Войти на сайт
18 Апреля  2024 года

 

  • Ашыкъгъанны этеги бутуна чырмалыр.
  • Эрине къаргъыш этген къатын, эрнин къабар.
  • Къумурсхала джыйылсала, пилни да джыгъадыла.
  • Къулакъдан эсе, кёзге ышан.
  • Хар сёзню орну барды.
  • Дженгил джетерикме деб, узун джолну къоюб, къысхасын барма.
  • Ауругъан – джашаудан умутчу.
  • Башда акъыл болмаса, эки аякъгъа кюч джетер.
  • Окъугъан – асыу, окъумагъан – джарсыу.
  • Кийим тукъум сордурур.
  • Джумушакъ сёз къаты таякъны сындырыр.
  • Сёлеш деб шай берген, тохта деб, сом берген.
  • Къууут – джелге, берне – бошха.
  • Чабакъгъа акъыл, табагъа тюшсе келеди.
  • Кёб джат да, бек чаб.
  • Къалгъан ишге къар джауар.
  • Башы ишлегенни, ауузу да ишлер.
  • Джарлы тюеге минсе да, ит къабар.
  • Ач отунчуну ачыуу – бурнунда.
  • Биреуге аманлыкъ этиб, кесинге игилик табмазса.
  • Сабыр джетер муратха, сабырсыз къалыр уятха.
  • Телини эшигин, махтау джабар.
  • Эки къатын алгъанны къулагъы тынгнгаймаз.
  • Ашлыкъ – бюртюкден, джюн – тюкден.
  • Акъдан къара болмаз.
  • Тойгъан джерден туугъан джер игиди.
  • Бек ашыкъгъан меннге джетсин, дегенди аракъы.
  • Къатыны харакетли болса, эри къымсыз болур.
  • Арыгъан къош чамчы болур.
  • Садакъачыны джаны – къапчыгъында.
  • Кёрмегеннге кебек – танг, битмегеннге сакъал – танг.
  • Байлыкъ болгъан джерде, тынчлыкъ джокъду.
  • Байны къызы баймакъ болса да, юйде къалмаз!
  • Билим къая тешер.
  • Ёлюр джаннга, ёкюл джокъ.
  • Къайгъы тюбю – тенгиз.
  • Атынг аманнга чыкъгъандан эсе, джанынг тамагъынгдан чыкъсын.
  • Экиндини кеч къылсанг, чабыб джетер ашхам.
  • Соргъан айыб тюлдю, билмеген айыбды.
  • Ашаса, ашамаса да, бёрюню ауузу – къан.
  • Тили узунну, намысы – къысха.
  • Бермеген къол, алмайды.
  • Эм ашхы къайын ана мамукъ бла башынгы тешер.
  • Терек ауса, отунчу – кёб.
  • Кирсизни – саны таза, халалны – къаны таза.
  • Акъыл неден да кючлюдю.
  • Бир онгсуз адам адет чыгъарды, деб эштирик тюлсе.
  • Агъач – джерни чырайы, кийим – эрни чырайы.
  • Чабакъсыз кёлге къармакъ салгъанлыкъгъа, чабакъ тутмазса.
  • Аууздан келген, къолдан келсе, ким да патчах болур эди.

 

Страницы: Пред. 1 2 3 4 След.
RSS
Сабийлеге къонакъгъа, келгендиле джомакъла!!!
 

Ариу джырчыкъ Ким болса да джазса иги боллукъ эди бютеу куплетлерин да
 
Къуш къанатларым
Болса уа сени
Таулагъа алыб учарем
...
бир джерде табалмай къалдым толусу бла бу джырны
а есимде къалгъан а биринчи бла къуру да ма буду...
 
Рамла

Къуш къанатларым
Болса уа сени
Таулагъа алыб учарем
...
бир джерде табалмай къалдым толусу бла бу джырны
а есимде къалгъан а биринчи бла къуру да ма буду...


спесиальНа for you
Салкъын аязчыкъ
Джаз пажалыста
Благодарить не надо, все свободны
 
всезнайка
Джаным , кёзюм бек-бек-бек саубол
блай эшитгенлейиме, джылаб иейем аздан къалсам...
бу джыр мени сабийлигимди
 
Рамла
всезнайка
Джаным , кёзюм бек-бек-бек саубол

Ля ташкурууни
 
Кече джарыкъды
Тёгерек шошду
Бир къайгъы этме,сен джукъла
Мен да сакълайма сени джукъунгу
Джукъла джаным, татлы джукъла!


а блайчыгъын нек джырламады?
 
Бешик джырла кесим билмейме, китабдан джазайым
Белляу, белляу, бёлейим,
Ёсдюрюб, хайырынгы кёрейим.
Бешигинги бауу бек болсун,
Ичер суунг кёб болсун.
Джашагъан джашауунгдан тояйым,
Къурманлыгъынга къум ёгюзле сояйым.
Бешик бауунг бек болсун, сух болсун,
Джашау кюнюнг кёб болсун, хус болсун.
Белляу, белляу, бёлейим,
Чии дарийлеге бёлейим,
Бай юйден келин кёрейим.
 
Акъыллычыкъ
Бай юйден келин кёрейим.

Так актуально в наше время
 
Дуркъу, дуркъу, дуркъу,
Дуркъу ичинде ёгюз,
Ёгюз ичинде семиз,
Тура турдуда тас болду.
Бу урлады,
Бу кесди,
Бу биширди,
Бу ашады,
Бу барды да, иесине айтды.
Тюйюгюз аны тюйюгюз!
Бу назмучукъну тюрлю-тюрлю эшитгенме, билгенле, эринмегиз да джазыгъыз
 
Девушка Гор
Бу назмучукъну тюрлю-тюрлю эшитгенме, билгенле, эринмегиз да джазыгъыз
Мен башха тюрлюрегин биле эдим, юйге барсам бир джазарма!
 
Акъыллычыкъ
Сакълайбыз
 
Дуркъу, дуркъу, дуркъу
Дуркъу ичинде ёгюз.
Чик-чикина урлады,
Сансыз бармакъ сойду,
Орта бармакъ биширди,
Балан бармакъ, барысыны да юлюшюн ашаб?
Аны ючюн базыкъ болгъанды.
Тюйюгюз аны, тюйюгюз,
Эшикге атыб ийигиз.
 
