Войти на сайт
29 Марта  2024 года

 

  • Ариу – кёзге, акъыл – джюрекге.
  • Адам къаллай бир ишленмесе, аллай бир кесин уллу кёреди.
  • Ишге юренсин къоллары, халкъ бла болсун джоллары.
  • Адам сёзюнден белгили.
  • Мал тутхан – май джалар.
  • Керек ташны ауурлугъу джокъ.
  • Къарт бла баш аша, джаш бла аякъ аша.
  • Къазанда болса, чолпугъа чыгъар.
  • Ашыкъгъанны этеги бутуна чырмалыр.
  • Къыйынлы джети элге оноу этер.
  • Акъыллы эркиши атын махтар, акъылсыз эркиши къатынын махтар.
  • Баш – акъыл ючюн, акъылман – халкъ ючюн.
  • Уясында не кёрсе, учханында аны этер.
  • Мадар болса, къадар болур.
  • Къайтырыкъ эшигинги, къаты уруб чыкъма.
  • Эки къатын алгъанны къулагъы тынгнгаймаз.
  • Джашда акъыл джокъ, къартда къарыу джокъ.
  • Ауурну тюбю бла, дженгилни башы бла джюрюген.
  • Бойнуму джети джерден кессенг да, мен ол ишни этеллик тюлме.
  • Накъырда – кертини келечиси.
  • Чыбыкълыкъда бюгюлмеген, къазыкълыкъда бюгюлмей эди.
  • Эки итни арасына сюек атма, эки адамны арасында сёз чыгъарма.
  • Накъырданы арты керти болур.
  • Тенги кёбню джау алмаз, акъылы кёбню дау алмаз.
  • Тойгъан антын унутур.
  • Нёгер болсанг, тенг бол, тенг болмасанг, кенг бол.
  • Мухарны эси – ашарыкъда.
  • Адам сёзге тынгыла, акъыл сёзню ангыла.
  • Аш кетер да бет къалыр.
  • Чабакъгъа акъыл, табагъа тюшсе келеди.
  • Эркишиге тары кебек танг кёрюнюр.
  • Ач бёрюге мекям джокъ.
  • Айтханы чапыракъдан ётмеген.
  • Ат басханны джер билед.
  • Аманны эки битли тону болур, бирин сеннге кийдирир, бирин кеси киер.
  • Къоркъакъны кёзю экили кёрюр.
  • Къартны сыйын кёрмеген, къартлыгъында сыйлы болмаз.
  • Сёз садакъдан кючлюдю.
  • Бети бедерден, намыс сакълама.
  • Алим болгъандан эсе, адам болгъан къыйынды.
  • Тил – миллетни джаны.
  • Тёгюлген тюгел джыйылмайды.
  • Байны къызы баймакъ болса да, юйде къалмаз!
  • Дженгил джетерикме деб, узун джолну къоюб, къысхасын барма.
  • Ач къарным, тынч къулагъым.
  • Эринчекни эр алмаз, эр алса да, кёл салмаз, кёл салса да, кёб бармаз!
  • Аджаллыгъа окъсуз шкок атылыр.
  • Тыш элде солтан болгъандан эсе, кесинги элде олтан болгъан игиди!
  • Адамны артындан къара сабан сюрме.
  • Джарлыны тону джаз битер.

 

Страницы: 1 2 3 4 След.
RSS
Къарачай Таурухла
 
СОСУРКЪЛ БЛА БЕШ БАШЛЫ ЭМЕГЕН

Эртде-эртде беш башлы бир уллу эмеген, къарачайгъа джуукъ джерге орналыб, табына кёре халкъны малын, адамын да ашаб тебрегенди. Къарачай эллени биринде уа Сосуркъа деб нарт болгъанды. Ол бек къарыулу, акъыллы, хыйлачы адам болгъанды; бютеу халкъны не къыйынлыкъдан да сакълаб тургъанды.
Эмеген'а Сосуркъаны хапарын эшитиб, андан къоркъуб тур-гъанды, ансы ол бир кюннъе халкъны малый да, адамын да ашаб бошарыкъ эди.
Эмеген халкъны инджитгенине тёзелмей, Сосуркъа бир джолда эмеген бла кюреширге атланнъанды. Эмегенни къара кюч бла хорлаялмазлыгъын билиб, Сосуркъа, сагъыш этиб талай хыйла джарашдыргъанды. Бара-барыб, Сосуркъа эмегенни дорбунуна джетгенди. Эмеген, муну келгенин кёрюб, Сосуркъа болгъанын танымай:
-Эй алан! Сен Сосуркъаны танымаймыса, ол къайдады, не этеди ? ? деб къычыргъанды.
? Сосуркъаны айхай таныйма, мен аны бла бек шагърейме, аны нарт оюнларын кесим кёрюб тургъанма ? деб, Сосуркъа эмегеннъе джуаб берди.
? Айтчы, аны нарт оюнларын, айтчы, бир зшитейим? ? деди эмеген.
? Сосуркъаны бир оюну былайды ?деди Сосуркъа: темир таякъны отда къыб-къызыл болгъунчу тутуб.'сора андан алыб, ичине джутуб къояды. Аны ючюн анъа не азда хата болмай къалады.
? Аха, Сосуркъа алаймы этеди, ол'а бош затды да. Аны мен да этейим.
Эмеген, алай айтыб, бир уллу темир таякъны отда къыб-къызыл къыздырыб, андан а л ыб, ичине джуту б, кесине не азда хата болмай къалды.
? Сосуркъаны дагъыда бир оюнун айтайым, ?деди Со?суркъа.
? Айт, айт, ол этген оюнланы мен да этерикме ? деб, мурулдады эмеген.
? Былай этеди ол: ма алайда ол миик къаяны башындан, сенича, бир уллу эмеген ташланы тёнъеретсе, Сосуркъа къая?ны тюбюнде сакълаб туруб, ол ташланы башы бла уруб чартлатыб, ызларына чыгъарады.
 
