табмай,
Кюрешгенде Халкъ, Джурт ючюн ?
Эркинлик-Тюзлюк тангы атмай,
Къалай къалыр Беш Тау Элге?!
Минги Тауну тёппесинден
Келед эниб азан таууш.
Чырт кетмейди мени эсимден
Къайсын айтхан Азат Аууш.
Джаула кеслери къалырла
Бизге эшген гыбы ауда.
Малкъар джумхуриетни байрагъы
Чайкъалыр Минги Тауда.
Ай бла джулдуз джарытады
Мийик таулада къарны.
Халкъыгъыз сизни унутмаз,
Акъсакъаллары Малкъарны.
?Халкъ ючюн!..? - антлары болгъан,
Сизге джашагъан, ёлген да ? къолай.
Сизнича къартлары болгъан
Халкъыбыз хорланмаз, огъай.
Джаш тёлюге юлгюсюз сиз,
Аллах сакъласын ёлюмден.
Орнугъуз хазырды сизни
Тау джумхуриетни тёрюнде.
Саулукъ-эсенлик тилейме
Барыгъызгъа да Аллахдан.
Малкъар къралны къууанчын этмей,
Биринг кетмесин джашаудан.
Халкъыгъыз ючюн кюрешесиз,
Истемей къарны, боранны.
Махтау сизге, бюсюреу сизге,
Акъсакъаллары Малкъарны.
Сиз болгъаныгъыз себебли,
Къыйын кюнюбюз да ? аламат.
Къыйыныгъыз Аллахдан къайытсын,
Джаныгъыз Аллахха аманат.