А китаб бармыды къарачай-малкъар джомакъл деб? Къайда сатыб алыргъа боллукъду?
 
Рамла
А китаб бармыды къарачай-малкъар джомакъл деб? Къайда сатыб алыргъа боллукъду?
Бимейме тоба, мен андан-мындан джыяма, фольклордан, мифледен, нарт эпосдан...
 
Бир иги боллукъ эди ма аллай бир китаб чыгъарсала. Аланы да артдан Эльбрусоидде сатсала))
 
Рамла
Бир иги боллукъ эди ма аллай бир китаб чыгъарсала.
Аламат иш боллукъ эди, ансын сабийлеге незатны окъургъа билмей къаласа
 
Акъыллычыкъ
ансын сабийлеге незатны окъургъа билмей къаласа
Сен окъуйма де ансын, мен сенге китабла табарма
 
Эм гитчечиклеге бу назмучукъну да айтыргъа боллукъду, дженгил тилленикди сабий, деб турама!
Тарта-соза, муну джашла оза,
Тарта-соза, муну къызла оза,
Тарта- соза, барысын да бу оза!
 
Багъалы таулу сабийчикле, мен сизге къыш назмучукъла керекдиле деп эшитгенме да, жазгъанларымдан бир къауумун сизге иеме. Назму, жомакъ, таурух кюбюрюм толуду, жаратсагъыз, ала да сизнидиле.

Ёлмезланы Мурадин,
назмучу

КЪЫШ БЕШИК ЖЫРЧЫКЪ

Жауады, бурдум эте,
Къар тышында.
Жукъланды эмен терек
Жар башында.
Жылы жууургъан ?
Юсюнде уа,
Жазгъа къууана
Тюшюнде уа.

Жауады, бурдум эте,
Къар эшикде.
Жукълайды эрлен да
Терек тешикде.
Ол жаз узуну
Ишлегенди,
Жукъдан да къыйналмайды
Энди.

Жауады, бурдум эте,
Къар тышында.
Жукълайды айыу да
Куркасында.
Татлы табанынмы
Эмеди?
Наныкъ талагъамы
Энеди?

Жауады, бурдум эте,
Къар эшикде.
Ол кимди ?
Жукъламай тургъан тёшекде?
Маму жашырын
Къарарыкъды,
Жукъламай турсанг ?
Урларыкъды.



ЖАБАЛАКЪ

Къар жауады, жабалакъ.
Буз юйю, баям, айдады.
Ол жулдуз жомакъ айтады.
Таш да акъ, агъач да ? акъ.

Къар жауады, жабалакъ.
Кишиучукъ къаргъа къарайды.
Суу бурунчугъу къарады,
Кесчиги уа ? чыммакъ-акъ.

Къар жауады, жабалакъ.
Гылыучукъ баудан кёреди:
Кючюкчюк ойнап юреди,
Жер, ун эленнгенча, акъ.

Къар жауады. Жабалакъ,
Къуш тюгю кибик, женгилди.
Урмай сакъ аяз да, жел да,
Къар жауады чыммакъ-акъ.




КЪАР ЖАУАДЫ
БЮГЮНЛЮ

Къар къалын жауады
бю-гюн-лю,
къар къалын жауады
бю-гюн-лю,
къар ташлы жолну да,
къошунбаш школну да
чыммакъ-акъ этеди
бю-гюн-лю.

Акъ кишиучугъум а
бю-гюн-лю,
акъ кишиучугъум а
бю-гюн-лю,
къуу жастыкъда жатмай,
сютбашчыкъ да татмай,
бир тынгысызчыкъды
бю?гюн-лю.

Тенг тишханчыгъымы
би-я-гъы,
тенг тишханчыгъымы
би-я-гъы
сууукъда турады,
хайнухун бурады,
къолкъапчыкъла киймей,
би-я-гъы?

Акъ кишиучугъумму
би-я-гъы,
акъ кишиучугъумму
би-я-гъы
бёрк да, къолкъапчыкь да,
къатхан гиряхчыкъ да
чапдырып барады
би-я-гъы.






КЪАР КЮН

Къар басханды бахчада
Къарт алма тереклени.
Къар кюрейме арбазда,
Сууукъ къоркъутмай мени.

Кюн тийип жангы къаргъа,
Чанала бла учдукъ.
Терекде къара къаргъа ?
Къап-къара къурум бушдукъ.


КЪЫШ

Акъсакъал къыш жетгенди,
Жел-боран аты кишнеп.
Тау сууладан ётгенди
Ол, буз кёпюрле ишлеп.

Ташха, терекге, таугъа
Бюгече жаугъанды къар.
Ой, къарачы антаугъа ?
Акъ тону, бёркю да бар.

Кемиреди эрленчик
Назы кишиуун къыстау.
Дунья ариуду нечик!
Жабалакъ къар, энтда жау!

Терекде чыпчыкъ уя.
Ол тюйюлмюдю жюнден?!
Къалай ариуду дунья,
Къалай къууанчлыма мен!

Тукъюзгю да бишгенди
Хауа бузлатхан къышда.
Акъ атындан тюшгенди
Акъсакъал къыш ныгъышда.

КЪЫРАУ

Бу не сенир, тамаша?
Къайдама, къайдама мен?
Акъ жомакъгъа, ажашып,
чыгъыпмы къалгъанма мен?

Жаз башы, жашнай-чагъа,
жарты жолданмы къайтханды?
Элде терек бахчагъа
бюгече къырау къакъгъанды.

Тот тонун чюйре кийип,
жантайып тургъан гебен да
жанады, окъа кибик,
ол кёз къаматады энди.

Ийнаныргъа къыйынды бек,
тийре ариуду алай.
Жангыз ёсген эмен терек
акъды, тирменчи къартлай.

Бу не сейир, тамаша?
Къайдама, къайдама мен?
Акъ жомакъгъа, ажашып,
чыгъыпмы къалгъанма мен?

АГЪАЗЧЫКЪ

Къар хапучукъла къууа,
Аязчыкъ ойнайды.
Жилямукъ бетин жууа,
Агъазчыкъ жиляйды.