? Алай этиб къаллай ташланы чыгъарады ??деб, сорду эмеген.
? Ма быллай ташланы ? деб, Сосуркъа эмегеннъе уллу ташланы кёргюздю.
Эмеген къаяны башына аллай ташладан кёбню чыгъарыб, кеси къаяны тюбюне эниб, беш башын да къаягъа тиреб салгъанды. Сосуркъа ол ташланы бир-бири ызындан эмегеннъе тёнъеретиб тебреди. Алай болгъаны ючюн, эмеген ташланы беш башы бла уруб-уруб, энишге тигелегенлеринден эсе да къызыу, ызларына чыгъарды. Эмегенни бу лагъымла бла ёлтюрелмезлигинден тюнъюлюб, Сосуркъа сагъыш этди.
Эмеген'а:
? Сосуркъаны быллай ишлери ючюнмю аты айтылыннъанды, была бош затчыкъладыла да? Ол ташла келиб башларыма тийгенлеринде, башымы битле къабадыла?деб тура эдим?деб, эмеген уллу кюлгенди.
? Сосуркъаны дагъыда ючюнчю оюнчугъу да барды, сен аны этелмезге да болурса,?дегенди Сосуркъа.
? Айтчы бир, мен аны да этмей къоймам,?дегенди эмеген.
? Сосуркъа алай этеди: къыш чилледе уллу кёлню арасына киреди да, кеси бузгъа иги бузлагъынчы, беш кюнню андан чыкъмай турады. Сора бузгъа "иги бегидим деген заман-да, кёлню бузун да кёлтюре-кёлтюре, ёрге къобады.
? Бек ашхы, аны да кёрейим ? деб, эмеген кёлню арасына киргенди.
Эмеген кёлню ичинде беш кюн бла беш кечени тургъанды, бузгъа къаты бузлагъанды.
? Энди къобаргъа боллукъса,?дегенди ,Сосуркъа. Эмеген кюч этиб силкиннъенинде, буз джарылыб башлагъан-
ды, эмеген, джукъ да болмагъанлай, чыгъыб башлагъанды. Со-суркъа аны кёрюб:
? Эй, сабыр бол, Сосуркъа алай этмей эди, мен джанъылгъан этгеиме?деди. Сосуркъа бузну кёлтюрюб аны тюбюне юч-тёрт гебен бичей салды. Сора буз бичен къатыш иги буз?лагъынчы беш-алты кюнню арасында башын бери къаратыб, къымылдамай, тургъанды.
? Ол ишмиди, аны этербиз ?деб, эмеген барыб кёб бичен келтириб, бузну тюбюне салыб, дагъыда джанъыдан бузгъа киргенди. Беш кюн бла беш кечени дагъыда кёлде тургъанды. Салам къатыш бузлагъан бузгъа чыкъмазча бегигенди. Алтынчы кюн Сосуркъа келиб:
? Заман болгъанды, къоба башла, ? дегенди.
Эмеген силкиннъенди, кючюнден келгенни тьпырдагъанды, алай болгъаны ючюн, бичен къатыш бузлагъан тутуш бузну не кёлтюрелмегенди, неда сындыралмагъанды.
Сора алайдан чыгъарындан тюнъюлюб айтханды:
? Эй сен, хыйлачы адам, меннъе этерни этдинъ, сен кесинъ да бош адам тюлсе, Сосуркъаса, алай болса да менден не зат излейсе, ёлтюрюргеми башлагъанса?? дегенди.