Ким эсе да бюгече
Жукъламай тургъанды,
Агъазчыкъны тончугъун
Алышындыргъанды.

Боз эди да тончугъу,
Чыммакъчыкъды энди.
Аны ким тешиндирип,
Ким кийиндиргенди?!
 
Бейбарс

Бизни ушагъыбызгъа къошулуб, сабийчиклеге билген назмуларыгъыздан, таурухладан айта турлугъугъузгъа ышанабыз!
 
Таула Къызы, таулу сабийчиклеге эс бурмай ахыры да жарарыкъ тюйюлдю. Биз алагъа борчлулай турабыз. Мен къолумдан келгенни тартынмай, къыйнсынмай этерикме. Айтыр затым да барды. Биз тынгылы ушакъ этербиз деген умутлума. Бу ушакъгъа жазыучуларыбыз, устазларыбыз, ата-анала да къошулсала аламт боллукъ эди. Бу жумушну энди болжалгъа салыргъа чырт да жарарыкъ тюйюлдю. Ашхы кюнлю, Таула Къызы!
 
Бейбарс
Биз тынгылы ушакъ этербиз деген умутлума. Бу ушакъгъа жазыучуларыбыз, устазларыбыз, ата-анала да къошулсала аламт боллукъ эди.
Аламат сёзле! Да келигиз сагъыш этейик...
 
Бир магъаналы затны юсюнден айтыргъа тийншли болуп турады. Ууакъ сабийлге айтырча жомакъларыбыз аздыла. Ала да ишленирге керекли болуп турадыла. Аууздан айтылгъан халкъ хазнабызны жыйгъан алимлерибиз, мен акъыл этгенден, жомакъларыбызны сабйилерибиз къыйынсынмай окъурча этерге керек эдиле. Сабий ана тилибизни ариулугъун, кючюн, жылыуун сезмесе, ангыламаса, окъугъан жомагъындан зауукълукъ алаллыкъ тюйюлдю. Биз сюргюнден къайтып келгенли ненча заман болду! Алай сабийлеге тийиншли бир дерс китап чыкъмагъанды. Кесибизбиз терс. Кесибиз кюрешебиз туугъан сабийлерибиз бла. Бу хал тюрленирге керекди. Битеу кючюбюзню сабий литературагъа слыргъа керкбиз! Болжал этмей. Эй, таулула, ушакъгъа къошулугъуз. Кесибиз этмесек, бизге бир киши да къайгъырлыкъ тюйюлдю.


Таулу сабйичикле, бу жомакъланы мен сизге жазгъанма. Окъугъуз. Жаратырсыз деп умутлума.







ЧУУ-ЧЕУЧЮК БЛА ЧУУ-ЧАУЧУКЪ

Чуу-Чеучюк бла Чуу-Чаучукъ деп эки тишханчыкъ татлы жашап болгъандыла. Чуучаучукъ Чуу-Чеучюкню кичиси эди.

? Чом, чом, чом терек,
Чуучеучюкге не керек?
Чом, чом, чом терек,
Чуучеучюкге сом керек.
Чурукъчу чомарт Чау-Ка,
Чурукъ керек Чуу-Чаугъа! ?

дегенди да, Чуу-Чеучюк къарындашына саудюгерчи Чау-Кадан къып-къызыл чурукъчукъла алып бергенди.

? Чум, чум, чум терек,
Чуучаучукъгъа не керек?
Чум, чум, чум терек,
Чуучаучукъгъа ун керек.
Чоюн бла билямукъ,?
Чуучеучюкгеди зауукъ! ?

дегенди Чуу-Чаучукъ да.
Билямукъ биширип, къарындашын сыйлагъанды. Сора экиси да былай айтып жырлагъандыла:

? Чуу, чуу, чуу ала,
Эки тишхан суу ала,
Гутча боза бишире,
Киштик башын тюшюре!
Тюшюре,
Тюшюре,
Киштик башын тюшюре!

Аланы жаз айтхан, жай айтхан, кюз айтхан, къыш айтхан жырчыкълары да бар эдиле.
Жаз:

Чабы-чабы, жаз келе,
Чагъа келе, баз келе.
Чуу-Чеу бла Чуу-Чаучукъ
Чарыкъ, чепкен кийсинле,
Чабып чыгъып, арбазда
Чюйке оюн этсинле! ?

деп жырлагъандыла, жанкъозла жыйгъандыла, чюйке ойнагъандыла.
Жай:

Чабы-чабы, жай келе,
Чаба-жорта, бай келе.
Чуу-Чеу бла Чуу-Чаучукъ
Чабыр, чепкен кийсинле,
Чалгъы чалып, дырынны
Гебен-гебен этсинле! ?

деп жырлагъандыла, чалгъы чалгъандыла, дырын жыйгъандыла.
Кюз:

Чабы-чабы, кюз келе,
Чомарт келе, тюз келе.
Чуу-Чеу бла Чуу-Чаучукъ
Чабыр, чепкен кийсинле,
Челеклери бла бир
Чеплеу къагъып келсинле! ?

деп жырлагъандыла, чеплеу къакъгъандыла, чертлеуюк жыйгъандыла.
Къыш а:

Чабы-чабы, къыш келе,
Чимдий-къаба, къыш келе.
Чуу-Чеу бла Чуу-Чаучукъ
Чабыр, тон да кийсинле,
Чеге-чеге-чегетде
Чана оюн этсинле! ?

деп жырлагъандыла, бузда хайнух бургъандыла, ашыкъ ойнагъандыла.

Бир эрттенликде Чуу-Чаучукъ къар кюрей тургъанлай, бир уллу, бир татлы чертлеуюк тапханды.

Чертлеуюк тапдым,
Чертлеуюк тапдым,
Уллу чертлеуюк,
Татлы чертлеуюк! ?

дегенди да, чертлеуюгюн тамата къарындашына бергенди:
? Къар кюреп бошасам, къол-бет жуууп, экибиз да ашарбыз,? деп, тышына чыкъгъанды.
Арып, ач да болуп келгенди да Чуу-Чаучукъ:
? Энди ашаргъа да боллукъду, чертлеуюкню чыгъар,? дегенди.
? Мен... мен, билмей, ашап къойгъанма,? деп къарындашы баштёбен болгъанды.
? Къар кюреген да ? мен, чертлеуюк тапхан да ? мен, жатхан а ? сен, ашагъан а ? сен! ? деп ачыуланнганды ол. ? Арабызны тёре айырсын, кел тёреге!

? Уялтма мени,
Жилятма мени, -

деп жалыннганды Чуу-Чеучюк, алай Чуу-Чаучукъ кечерге унамагъанды.
Была тёреге бара тургъанлай, алларына Тюлкюнай чыкъгъанды, эрнин-бурнун жалагъанды.
? Эй, жол болсун, къайрысыз кесигиз да? ? деп соргъанды Тюлкюнай.
? Тёреге барабыз!
? Не болгъанды, нек барасыз?
? Арбазыбызгъа терен къар тюшген эди да, мен къарындашымы аяп, кесим къар кюрей тургъанлай, бир уллу, бир татлы чертлеуюк табама. Сора: ?Къар кюреп бошасам, экибиз да бирге ашарбыз?,? деп, аны Чуу-Чеуге береме...
? Ыхы,? деди да Тюлкюнай тишханчыкълагъа жууугъуракъ турду. ? Сора уа, сора?
? Сора уа, алай айтып тышына чыгъама. Арып, ач да болуп юйге кирсем ? Чуу-Чеучюк черлеуюкню ашап тура. ?Къар кюреген да ? мен, чертлеуюк тапхан да ? мен, жатхан а ? сен, ашагъан а ? сен! - деп ачыуландым?, ? дегенлей, Тюлкюнай ?хап!? деп Чуу-Чеучюкню жутуп къойгъанды.
Тюлкюнай ?хап!? деп аны да къапханды. Алай Чуу-Чаучукъ Тюлкюнайны тамагъына тирелип, тырнакълап башлагъанды.
? Ой-ой! ? деп ойсурагъанды да Тюлкюнай ?апчхий!? ? деп чючкюргенди. Чуу-Чаучукъ аны тамагъындан чартлап чыкъгъанды да, къача барып, къар тюбюне киргенди.
Къар тюбюнден Чуу-Чаучукъну жалан да бурунчугъу къарай эди.
Тюлкюнай излей кетип, Чуу-Чаучукъну тапханды да:
? Бурунчугъунг къардан къарап эсе, жюйрюк аякъчыкъларынгы да бери чыгъар,? деп, татлы сёлешгенди.
Чуу-Чаучукъ аякъчыкъларын къардан къаратханды.
? Жюйрюк аякъчыкъларынгы, къара кёзчюклеринги къардан къаратды эсенг, къулакъчыкъ-ларынгы да бери къарат.
Чуу-Чаучукъ къардан къулакъчыкъларын да къаратханды.
? Жютю къулакъчыкъларынгы, къардан къаратды эсенг, сыртчыгъынгы, узун къуйрукъчугъунгу да кёргюзт,? деп тилегенди хыйлачы Тюлкюнай.
Чуу-Чаучукъ сыйдам сыртчыгъын, узун къуйрукъчугъун да къардан къаратханлай, Тюлкюнай Чуу-Чаучукъну биягъы ?хап!? деп къапханды. Чуу-Чаучукъ да биягъынлай Тюлкюнайны тамагъына тыгъылгъандыды, тырнагъанды, талагъанды.
- Ой-ой-ой! ? деп сынсыгъандыды Тюлкюнай. Биягъы ?апчхий!? ? деп чючкюргенди ол.
Чуу-Чаучукъ Тюлкюнайны аузундан чартлап чыкъгъанды да, аямай къачып барып, къар ?Къарындашыма ачыуланмасам, биз бу кюннгеми къаллыкъ эдик?,? деп жилягъанды ол.
Сора, къарындашына жаны ауруп, аны къутхарыргъа таукел болгъанды. Болгъанды да: ?Ёлсек да, бирге ёлейик?,? деп ызына айланнганды.
Ызын ызлап келген Тюлкюнайны кёрюп, Чуу-Чаучукъ огъурсуз-огъурсуз сёлешди:
? Эй, бюрчетон, айтчы бир, къарындашымы нек жутханса? Бусагъатдан бурнунга кирип, къанынгы ичейимми?!
Тишханчыкъны тюлкюге къычырып ким кёргенди?
Тюлкюнай Чуу-Чаучукъдан къачып бара, Чилла-Якъгъа тюбегенди.
? Кимден къачып бараса былай? ? деп сейирсингенди ол.
? Къой, сорма, къарындашым. Чуу-Чаучукъ бурнума кирип, къанымы ичерге айтады. -Чилла-Якъ, Чуу-Чаучукъ не эте тура эсе да, бир къарап кел,? деп тилегенди Тюлкюнай.
Чилла-Якъ Чуу-Чаучукъгъа учуп баргъанды да, аны ары-бери огъурсуз чаба, хар тешикге, хар тыгъырыкъгъа къарай айланнганын кёргенди.
? Чуу-Чаучукъ, не этесе, излегенингми барды? ? деп, соргъанды ол.
? Тюлкюнай къарындашымы жутханды. Мен аны бурнуна кирликме, къанын ичерикме!
Чуу-Чаучукъну халинден Аюб да къоркъар эди.
? Чуу-Чаучукъну кёрдюнгмю? ? деп соргъанды Тюлкюнай, Чилла-Якъ къона келгенлей.
? Хау, кёрдюм.
? Не эте эди, не айта эди?
? Жер къаза эди, таш-агъач ашай эди. ?Тюлкюню табарма, эшигин жабарма!? - дей эди.
? Ой, мен жарлы! Ой, мен харип! ? Тюлкю жилягъанды, жалыннганды:
? Чилла-Якъ, мени кёкге чыгъар, Чуу-Чаучукъдан къутхар, игилигинги ёмюрде да унутмам!
Чилла-Якъ Тюлкюнайны сыртына миндирип, кёкге чыгъаргъанды.
? Чилла-Якъ, Чуу-Чаучукъ не эте тура эсе да, энтда бир къарап кел,? деп тилегенди тюлкю.
Учуп келип, Чилла-Якъ Чуу-Чаучукъну къатына кьоннганды:
? Чуу-Чаучукъ, не эте тураса энди уа? - деп соргъанды.
? Тюлкюнайны кёкге къачхан хапары барды да, басхыч ишлей турама. Басхыч бла кёкге чыгъарыкъма да, тюлкюню тутарыкъма да, бурнуна кирликме да, къанын ичерикме!
? Чилла-Якъ, не кёрдюнг, не эшитдинг? ? деп жалыннганды Тюлкюнай, ол ызына къайт-ханлай.
? Чуу-Чаучукъ басхыч ишлей турады.
? Не-е-ек?
??Басхыч бла кёкге чыгъарыкъма да, Тюлкюнайны тутарыкъма да, бурнуна кирликме да, къанын ичерикме!? - дейди, - дегенди Чилла-Якъ.
Тюлкюнай, асыры къоркъгъандан, кёкден кетип, жерге тийгенди да: ?Ой-ой-ой!? ? деп къычырыкъ этди.
? Чыгъар бери къарындашымы!? Чуу-Чаучукъ огъурсуз-огъурсуз сёлешгенди.
Тюлкю аузун кенг ачханлай, Чуу-Чеучюк аны ичинден чабып чыкъгъанды. Тюлкюнай кеси уа, ахсай-ахсай, къачып, агъачха къутулгъанды.
 