Сосуркъа айтханды:
? Сен мени тюз таныгъанса. Сен энди аны къой да, меннъе джуаб эт: мени халкъымы нек инджитесе, джашаргъа нек коъймайса?
? Эй, сен меннъе палахны этдинъ да бошадынъ, энди мен сени къолунъдан сау ычхынмазгъа башлагъанма, сен меннъе кечмеклик саллыкъ тюлсе, ёлтюрюрге тебрединъ ? деб, эмеген къычырыкъ, хахай этгенди.
? Керти айтаса, сени кибик, халкъны инджитгеннъе ёлюм керекди?деб, Сосуркъа къылычын алыб эмегенни тёрт сёлешмеген башын кесгенди, сёлешген башына къылыч не азда илинирге унамагъанды.
Сора эмеген айтханды:
? Сени къылычынъ мени бу башыма къарыу этеллик тюлдю, бошунагъа мени да. инджитме, кесинъи да къыйнама. Андан. эсе бар да мени къаламда уллу къара кюбюрюмде, кесими къара къылычымы алыб кел да, аны бла кес. Андан башха зат меннъе къарыу этеллик тюлдю. Сора мени ёлтюрюб бошасанъ, сыртымы узунуна джар, омрау джилигими ал да белинъе чыр-ма: ол мени кючюмю сеннъе берир.
?Эшда, бу быланы бир итликге айта болур, алай болсада, бир кёрейим" ? деб, Сосуркъа эмегенни къаласына баргъанды. Къаланы ичинде уллу къара кюбюрню табханды. Сора кюбюрню къоллары бла ачмагъанды, бир темир таякъ бла кенъден узалыб, башын ёрге кёлтюргенди. Кюбюрню ачар-ачмаз ичинден, окъ атылгъанча, джюуюлдеб чыгъыб, къаланы темир багъанасын, тюкню кесгенча, кесиб атханды. Сосуркъа къылычны алыргъа тебрегенди, алай болгъаны ючюн джерден ёрге айыралмагъанды: бычакъ алай аур болгъанды. Кёлтюрюб элтелмезлигин билиб, Сосуркъа бычакъны джибге тагъыб, илкични сюйрегенча, сюйреб, эмегеннъе баргъанды.
Къылыч Сосуркъаны кесген болур ? деб, эмегенни акъылы алай болгъанды, сора муну келтиргенин кёргенинде уа, эмеген саудан ёлгенди, мыдах болгъанды.
Сосуркъа къылычны кючден-бутдан эки къолу бла да кёл?тюрюб эмегенни башын юздюргенди. Эмеген ёлгенди.
?Энди антсызма муну омрау джилиги къалай эсе да бир кёрмесем" деб, Сосуркъа эмегенни омрауларын узунуна джарыб, джилигин алгъанды. Сора аны, эмеген айтханча, белине чырмамагъанды да къылычы бла кёлтюрюб барыб, эки къулач базыкълыгъы болгъан уллу эмен терекни белине юч-тёрт къат чырмагъанды. Алай чырмагъанлай, омрау джилик терекни джюлгюч кесгенча, юч-тёрт кесек этиб атханды.
?Эй сендеда керти да къарыу бар кёре эдим" деб, аны къылыч бла уакь-уакъ кесиб джерге басдыргъанды.
Сосуркъа алай бла кесини халкъын беш башлы эмегенден къутхаргъанды.
 
Муну окъуб бошасагъыз башха таурухчукъ салырма
 
ну что? готовы читать следующий таурух?
 
 
 
 
 
 
 
 
Киши окъуймуду, огъесе кишиге керек тюлмюдю...
 
Пилигрим
окъуйбуз))
быллай затла бир кюн бир бек керек болуб къаладыла...
чем больше этого будет в электр. варианте, тем лучше

п.с. сау бол
 
 
 
 
смс

это очень хорошо
дело в том, что книга вышла в 1940 году

Къарачай научно- исследовательский институт, а материал собирали Лайпанланы Х.О. и Дудаланы М.А.

Къарачай областны национал издательствосу
 
 
 
Пилигрим
за Къара къуш отдельное спасибо, порадовал Нам в детстве бабушка (джандетли болсун) эти сказки рассказывала. Однажды, рассказывая къара къуш, в месте, где старик отпустил перо, она закимарила и минут пять говорила: тюк да бара киши да бара, тюк да бара киши да бара, тюк да бара киши да бара, мы ждем, тут я не выдерживаю, бужу бабушку: ання, джетмеймиди къарт, джел башха джерге алыб кетген болурму? С тех пор пересказывая эту сказку мы тоже повторяем несколько раз и...вспоминаем нашу бабушку.
 
Ханума

я очень рад, если смог порадовать у меня сказок еще много..

Однажды, рассказывая къара къуш, в месте, где старик отпустил перо, она закимарила и минут пять говорила: тюк да бара киши да бара, тюк да бара киши да бара, тюк да бара киши да бара

так знакомо )))
 
 
 
 
А давайте переиздадим эту книжку
Страницы: 1 2 3 4 След.
Читают тему (гостей: 1)

 

Написать нам