КЕСИНЕ ЖАНГЫ АНА ИЗЛЕГЕН ЖУБУРАН

Азау талада бир жуляуукъ, бир жагъынлы, бир жараусуз Жубу-Ранчыкъ жашагъанды. Ол Ана Жубуранны жангыз жашы эди. Ингирликде жатаргъа унамагъан, эрттенликде къобаргъа унамагъан, жиляп башласа, тохтай-тына билмеген бир къылыкъсыз, бир сейирлик.
Аны эки жырчыгъы болгъанды: Жарыкъ жырчыгъы бла Жагъынлы жырчыгъы.
Жарыкъ жырчыгъы былай эди:

? Жилек бер, жилек сюеме!
Житча бер, житча сюеме!
Жюзюм бер, жюзюм сюеме!
Жырна бер, жырна сюеме!
Жёрме бер, жёрме сюеме!

Жагъынлы жырчыгъы уа былай болгъанды:

? Жилекни жюжек ашады,
Житчаны гутча ашады,
Жюзюмню жюзгюч ашады,
Жырнаны турна ашады,
Жёрмени эрлен ашады!
Жёрмем, жаулу жёрмем,
Жёрмем, даулу жёрмем!

Бир кюн Жубу-Ранчыкъны жагъыны тутады да, кесин жерге-жерге тюйгенди. Анасыны жаны къуруп:

- Бузма былай кесинги,
Жаным, алтын кесегим,
Не керекди, айт? ?

деп, ариу-ариу сёлешгенди.

Жагъынлы Жубуранчыгъ'а:

? Сютбаш къошуп айраннга
Бушто этип бер манга-а-а! ?

деп жилягъанды, юсюн-башын талагъанды.

Ана Жубуран бушто этип, аны аллына салгъанды: ?Аша, аша, балам?,? деп, башын сылагъанды. Жагъынлы Жубу-Ранчыгъ'а буштосун бир жанына тюртгенди, хахайы тюзде журну, тауда жугъутурну юркютгенди.

? Ой, не болду биягъы,
Къуш балам, кёз чырагъым,
Не керекди, айт! ?

дегенди жарлы анасы,? сенден алгъа ёлейим, айт, не керек эсе да?

? Энди... Энди айрандан
Бер сютбашны айыры-ы-ып!

Ана Жубуран баласына сютбаш бушто этип келтиргенди:
? Аша, аша, балачыгъым, алтын къалачыгъым, къаймакъ да берейим, къурмач да къууурайым, жиляма ансы.
? Жюзюм сюеме сора уа, жилямай не этейи-и-им! Бушто уа кесинг аша!

? Жиляуукъ жиляйды,
Жилямукъ жалайды.
Жангыдан жиляйды,
Жангыдан жалайды,?

дегенди Ана Жубуран жагъынлы Жубу-Ранчыгъын уялтыргъа кюреше.
? Алаймыса?! Жиляуукъма сора? Кесиме жангы ана табалмазмы сунаса? ? деп, жагъынлы-чыкъ юйден къачып кетгенди.
Жагъынлы Жубу-Ранчыкъ, бара-бара Тюлкюнайгъа жолукъгъанды.
? Эй, жол болсун, ашхы улан! ? дегенди Тюлкюнай, ? къайры ахшы жолгъаса?
? Таныялмай турама, кимсе? Не ариу тонунг бары кесинги да!? деп, сейирсиннгенди Жубуранчыкъ.

? Тюлкюме мен, Тюлкюме,
Сары алтын тюклюме.
Тауукъ этле ашайма,
Зауукъ этип жашайма,?

деп жырлагъанды Хыйлачы Тюлкю,? сен а кимсе?
? Мен а Жубу-Ранчыкъма! Кесиме ана излей айланама.
? Жубуранчыкъса сора, семиз жубуранчыкъ, хи-и-хи, семиз жубуранчыкъ!
? Аллай бир неге къууандынг? ? дегенди жагъынлычыкъ, къоркъаракъ болуп.?


Сёзлеринги ушатмайма,
Тишлеринги жаратмайма,

алай нек къууандынг? ? дегенди ол биягъы.
? Къууанмай а? Бек къууандым. Сен кесинге ана излей айланаса да?
? Хау, кесиме жангы ана излей...
? Мен а кесиме бала излей жайылгъанма, сюе эсенг ? жашым бол да къал.

Къуу тёшекде жатарса,
Жаугъа, балгъа батарса.
Сюйгенинги ашарса,
Зауукъ этип жашарса!

? Сора сен мени жангы анамса?
? Хау, татлычыгъым, жангы ананг, жаппа-жангы!
? Алай эсе,? дегенди жагъынлы Жубуранчыкъ, кесин эрттен азыкъгъа жарашдырып,?

Жилек бер, жилек сюеме!
Житча бер, житча сюеме!
Жюзюм бер, жюзюм сюеме!
Жырна бер, жырна сюеме!
Жёрме бер, жёрме сюеме!

? Юйге барайыкъ да ? жилек да берейим, житча да берейим, жюзюм да берейим, биргеме жугъум да жокъду, кёресе да, жау гулмакчыгъым, эсе да ? жанчыгъым, ханчыгъым.

? Жилек бер, жилек сюеме, дейме да!
Житча бер, житча сюеме, дейме да!
Жюзюм бер, жюзюм сюеме, дейме да!
Жырна бер, жырна сюеме, дейме да!
Жёрме бер, жёрме сюеме, дейме да-а-а!

Ач болгъанма, ачдан ёлеме! ? деп хахайлагъанды Жагъынлычыкъ, кёзлерин къаты къысып къаты, тишчиклерин къыжылдатып.
Тюлкюнайны ахы къуругъанды, ашап къояды деп мардасыз къоркъгъанды.
? Бусагъат, балачыгъым, бусагъат, бир кесекчик тёз. ? Тюлкюнай, артха туракълай кетип, алай къачханды, алай да ? аягъы басханны кёзю кёрмей, алайдан думп болуп къалгъанды.
Жагъынлы Жубу-Ранчыкъ жаяу жолчукъну кетип бара, Бёрю-Бекге жолукъгъанды.
? Эй, жол болсун, ашхы улан! Къайры ахшы жолгъа бараса былай ашыгъып? ? дегенди Бёрю-Бек татлы къабынчыкъгъа къууанып.
? Таныялмай турама, кимсе? Не залим бойнунг барды кесинги да! ? деп сейирсиннгенди жагъынлычыкъ.

? Кёзтоймаз бёрюме мен,
Жанкъоймаз бёрюме мен!
Тауда, тюзде чабама,
Жетгеними къабама! ?

деп хырылдагъанды Бёрю-Бек. ? Сен а кимчиксе?
? Мен а Жубу-Ранчыкъма! Кесиме ана излей айланама.
? Жубуранчыкъса сора, семиз жубуранчыкъ, хи-хи-хи, семиз жубуранчыкъ.
? Аллай бир неге къууандынг? ? дегенди жагъынлычыкъ, къоркъаракъ да болуп.?


Сёзлеринги ушатмайма,
Тишлеринги жаратмайма,

алай нек къууандынг? ? дегенди ол биягъы.
? Къууанмай а? Бек къууандым. Сен кесинге ана излей айланаса да?
? Хау, кесиме жангы ана излей айланама.
? Мен а кесиме бала излей жайылгъанма, сюе эсенг ? жашым бол да къал.

Къуу тёшекде жатарса,
Жаугъа, балгъа батарса.
Сюйгенинги ашарса,
Зауукъ этип жашарса.

? Сора сен мени жангы анамса?
? Хау, балачыгъым, жангы анангма.
? Алай эсе,? дегенди жагъынлы Жубу-Ранчыкъ, кесин тюш азыкъгъа жараш-дырып,?

Жилек бер, жилек сюеме!
Житча бер, житча сюеме!
Жюзюм бер, жюзюм сюеме!
Жырна бер, жырна сюеме!
Жёрме бер, жёрме сюеме!

? Юйге барайыкъ да ? жилек да берейим, житча да берейим, жюзюм да берейим, биргеме жугъум да жокъду, кёресе да, татлы къабынчыкъ, эсе да ? татлычыгъым.

? Жилек бер, жилек сюеме, дейме да!
Житча бер, житча сюеме, дейме да!
Жюзюм бер, жюзюм сюеме, дейме да!
Жырна бер, жырна сюеме, дейме да!
Жёрме бер, жёрме сюеме, дейме да-а-а!

Ач болгъанма, ачдан ёлеме! ? деп хахайлагъанды жагъынлычыкъ, кёзлерин къаты къысып, тишчиклерин къыжылдатып.
Бёрю-Бекни ахы къуруп, ашап къояды деп, мардасыз къоркъгъанды.
? Бусагъат, татлычыгъым, бусагъат, бир кесекчик тёз! ? Бёрю-Бек, артха туракълай кетип, алай къачханды, алай да ? аягъы басханны кёзю кермей, алайдан думп болуп къалгъанды.
Жагъынлы Жубу-Ранчыкъ, жол ташха чёгюп, жиляй тургъанлай, юсюне Аюк чыкъгъанды.
? Нек жиляйса? Ким тийгенди жанынга? ? деп соргъанды ол.
? Сюйюпдамы жилярса ананг юйден къыстаса, Тюлкюнай алдаса, Бёрю-Бек алдаса-а-а...
? Ананг а юйден нек къыстагъанды? ? деп жарсыгъанды Аюк.
? Ке-ке-кесим къачып кетгенме-е-е...
? Анасындан къачхан бала боламыды да?

? Жилек бер, дегенме да,
Житча бер, дегенме да,
Жюзюм бер, дегенме да,
Жырна бер, дегенме да,
Жёрме бер, дегенме да,

и-хи-хи, анам а бушто бергенди,

Жилек сюеме мен а,
Житча сюеме мен а,
Жюзюм сюеме мена,
Жырна сюеме меен а,
Жёрме сюеме-е-е мен а-а-а...

? Тын, таным, тын, жиляма,? дегенди Аюк,? жилек да табылыр, наныкъ да табылыр, жиляма.
? Кесинге жаш этип алсанг а мени,? деп сагъайгъанды жагъынлычыкъ. ?

Къуу тёшекде жатар эдим,
Жаугъа, балгъа батар эдим,
Сюйгеними ашар эдим,
Зауукъ этип жашар эдим!

? Жагъын этме да, кел, таным, юйюнге элтейим, ананг тынгысыз болур.
? Кесинге жаш эт мени, ач болгъанма, ачдан ёлеме, кесинге жаш эт! ? деп тохтады жагъынлы Жубу-Ранчыкъ. Сора биягъы кёзлерин къаты къысып, тишчиклерин къыжылдата, хахай этгенди.
? Тын бусагъатдан, жагъынлы жаныуар!? деп ачыуланнганды Аюк. ? Къарачы сен мынга, бу адеп-къылыкъ билмеген халсизге! Элтип Ма-Мугъа берирме да, кюнюнгю кёргюзтюр!
Жагъынлы Жубу-Ранчыкъ къачып бара, Аюк ызындан:
? Жагъынынгы жолда къоя бар!? деп кюлгенди. Жагъынлычыкъ, чапханын бузмай, къачып юйлерине киргенди. Кирсе анасы:
? Балачыгъым, алтын бюртюкчюгюм, къушму алды сени, тюлкю азыгъымы болдунг? ? деп жиляй тура эди.
? Ана, аначыгъым, мен былайдама! Мени къуш да алмагъанды, тюлкю да ашамагъанды ?деп жагъынтычыкъ анасын къаты къучакълагъанды. ? Энди мен юйден къачарыкъ тюйюлме, башха ана да излерик тюйюлме, жиляма, аначыгъым.
? Жагъынлы жашчыгъым, жагъынлы жанчыгъым,? деп эркелетгенди Ана Жубуран баласын.
? Жагъынымы жолда къоюп келеме, бюгюнден башлап, мен жараулу, жарашыулу Жубу-Ранчыкъма,? деп былай жырлагъанды:

Жагъынымы жолда къойдум,
Ор-р-райда, ор-р-райда!
Жолда къойдум жагъынымы,
Ор-р-райда, ор-р-райда!
Аны жолда Тюлкю тапсын,
Ор-р-райда, ор-р-райда!
Бёрю тапсын аны жолда,
Ор-р-райда, ор-р-райда!
 
АГЪАЧ УСТАСЫ КЪАР-КЪАР БЛА КИЙИМ ТИГИУЧЮ КЪОЯНКАЙ

Къара Къар-Къар бла Къоркъакъ Къоянкай Жерклиде бир къош болуп жашагъандыла. Къара Къар-Къар агъач аякъла, агъач къашыкъла ишлей эди. Сора, аланы да алып, базар быкъыгъа къона эди:

? Къакъ-къакъ! Къар-р, къар-р!
Агъач къашыкъларым бар,
Агъач аякъларым бар.
Алгъан ? татлы ашар,
Зауукъ этип жашар,?
Къар-р!

Бир сом сал да, къашыкъ ал,
Юч сом сал да, аякъ ал.
Сюйсенг а ? тёрт сом да сал:
Экисин да бирге ал!
Чомарт эсенг? бери бол,
Къызгъанч эсенг ? кери бол!

Къакъ-къакъ! Къар-р, къар-р!
Алсанг, юйюнгде жарар;
Алсанг, къошунгда жарар.
Алай экили, арсар ?
Артда эринин къабар.

Къакъ-къакъ! Къар-р, къар-р!
Ал да, ахшы жолгъа бар,?
Къар-р! ?

деп, жырын аламат ариу айта эдиле, базардан жаулу гюттюле алып къайта эди.
Къоркъакъ Къоянкай а тауатда чепген согъа эди, кийим тиге эди, жюн да соза эди:

? Айыу келсин,
Ариу келсин,
Бал келтирсин,
Наныкъ берсин.

Бёрк тигерме,
Терк тигерме!

Кукук жетсин,
Чукук этсин.
Жюз санасын,
Тюз санасын.

Тюйме тюерме,
Къаптал тигерме!

Герге келсин,
Эрге келсин!

Ахча алмам,
Бохча алмам. ?

Жыйрыкъ тигерме,?
?Сау кий!? ? дерме.

Тюлкю уа келмесин,
Келе да билмесин!
Тонсуз жашасын,
Онгсуз жашасын!

Фуу! Аты да эриши,
Сыфаты да эриши! ?

деп, ол да сейир-тамаша жырлай эди, жаныуарлагъа, кьанатлылагъа да бек жарай эди.
Кюнлени биринде уа:
? Къоянкай,? дегенди Къара Къар-Къар,? бюгюн сени туугъан кюнюнгдю. Мен базаргъа жетип келейим, сен а аш-суу эте тур.
? Мен... мен... Сен унутуп къойгъан сунуп тура эдим...
? Тенгими туугъан кюнюн къалай унутур эдим сора? ? деп ишаргъанды Къар-Къар.
Къоркъакъ Къоянкай асыры къууаннгандан, чабып барып, Къара Къар-Къарны къаты къучакълагъанды.
? Базаргъа кеч болама, барайым. Сен а тышына чыкъма. Биягъы Бёразны жагъыны тутуп турады, дейдиле.

?У-у-у! У-у-у!? ? деп улуйду бёрю,
От чагъадыла кёзлери.
Тутханын бууады мурдар,?
Къар-р!

Къайда да тышына чыгъарса! ? дегенди Къара Къар-Къар.
? Къоркъма, мен аны, тейри, былай уруп ийсем,? деп керилгенлей, Къоркъакъ Къоянкай шин-тигинден кетгенди, Бёраз тутуп къойгъан сунуп, къычырыкъ-хахай этгенди.
? Ой, санга не уа! ? деп кюлгенди Къара Къар-Къар, босагъадан тышына атлай.
Нёгери базаргъа кетгенлей, Къоянкай кеси аллына былай айтып махтаннганды:

? Къуртакъулакъ бёрю,
Бир келчи бери!
Келсенг? сен да бёрюсе!
Бир урсам ? минг ёлюрсе!

Бир келчи бери,
Къуртакъулакъ бёрю!
Тюерме, алай тюерме,?
Тейри, жилятып иерме!

Къоркъакъ Къоянкай, жырчыгъын да айта, ун элегенди, тылы басханды. Хычин ичликлери уа хазыр эдиле. Отну ышырып, ол хычин биширип башлагъанды.

? Бюгюн туугъан кюнюдю
Батыр къоянчыкъны!
Къайсы къоянчыкъны?
Ма бу къоянчыкъны! ?

деп, кеси кесин какасы бла кёргюзтгенди Къоянкай.

? Къар-Къар саугъа берликди
Жигит къоянчыкъгъа!
Къайсы къоянчыкъгъа?
Ма бу къоянчыкъгъа! ?

деп къошханды дагъыда.
Къара Къар-Къар базардан къайтыр заманнга ол хычинлерин биширип бошагъанды. Бошагъан-ды да:

? Жаным-тиним хычинди!
Ол алай не ючюндю? ?

деп, ары-бери секире, ойнагъанды.

? Ол а аны ючюндю,?
Жаным-тиним хычинди! ?

деп, жууап бергенди назик ауазлы тишханчыгъ' а.
? Ой-ой-ой! Кимди ол? ? деп соргъанды Къоянкай къанга тюбюнден.
? Менме, хоншучугъунг!
? Сенмисе, Чибийчик? Кел, жууукъ бол! ? деп, къууаннганды Къоянкай. ? Бюгюн мени туу-гъан кюнюмдю. Чибий, нечик иги болду келгенинг!
? Саугъасыз а къалай? ? деп, жунчугъанды Чибийчик. ? Аны билсем, чертлеуюгюмю ала келир эдим.
? Къой жарсыма, артда келтирирсе,? дегенди къоркъакъ Къоянкай.
? Угъай, мен бара-барайым,? деп Чибийчик кетип тебрегенди.
Къоянкайчыгъ а:
? Сора нек кетесе? ? дегенди, мудах болуп.
? Чертлеуюгюмю ашап къойгъанма.
? Ашап къойгъанмамы? ? деп сагъышланнганды Къоянкай. ? Ы-ы, билмей, ашап къой-гъанса да?
? Хау, биппе-билмей!
? Билмей ашагъанынг саналмайды. Билмей, тюнене кесим да тёрт быхы ашагъанма.
? Билмей ашагъанынг къалай татлы кёрюнеди! Алайды да? ? деп къууаннганды Чибийчик.
? Алайды, хау, алайды. Энди тапхан чертлеуюгюнг мени болсун, охо да?
? Охо, болсун. Сеппе-сени болсун! ? дегенди Чибийчик. Сора жырлап, былай айтханды:

? Чертлеуюклюге барлыкъма да,
Къабанны башындан да уллу,
Къапланны башындан да уллу,
Чертлеуюкню табарыкъма да,
Ма былай сыртыма кётюрлюкме,
Санга кючден-бутдан келтирликме!

Алайлай ким эсе да эшикни хыны-хыны къакъгъанды.
? Ким-се? ? дегенди Къоркъакъ Къоянкай, жаны кетип.
? Ки-ки-кимсе? ? дегенди Чибийчик да, солууу тыйыла.
? Бёразма! Ёзге уа ким?! ? деп хырылдагъанды бёрю. ?

Бурнума хычин урады,
Хычин урады бурнума,
Урады бурнума хычин! ?
Терк ачыгъыз эшикни!

Къоркъакъ Къоянкай, Чибийчик да шум болгъандыла. Бёраз а, огъурсуз хырылдай, жангыдан жырлагъанды:

Бурнума хычин урмайды,
Хычин урмайды бурнума!
Урмайды бурнума хычин! ?
Терк ачыгъыз эшикни!

? Ки-ки-ким чакъыргъан эсе да, ол ачар,? дегенди Къоркъакъ Къоянкай.
? Хау, ким чакъыргъан эсе да, ол ачар,? дегенди Чибийчик да.
? Мени хыликкямы этесиз?! Тохтагъыз бир!? Бёраз, эшикни ачалмай, башын терезе кёзге сукъгъанды. Алай уллу бёрю ол гитче терезечикден къалай кираллыкъ эди.
? Бери беригиз хычинлерими! Бери беригиз, дейме да! ? деп даулагъанды ол.
? Бусагъат, бусагъатчыкъдан,? дегенди Чибийчик, эс жыйып. ? Бир кесек тёз, бир кесекчик, тюз бллай бирчик,? деп, ол къуйрукъчугъуну къыйырчыгъын кёргюзтгенди. Чабып барып, къайын къалакъ бла отдан мыдых алып келгенди да:
? Ма, жаулу-бишли хычинле, аша! ? деп, Бёразны ачылып тургъан уллу аузуна къуйгъанды.
? Ой, кюйдюм! Ой, бишдим! Ой, кюйдюм! Ой, бишдим! ? деп жилягъанды Бёраз.
Базардан учуп жетген Къар-Къар да аны къашындан-башындан къапханды. Амалсызгъа къалгъан Бёраз:
? Ой, къашым! Ой, башым!? дей, агъачха къачханды.
Къара Къар-Къар а четенчигинден жаулу гюттюле чыгъаргъанды. Къоянкай да хычинлерин ашлаугъа салгъанды. Къара Къар-Къар бла Чибийчик Къоркъакъ Къоянкайны тёрге олтуртхан-дыла. Кеслери да олтургъандыла.
Ючюсю да тойгъунчу ашагъандыла, зауукъ этгендиле.
? Шуёхум, туугъан кюнюнг бла алгъышлайма! Санга келтирген саугъам а ма буду,? деп, Къара Къар-Къар бир жаппа-жангы къауалны Къоркъакъ Къоянкайгъа узатханды. ? Энди санга... энди бизге Бёраз угъай, Къап-Лан да тиялмаз!
? Келчигиз, бу жангы къауалны атдырып бир кёрейик! ? дегенди Чибийчик.
Ючюсю да тышына чыкъгъанда, Бёраз къайтып келип тура эди.
? Буууп къояйыммы ючюгюзню да! ? деп, къыжырагъанды Бёраз. ? У-у-у, къашым! У-у-у, башым! У-у-у, тилим!
? Кесинг терссе! Бизге не дауунг барды?! ? деп батыр-батыр сёлешгенди Къар-Къар.
Ач Бёраз а:
? Тишханчыкъ тилими къуууруп къойгъанды! Биширип къойгъанды! Сен да къашымы, башымы чучхугъанса! Бусагъат кюнюгюзню кёргюзтейим! ? деп тишлерин ачханды.
? Ха-ха-ха!? деп кюлгенди Къоянкай, къауалын Бёразгъа буруп.
? Ненгди бунг а? ? дегенди Бёраз, къоркъаракъ болуп.
? Бум а?ма буду!? деп, Къоянкай къауалны сампалындан басханды.
?Тарх-тара-рах!? ? деп, къауал атылгъанды. Бёраз, жанын алып, агъачха къачханды да, ол кюнден сора думп болуп, тас болуп къалгъанды. Къара Къар-Къар, Къоркъакъ Къоянкай, эсе да Батыр Къоянкай бюгюн да Чибийчик бла бирге Азау талада ашап, жашап турадыла.

1979. 1982
Страницы: Пред. 1 2 3 4 След.
Читают тему (гостей: 1)

 

Написать нам